Открытый урок "Хойнун санында чуве аттары"

Тема: Хөйнун санында чвелер аттары

Сорулгазы: 1. Чувелер аттарын саннарга оскертирин хевирлээри, чувелер аттарын хөйнун санынга тургузары; адаарынын падежинде, хөйнун санында, чувелер аттары-биле таныштырары;

Сайзырадыглыг: аас болгаш бижимел чугаазын, эдилгелиг шын бижилгезин сайзырадыры

Кижизидилгелиг:тыва дылга сонуургалын, кичээлге идепкейлиг, чурумнуг болурунга кижизидер.

Эдилгелиг-сайзырадыглыг сорулгазы:угаан-медерелин,  кичээнгейлиин, эскериичелин сайзырадыры.

Кичээлдин эрттиреринин хевири: чанчылчаан кичээл.

Дерилгези:экран, проектор, чагаахаптары, бөлук бүрүзүнге тус-тус карточкалар аас-биле ажылга чуруктар болгаш даяныр сөстер, сулараашкынга карточкалар.

Кичээлдин чорудуу

I.                   Организастыг кезээ.

–Экии,уруглар! Олурунар. Ам бисте тыва дыл кичээли болур. Кичээлге шупту херекселдериңерни белеткеп алдыңар бе?

- Эр хейлер!

II.  Уругларны угаан-медерелин кичээлче угландырары.

- Бо хун кандыг айның каштың хуну-дур, неделяның кайы хуну-дур, уруглар?

- Чурукче көруңерем, уруглар. Чурукта хар канчап барган-дыр?

- Харның эрий берген черлеринде чуу көступ турар-дыр?

- Чылдың кайы уезинде хар эрип эгелээрил?

- Частың айларын адап көруңерем. (өөреникчилеринин харыылары).

           Слайд 1.

Мергежилге «Хей – аът көдурери»

- Мээн соомдан катаптанар: «Мээн байдалым кончуг эки-дир. Мен эвилен-ээлдек мен, шыдамык мен.Кичээлге кончуг кичээнгейлиг болур мен.Кичээл меңээ хөглуг болур болзун!»

- Ам кыдырааштарны ажыткаш ай, хунун бижиир «класска ажыл» деп бижиңер, уруглар.

III.   Эрткен темага катаптаашкын

- Эрткен кичээлде чуу деп теманы өөренген ийик бис сактып келинерем? (Чув еады)

- Чүве аттары кандыг айтырыгларг ахарыылаар ийик ? (Кым?Чуу?)

- Чүве аттары чуну көргузуп чоруурул? (Чувелерни коргузуп чоруур)

- Чүвеаттарычүлергеөскерлипчоруурул? (Саннарга, падежтерге)

Чаңгыстың санында чүвелер аттары каш чүвени көргүзерил? (Чангыс чувени)

- Бир эвес чүвелер аттары хөй чүвелерни көргузуп турар болза, каштың санынга турарыл? (Хөйнун санынга.)

- Шын-дыр. Бо хун кичээливисте «Хөйнун санында чувелер аттары» деп теманы өөренир бис.

IV.  Словарь ажылы.

Самбырада: Бора-Хокпеш, экскурсия,  календарь

Экскурсия – темалыг агаарлаашкын.

 Календарь – чылда айнын, хүннүн санаашкыны.

Тывызыкты кичээнгейлиг дыннааш бора-хокпеш деп чүл  ол деп чүүлду тывар.

Дүктүг  куу тоннуг,

Дошкун соокту тоовас.

Халаан, шураан, күдүжеңнээн

Хензиг чүү деп куш-тур ол?

                    Слайд 2.   (Бора-Хөкпеш)

- Ол сос кандыг чугаа кезээнге хамаажыр-дыр? (чуве адынга)

-Каштын санында  турар-дыр? (чангыстын)

-Шын-дыр. Ам состерни шын бижиилинер, уруглар.

-Бердинген сөстерни шын, чараштыр дужуруп бижинер. Бижип турган уеде шын олурар, ооргалары дорт болур.

- Кыдырааштарны Монгуш Ай-Херел, Хертек Арсений, Монгуш Милада хынаар. (1-ги бөлуктун уруглары)

V.  Чаа тема.

1) Оюн «Аскан ужуктер».

 (өөреникчи бурузунге кезип каан үжүктерлиг хаптарны үлеп бээр).

- Ам, уруглар«Аскан үжүктер» деп оюндан ойнаптаалынар. Оюннуң дуруму: хаптар иштинде кезип каан үжүктернин дузазы-биле сөстер тургузар.

чечектер, ховулар, уялар, бүрүлер.(Слайд 3).

1-2-ги бөлуктүн өөреникчилери  бот-боттары тус-тузунда ажылдаар, а 3-ку, 4-ку бөлуктуң уругларынга ангы онаалганы бээр. «Ылгалын тып» деп даалгалыг оюнну бээр.

- Тургузуп алган сөстерни тургузуунуң аайы-биле сайгарыптаалынар. Чечек-чечектер, хову-ховулар, уя-уялар, бүрү-бүрүлер. Чечек деп сөстуң дазылынга–тер деп кожумак немежирге хөйнун санын илеридип турар.

2) Чурук-биле ажыл.

-Уруглар,ам экранда чурукту топтап көрунер. Чурукта чүнү көргускен-дир? Чуруктун дузазы-биле чугаадан тургузуп көрээлиңерем.  (уруглар нынхарыылары).

Айтырыглар:

-Чуруктакайыүеникөргускен-дир, уруглар?Канчапбилипалдынар? Часкыүесилергесолунбе? Чуге?

         Слайд 4.                  -Чуруктакижилергеаттарданчогаадыпбээлинер.

-Оларчүнүканчаптурар-дыр?

- Куштаркижигекандыгажыктыгыл?

-Куштаргакүзүн, кыжын, канчаардузалажыр бис?

- Эр хейлер!

3. Карточкалар-биле ажыл.

Уругларнынхарык-шинээниңаайы-биле бөлуктептус-тусажылдаар.

1-ги, 2-ги бөлуктеркарточкалар-биле ажылдаар.

Онаалга: бердингенсөстердендомактарнытургузар. Хөйнунсанындачувеаттарынтыпкаш, кырынгападежинайтыр.

3-ку, 4-кубөлуктунөөреникчилерихөйнунсанындабердингенчувелераттарыншындүжүрүпбижиир.

VI. Сулашимчээшкин (физкультминутка)

Ха-ха-ха  харэрээн.

Ча-ча-ча час дүшкен.

Ку-ку-ку куш ушкан.

Хөг-хөг-хөгхөглуг час.

VI. Быжыглаашкын

Оюн «Кичээнгейлиг бол».

Силерничангыс, хөйдепчүүлдукайы-хиребилипалганынарныоюннуойнааш, тодарадыптаалынар. Оюннундүрүмү:  чангыстынсанындачувеадынадаарга – 1 часкаар, хөйнунсанындачувеадыадаарга – 2 катапчаскаар.

Парта, сандайлар, сонгалар, ручкалар, карандаш, хлеб, тавактар, кижилер, дагаа, аът, аъттар, школа, номнар,  чугайлар,  идик,  мячиктер,  тергелер, машиналар, трактор, стол, эжиктер.

База ол-ла дүрүмезугаарчуруктаркөргузеримгечаскаарсилер. (Слайд 5.)

VII.  Кичээлдиңтүңнели. 

Бөгунгукичээлгекандыг тема өөрендивис,уруглар?

Кыскатүңнел:

- Бокичээлденажыктыгчүнүбилипалдыңар?

- Силергеолбилиглерчугехерегил? (чүвелерниңсанынилередипбилирингехерек)

-Кичээлсолунболдубе?онуүнелээрчуруктарныкөргузуңер.

- Эр хейлер! Силеркичээлдешуптуидепкейлигажылдаансилер, уруглар.

Бот-боттарыңаржекөрүшкешхүлмзүрүүр.

Демдексалыр.

Онаалга: мергежилге 181., ар. 66