Өз құқығың білесің бе? сынып сағат

Сабақтың тақырыбы: Өз құқығынды білесің бе?  

Сабақтың мақсаты: құқықтың пайда болу негіздері, құқық тарихы, құқық ұғымы, құқық көздері, құқық нормасы, құқықтың қаныстары, адам құқықтары мен бостандықтары туралы толық мәлімет беру.                                                                                         Тәрбиелік мақсаты: Құқықтың, экономикалық, саяси адамгершілік тәрбиесін беру.                                                                

Дамыту мақсаты: Оқушылардың құқық туралы білімдерің кеңейту және сол арқылы ой – өрісін, таным белсенділігін дамыту.

Сұрақ – жауап:                                                                                                        Түрі: Пресс – конференциясын түрінде өтеді.                                

Көрнекілігі: әртүрлі сызбалар, плакат, терминдер.                                                               Барысы:                                                                                                 

Кіріспе сөз:                                                                                                                        - Құрметті оқушылар, сендер мынадай мәселелер төңірегінде                   ойлап көрдіңіздер ме? Әр түрлі көзқарастағы, міңездері бір – біріне мүлдем ұқсамайтын мыңдаған адамдар бір жерде қалай өмір                 сүреді екен? Ғасырлар бойына адамдар бір – біріне зиясын келтірмес үшін өз мінез – құқтарын ережесін ойлап тауып, оны жетілдірумен болады. Осындай ізденістің ең соңғы жетілген қорытындысы ретінде құқық дүниеге келеді.                                              

1 Жүргізуші: Құрметті ханымдар мен мырзалар! Пресс конференцияға қатысушыларға таныстырып кетуге рұқсат етіңіздер.                                                                                                               

2 Жүргізуші: Бүгінгі кешімізге сардарлы саясаттанушы, ел әлеуметік зерттеуші «Хабар телеарнасының», Қазақстан телеарнасының тілшілері. Халық тарихының оцнауын қазушы трихшы маманы, сондай – ақ дініміздің жанашыры, тергеуші, жасөспірімдер инспекторы, экономист, заңгер, құқықтанушы, сот төреғасы, ішкі істер қызметкері, полиция өызметкері, ата – аналар мен оқушылар қатысып отыр.                                                                           

1 Жүргізуші:Ал, сұрақтарымыз болса қоя берутеріңізді сұраймыз.

Қазақстан телеарнасының тілшісі:Саясаттанушыға сұрақ              беретін, құқық өмірге адам баласымен бірге келген жоқ, зерттеушілердің пікірінше, ол мемлекетпен бірге пайда болды. Адамдар мінез – құлығының ерекше реттеушісі ретінде құқық пайда болуының 3 негізі бар, әлеуметтік экономикалық және     саяси осыған орай, саяси негіз туралы саясаттанушы ретінде қандай кеңес берер едіңіз?                                                                       

Саясаттанушы ретінде мен қоғамдық қатынастардың дамуы өмірге мемлекеттік әлеуметтік және тағы басқа адамдардың ұйымдарын әкеледі, өзінің нақты басқару жүйесі бар мемлекет жүйелі түрде мінез – құлық ережелерін бекітті. Өз сақтануының кепілі мемлекет болып табылады құқықтау саяси негізі осылайша қалыптасты. Ал, енді мараль, дін не  дәстүр ережелері өздерін сақтау үшін, қолдануды қажет ететін жағдайда  да оны қолдануға қарсы болды. Сондықтан дін мораль, дәстүр ережелері құқықтың мемлекетке тірек бола алмайды.

 Хабар телеарнасының тілшісі: Экономист ретінде құқықтың экономикалық негізін айтып берсеніз.

Экономист: Саяси негізге мемлектті алсақ, сол мемлекеттің өнеркәсібі мен сауда айналымының өсуі өнімді жеке иелену тәжіриебесін дүниеге әкеледі. Ал, мұның өзі жеке меншіктің пайда болуы еді. Жеке меншіктік қатынастардың реттеудің ең икемді құралы ретінде құқықтың дүниеге келуі экономикалық негізі   болып саналады, өткені моральдік діни нормалар мен дәстүр өз табиғатында жеке меншікті қатынастардан аулақ болып шықты.

Құқықтанушы: Мен құқық танушы ретінде социолог маманнан құқықтың әлеуметтік негізі туралы айтып беруін сұраймын?

Әлеуметтанушы: Құқықтың әлеуметтік негізі  адамдар мінез   құлқы мен психологиясындағы өзгерісте баланысты. Әлеуметтік қатынастардың дамуы мен әрбір адамдардың жеке даралық   бейнесі айқындалады. Енді адам өз мінезі – құлқының түрінде таңдай алатын еді. Бірақ бұл өз кезегінде әр түрлі мүдделердің 

Сақталуына әкелетін қауіпті бостандық болып шықты. Адамдар енді өз мінез құлықтарын бір – біріне сәйкестендірудің анағұрлым ыңғайлы жолдарын іздестіре бастады. Осындай ізденіс нәтижесінде адамда жеке өзін бостандық аймағымен қамтамасыз ететін және осы аймақтан шығып, басқа да жекеленген адамдар мен және қоғаммен қарым – қатынасқа түсетін ережелердің қажеттілігін анықтайтын құқық өмірге келді. Осы мақсатта адамдар моральдік, діни нормалар мен дәстүрге сүйене алмайды, ал бұлар жеке адамды бостандықпен қамтамасыз ете алады.

2 жүргізуші: ал, енді көрініс көре кетсек! Екі жолаушының    олжасы.

1 жүргізуші: Жолдастар! Ендігі мәселе жалпы құқық деген не? Оның мақсатқа адамдар моральдік туралы әңгіме өрбітсеңіздер.  Дін өкілі: Мен дін өкілі ретінде осы сұраққа тоқтала кетсем: діни нормалар құқтың нормадан жоғарғы тұрмады. Ендеше, құқық дегеніміз не? Оны халыққа қалай түсіндіреміз.              

Құқықтанушы: құқық бұл біздің қалауымыз. Мысалы: сенің оқығың келе ме? Осыған құқығың бар. Бірақ біздің барлық қалауымыз құқықбола бермейді, құқық деп аталу үшін біздің қалауымыз ақылға сыйымды болуы керек. Ал басқалардың қалауына қарсы келмеуіміз керек. Мысалы айтсақ: сен өзің қызыққан затты дүкеннен тегін алғың келеді делік. Сенің оған құқығың бар ма? Жоқ. Себебі: сенің бұл қалауың ақылға сыймайды және басқа адамның қалауына қайшы. Сонымен, құқық дегеніміз – бұл біздің күнделікті іс – әрекетіміз. Біз барлық заңдарды есімізге сақтай алмаймыз соған қарамай заңды бұзбаймыз. Себебі: заң күнделікті әрекетімізден алынады. Мысалы: сен орта білім алғың келмесе де оқуға міндеттісің. Өйткені қоғам әр азаматтың сауатты болуын талап етеді!

Инспектор: Мен құқық ұғымын түсіне отырып, құқық көздері атап берсеңіздер дегім келеді.

Заңгер: Заң шығарушылар заңды қалай болса солай жаза салмайды. 

Оған көмектесетін құқық көздері болып табылады, құқық көздерінің әлеуметтік дағдылары: мемлекет, топтар, дәстүр, идеология тағы басқалар.

12 оқушы: Ең негізгі құқық көзі – заң. Заң – конституциада тағайындалған тәртіпбойынша қабылданған мемлекеттің ең жоғарғы өкілеті органың нормативті актісі. Заңдардың 4 түрі бар:

1) Негізгі заң ( конституция)

2) Конституциялық заңдар

3) Органдар заңы

4) Ағымдағы заңдар

13 оқушы: Конституция – қоғамдық және мемлекеттік құрылымды, мемлекеттік білім органдарының құқық тәртібі мен ұстанымдары, азаматтардың құқықтары мен міндеттері және сайлау жүйесін айқындайтын негізгі заң ол ең жоғарғы заң түрі.

14 окушы: Ал Конституциялык заңдар – ең өзекті мәселелерге арналған екінші орында. Органдар заңы – Мемлекеттік органдар мәртебесін айқындайды. Мысалға алсақ К.Р. жергілікті өкілеті

Және атқару органдары туралы заңы жатады. Ал, ағымдағы заңдарға кодекстер жатады.

Екінші құқық көзі.

15оқушы: Қ. Р. Президентінің заң күші бар жарлықтары.

16 оқушы: Үшінші құқық көзі – Қ. Р. Министрлер кабинетінің қарарлары.

17 оқушы: Біз – ата – аналар құқық туралы көп біле бермейміз. Сондықтан құқықтың белгілі нормасы бар ма? Сол туралы айтып кетсеңіздер.

Тарихшы: мен тарихшы ретінде құқық нормасына анықтама берейін. Құқық нормасы мемлекет бекіткен және орындауға міндетті оны бұзғандар заң алдында жауапкершілікке тартылады. Құқық нормалары әр құқықтың топтарға сәйкес кодекстерге орындалады. Құқық нормасының құрылымы үш бөліктен тұрады: Гипотеза, диспозия, санкция.

18 оқушы: Гипотеза – мінез – құлық ерекшелігі күшіне енетін мезгіл мен орын мен боламын.

19 оқушы: Диспозиция – Ал мен құқықты қорғаушылардың құқығы мен міндетін іске асырамын.

20 оқушы: Санкция – Ал мен бәрін жауапқа тартып қортындылаймын.

2 жүргізуші: Жолдастар, өте жақсы пікір айтыңыздар. Енді негізгі құқықтың пайда болуы және адам құқықтары идеясының дамуы туралы қандай ойларыңыз бар. Сол жөнінде ой өрбітсеңіздер.

Сот төрағасы: Онда ортамызда тарих маманы отырғандықтан, құқықтың пайда болуы тарихынан хабар бере кетсеңіздер.

Тарихшы: Ғылымда дәлелденген ең алғашқы заңдар б.з.д. 3 мың жылдықта Мысыр елінде пайда болды. Әлемдік құқық тарихы 2 модельге бөлінген: ерте шығысжәне антикалық болып. Ерте шығыстың модельге Мысыр,вавилон жатса, антикалық модельге Рим және Греция жатады.

Қорытынды: Қазақ хандығы құрылып, буына бекігенге дейін қолданған құқықтың қағида, шариғат пен Шыңғыс ханның «ұлы жасысы» болды.

Шариғат – араб тілінде жарлық, заң ережесі деген мағына береді. Ол мұсылман діні тараған елдерде қолданылған, міндеттеме, мұрагелік қылмыстың құқық, сондай – ақ, сот    жұмысы мен бақылау туралы жарлықтардан тұрады.

Оқушыларды мадақтап,

«Сен құқық туралы   не білдің» деген тақырыпқа ЭССЕ жазғызу.