На тему: "Құрлықтағы таулар,олардың жіктелуі"

Тақырыбы: Құрлықтағы таулар,олардың жіктелуі

Мақсаты:

Білімділік: Оқушылардың «таулар», «тау жотасы», «тау аңғары», «таулы өлке», «тау торабы» ұғымдарын қалыптастыру. Таулардың биіктік бойынша  және пайда болуына қарай бөлінуін меңгерту. Таулардың пайда болуы және ескі,жас таулар жайында түсінік беру.

Дамытушылық: картадан таулардың түрлерін көрсету арқылы икемділіктері мен дағдыларын дамыту.

Тәрбиелік: таулар туралы білім алып, пәнге деген сүйіспеншіліктерін тудыру, географиялық мәдениетке баулу.

Сабақтың типі: аралас сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап

Құрал-жабдықтар: Жарты шарлар картасы, Қазақстанның физикалық картасы, «Таулар» тақырыбына арналған суреттер. Кескін карталар 

Сабақтың барысы:    І. Ұйымдастыру кезеңі

 Үй тапсырмасын сұрау кезеңі:  Тақырыбы:Жанартаулар, ыстық бұлақтар, гейзерлер

Лездеме сұрақтар.

1. Жанартаудың белгілері

2.Жанартау атқылағанда атмосфераға не тарайды?

3.Жанартаудың түрлері қандай?

4.Жанартау қалай пайда болады?

5.Минералды сулардың белгілері қандай?

6.Гейзер дегеніміз не?

7.Жанартаулардың жер бетіне таралуы немен байланысты?

8.Мұхитта атқылайтын жнартаулардан не түзіледі?

9.Сөнген деп саналатындар, кенет атқылай бастауы мүмкін бе?

10.Материктарға бөліп жанартауларды ата                                                                                                          2- тапсырма

Картамен жұмыс: Координаттары бойынша жанартауларды анықтандар.

1)1̊̊̊̊̊̊̊̊ о.е., 78̊   б.б.............................................

 4  ̊ с.е..,9̊ ш.б.................................................

37 ̊с.е.,13 ̊ш.б.................................................  

1)     Ключи шоқысы.............................

2)Везувий жанартауы.....................

3)Исалько жанартауы
Тест тапсырмасы
1. Жер қыртысын түзетін тау жыныстары неше бөліктен тұрады:
А) екі
Ә) үш
Б) төрт
2. Жер қыртысын түзетін тау жыныстарының құрамында қандай элементтер болады:
А) химиялық элементтер
Ә) органикалық элементтер
Б) радиоактивті элементтер
3. Жер терең қойнауында жоғары температура мен үлкен қысым әсерінен тау жыныстары неге айналады?
А) Балқыған қойылтпаға
Ә) Мұнайға
Б) Суға
4. Магманың жер бетіне шығып төгілген бөлігі:
А) көмейден
Ә) лавадан
Б) кратерден
5. Магма жоғарыға көтерілетін көмейден аяқталған жері:
А) көмейден
Ә) лавадан
Б) кратерден
6. Жанартаулар нешеге бөлінеді:
А) екі
Ә) үш
Б) төрт
7. Қай жылы Исландия астанасы Рейкьявик қаласынан 150 шақырым қашықтықтағы Эйяфяллайекюль мұздығына таяу орналасқан жанартау атқылай бастады:
А) 2009ж
Ә) 2010ж
Б) 2011ж
8. Жер шарындағы жанартаулардың орналасқан аймағы:
А) Атлант мұхиты
Ә) Солтүстік Мұзды мұхиты
Б) Тынық мұхиты
9. Гейзер дегеніміз:
А) жанартау
Ә) Су бұрқақ
Б) Ыстық бұрқақ түрінде атқылап тұратын бұлақ
10. Сөнбеген жанартаулар:
А) Үнемі мінез көрсетіп, атқылап жататын жанартау
Ә) ұзақ уақыт өткен соң мінез көрсететін жанартау
Б) атқылау жөнінен ешқандай мәлімет қалмаған жанартау

                             ЖАҢА САБАҚ.

АССОЦИАЦИЯ « ТАУ»

 

                                                                                                 тау жотасы

         тау басы

 

                                      шыңы                     таулы өлке       тау торабы

Жеке тұрған таулар жан-жағынан ортасына қарай биіктейді. Оның биік, жоғарғы бөлігі тау басы, оқшауланған төбесі шыңы деп аталады.

Бір-біріне жалғаса, ондаған, кейде тіпті жүздеген километрге дейін созылып жалғаса түзіліп жатқан тауларды тау жотасы дейді.

Тау жоталары бір-бірінен тау аңғарларымен бөлінеді. Тау жоталары шоғырланып, таулы өлке құрайды.

Ал тау жоталары келіп түйісетін жерді тау торабы деп атайды.

                                      Таулардың биіктігіне қарай жіктелуі

Таулар биіктігіне қарай бөлінуі.  Сызба түрінде биіктік айырмашылықтарын көрсету.

 аласа,                                                       400 м-ден 100 м

орташа                                                    1000 м-ден 20000 м-ге

 биік                                                          2000 м-ден асатын таулар

        Таулар (жасына қарай)

 ескі таулар                            жас таулар

                  Орал, Сарыарқа                Кавказ, Памир, Гималай, Кордильер

                       МӘТІНМЕН ЖҰМЫС

   Таулар – жер бетінің жазықтардан оқшау көтеріліп жатқан қатпарлы және қатпарлы-жақпарлы құрылымды бөлігі. Ұзындығы жүздеген, мыңдаған км-ге дейін созылады. Негізінен түзу сызықты (Үлкен Кавказ, Пиреней) немесе доға тәрізді (Альпі, Карпат) көтерілімдер болып келеді.

 

Таулар алып жатқан көлеміне, құрылымына, жасына қарай: Жота, Тау Жүйесі, тау массиві, таулы қырат, таулы үстірт, тау сілемі болып бөлінеді. Аралықтарындағы аласа көтерілімдер, оларды бөліп тұратын ойпауыттардың (тауаралық ойпаңдар, тау аңғарлары, т.б.) бір-бірімен үйлесуінен тілімделеді. Таулар жерсілкінулер мен жанартау атқылауынан жиі көтеріліп, әдетте тектоник. аймақтарда қалыптасады. Пайда болуына қарай тектоник.Таулар – қатпарлы немесе қатпарлы-жақпарлы құрылымды, бірнеше км-ге көтерілуімен және жер бедерінің қарқынды қалыптасуы мен терең тілімделуімен ерекшелінеді; эрозиялық Таулар – неотектоникалық көтерілімдерге ұшыраған, өзен аңғарларымен және уақытша ағын сулармен тілімделген, жер бетінің үстірт тәріздес көтеріңкі бөлігі; жанартаулық Таулар – жас таулы аймақ немесе көне платформалық құрылым үстіндегі жанартаулық конус, жоғары көтерілген лавалық жабынды таулар болып бөлінеді. Таулар бедерінің негізгі элементтері – шыңы, басы, жоны, беткейі, етегі, өзен аңғарлары. Жазық жер бедерінен айырмашылығы тілімделуінің айтарлықтай тереңдігі мен уатылуы, барлық табиғат жағдайларының ала-құлалығы мен қарама-қарсылығының күшеюі. Таулы аумақтың негізгі геогр. заңдылығы – ландшафтың биіктік белдеулілігі (биіктік белдемділік) анық көрінеді. Тауларды биіктігіне қарай аласа (1000 м-ге дейін), орташа (1000 – 3000 м), биік таулар (3000 м) деп бөледі. Дүние жүзіндегі ең биік тау – Гималайдағы Джомолунгма (Эверест) (8848 м), Қазақстандағы ең биік тау – Хантәңірі (6995 м).^[1]