Бозиева С.О. Тёппеланы Сюлемен "Атам къайтса"

Дерсни темасы: Тёппеланы Сюлемен «Атам къайтса»

Дерсни мураты: Чыгъарманы магъанасын ангылатыу; туугъан жерге, Ата журтха, тыпыр ташха  сюймекликлерин ёсдюрюу; окъулгъанны сюзюу.

Белгиленнген эсепле: Тёппеланы С. жашау, чыгъармачылыкъ жолу бла шагъырей болуу; чыгъармада жигитликни, шуёхлукъну, адамлыкъны шартларын ачыкълау.

Методика амалла: шатык окъуу, анализ этиу, китап бла ишлеу.

Дерсге керекли затла: уруш бла байламлы сурат, Тёппеланы С.сураты.

                                          Дерсни барыуу

I.Дерсге низам салыу.

II.Юй ишни тинтиу.

«Бабаланы С.»Ташны кырдыгы», «Атамы китабы» деген чыгъармаланы сюзюу.

III.Дерсни темасына кёре бардырылгъан иш.

1)Сюлеменгни юсюнден устазны сёзю

2)Урушну юсюнден хапарлау:

-Сиз, сабийле, Уллу Ата Журт урушну юсюнден не билесиз?

-Шёндюгю телю урушдан сора туугъанды, сиз ангыларыкъ болмазсыз урушну битеу къыйынлыгъын. Уруш кёп тукъумланы айыргъанды, кёп эр киши юйлерин къоюп, урушха кетип, анда залим сермешип болгъандыла. Кёбюсю къайтмай къалгъандыла. Ала анда керти залимликни, батырлыкъны, жигитликни кергюзтгендиле.

   Урушну юсюнден биз бюгюнлюкде китапладан, журналладан, газетледен, кинолодан, дерследе устазла айтхан хапарладан билебиз. Уруш бек кёп шахарлагъа, эллеге, юйлеге, юйюрлеге заран келтиргенди.

Энди бир заманда да, уруш болмасын,замансыз адам ёлмесин деп жашаргъа керекди.

   Урушну къыйын жылларында Къабарты-Малкъарны немис басхынчыла алып тургъанда, совет адамла - улусу, гитчеси да фашистлеге къажау сюелгендиле.

   Бу чыгъарма Уллу Ата Журт урушну юсюнден жазылгъанды. Хапарда  хар жигит - тиширыу, жаш, къарт болса да - малкъар элни адамыды.

   Ёлюм таулула кермеген, сынамагъан къыйынлыкъ тюйюлдю. Мында адамла ёлебиз деп къоркъмайдыла, душман бойсундуруп, туумакъ этип къоярмы деп, анга къоркъадыла. Элде къартла, сабийле, тиширыула къалгъандыла. Аланы эр кишилери урушдадыла, Ата журтларын  фашистледен къоруулайдыла. Немислиле  уа элни тонаргъа,  аны адамын къул этерге келген душманды,  элчилеге игилик этмейдиле. Ала ёмюрден бери ёсген уллу къоз терекни да, отунла этебиз деп, кесгендиле. Саматчыкъны жюреги анга бек къыйналады. Ол терекни аппасы орнатхан эди.

3)Чыгъарманы окъуу

4)Сёзлюк иш:

чакъгъыч – отлукъ ташны чакъдырыр ючюн хайырланылыучу таш, неда темир кесек

къабындырып – жандырып, кюйдюрюп

гумуда – аш – азыкъ туруучу сууукъ жер

тутмакъ – тутулгъанла туруучу жер

бийледиле – кюч бла алып, ие болгъан

къуюу – жерни сууу болгъан жерине дери къазылып ишленнген, суу алыр ючюн хайырланылыучу, терен эм тар уру

шакъы – перону булгъап, къагъытха жазар ючюн хайырланылыучу суусун

къарауашлыкъ – къул, бийге, бийчеге къуллукъ этиу

5)Окъулгъанны оюмлау:

1. Уллу Ата Журт уруш къачан башланнганды, аны юсюнден не билесиз?

2. Урушну юсюнден китапла жазаргъа керекмиди? Нек?

3. «Атам урушдан къайтса» деген чыгъарманы баш жигитлери кимди?

4. Саматчыкъ бла Степан къайда танышхандыла?

5. Жашчыкъ госпитальгъа нек бара эди?

6. Къоз терекни юсюнден бу хапарда не айтылады?

7. Степан урушха дери ким болуп ишлегенди? Аны юйюрюню юсюнден не билдигиз?

8.Жашчыкъны атасына тансыкълыгъы, ол не кёп къалса да, аны къайтырына ийнаныуу неде кёрюнеди?

9. Степан Зекерияны урушда къалай тапды?

10. Фашистле элге киргенде, элчилеге не къыйынлыкъ бере эдиле?

11. Степан къонакъгъа келгенде, Саматланы юйюр анга къалай тюбедиле?

12.Уршдан сора украинли жаш бла таулу юйюрню шуёхлукъ жюрютюулери къалай суратланады?

( Китапда юзюкню табып окъуу)

IV.Дерсни бегитиу

- Бу хапар сизни неге юйретеди?

-Жашчыкъ балтаны аузун алай  нек этген эди? Сиз аны тюзге санаймысыз?

«Къаргъа къаргъаны кёзюн алмайды» – деген нарт сёзню къалай ангылайсыз? Оюмлау

V.Юйге иш:

1. «Урушну аты къурусун» деген темагъа  билдириу къурау.

2. Китапда соруула бла ишлеу.

3. Бу хапарда кесигиз сайлагъан юзюгюне сурат ишлеу.

VI.Белгиле салыу