Урок: Тармақталу операторы. Операторы ветвления

Сабақтың тақырыбы: Тармақталу операторы.

Сабақтың мақсаты:

• тармакталған алгоритмдерді программалауды түсіндіру;

• тармақталу есептерді шығару дағдыларын  дамыту;
• пәнге қызығушылығын арттыру.

Көрнекіліктер: ОЕТС, Паскаль программалау тілі, сызбалар, карточкалар.

Сабақтың барысы.

                               I.      Ұйымдастыру кезеңі.

                            II.      Үй жұмысын тексеру.

1.      Оператор дегеніміз не?

2.      Олар қандай топтарға бөлінеді?

3.      Меншіктеу операторы қандай қызмет атқарады?

4.      Көшу оператор не үшін қажет?

5.      Мәліметтерді пернелерден енгізу үшін қандай процедура қолданылады және ол қалай жазылады?

6.      Нәтижені экранға шығарудың қандай жолдарын білесіңдер?

                         III.      Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Тармақталу операторы көрсетілген шартқа тәуелді құрамына кіретін операторлардың орындалуын (орындалмауын) қамтамасыз етеді.

Жазылуы: if <шарт> then<onepaтopl> else <оператор2>;

мұндағы оператор1, оператор2 — жай немесе кұрама операторлар. Бұл оператордың жұмысы келесі суретте көрсетілген.

Мұнда логикалық өрнек болғандықтан, ақиқат (true) немесе жалған (false) нәтижелерінің бірін ғана кабылдай алады. Осы нәтижеге сәйкес операторлар тобының біреуі тандалып алынады. Шарт қатынас немесе логикалық өрнек түрінде жазылады.

Мысалы:   if x>=0 writeln ('oң сан')

                  Else writeln('Tepic сан').

Сурет 1. Тармақталу операторы.

Бұл мысалда х мәнінің 0-ден үлкен немесе 0-ден кіші екендігі тексеріледі, егер шарт орындалса, экранға х-тің оң сан, әйтпесе теріс сан екендігі туралы хабар шығады. Мұндағы then, else тармақтарынан соң жазылған операторлар жай операторлар.

Тармақталу операторларында шарттар күрделі де болуы мүмкін. Күрделі шарт логикалық амалдардың (and,or,not) көмегімен құрылады.

Келесі мысалда шарттың күрделі түрін және then, else тармактарынан соң орналасқан операторлардың кұрмалас болып келуін қарастырайық. Сонымен катар, тармакталу операторларының бірінің ішіне бірі сатылап орналасу жолдарының бір нұсқасын көрсетейік.

Мысал. х, у сандары берілген. Егер осы сандар теріс болса, оларды модулдерімен алмастырамыз; біреуі ғана теріс болса, әрқайсысын 0,5-ке арттырамыз; екеуі де оң болса, оларды 10 есе арттырамыз.

Мұнда ішкі және сыртқы тармакталу операторлары бағыттауышпен, осы оператордың тармақтарындаіы құрмалас операторлар шартты түрде фигуралы жақшалармен көрсетілген. Программада Еnd  кызметші сөзінен кейін койылған ";" таңбасына мән беру керек. Бұл ";" тармақталу операторының соңын көрсетеді.";" танбасының дұрыс койылмауы тармақталу жүйесін бұзады да, программада қате пайда болады немесе нәтиженін дұрыс табылуына кері әсер етеді. Түсінікті болу үшін осы программадағы тармақталу операторының жұмысын 2-суреттен көреміз.

Тармакталу операторы кейбір жағдайда қысқаша түрде қолданылады.

Жазылуы: if <шарт> then <операторы>.

Бұл түрде тармакталу операторы шарттың нәтижесі акиқат болса, операторды орындайды да, жалған болған жағдайда if операторының соңына шығады.

                          IV.      Өткен тақырыпты бекіту.

М ы с а л. Екі сан берілсін. Егер бірінші санның абсолют шамасы екінші санның абсолют шамасынан артық болса, онда біріншісін бес есе азайту керек, әйтпесе екі санды да өзгеріссіз экранға шығару керек.

2-сурет.  Тармақталу операторының жұмысы

Program M5; Var х, y: real; Begin Readln (x, у); if abs(x) > abs(y) then x:=x/5; Write (x.y) End.

                            V.      Оқушылардың білімдерін бағалау.

                         VI.      Үй жұмысы.

                     Есеп. Квадрат теңдеудің түбірлерін табу керек.