Мамандық таңдау
Ата-ана қамқорлығынан шеттеліп, балалық дәурен
өмір шекарасын артқа тастап, жаңа өмір кезеңіне, әр жас жеткіншектің өз
болашағына көңіл бөлуі, өзін-өзі тәрбиелеу мәселелерінің бірі-мамандық таңдау.Мамандық
таңдау келешекте отбасы құру, халық қатарына ену, өмірден өз орнын табу деген
жайлармен терең өзектесіп жатады. Мамандық таңдау-жастар үшін ерекше мәнді
мәселе. Соңғы жылдары жастардың мамандық таңдай білуге байланысты ой-пікірлері
осынау өмір талабының қоғамдық-әлеуметтік жағынан гөрі жеке бастың
мақсат-мүддесі көбірек сөз болатындығы байқалып жүр. Жастардың жоғары оқу
орындарына түсуге, интелектік мамандықтарын игеруге ынта-ықыластың төмендей
түскені де байқалады. Бірақ қоғамдық дамудың жаңа жолына түскені егеменді, тәуелсіз
қазақ мемлекетіне ғалымдар мен инженерлер, ғылым мен техника саласындағы
мамандар да келешекте көптеп қажет болатындығы хақ. Неліктен? Әрине заман
талабы жастардың тек мал шаруашылығы, өндіріс,құрылыс маманы ғана болмай, сауда,алыс-беріс,
бизнес ісіне де көптеп мамандануды қажет етеді. Әр адам өз қалауы бойынша әр
мамандықты таңдайды. Мысалға алатын болсақ, теліміздегі сырқаттанған халықты
ауру жолынан шығару үшін кейбір азаматтар дәрігер, халық арасындағы сауатсыздықты
жою үшін, білім алған жас мамандар ұстаздық қылып жалықпас еді. Ал, енді,
басқа да азаматтар елінің бедел абыройын басқа елдерге спорттық дәрежеде
көрсете аламыз деп те спортшы болғысы келеді. Спортшы болудың пайдасы өте зор
және әрқилы. «Спорт-денсаулық кепілі» деп те айтып жүрміз. Өз күш-қуатына сенімді,
дені сау азаматтың өз Отанын қорғау да мамандықтың бір түрі.
Заман өзгерген сайын, адамның өзгеретіні де айдан
анық. Заман жылдан-жылға, күн санап дамып келеді. Сол себептен бұрын соңды
қолданысқа шықпаған жаңа технологиялар, жаңа жобалар бойынша, жалындаған
жастардың елімізге берер пайдасына үміт артып отырған тұлғалар қаншама. Айтатын
болсақ қазіргі мектеп оқушылары өмірге жеңіл жағымен кіріп, қиын-қыстау
күндерге шыдай алмайтындай, оңай жолдармен шығып кетуге тырысады. Неге дейсіз? Өйткені,
әрбір орта білім беретін мектеп қабырғасында гуманитарлық және математикалық
сияқты бағыттар бойынша оқушылар білім алады. Сол алған білімдерін көбісі
математикалық бағытқа емес, керісінше гуманитарлық бағытқа арнайды. Ал, бізге
керегі математикалық бағытты жақсы игерген, жаңа технологиялармен толық
дәрежеде жұмыс жасай алатын және шетелдік білігі бар жас мамандар.
Мемлекетіміздің бой
көтергеніне аз уақыт өтсе де, дамыған 50 елдің қатарындамыз. Әлі де талай жоспарымызды
жүзеге асыру үшін экономикамызды күшейтіп, әлемде қолданысқа енген жаңа
жабдықтар бойынша еңбек еткеніміз жөн.
Кәсіп және мамандық ұғымдарын қамтитын түрлі
қызмет салалары өте көп.Тек кәсіптік-техникалық оқу жүйесінде ғана 2000-нан
астам кәсіптің түрі тіркелген, қоғамдағы мамандық атаулының жалпы саны 30
мыңнан асып тұр. Олай болса, өмірге енді ғана аяқ басқан жас жеткіншек алдында
мыңдаған кәсіптің өз жанына лайықты біреуін таңдау міндеті тұрады. Әр адамның
бірнеше кәсіппен айналысуға қабілеті болмағанымен, соның біреуіне ғана ынтасы
ауады. Өйткені, әр кәсіпке қажетті әрекеттілік-қабілеттілік деңгейі түрлі
дәрежеде болады.
Айтатын болсақ еліміздегі мамандандықтандырылу
дәрежесін, әлемдегі экономикасы күшті дамып келе жатқан Қытай, Ресей, Жапониянын
мамандықтандырылу дәрежесімен салыстырар болсақ әлдеқайда төмен. Біріншіден,
еліміздің жер көлемі жағынан қаншалықты ауқаты болғанымен, халқы аз, сондықтан
да жас мамандардың да жетіспеушілігі де содан деп ойлаймын. Ал оны тең дәрежеде
ұстау үшін еліміздің әрбір азаматы Жапонияның бес азаматының дәрежесіндей маман
иесіне ие болуы шарт.
Ауыл шарушылығындағы мамандар туралы сөз
қозғасақ жайсыз емес. Кең-байтақ, ұлан-ғайыр жерлеріміздің бос жатпауына
себепші болатын ауыл шарушылығындағы мамандар. Егістік алқаптардың көлемін, мал
тұқымдарының санын бірнеше есе көбейтсе ауыл мамандарының қайсысын сауатсыз
маман деп айтуға болады. Қарны тоқ, көйлегі көк қарапайым халықтын жағдайын
жасап отырған да ауыл шарушылығының мамандары.
Мамандық таңдауда қазақ жастары белгілі ғалым,
жазушы Ж.Аймауытовтың «Жан жүйкесі өнер таңдау» атты еңбегінен де жақсы
ақыл-кеңестер алуға болады. Ол «мамандықтың жаманы жоқ, бірақ мұнын
кез-келгеніне икемділік қажет, бұл жай күнделікті тамақ асыраудың жолы ғана
емес, үлкен өнерді, зор шеберлікті қажет ететін нәрсе» дейді. Кімде-кім өзіне
біткен ыңғайына қарай өз жолымен қызмет етсе, өз басына да әлеуметке де үлкен
пайда келтірмек. Өз орнында істеген адамның жұмысы да өнімді, берекелі болмақ. Әр
өнер, әр қызмет мемлекетке, әлеуметке де керек. Әлеумет те, мемлекет те әр
адамның еңбегі берекелі, пайдалы болуын тілейді, неғұрлым әр мүшесінің еңбегі
жемісті болса, соғұрлым әлеумет тұрғысы да тез оңалмақ».
Кәсіпке икемделу элементтері мектептегі
оқу-тәрбие жүзінде де тез жүргізілуі тиіс. Мәселен, сабақ үстінде, әр түрлі
үйірме жұмыстары кезінде шәкірттерді практикалық мәні бар қызметпен жай
таныстырып қана қоймай, оларды бұл іске тікелей араластырған абзал. Жастардың
кәсіби жарамдылығына ересектер тарапынан ерекше көңіл бөлінуі тиіс. Мамандық
таңдаудың келесі бір ұғымы-еңбектің белгілі бір түріне адамның табиғи мүмкіндігін
көрсететін психологиялық, физиологиялық ерешеліктерінің, тиісті білім, дағды,
икемдіктерінің жиынтығы. Кәсіби іріктеуде адамның белгілі мамандыққа
жарамдылығын, кісіге мамандық таңдауға қандай түрткілер әсер ететіндігі арнаулы
психологиялық тесттер арқылы анықталады. Мамандық таңдауда кәсіби
консультацияның маңызы да ерекше. Бұл-түрлі мамандықтың өзіндік ерекшеліктері
туралы дұрыс түсінігі жоқ немесе ойы саяз жастарға ақыл-кеңес беріп,жөн жосық
көрсету.
Аманжол Шапағат
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.