Мизиев М. "Къайсынны эсгере" кёлденжазма

Кёлденжазма

«Къайсынны эсгере»

                                                9-чу школну 9-чу классны окъуучусуну

                                                          Мызыланы Мансурну иши

                                                                     Устаз: Бёзюланы С.О.

    Мен Къулийланы Къайсыны юсюнден Уллу атамдан бек кёп хапар  эшитгенме. Къулийланы Къайсын бир минг тогъуз жюз онжетинчи жылда биринчи ноябрьда туугъанды. Гитчеликден окъуна билимли, фахмулу адам болгъанды. Школда да бек иги окъугъанды. Бютюнда, орус тилни иги билген эди. Къайсын жашлай окъуна халкъ жырланы иги билгенди, сюйюп жырлагъанды. Къартла анга сюйюп тынгылаучу эдиле. Ол Чегемде орта школну тауусханды, назму жазып да анда башлагъанды. Онсегиз жыл болгъанда, школну бошап, ол Москва театр институтха окъургъа жибериледи. Къайсын анда адабият жыйылулагъа къошула башлайды. Чегем элни юсюнден ол биринчи назмусун анда жазады. Къайсын назмуну  уллу жолгъа салады. Бир минг тогъуз жюз къыркъынчы жылда Къайсын аскерге чакъырылып, парашют белюмде къуллукъ этип башлайды. Ол Прибалтикада эди, Старая Русса деген шахарны тийресинде. Гитлерчи фашистле уруш ачхан кюнледе окъуна ол, къазауатха кирип, бир къауум парашютчу негери бла Чегет Дунайны кепюрюн чачдыргъанды, душман танкланы алларын тыйгъанды, Андан башлап, душман къыралны чеклеринден тышына чыкъгъынчы ол урушда болгъанды. Бир минг тогъуз жюз къыркъ биринчи жылда кюз артында Орёлну алып, тулагъа, андан ары Москвагъа ёшюн ургъан Гудерианны танк аскерлерине къажау къыйын сермешлеге къатышханды. Аладан биринде ауур жаралы болуп, госпитальгъа тюшгенди. Чувашияда Чебоксары шахарда бакъдыргъанды. Сау болуп, кесини аскер белюмюне къайтхандан сора элли биринчи аскерни «Ата журтну жашы» деген аскер газетинде корреспондент болуп, фронт бла Сталинграддан севастопольгъа дери баргъанды. Ростовну, Донбассны, Къырымны азатлар ючюнсогъушлагъа къатышханды. Айтхылы Сиваш, Перекоп къазаууатлада эр кишилик, эрлик, тезюмлюк къалай сыналгъанын кёргенди. Урушну юсюнден да кеп назмула жазады. Бир минг тогъуз жюз къыркъ алтынчы жылда урушдан сора Москвагъа къайтады. Оруслу жазыучугъа Николай Тихонов бла Александр Фадеевани кеслерине тизгинлерине къошадыла.

   Къыркъынчы жылланы ахырына – эллинчи жылланы кёчгюнчюлеге да, бары халкълагъа да келген ал-мазженгиллик Къайсыннга да иги умутла этдиргенди. Аны назмуларыны ауазлары да жарыкъ, жашау акъыллы боладыла. Отузчу жыллада «Арбачы», «Тау суучукъну жырчыгъы»,  «Жолда бизни жауун жетеди» дегенча назмуларында башланнган романтика къайтады Битеу дуния поэзияда да уллу магъанасы болгъан поэтика ыз – романтика - туугъан жерни эсде тутуун, киши жеринде туугъанлагъа да аны танытыуну, сюйдюрюуню аламат амалы болады Экинчи жанындан, туугъан жер, аны табийгъаты терс дауладан, сюргюнчюлюкден, жюрек излемлерин киши ангылап болмагъанлыкъдан безигенде, адамгъа кёл этдирген, жашаууна магъана да, чыдам да берген хатерли юй кибикди.

   Эллинчи жылланы экинчи жарымында малкъар адабиятны алай терк къанатланып башлагъаны эки уллу жангылыкъ бла байламлыды: бири – Сталин бачаманы ёлюмлю, аны бла байламлы къыралгъа, аны халкъларына келген женгиллик; экинчи – бары да совет властьны жылларында болуннган артыкълыкълагъа, зулмулагъа азат кёз къарамла тууа башлагъанлары. Бир минг тогъуз жюз элли жетинчи жылда туугъан жерине къайтады.

   Къайсынны чыгъармачылыгъында биз аны туугъан жерине къаллай уллу сюймеклиги болгъанын кёребиз. Ол кесини назмуларында табийгъатны ариулугъун суратлайды. Къулийланы Къайсын Уллу Ата Журт урушда «Сын Отечество» деген газетни корреспонденти болуп тургъанды. Ол газетни бетлеринде, аны назмулары да басмаланнгандыла. Не къыйын заманда да ол халкъын, туугъан жерин  сюйген адам болгъанды. Мен а Къайсынны чыгъармачылыгъында бек жаратханым, аны анасына сюймеклигиди. Ол темагъа жораланнган кёп чыгъармасы барды. Бешик тебиретген ананы, урушдан жашын сакълагъан ананы сыфатында да, биз аны анагъа уллу сюймеклигин кёребиз.  1956-1957 жыллада туугъан жерине къайтхандан сора уа,  от жагъасыны жылыуу поэтни чыгъармачылыкъ жетишимлеге кёллендиргенди. Ол жыллада жазылгъан «Туугъан жериме айтама» деген поэмасында биз аны таулагъа, халкъгъа къызыу сюймеклигин кёребиз.

     Мени оюмума кёре, Къулийланы Къасынны назмулары жарыкъдыла, терен магъаналыдыла. Къайсы назмусун окъусанг да, ёхтемликге, ариу къылыкъгъа юйретедиле.

    Къулийланы Къайсынча адамларыбыз, миллетибизде кёп болсунла!

    Къайсын бир минг тогъуз жюз алтмыш жетинчи жылдан башлап Къабарты-Малкъар республиканы халкъ поэти эди. Аны поэзиясын билмеген бир къырал болмаз. Кесини миллети уа атын айтыргъан, емюрледе айтыла турлукъду. Ол белгили жамауат къуллукъчу къадарында СССР-ни да, Къабарты-Малкъар республиканы да Баш Советлерини депутаты болгъанлай тургъанды. Уллу Ата журт урушда жигитлиги ючюн орденлери бла майдаллары да бар эдиле. Малкъар халкъны аты белгили этген Къайсын дуниядан бир минг сексен бешинчи жылда тертюнчю июнда кетгенди. Жатхан жери кенг болсун!