Дарынды және талантты балаларды оқыту мәселері

Дарынды  және талантты балаларды оқыту мәселері

  Джумадилова Ардақ Қаратайқызы.,

Наметкулова Сандуғаш Жанұзаққызы

Абай атындағы Жамбыл гуманитарлық колледжі, Тараз қаласы

Педагогика және психология пәндерінің оқытушылары

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында мемлекеттік саясат негізінде ең алғаш рет «Әр баланың қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы жеке адамның дарындылығын таныту» сияқты өзекті мәселелер енгізіліп отырғаны белгілі. Дарынды балаларға білім беруді әр ғылымның бүгінгі дәрежесіне сәйкес жүргізу бір жағынан қоғамға талантты мамандар даярлауда тиімді болса, екінші жағынан қоғамға ерекше дарынды балалардың тек өзінің интеллектуалдық дамуын қамтамасыз етеді. Жас жеткіншектің бойындағы табиғат берген ерекше қабілетті, дарындылықты тани білу, оның одан әрі дамуына бағыт - бағдар бере білу ерекше қиын іс. Алайда әр баланың жеке қабілетін анықтап, оны сол бағытта жетелеу - ұстаз парызы. Баланы заманына қарай икемдеп, өз заманының озық өнегесін оның санасына сіңіре білу, оларды шығармашылық бағытта жан - жақты дамыту - бүгінгі күннің басты талабы.

Дарынды балаларға білім беруді әр ғылымның бүгінгі дәрежесіне сәйкес жүргізу бір жағынан қоғамға талантты мамандар даярлауда тиімді болса, екінші жағынан қоғамға ерекше дарынды балалардың тек өзінің интеллектуалдық дамуын қамтамасыз етеді.

 Дарынды және талантты балаларға қатысты бұл- ойлауды, талқылауды және мұқият жоспарлауды талап ететін едәуір  күрделі мәселе. Әртүрлi теориялар мен стратегиялар балаларды оқытудың мазмұнын анықтау үшін тиісті бағдарлама шеңберiнде қолданылады (САН, 67бет).

 Шығармашылық - өзіне тән жаңашылдықпен, өзгешелікпен ерекшеленетін, белгілі бір  өнімді  алуға мүмкіндік беретін жеке тұлғаның бойындағы қабілеттілік дер едім. Дарынды, талантты, қабілетті студентпен жұмыс істеудің негізгі мақсаты: олардың шығармашылық жұмыстарда өзінің қабілетін іске асыруға дайындығын қалыптастыру. Ендігі мақсат ол - оқу бағдарламасын тереңдете отырып, оқушының танымдық белсенділігін дамыту арқылы жүзеге асырылады. Дарынды, талантты  балаларды анықтау - баланың дамуын таңдаумен байланысты ұзақ процесс.

    «Педагогика» сабақтарында  екінші курс студенттерінің шығармашылық қабілетті оятуға, түрткі болатындай әдіс-тәсілдерді іске асыруды күн тәртібіне қойдық.

Зерттеуші Фриман көрсеткен зерттеуіндегі ойлау қабілетінің жылдамдығын ескере отырып, келесі тапсырманың мазмұны аталған тұжырымдаманы негізге алады. Топтың жеке студенттеріне қарапайым скрепкалар таратылады. Осы скрепкалардан кез-келген зат немесе нәрсе жасап шығарып, таныстыру болатын. Студенттер өз уақытында бірнеше  пайдалы және қарапайым заттарды ойластырып, ерекше қабілеттерін көре білді. Осы тапсырманың нәтижесі біз үшін де студент үшін де табысты болды. 

Дарынды балаларды ұжымнан  бөліп, жеке жұмысқа тартудан гөрі оларды топтық әрекетке тартып, топтық  қарым-қатынасқа түсуге үйретудің  тиімділігін зерттеуді көздеп, өз зерттеу жұмысымның мақсатын келесідей  тұжырымдадым: оқушыларды топтағы белсенді әрекетке жұмылдыру арқылы олардың  топтағы серіктестік қарым-қатынасын  арттыру және бір-бірінің түсіну деңгейін арттыруға әсерін зерделеу. 

Колледждер арасында өткізілетін әр түрлі байқаулар мен жарыстарға қатыстырып, білімін дамыту керектігін байқадым. Ал осы дарынды студентпен қалай жұмыс атқару керек? Міне, мені осы сұрақ төңірегінде келешекте толғандыратын және ой салатын бірден-бір мәселе екендігін мақсат еттік.

Ал бұл  студенттердің өзара әрекеттесуі  мен танымдық икемділіктерінің дамуының маңыздылығына ерекше көңіл бөлген Выготский, Хоу мен Мерсердің  соңғы зерттеулеріндегі тұжырымдарды растай түседі. 

 Топта жалпы алғанда жас ерекшеліктері бір тектес болғандықтан олардың арасында аса айырмашылық болмады. Топ білім алушылары арасынан дарынды біреу  болса, ал бәсекеге қабілетті білім алушылар шамамен алты-жеті болды. Студенттердің қажеттіліктерін ескеру мақсатында оқуды саралау стратегияларын топпен жұмыс істеуде бір-бірінің пікірін тыңдап, бірлесе жазуға, өз ойларын ортаға салуға үйренді. Әр білім алушы өздерінің пікірлерінің бағаланатынын сезіне алды. Сонымен бірге олар бір-бірімен пікіралмастырғанда студент бірінің білмейтінін екіншісі толықтырып отырды. Өзіне сенімі аздау студент өзгелердің айтқандарын есіне сақтауға, олармен қосылып аз да болса жазғандарын оқып беруге ынталанды.  Студенттердің ойын дамыта отырып, өзімнің де ойымның дамығанын модуль негізімен түсіндім. Қабілетті студенттердің қажеттіліктерін ескеру мақсатында оқуды үйрету тапсырмаларды орындау негізінде олардың ойының ұшқырлығын, ойын ашық айта алуын, болжам жасай алатындығын  анық көзімді жеткізе алдым.

Студенттің  талантты немесе қабілетті екендігін анықтай білуіміз тиіс. Ол үшін студенттің қай жағынан қабілетті, қандай туа біткен таланты  немесе дарындылығы бар екендігін бақылап, оның ашылуына жағдай туғызуымыз керек. Кейбір студенттердің бойындағы дарындылығы жасырын түрде болады, ал кейбіреулерінің таланты оңай көзге көрініп тұрады. Бірақ олардың мінез- құлқының өзгерісте немесе тұйық болуына байланысты олар бір дегенде өздерін ашып көрсетпейді. Осы тұрғыда біз яғни мұғалімдер дарындылықтың ашылуына жағдай жасауымыз қажет. Әр бала жеке тұлға деп алып, оның қай тұсы мықты, қай тұсы осал екендігін зерттеп, оларды дер кезінде демеп қолдап жіберуіміз керек. Сабақтарымызда мұндай әдісті пайдалану кезінде, оқушылардың сабаққа деген қызығушылығы оянғанын байқаймыз. Кейбір білім алушылар, әсіресе, тұйық мінезді білім алушылар тапсырмаларды тобымен бірлесіп істеу кезінде, өздерінің ойларын айта білуге үйренді.

Жоғарыдағы жұмыстарды қорытындылай келе, дарынды, талантты, қабілетті студенттерді анықтау тек санаулы сағаттардың көлемінде шектелмей, барлық сабақтарда жүргізілуі керек, жүйелі жүргізілген жұмыстың нәтижесінде ғана топтағы студенттердің қабілеттерін анықтауға болады; жеке жұмыс ретінде ұсынатын тапсырмаларым үш деңгейге негізделгені ұтымды болады; сабақ үстіндегі және үйде орындайтын тапсырмаларын өз қызығушылықтарына орайластырып берген, тапсырмаларды шығармашылық тұрғыда орындауды ұсынған олар үшін қызықтырақ болады деген тұжырымдар жасадық.