Урок крымскотатарского языка «Бирманалы ве чокъманалы сёзлер»

5- ИНДЖИ СЫНЫФ ИЧЮН КЪЫРЫМТАТАТР ТИЛИ ДЕРСИ

Мевзу: «Бирманалы ве чокъманалы сёзлер»

Дерснинъ макъсады:

•         Талебелернинъ бирманалы ве чокъманалы сёзлернен танышмакъ.Бирманалы ве чокъ маналы сёзлерни огренмек.

•         Талебелернинъ сербест багълы нутукъларыны, мантыкъий фикир этюв къабилиетлерини, зеинни инкишаф этмек;

•         Тувгъан тильге севги дуйгъуларыны ашламакъ ве сёзге урьмет тербиелемек.

Дерс донатувы: дерслик, иш дефтери, ресимлер, джедвель.

ДЕРСНИНЪ КЕТИШАТЫ

1.  Тешкилий къысым.

-  Селямлашув.

-  Невбетчинен субетлешув.

2.Эв вазифесини тешкирюв.

Келинъиз, талебелер эв вазифенъизни текшерейик. Эвде «Джумле ве кириш сёз» мевзусыны текрарладжакътынъыз.

Вазифе: Субет (суаль - джевап шеклинде).

1. Джумле недир?

Джумле - бу там бир фикирни ифаделеген сёз я да сёзлер группасы.

           2. Джумлелер, ифаделеген макъсадына коре насыл олалар?

Джумлелер, ифаделеген макъсадына коре икяе, суаль ве эмир  олалар.

         3. Джумлелерни макъсадына коре чешитлерини бельгеленъиз ве керекли къутуларгъа айырынъыз.

Сиз Акъмесджитке бардынъызмы? (суаль дж.)

Одун кетирдинъми? (суаль дж.)

Не гузельдир къыш манзарасы. (икяе дж.)

Бу китапны ким йыртты? Суаль дж.(

Огълум, Ахтем, къана, бар арандан тюневин азырлагъан тахталарымызны алып кель. (эмир дж.)

Дерске азырланынъыз! (эмир дж.)

Оджа сыныфкъа кирди. (икяе дж.)

Ярын меним догъгъан кунюм оладжакъ. (икяе дж.)

Достларым мусафирликке келеджеклер. (икяе дж.)

Эв вазифесини азырладынъызмы? (суаль дж.)

         4. Кириш сёз недир? Мисаллер кетиринъиз.

Кириш сёз - айтыджынынъ айткъанына мунасебетини костерген сёзлер. Мисаль ичюн, афсус, бельки, гъалиба, эльбет, шубесиз, ниает, меселя.

3. Янъы мевзуны анълатув:

Дерснинъ мевзу ве макъсадынен танъыштырув.

- Шимди биз янъы мевзунен таныш оладжакъмыз. Мевзунынъ ады «Бирманалы ве чокъманалы сёзлер».

Умют этем, сиз ичюн дерс меракълы олур. Сизлер янъы бильгилер аладжакъсыз, чешит мешгъулиетлер устюнден чалышаджакъсыз.

       1. Бирманалы ве чокъманалы сёзлер недир? (Оджа анълата)

Къаидени талебелер дефтерлерине язып ала.

Къырымтатар тилиндеки сёзлер бир я да чокъ маналарны ифаделей билелер. Бир манна ифаделеген сёзлерге бирманалы сёзлер дерлер. Чокъ манна ифаделеген сёзлерге чокъманалы сёзлер дерлер.

Мисаль ичюн чокъманалы сёз иле джумлелер: Балалар мектепке кельди. Къыш кельди. Онынъ юкъусы кельди.

4.        ПЕКИТЮВ 
        1. Вазифе. Нокъталар ерине чокъманалы сёзлерни къоюп, джумлелерни язынъыз.

         а) Терекнинъ тамыры чюрюген экен. Сёзнинъ тамырына ялгъамалар къошула

.  

б) Курешчи курек устюне йыкътырылса, енъильген сайыла. Алим курекнен къар курей.

 

 в) Чайникнинъ буруны тыкъылгъан ичюн, чай тёкюльмей эди. Инсаннынъ буруны - нефес алув мучесидир.

 

г) Саатымыз догъру юре. Азбарымызда эв къушлары юре.

 

       2. Вазифе. Берильген сёз бирикмелеринен джумле тизинъиз.

        а) Къыскъа ёл, къыскъа антер, къыскъа лаф. б) Инсанынъ тиши, тырнавучнынъ тиши. в) Къушнынъ къанаты, къапунынъ къанаты, учакънынъ къанаты.

      3.  Вазифе. «Ойнамакъ» сёзюнинъ 12 манасыны къайд этелер. Къаны, талебелер, «ойнамакъ» сёзнинъ маналарыны тапайыкъ.

1) Балаларнен ойнамакъ;

          2) Шахмат ойнамакъ;

          3) Къайтарма ойнамакъ;

          4) Атешнен ойнамакъ;

          5) Юрегим ойнай; 

          6) Козюм ойнай;

          7) Къолундаки алтын саатнынъ ташлары йылым- йылым ойнай;

          8) Театрде бир- де- бир къараманны ойнамакъ;

          9) Акъылны ойнатмакъ;

          10) Кашны ойнатмакъ;

          11) Къашыкънен ойнамакъ;

          12) Мен санъа бир оюн ойнайым.

4.     ПЕКИТЮВ 

           Мешгъулиетлер устюнде чалышув.

         Вазифе. Бирманалы ве чокъманалы сёзлерни айырынъыз ве чокъманалы   сёзлернен джумле тизинъиз.

        Кесмек, дефтер, рале, язмакъ, янъы, юре, ойнамакъ, кельмек, энмек.

5.     ДЕРСНИНЪ НЕТИДЖЕСИ

Оджанынъ талебелернен суаль - джевап субети.

          Келиниз талебелер дерснинъ нетиджесини чыкъарайыкъ.

1)     Бирманалы сёзлер недир?

2)     Чокъманалы сёзлер недир?

3)     Чокъманалы сёзленинъ миселлерини кетиринъиз. 

6.     ЭВГЕ ВАЗИФЕ

Талебелер, Эв вазифесини язынъыз! Чокъманалы сёзлер иле учь тане джумле тизмек, сёзлерни озюнъиъ сечип аларсынъыз.