Толе би 8-9 сынып

№49 Бел негізгі  мектебі

Тәрбие сағаты

Тақырыбы: Төле би- даналықтың данасы

  Орындаған: Туғанбаева Э.С.

2015-2016 оқу жылы

Тақырыбы:Төле би- даналықтың данасы.

Мақсаты: 1)Мемлекет мәмігерлері Төле бидің өмірі қызметі, даналықтары туралы білімдерін  толықтыру.Би деген атауға түсінік бере отырып , қазақ халқының атақты билерінің ұрпақ келешегі үшін аянбай қызмет атқарғанын дәріптеу;

2)Оқушыларға Төле би – төле би мағынасының мәнін ашып, тереңірек ұғындыру

3)Отанға , еліне жеріне деген сүйіспеншілігін арттырып, ұлы тұлғаларды , қадірлеуге , құрметтеуге үйрету;

Көрнекілігі: Билердің суреттері, оқулық, буклет.

Барысы:

1-ж:Сәлеметсіздер ме бүгінгі «Төле би- даналықтың данасы.»  атты тәрбие сағатымызға жиналған қауым .Төле би бабамыздың 350 жылдығын бүкіл Қазақстандық боп еске алып өттік Ер есімі ,ел есінде демекші, Төле би бабамыздың елі, халқы үшін  жасаған  даналық істері мәңгі жадымызда сақталып қалды.

  Ата-абаларымыздың ғасырлар бойы армандап өткені- тәуелсіз ел болу . Қазақ елі өтпелі кезкңнен барлық қиындықтарын жеңіп, әледік сахнаға көтерілді. Еліміздің осындай биіктерді бағындыруына барлық адамдар сүбелі үлес қосты.

2-ж:Ұлыттық қасиетіміз бен ұлттық намысымызды оятқан әлемге қазақтың танылуына бостандық пен еркіндіктің бастауында –қазақ халқына әйгілі билеріміздің орны ерекше болған.

                  Елдің құны екі ауыз сөзбен бітіп

                  Кім оның жарлығынан мойын бұзған

                  Тапқыштық, шешендікпен кім алса атақ

                  Халық соны кетіпті  «би» деп атап

1-ж:Ортаға қазақ халқының ең алғашкы қазақ халқымыздың басын біріктірген, батасын  алып өтпеген жан болмған, тәрбиелікке, имандылыққа тәрбиелеген Қазақтың әйгілі үш биімізді ортаға шақырып халыққа қалдырған даналық сөздерін тыңдаймыз.

Ұлы жүздің биі Төле би Әлібекұлы:

Бай болсаң ,халқыңа пайдаң тисін,

Батыр болсаң , жауға найзаң тисін.

Бай болып елге пайдаң тимесе,

Батыр болып жауға найзаң тимесе,

Елден бөтен үйің күйсін!

Бүркіт бол, заманаңыз түлкі болса,

Бай болар кедей жігіт мүлкі болса

Жақсылардың белгісі сол емес пе

Қара қылды қақ жарған әділ болса.

   Орта жүздің биі Қазыбек би Келдібекұлы:

Алтын ұяң-Отан қымбат

Құт берекең- отан қымбат

Аймалайтын анаң қымбат

Асқар тауың –әкең қымбат

Туып өскен елің қымбат

Ұят пенен ар қымбат

Өзің сүйген жар қымбат.

Кіші  жүздің биі айтеке би Бәйбекұлы:

Шешендіктіктен не пайда

Артында сөзі қалмаса.

Батырлықтан не пайда,

Халыққа қайран қалмаса?

Хандықтан не пайда

Қарашасын жалмаса?

Шариғатты өзгертіп,

Нашарларды алдаса?

Тақпақ «Үш кемеңгер»

2-ж:деп Сұлтан Махмұд Торайғыров жырлағандай

Нақыл сөздер:

Өгізді –өрге салма қанатың талар

Наданға көзіңді  салма-сағың сынар

Досыңа өтірік айтпа-сенімің кетер.

Дұшпанға сырыңды айтпа- түбіңе жетер.

1-ж: Біз Төле би бабамыздың өмір жолымен таныс болайық «Төле бидің өмірі»

2-ж: Төле бидің балалары

1-ж:Төле би өз халқының шешендік өнерінің дәстүрлерін жастайынан бойына сіңіріп өскен,зерделі сауатты адам болған .15-20 жасынан билердің бас қосқан жиналысына қатысып, өзінің әділдігі мен шешендік өнері арқасында таныла бастайды.

2-ж: Бала күнінен жас Төле әкесіне еріп жүріп ел көреді, жұрт таниды, қазақ халқының ақындық- шешендік өнерінен тәлім алады. 15 жасынан , ел билігіне араласып , ақыл-парасаттылығы әділ шешімі, шешендік өнерімен кзге түседі.

Көрініс. «Төле бидің бала кезі» үзінді.

1-ж: Ұлы жжүз үйсін дулат. Дулаттан-Жаныс,одан-жанту,жантудан-жайылмас,одан Қожамберді өмір сүрген жері Шымкент облысының Леңгір ауданы Ақбұрқан орда. Бала күнінде Бұхардан келген Әбушәкір деген молдадан оқыған. Балқы бидің тәрбисінде болған.

2-ж:Төле би 9 ұлды Құдайберді әулетінен тарайды. Тарихи  шежіреде Төле биді Шығыс ойшылдары көп оқыған. Алла тағала тарапынан түскен  «Құран кәрімді » өте терең жетік білген, жастайынан халықтың биік , әсіресе мақал-мәтелді , шешендік шешімді көкейіне көп тоқыған адам ретінде атайды.

         Нақыл сөз.

Бір үйдің баласы болма,

Көп үйдің санасы бол!

Бір елдің атасы болма,

Бар елдің данасы бол!

Ақты ақ деп бағала

Қараны қара деп қарала

Өзенің толса өзен бойын жағала,

Басыңа іс түссе көпшілікті сағала.

Өзіңе-өзің кәміл бол

Халқыңа әділ бол.

Жауңа қатал бол.

Досыңа адал бол!

Көрініс «Төле бидің би атануы»

1-ж: Төле би секілді тарихи ірі тұлғалардың Төле би жөнінде жазған мақалалары өте көп. Бұл салада жетістікке жеткен қазіргі тұлғаларымыз Б. Аданбаев, Н.Төреқұлов,А.Нысаналин, С.Дәуітов ж/е басқа еңбектері жарық көрді. «Төле би және оның заманы 1991 ж. деп аталатын зерттеу мақаласы  жарық көрген.»

2-ж:Төле би туралы айтқан ірі өсиетіе тыңдаймыз:

С.Оразбаевтың Төле би туралы жырлауында:

Бұл қазақтың баласы

Тегінде нені көрмеген

Неше бір жайсаң данасы

Шешен де болып сөйлеген

Көсем де болған ойменен

Қаз дауысты Қазыбек би:

Төле өлді дегенше , дүниеде әділет өлді десейді.Бүтін билікке Төле жеткен, бүтін хандыққа Есім жеткен,бұл екеуне кім жеткен»!

Әйтеке би :

Төледей әділ ханды көргенім жоқ,соңынан жайдан жайға ергенім жоқ, өзіне ұқсап қасарып ерегісте намысты елім қолдан бергенім жоқ.

Кенен Әзірбаев:

Әз Төле би Дулатқа ұран болған

Ақылды екен атағы жерді жарған

Даналығы Төленің аңыз болып

Соңғы ұрпақтың аузына аты қонған.

Н.Назарбаев:

Халықтың үш ұлы перзенттері ,даңқты үш дананың Төле би, Қазыбек би және Әйтеке би есімдері біз үшін ерекше киелі.

1-ж:Қазақ халқының тарихинда маңызды орын алған тарихи тұлғалар көп. Солардың ішінде Төле би бабамыздың тұлғасы биіктен ерекшелене көрінеді. Тәуке ханның билігі тұсында елімізді біріктіруге көп күш жұмсалды.

Оның айқын дәлелі «Жеті жарғының» жасалынуы мен оны іске асыру әрекеттері болып есептеледі.Бұл заң жинағында Төле бидың еңбегі де өлшеусіз.

  «Жеті жарғы» дала конституциясы

2-ж:Төле бидің тұсында жоңғар басқыншылары қазақ жеріне тыным бермеді. Осы кезде Төле би өзінің кемеңгерлерімен , халқы үшін жан аямас өрлігімен ерекшеленеді. Төле би  «Елім- айлап» еңіреп қалған елінің рухын көтеріп, жауға қарсы тойтарыс беруді ұйымдастыруда басты рас атқарады.

1-ж:Қалмақтың қаһарлы билеушісі Қолдан серен елге қауіп төндіргенде Төленің халық батырларына жеріне деген күш жігерін аятқан.

Көрініс.

1-ж: сүйінбай Тезекпен қақтығысында төренің бетіне былайша басады:

Үш жүзге би Төле еді,

Заманында сол  Төле

Тәшкенге бір күн келеді.

Сенің атаң Абылайды

Әбілмансұр атанып

От жағып жүрген жерінде

Шайханадан көрді

СОЛ ҚҰЛДЫҚТАН ҚҰТҚАРЫП

«Сабалақ» деген ат қойып

Төле би алып кеп еді

Ел түйесін бақтырып

Қызметін көпке жақтырып

Кім екенін айтқызбай ,

Хан қойған бабам сол еді.

2-ж:Мен көргенде Абылай

Тұрымтайдай ұл едің

Үйсін Төле бидің

Түйесін баққан  құл  едің

1-ж:Төле бидің  «Алмасыңа мойным бар ,асылыңа қойным бар ,жарлы сізден болғанда,жабдық бізден болсын» -деуі сол адалдық пен әділдікті өмірлік мақсат мұратына айналдырған тұлға болмысын көз алдымызға елестетеді.

2-ж: Төле би атамыз би ғана емес,әрі қазы,әрі әулие болған.Төле би атамыз құдыретті күшті данышпан дана.

Іздеп келер інің бар болса

Бақыттың  барын содан біл,

Аңсап келер ағаң бар болса

Аруағың барын содан біл-деп

Төле би айтқандай.

1-ж:Бұқар жыраудың қазақ билеріне арнап шығарған өлеңдерінен үзінді

2-ж:Төле би өінің даналығымен,шешендігімен , тапқырлығымен, ел есінде мәңгі қалды -дей отыра бүгінгі тәрбие сағатымызды аяқтаймыз .