Бегайдарова Асемгуль Серикбаевна
Химия пәні мұғалімі
«Мемлеттік тілде оқытатын
Заречный
орта мектебі»КММ
Қостанай
ауданы.Заречный ауылы
«АБАЙ
МҰРАСЫ-АДАМЗАТ ҚАЗЫНАСЫ»
«ТАҒАМ
ҚҰРАМЫНДАҒЫ ҚОРЕКТІК ЗАТТАР»
«Адам
баласы адам баласынан ақыл,
ғылым,ар,
мінез деген нәрселермен озады»
деген
Абай Құнанбаевтың нақыл сөзі болашақ жастардың оқып-білім алуына,ғылыммен
айналысуына бағыт-бағдарды меңзеп тұрғандай. Ар, мінездің болуы жастарымыздың
тәрбиесіне үлкен мән берілгендігін көрсетеді.
Абай
Құнанбаевтың өшпес мұрасын басшылыққа ала отырып сабағымыздың жоспарын жасаймыз.Абай
атамыздың өсиет еткен әрбір сөзі,тәрбиелік мәні, біздің жастарымыздың
болашақтағы алтын қазынасы.
2050
жылдары дамыған 30 елдің қатарында болуды көздеп отырған, еліміздің өркендеуіне
өз үлесін қосатын жастар болғандықтан, Абай Құнанбаевтың салып кеткен дара жолын
жалғастырып жатса, игі істер болар еді.
Ұстаз
болғандықтан өткізіп жатқан әр сабағымыздан оқушыларымыз ғылымға қол
жеткізетіндей мақсатта жұмыс жүргізілуін талап етеміз.
Қазірге
таңда жастарымыз ата-аналарына сеніп,сабақ оқудан,еңбектеніп ізденуден қашқақтайды,бұның
себебі,әлеуметтік желіде босқа уакыт өткізу.Олар болашақта осының зиянын түсіне
бермейді.Абай атамыз айтқандай: «Жұмысы жоқтық,тамағы тоқтық аздырар адам
баласын»-дейді. Адам баласы болғандықтан,қоғамның жақсы да жаман да әсері
балаға күшті әсер етіп жатыр.Соның салдарынан баланың ойында түрлі ойлар
қалыптасады.
7-сыныпта
өткізілетін «Тағам құрамындағы қоректік заттар» тақырыбы бойынша химия ғылымына
негізделген сабағымызда сонау жылдардан бері тағам құндылығын ерекше маңызды
деп есептеген.
Күнделікті
өмірде тұтынып жүрген тағамдардың маңыздылығын білу,соның ішінде қазақ халқының
көп тұтынатын ет,сүт тағамдарының маңыздылығы зор.Ерте кезден қазақ халқы
сүттен қаймақ, май, құрт, ірімшік сияқты өнімдерді жасай білген.Бұл тағамдардың
құрамында адам бойына күш қуат беретін дәрумендер,минералды химиялық элементтер
жеткілікті.Ешқандай дәрі-дәрмексіз өмір сүрген ата-бабаларымыз ешқашан
ауырмаған, ауру сырқаудан аман болған.Бұның сыры табиғи өнімдердің
құнарлығы,тазалығында болған.
Абай
Құнанбаев ертедегі байлардың өмірін былай суреттеген:
«Мал
ішінен айналып,
Көңілі
жақсы жайланып,
Байда
келер ауылға.
Аяңшылы
жалпылдап,
Сабадан
қымыз құйдырып...деген тұстарынан байқауға болады,сол кездегі байлардың өзі
қымызды құнарлы сусын ретінде пайдаланған.Оған кедей-кепшіктің қолы жете
бермеген.Қымыз бие сүтінен күбіде ысталып,жасалатын сусын.Оның құрамында
көптеген адам денсаулығына қажетті қоректік заттар бар,ақуыздың альбумин,казейн
сияқты түрлері астың жақсы қорытылуына қажетті.Майлар мен көмірсуларға,дәрумендерге
өте бай.Адам ағзасының жасушаларының жаңаруына жақсы әсер етеді,түрлі жұқпалы
ауруларға қарсы тұруға көмектеседі.
Қазіргі
таңда наурыз айынан бастап елімізде болып жатқан COVID-19 короновирусқа қарсы
қымыз ішіп,денсаулықтарын жақсартып жатқандар бар.Бұл ғылыми түрде дәлелденген
жағдай.
Жалпы
қымызды,жылқы етін қазақ халқы ертеден тағам ретінде пайдаланғанын білеміз.Оның
құнарлығын ғалымдар дәлелдеп отыр.
Неміс
ғалымдары жылқыны патенттеп өз елдерінде өсіріп,етін,сүтін экспорттап отыр.Оның
сүтін құрғақ сүтке айналдырып,табыс көзін тауып отыр.Бұл шет ел ғалымдарының
зерттеулерінің нәтижесінде қазақ халқының тұтынып отырған өнімінің пайдалы
тұсын анықтап,ағзаға қажетті қоректік заттары бар екенін дәлелдеп отыр.
Ертедегі
ата-бабаларымыз жаугершілік заманда өмір сүргенде осы жылқының өнімін
пайдаланған,ол кісілер осындай табиғи қоректік заттарды пайдалану нәтижесінде
ұзақ өмір сүрген.
Қазргі
таңда тұтынантын өнімдер табиғи болмағандықтан,адамның өмір сүру кезеңдері
қысқарды,балалар аурушаң,тез жұпалы ауруларға шалдығады.Экологияның
ластануы,қышқыл жаңбырлардың әсері адам денсаулығына кері әсер етіп
жатыр.Қоршаған орта бұзылғандықтан,жемін,шөбін,суын ішіп отырған мал да адам да
әлжуаз болып келеді.
Қазақ
халқы ет өнімдерін көбірек тұтынатын болғандықтан,біз көбіне құс,қара мал және
жылқы етін пайдаланамыз.Осы ет өнімдеріннің химиялық құрамын салыстырып
көрейік.
|
Еттің түрлері
|
Ақуыз
|
Май
|
Су
|
|
пайызбен
|
|
Сиыр еті
|
16-20
|
11-28
|
55-69
|
|
Жылқы еті
|
15-20,3
|
9-29
|
53-74
|
|
Тауық еті
|
18 -21
|
16,1
|
55-72
|
Жылқы етінің
энергетикалық құндылығы 167,1 кКал.
Жылқы еті витаминдер
мен минералды заттараға бай витамин PP - 31,2 %, калий - 14,8 %, фосфор - 23,1
%, темір - 17,2 %, кобальт - 30 %, мыс - 20,6 %
Жобамызды
қорытындылайтын болсақ,қандай да болмасын ет,сүт өнімдерін тамаққа қажетті
мөлшерде пайдалануға кеңес берер едік. Еттің,сүттің құрамында ағзаға қажетті қоректік
заттар түсіп отырса,деніміз ауру-сырқаудан аман болар еді.
Биенің сүті-қымызды да үнемі тұтыну қажет деп
есептедік .Сиырдың сүтін, оның өнімдерін де пайдалану ағзаға тиімді әсер етеді.
Жылқы етінің құндылығы өте жоғары,адам ағзасына
қажетті химиялық заттардың мөлшері көп,ағзаға тез сіңімді екенін зерттедік.
Жылқы еті көптеген ауруларға ем айтар болсақ: (жасуша,
ұлпаның жұмысына,жүрек-қантамыр, асқазан-ішек,жүйке жүйесі,миға, тері
жамылғысына,тірек-қимыл жүйесіне,жеке мүшелерге);
Дәрігерлердің
айтуы бойынша да «Жылқы еті инфаркт ауруына душар ететін холестериннің мөлшерін
азайтып, қан қысымының жоғарылауын тежейді» Сиыр етімен салыстырғанда адам
ағзасына 8 есе жылдам сіңеді. Бұл дегеніміз оның адам денсаулығына мүлдем
зиянсыз екенін білдіреді. Адам ағзасының зат алмасу процесіне белсенді
қатысады. Жылқы жеңіл сіңетін ақуызға бай, ақуыз құрамындағы
аминқышқылдар , сиыр не қой еттеріне қарағанда жылдам қорытылады.
Қолданған
әдебиеттер:
1.Дүйсенбаев
С.Т.,Серикова А.Т. «Ветеринарлық-санитарлық сараптау практикумы» Алматы,2014
жыл.
2.Шлейкин
А.Г.,Скворцова Н.Н.,Бландов А.Н. «Биохимия лабораторный практикум»
Санкт-Петербург,2015
3. Қазақстанның ауыл шаруашылығы.Алматы. Алматы
кітап 1970 ж.
Ғаламтордан
пайдаланған сілтемелер:
1.https://ust.kz/word/bie_sutining_mangyzy_jane_himiyalyq_quramy-7934.html
2.https://ust.kz/word/gylymi_zerttey_jumysy_7_synyp_taqyrybyabai_qunanbaevtyng_tabigat_lirikasyndagy_qazaq_ayylynyng_korinisi-3091.html
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.