"Ана тилим -къумукъ тил"

 МБОУ «Гимназия» с.Карабудахкент

МАСТЕР-КЛАСС

 8 КЛАСС

                 « АНА ТИЛИМ – КЪУМУКЪ ТИЛ» 

МБОУ «Гимназия» с.Карабудахкент

Салаватова Р.М.

                                                         2016 й

                                                                                                                                                                      21- февраль - дюньяда ана тиллени халкъара гюню. 

Дарсны    темасы: «Ана тил – сенсен дюньяда бар затны башы.»

Дарсны    мурады: 1) Охувчуланы ана тилибизге сюювюн артдырмакъ.

                                   2) Билимлерин беклешдирмек.

                                   3) Ана тилни айлыгъыны башланывуна сесленмек.

Доскада:              Халкъыбызгъа, элибизге,

                             Юрек салып, шону бил:

                             Адам болмакъ учун бизге

                             Тарыкъ билме ана тил.

                                                                     М. Атабаев

Дарсда къоллангъан къайдалар: лакъырлашыв, шигьруланы гёнгюнден охув, анализ этив

                       Дарсны юрюлюшю

1. Оргмомент

Муаллимни гиришив сёзю. Охувчуланы къумукъ тилни айлыгъы булан къутлав

   - Яшлар, бугюн биз ана тилни айлыгъын башлайбыз. Бу дарсыбызны

ана тилибизге, оьз элибизге,яшап турагъан ерибизге багъышлайбыз.

Миллетибизни гьакъында,ананы акъ сютю булан жаныбызгъа синген къумукъ тилибизни гьакъында билегенибизден да артыкъ билме герекбиз.

Муаллим. Агьмат Джачаевни «Мен къумукъман» деген шиърусун охув, лакъырлашывну узатыв.

          Мен къумукъман, шогъар оьктем юрегим.

          Мен къумукъман Къумукъ тюзде тувгъангъа,

          Къумукъ ана чайкъагъангъа бешигим,

          Ёлакъ бетим къумукъ ана жувгъангъа.

          Гёзсюз эдим - гёз берген де къумукъ халкъ.

          Айырсын деп мен акъ булан къараны.

          Сёзсюз эдим - сёз берген де къумукъ халкъ,

          Сёз тапсын деп сав этердей яраны.

          Къумукъ болмас менден,тилим таптасам,

          Къумукъман деп къычырсам да нечакъы.

          Мен къумукъман къумукъ тилде тап - таза

          Сёйлеп болар авлетлерим бар чакъы.

Муаллим.  Къумукъ миллетни тувулунуву гьакъда лакъырлашыв.

             Суверлер, авэрлер, гумерлер

               Къыпчакълар,половецлер.

                       Къумукълар.

Муаллим.  Яшлар, сиз билемисиз, дюнья оьлчевде къумукъ тил къайсы                                                                                               къайсы тиллеге гире?

Охувчулар: - Тюрк тиллеге гире.

 Муаллим.  Яшлар! Биз оьктем болма герекли бизин халкъыбызны тарихин, ону башгъа халкъланы арасында ерин, оьсюв ёлларыыыын билмек – тувра борчубуз.

Не девюрню алсакъ да, къумукъ халкъны чомарт, эркин юрекли, терен ругь байлыгъы да булангъы халкъ гёресен. Ата- бабаларыбыздан гелген варислик – ана тилибизни асырап, аяп сакълама – тувра борчубуз. Ону гележегиде, бугюнгю гьалы да сизден, оьсюп гелеген яш наслудан гьасил бола. Яшавда не ерни тутсагъыз да, шо борч сизин алдыгъызда къала. Неге тюгюл бу тилде анагъыз биринчилей «балам» деп сизге ушангъан, «анам» деп биринчилей сиз сёйлеген – къумукъ тил.

Муаллим.. Гьали яшлар, ана тилге багъышлангъан сатырлар сиз билегенни мен билемен. Ким айтар? 

Охувчулар: Акъай Акъаевни «Ана тилибиз» деген шигьрусу.

                  Ана    сёзсюз къалса адамлар бирден,

                  Тилкъав болуп  дюнья гюню батыла.

                  Бар балагь арекде, адамлар, бизден,

                  Балабызны ана   тили бар тура.

Муаллим. Къумукъ тилни оьсюв ёлу.

  - Ана тилибиз девюрден девюрге оьсе геле. Ону оьсювюне такъсир эте гелеген къумукъ халкъыбызны эсден таймажакъ халкъ авуз яратывчулугъу, атлары даимликге айтыла къалажакъ Йырчы Къазагъыбыз, Абусупияныбыз, тилге пасигь Аткъайыбыз,таш къая йимик къатты Анварыбыз, ягьны жыйымы Жаминатыбыз.чартлатып чыгъагъан сёзлю Агьматыбыз, олай дагъы да эренлер булан тенг сёзлю Шейит-ханумубуз ва олай кёплерибиз бар. Къумукъ тюзню чидамлы, къайратлы загьматчы халкъы- оьзлени ата- бабаларыны ругь байлыгъын оьсдюре, уьлгю гьисапда къоллай.

 Охувчу  П. Абукованы  «Ана тилим» деген охувчу охуй.

Муаллим.  Гьали, яшлар! Сиз оьз элигизни, ана тилигизни билегенге мен инанман. Гелигиз, соравлагъа къайсы ряд тез ва тюз жаваплар берме къарайыкъ:

 1.Къумукълар яшайгъан элни аты недир? (Дагъыстан)

2. Волга оьзенни алдынгъы аты нечик болгъан?(Эдил)

3. Ол къайсы денгизге тёгюле?(Каспий)

4. Къумукътюзден къайсы оьзенлер агъа? (Манас, Сулакъ ,Терек ,Акъташ)

5. Къумукъ тилде къайсы газетлер ва журналлар чыгъа?(  «Ёлдаш», «Къарчыгъа», «Тангчолпан»)

6. Сени кёп сюеген журналынг къайсыдыр?

 Муаллим.  Тюз жавап бергенлеге разилик билдиремен.

 Охувчу Лап да кёп къолун гётереген охувчу Акъай Акъаевни «Къумукъ тюз» деген шиърусун охуй.

Къарт атайлар къазыкъ къакъан Къумукъ тюз.

Къара къашлар къакъакъ айтгъан Къуьукъ тюз.

Къатар башлар аякъ айтгъан Къумукъ тюз.

Бир аллагьны атын тутуп шыбышлап.

Къумукъ тилде намаз къылгъан Къумукъ тюз.

Къумукъ эрлер намус къылгъан Къумукъ тюз.

Кимлер гелип, къочу болма сюйсе де,

Кимлер гелип, баркаманны ийсе де.

Биздей сени асырамас аямас.

Сагъа, достум, биздей аркъа таямас.

Бизден артыкъ сюймес сени, сагъынмас,

Бизден артыкъ таяв сагъа табулмас.

14.Муаллим. Оьз элибизге, ана тилибизге багъышлангъан айтывлвр аталар сёзлерин айтыгъыз.

-Ана тил азса, халкъ азар.

Ана тилин сыйлагъан уялмас.

Ана тилин билмейген, ата юртун танымас.(И. Керимов)

Ана тилин анасыдай сюймеген

Ана эллин сюе десе инанман (А. Жачаев)

15. Муаллим. Ким чечер? (кроссворд)

къ	а	й	ы	къ
у				а
л				л
а				а
къ	о	н	а	къ

Солдан онгъа: 1. Моторсуз геме.  

                         2. Йыракъдагъы ювугъуна, къардашына барагъан адам.

Оьрден тюпге: 1. Адамны саны.

                          3. Кёрюкде аш биширегенде къоллайгъан алат.

16.Муаллим. Шу сёзлеге рас гелеген синонимлени, антонимлени, омонимлени айтыгъыз.

Охувчулар ишлей. Ким тез ва кёп яза.Озгъан адамгъа юлдуз берилле.

17.Муаллим. Муна яшлар, шулай къужурлу, татли, бай тилде сёйлейген миллетибиз биз. Къумукъ тилде  сёйлеп бажарагъан, ону грамматикасын, тарихине билеген адам якъут, татар, башгъыр, узбек, казах, балкъар, ногъай, азербайджан, тюрк, гагаузлар ва олай башгъалары да булан сёйлеп бола.гелигиз, ана тилибизни бек билейик, ону тазалыгъын сакълайыкъ, анабыздай сюейик, гьар даим де оьктем болайыкъ, биз къумукъ халкъны бир гесеги, тамчысы дюньягъа гелген вакилли экенибизге.

   Рефлексия 

     Бугюн, яшлар, мен сизин булан бек рази къалдым, оьктем болдум сиз оьзюгюзнню ана тилге,миллетигизге бакъгъан сюювюгюзню исбатлагъаныгъыз саялы. Дарсны алдына салынгъан аслу борчу- охувчуланы ана тилге сюювюн артдырмакъны кютдюк деп эсиме геле.Бу гьакъда биз дагъыда, ана тилни айлыгъыны натижаларын чыгъарагъанда сёйлежекбиз, ана тилге багъышлангъан кёп ишлер кютежекбиз.

 Яхшы ёл, яшлар, илму сапаргъа!

  18.У ьйде: Ана тилге багъышлангъан сочинение языгъыз.

Оьзюгюз сюеген бир шиъруну гёнгюгюзден уьйренигиз. 

  19.    Дарсны ахырында охувчу оьзю къургъан шиърусун охуй.

Ана тилим- сют тилим

Сенсендир- яшав башы.

Мен сизин абурласам.

Болурман юртну яшы.

Билимни булагъындан

Чомулуп гьакъыл алма.

Сиз уьйретдигиз магъа

Ватангъа амин турма

Ата юртум, ана тилим.

Эркеленген билим уьюм.

Сизин булан оьктем болуп.

Гиччи яшдан уллу болдум.