Занятие "Тапталлаах дьоннорум, дорооболорун"

«Тапталлаах дьоннорум,  дорооболоруҥ»  (письма Володи Ларионова )  поэтическая  композиция

 Бетховен «Скрипка» №19 тыаһыыр.

Ньургун:Аан дойду наукатыгар сахатын норуотун ааттаппыт,сахаттан бастакы Россия Наукаларын Академиятын академига,ирбэт тоҥноох Сахабыт сиригэр наука модун  ситиһиилэрин олоххо киллэриигэ дьулуһан үлэлээбит, киэн туттар биир дойдулаахпытыгар Владимир Петрович Ларионовка  ананар.

(Самолет тыаһа иһиллэр,посадканы биллэлэллэр “Якутск-Новосибирск-Москва”)

Коля киирэр:  Хоть говорят,что край

                                                          у нас  суровый:

                                            Метели,мерзлота и        

                                                          мало теплых дней,-

                                             А  я вот говорю,что

                                                         край у нас здоровый, 

                                             Что лучше края нет

                                                          и нет  его щедрей.

                                            Как ласточка к гнезду,

                                                         как парусник к причалу, 

                                            Так сердцем я тянусь

                                                         в родимые края.

                                             Порою мне кажется,что здесь берет начало

                                             Россия – родина великая моя!

– так писал                 своим родным из Москвы будущей первый из народа - саха академик  Российской Академии наук Владимир Петрович Ларионов.Он родился и вырос в нашем наслеге,окончил здесь семилетнюю школу.(«Боотур из Ломтуки» презентация көстөр ,сценаҕа 4 олоппос ) Коля бастакы олоппоско олорор.Иккис олоппоско Ларионов Коля киирэн  олорор:Тапталлаахтан тапталлаах күндү мамам,тээтэм,саҥаһым,убайым-бука бары дорооболоруҥ!

Үчүгэй аҕай суругу ыыппатаҕым бэйэтэ да быданнаата быһыылаах,оннооҕор эдьиийбэр Елена Михайловнанан,Николай Афанасьевиһынан кыра запискалары эрэ,Василий Михайловиһынан буоллаҕына тугу да ыыппатаҕым дии.Чэ,олох сурук чааһынан бэстилиэнэй миэстэҕэ турабын,бырастыы эрэ гынаргытыгар тиийэҕит-төрөппүт дьог чугас,эйэҕэс,таптыыр эрэ сүрэхтэригэр эрэнэбин.

Мин бэйэм наһаа үчүгэйдик сылдьабын,доруобуйам туйгун.Үөрэх да билиҥҥитэ сөптүк иһэр,экзамен түмүк быһаарыыны биэриэ.Бу семестэргэ барыта биэс предметккэ экзамен туттарабыт:историяҕа,сопроматка,математикаҕа,физикэҕэ,теоретическай механикаҕа.Билигин зачеттары туттара сылдьабыт.Онон бириэмэ олох кэмчи.Билигин сүрүн күүһү черчениеҕэ,сопроматка,физикаҕэ,немец тылыгар,технологияҕа уурабыт.Саҥа дьылы улаханнык ылбаппыт буолуо-экзамен сотору саҕаланар,зачетнай сессия олох ыкса тиийэр.

Чэ,ити курдук.Хайа,дьэ хайдах олордугут?Доруобуйа5ыт хайда5ый?Убайым,саҥаһым,үлэ хайдах барарый,туох саҥа баарый?

        Колхоһум,дойдум сайдан,чэлгийэн иһэрин истэ үөрэбин.Өссө даҕаны тирэҕирэн истэх аайы сайдан,ситиһиилэнэн иһиэхпит буоллаҕа.

    Бары дьоннорбор привет! Дойдум,дьонум туһунан бары солуну суруйаргытыгар көрдөһөбүн! Суруктаргыт иһин эһиэхэ,онтон саҥаспар оһуобай,баһыыбабын ыытабын!

       Бары үчүгэйи ба5ара хаалабын эһиги Володяҕыт.  19  27 /XII.57   «Оҕо саас ыллыгынан»-уҥкүү, “Таммачаан” уолаттарын бөлөҕун толоруутугар.

(Үһүс уол киирэн олоппоско олорор):Москваттан привет! Тапталлаах дьоннорум-маамам,тээтэм,саҥаһым Кэтириис,күтүөм Сеня,эдьиийим Люба,бырааттарым Володя,Ванюшка,-дорооболоруҥ!

  Дьэ,кэнники хайдах олордугут?Маамам,тээтэм,миигин атааран баран,төһө илистэн,хайдах сылдьан дьиэҕитин буллугут?Ыалдьыбатыгыт дуо?Тээтэм,билигин хайдаххыный?Маамабыт кэмэ дуо?

От үлэтэ ханна тиийдэ?Үүнээйи хайдаҕый?Үлэ тэтимэ хайдаҕый,ханнык биригээдэ бастыҥый?Билигин дьон- сэргэ хамныыр өртө барыта отууга-хонууга буолла5а?

Чэ,ити курдук.Хайа,дьэ хайдах олордугут?Доруобуйа5ыт хайда5ый?Убайым,саҥаһым,үлэ хайдах барарый,туох саҥа баарый?

        Колхоһум,дойдум сайдан,чэлгийэн иһэрин истэ үөрэбин.Өссө даҕаны тирэҕирэн истэх аайы сайдан,ситиһиилэнэн иһиэхпит буоллаҕа.

    Бары дьоннорбор привет! Дойдум,дьонум туһунан бары солуну суруйаргытыгар көрдөһөбүн! Суруктаргыт иһин эһиэхэ,онтон саҥаспар оһуобай,баһыыбабын ыытабын!

       Бары үчүгэйи ба5ара хаалабын эһиги Володяҕыт.  19  27 /XII.57   «Оҕо саас ыллыгынан»-уҥкүү, “Таммачаан” уолаттарын бөлөҕун толоруутугар.

(Үһүс уол киирэн олоппоско олорор):Москваттан привет! Тапталлаах дьоннорум-маамам,тээтэм,саҥаһым Кэтириис,күтүөм Сеня,эдьиийим Люба,бырааттарым Володя,Ванюшка,-дорооболоруҥ!

  Дьэ,кэнники хайдах олордугут?Маамам,тээтэм,миигин атааран баран,төһө илистэн,хайдах сылдьан дьиэҕитин буллугут?Ыалдьыбатыгыт дуо?Тээтэм,билигин хайдаххыный?Маамабыт кэмэ дуо?

От үлэтэ ханна тиийдэ?Үүнээйи хайдаҕый?Үлэ тэтимэ хайдаҕый,ханнык биригээдэ бастыҥый?Билигин дьон- сэргэ хамныыр өртө барыта отууга-хонууга буолла5а?

Чэ,ити курдук.Хайа,дьэ хайдах олордугут?Доруобуйа5ыт хайда5ый?Убайым,саҥаһым,үлэ хайдах барарый,туох саҥа баарый?

Бары дьоннорум хайдах олороллор,о5олор хайдах сылдьаллар?    

Бары дьоммор привет!

Бу ыытыым суммата 50 солкубайы кыайбат.Кылаабынайа,ол-бу наадата суо5у ыыппыт диэмэҥ,сыаналааҕы дуу,үйэлээҕи дуу буолбатаҕын иһин,бу эһиги  уолгут москвич ис сүрэҕиттэн ыытыыта.

P.S.Велосипеды убаайдарым таҥыахтара,сорох чаастарын,баҕар,кэнники ыытыам.

Сумканы маамабар уонна тээтэбэр бэлэх диэн ыытабын.

Москва  хартыынкаларын-дьоммор барытыгар.

Володяҕа-кыра “серебро“ кырааска порошогун (“золотой” суох этэ).Кыра чернила.

Ванюшкабар, о5обор, үчүгэйдик сылдьарын иһин 2 ордены ыытабын-мэликтээбэтин ,дьоннорун тылларын иһиттин 2 значок,ханнык ба5ар советскай киһи (бэлэхтэппит буоллаҕына,иностранец даҕаны)анньыныан сөп.Иккиэннэрин оҕобор.

Ол-бу наадата суоҕу ыыппыт диэмэҥ,элбэҕи эрэйимэҥ.

Барыгытыгар-хартыыналар эрэ.

Үчүгэйдик көрүҥ,итиннэ миигин көрөр кудук санааҥ,ити сирдэринэн (хотя бы биирдэстэринэн эмэ)мин күн аайы сылдьабын.

Володя 19.9/VIII.56

 Төрдүс олоппоско, Руслан киирэн олорор:

Москваттан привет!

Тапталлаах дьоннорум,маамам,тээтэм,саҥаһым уонна убайым-бары дорооболоруҥ!

Эһиги суруктаргытын тутан,үчүгэйдик олороргутун истэн улаханнык үөрдүм!Суруктаргыт иһин улахан баһыыбаларыҥ!

Билигин бэйэм туспунан кылгастык.

Мин олус үчүгэйдик сылдьабын.Ааспыт семестргэ 5 предмеккэ экзамен туттардыбыт: “кинематика станков”, “Теория механизмов машин”, “Детали машин”,”Спецподготовка” предметтэргэ-“4”,”Взаимозаменяемость и технические измерения” предметтэргэ-“5”сыаналарынан туттартаатым.

Бу семестр эмиэ биир саамай үлэлээх семестрдэртэн  биирдэстэрэ(биллэн турар,үлэтэ суох семестр олох да суох):бу сырыыга саҥа диэн-улахан курсовой проект. Проект диэн бэриллибит сорудаҕынан ханнык эмэ массыына:автомашина дуу,станок дуу,конвейер дуу туох эмэ узелын бырайыагын бэйэҥ саҥаттан оҥоруохтааххын.

Профессор салалтатынан литератураны туһанан ол узелы бэйэҥ өйүҥ,күүһүн кыайарынан-саамай үчүгэйэ,мантан,мин оҥорбуппуттан ордуга суох буолуохтаах диэн варианын бырайыактыахтааххын.Онно саамай сөп түбэһэр уонна саамай саҥа булуллубут матырыйааллары,саамай сөптөөх форманы,размеры-уопсайынан барытын саамай үчүгэйин талыахтааххын уонна бэйэҥ санаабыккын чертежка киллэриэхтээххин.Үлэҥ обьема семестр устатыгар 5-лист.Бу сурдээх трудоемкай үлэ.Бу проект  “Детали машин“диэн предмеккэ.Темалар үгүстэрэ проектирование коробок скоростей автомобилей,вариаторов,приводных станциий различных конвейеров и транспотеров.

Проект таһынан атын даҕаны элбэх чэчэкитэ суох,ол гынан баран интэриэһинэй предметтэр бааллар. “Резание металлов”диэн курс урут производсвоны билбэт дьоҥҥо,продукцияны оҥорон таһаарыы процеһын теориятын,именно теория быһыытынан барарга ыарахан;онуоха эбии ол курсу хас  эмэ биһиги иннинээҕи көлүөнэлэри экзамены кытаанахтык тутарынан аатырбыт биһиги факультетпыт декана Евгений Константинович Зверев диэн улахан талааннаах,биллиилээх гынан баран,улахан строгай ученай ааҕар.Бары-оҕолор,лабораторияны ыытааччы преподавателлэр кинини саамай уустук формулалары кытта сэргэ турар эмиэ саамай кытаанах формуланан ааҕаллар.

“ Расчет и конструирование станков” диэн курсу дойду биир ведущай станочнига(станокка специалист) профессор Проников диэн аа5ар.Профессорга улахан эдэр киһи. “Подьемна-транспортные машины” диэн курсу профессор Александров аа5ар.Былырыын Брюссельга буолбут аан дойдутаа5ы выставка5а Советскай Союз павильонун  техническай чааһыгар директордаабыт.Улахан интэриэстээхтик “Электротехника”, “Металловедение” диэн курстары истэбит.Ити предметтары таһынан нэдиэлэҕэ 6 чааҺы “Спец.подготовка”ылар.Артиллерияны,баллистиканы үөрэтэбит.Бу биир саамай киэҥ,трудоемкай предметтэртэн биирдэстэрэ.

         Чэ,ити курдук олоробут,үөрэнэбит.Эргиллиэн икки ардыгар күн бүтэн,бириэмэ кэлэн иһэр.Билигин сотору хайы сах май кэлэн эрэр.Бу семестр олох хойут бүтэр.Занятиелар бэс ыйын 20 күнүгэр бүтэллэр.Барыта эмиэ 5 экзамены туттарабыт:электротехника,политэкономия,металловедение,резание металлов,спецподготовка.7 предмеккэ зачет,4 лабораторияҕа зачет.

          Сайыҥҥы каникул от ыйын 18 күнүттэн балаҕан ыйын 1күнүгэр дылы.Балаҕан ыйын 1 күнүттэн 24 күнүгэр дылы Днепропетровскай куоракка практика(Украинаҕа ).Онтон алтынньы 1 күнүгэр занятие.

Чэ,ити курдук.Аныгы сурукка дылы.Хаһыакка суруйтарбыккыт иһин улахан баһыыбаларыҥ! Наһаа улаханнык астынабын- иккилии-үстүү хоно-хоно ыла турабын(эһигини кытта тэҥҥэ ааҕабын

 быһыылаах).

        Баһаалыста суруйуҥ:дьонум,дойдум хайдах олороллорун,үлэ хайдаҕын,спорт,оскуола солуннарын.

        Бары дьоммор привет!

        Уолгут Володя         25/III.1959г.

 Кыыс киирэр ( сүрдээҕин үөрбүт,астыммыт,суругу түөһүгэр тутар,сыллаан ылар )сценаҕа хаама сылдьан саҥарар: Люсенька,здравствуй!

      Пишу,по-обыкновению,с некоторым запаздыванием-прошу извинения-куда только я всегда не опаздывал...Всегда тороплюсь,хочу успевать во многом-толку мало...

Всегда я рад твоим письмам:они веют свежим воздухом родного края,теплотой дорогого человека и наполняют меня всего надеждою,верою в замечательное будущее.(суругу  сыллаан ылар,түөһүгэр тутар,Володя саҥата иһиллэр) ...Может быть,я был слишком горяч и темпераментен,когда писал свое письмо, “ошеломившее”тебя;но я тогда и подумать страшился, что ты можешь не поверить моим чувствам.

Хотя,кажется,у Руставели было

         О любви,об изначальной,в высь к идеям

                                                                                    восходящей,

        Не сказать словами.Слово здесь приводит

                                                                                    к скорби вящей.

( скрипка тыаһа барар,кыыс  4 суругу барытын эргийэ сылдьан көрөр,дууһата сылаанньыйбытын биллэрэр,ортоку кэлэн турар,музыка улаатар).

      ...      Бу сурук ааҕыллыыта хайдах эрэ киһи олорон эрэ суруйа олорорун биллэрэн ааҕыллыахтаах,саамай сүрүнэ.Мээнэ ааҕыы буотах - дууһа соҕотохсуйуута,төрөөбүт дойду ахтылҕана,ийэ,аҕа таптала,итэҕэйсиилээх таптала барыта бу сурук нөҥүө барар,онон ааҕар-оонньуур киһи үчүгэйдик турукка киириэхтээх.