Конспект урока: Халыҡ хәтерендә Ҡаһым түрә!

21. февраль – Халыҡ-ара Туған тел көнө Йыр булырлык һүҙҙәр биргән, Туған телем, рәхмәт һиңә!

1а.б. Тыуған ояһынан айырылған ҡош          Ҡанатына мәңге ял тапмай.

         Туған телен яратмаған кеше,

         Башҡаларҙың телен яратмай. 2 а.б. Халҡым теле миңә – хаҡлыҡ теле.

          Унан башҡа минең телем юҡ.           Илен һөймәҫ кенә телен һөймәҫ,           Иле юҡтың ғына теле юҡ.

1а.б. 1999 й. ноябрь айында ЮНЕСКО 1тк2рг2н конференцияла ту4ан телд2р проблема3ы 7арала 32м ул 2000 й.феврален2н билд2л2н2 башлай. БМО м24л1м2тт2рен2 7ара4анда, ер шаранда4ы 6700 телде8 ярты3ына ю4алыу 7ур7ынысы янай. Шу4а ла 32р халы7ты8 40р0ф-4262тен, йолаларын, йырмо8дарын, ауы6-тел ижадын, 40м1м2н, телен 3а7лап 7алыу ма7сатында  21 февраль – Халы7-ара ту4ан тел к0н0 тип и4лан ител2. Х26ер 3е66е8 и4тибар4а ошо дата ай7анлы сығышыбыҙҙы т27дим ит2бе6.

2 а.б. Донъяла 3әр са7 халы7тың рухи хазина3ы, халы7ты халы7 иткән бер булмышы бар. Ул-тел.

1                     а.б. Тел - халы7тың иң 4әзиз бүләге, йәшәү, аралашыу рәүеше. “Теле бар6ың иле бар, иле бар6ың – даны бар”,- ти сәсәндәр.

2                     а.б. Тел – ул халы7тың мәңге тере тарихы ла. Шул 4әзиз тел уны борон бер бөт0н халы7 итеп ойошторош7ан, урта7 тел, 3үҙ таптыр4ан, а7ылын, күңелдәге3ен ү6енә туплап, уның күркен күтәрешкән, кемлеген бар донъя4а таныт7ан, халы7тар менән аралаштыр4ан.

1                     а.б. Туған тел – ул ата-әсә теле. Кешенең донъяла тәү ишеткән һүҙе, асылған теле, рухи моңо. Башҡортостандың халыҡ шағиры Мостай Кәрим был турала бына нисек бәйән итә:

«Әсәм теле – иман телем,

Әгәр һине һағынмаһам,

Көн дә һиңә табынмаһам, Телдәремдән яҙыр инем».

2                     а.б. Тел – кешенең ғүмерлек юлдашы. Тыуғандан алып һуңғы һулышына тиклем тел һәм һүҙ кеше менән бергә йәшәй.Һәр халыҡтың үҙ теле, көйө, яйы бар. Сабый тәү тапҡыр әсәһе әйткән һүҙҙәрҙең мәғәнәһен аңлау, уның һорауҙарына яуап биреүҙән үҙ телендә һөйләшергә өйрәнә. Шуға ла туған тел әсә теле тип атала.

1   а.б. Тел – милләтте милләт иткән иң мөһим шарттарҙың береһе.

2   а.б. Беҙҙең  Башҡортостаныбыҙ – йөҙҙән артыҡ милләт вәкиленә ыуған ер йәки торған ер.

1                     а.б. Башҡортостан күп милләтле республика булыуға ҡарамаҫтан, республикала йәшәүсе бөтә халыҡтарҙың телдәрен үҫтереү өсөн шарттар улдырыу йәһәтенән илебеҙ Рәсәй өсөн өлгө булып тора. Беҙҙең республикала 14 тел өйрәнелә, уҡытыу 6 телдә алып барыла.

2                     а.б. Хәҙерге башҡорт теле – башҡорт халҡының милли теле. Ул төрлө ырыу – ҡәбилә телдәренең берләшеүе һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән.  

1                     а.б. Башҡорт теле гәлсәр шишмәләр сафлығын, баллы һауаһын, тәбиғәте матурлығын, башҡорт халҡының сабыр холҡон, азатлыҡҡа ынтылышын, йырҙарының моңон, йәшәү матурлығын сағылдыра.

2                     а.б.Хә6ерге ва7ытта баш7орт теле ны7 ү9ешкән, камил формалаш7ан ә6әби тел. Был телдә ә6әби ә9әр6әр ижад ителә. Фәнни китаптар, төрлө 3ү6лектәр сы4а.

Ул театр сәхнә3ендә, радио 3әм телевидение буйынса яң4ырай. Гәзит- журналдар ба9ыла.

1                     а.б. Ата-бабаларыбыҙ борон-борондан үҙ туған теленә бик һаҡсыл булған. Быуаттар буйына тупланған аҡыл хазинаһын тел аша үҫеп килеүсе быуындың күңеленә һеңдерергә тырышҡан.

2                     а.б.  Телебеҙ тураһында бик күп мәҡәлдәр бар. Хәҙер һеҙҙең менән бер уйын уйнап алабыҙ. Беҙ мәҡәлдәрҙең башын, ә һеҙ аҙағын әйтеп бөтөрөрһөгөҙ.

1а.б.  Һөйҙөргән дә тел,     (биҙҙергән дә тел.) 2 а.б. Телде8 к1рке –     (316).

1   а.б. «с2 теле  (бер була).

2   а.б. Ил2к 3орар4а ла    (тел к2р2к).

1   а.б. Аҙ һөйләһәң,   (күп ишетерһең).

2   а.б. Аҙ һөйлә -   (күп эшлә.)

1 а.б. Аҡылы ҡыҫҡаның   (теле оҙон.) 2 а.б. Татлы тел   (таш ярыр).

1   а.б. Теле барҙың    (иле бар.)

2   а.б.Туған телде ҡәҙерләп һаҡлаусы, киләсәк быуынға еткереүсе - халыҡ булһа, уның нәфислеге, моңо – әҙиптәр ҡулында. Шағирҙар – халыҡ теленең иң         матур          өлгөләрен, байлығын, күркәмлеген        үҙҙәренең   ижадында сағылдырып, халыҡ күңеленә ҡайтарыусылар. Әйҙәгеҙ, уларҙың шиғырҙарын тыңлап китәйек.

(шиғырҙар һөйләү)

2а.б. Һәр халыҡтың туған теле – уның мәҙәниәте, тарих көҙгөһө. Шуға да телебеҙ сафлығы, матурлығы, аһәңлелеге өсөн барыбыҙға ла арымай-талмай көрәшергә, эшләргә кәрәк.

 1а.б. Беҙҙең телебеҙ – матур, күркәм тел. Әгәр милләттең теле ҡулланылмай башлаһа, ул юҡҡа сыға. Бының өсөн һуғыш та, ҡан ҡойоу ҙа кәрәкмәй. Телен бөтөрһәң, халыҡтың әҙәбиәте лә, мәҙәниәте лә, ғөрөф – ғәҙәттәре лә бөтә. Беҙҙең, киләсәк быуындың төп бурысы – телебеҙҙе һаҡлау. Тел өсөн көрәш – милләт өсөн көрәш ул.

 1а.б. Аңла, балам...

         Илдәр, телдәр, диндәр алмашына –          Ниҙәр көтә әҙәм балаһын?

         Аңла, балам, һине үҙең итеп          Туған телең һаҡлап ҡалаһын.

2а.б. Ваҡыт менән бергә үҙгәрә бел          Телдәр өйрән, балам, донъя күр.

         Йөҙ сөйөрмә ләкин үҙ телеңдән:

         Был – Ватанды һатыу менән бер.

1а.б. Һин тыуғас та, әсә һөтө менән          Иренеңә тамған туған тел.

         Туған телең юйһаң, әсәйеңде          Онотоуың булыр, балам, бел!

2а.б. Ту4ан тел кешене белемле, а7ыллы, йыйна7 фекерле, тотана7лы, 4илем донъя3ына ынтылыусан итеп тәрбиәләй. Кешенең ү6 иленең патриоты, үз хал7ының улы, 7ы6ы булыуы ла ту4ан телгә бәйләнгән. “Телде ү9тергән, илде ү9терер”,- ти халы7 мә7әле. Телебе66е 3а7лайы7,ү9терәйек.                                          Йыр “Башҡорт телендә һөйләшәм”