Презентация на тему "Эге класстарга сос-биле ажыл"

• 1 слайд

  МБОУ СОШ
  с.Булун-Терек
  с Чаа-Холь Чаа-Хольского кожууна Республики Тыва
  Эге школага сөс-биле ажылдаарының чамдык аргалары
  
  
  Ажылдын автору: Лопсан Н.К.
  

• 2 слайд

  Темазы:
  Эге школага сөс-биле ажылдаарының чамдык аргалары:
  Сорулгазы :
  оореникчилернин аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыры.
  Эге класстарга состернин утказын билиндиреринге уругларнын сос курлавырын байыдары;
  Торээн дылынга камныг, сонуургалдыг болурунга кижизидери;
  Мозу –шынар,эстетика, куш-талазы-билекижизидилгеге буруну-биле ажыглаары.
  
  

• 3 слайд

  Планы:
  1 Киирилде кезээ.
  2 Кол кезээ.
  Идепкейлиг болгаш идепкей чок сос курлавыры.
  Состернин уткаларын тайылбырлаарынын аргалары.
  Логиктиг мергежилгелернин хевирлери.
  Ооредилгелиг оюннарны ажыглаары.
  3. Туннели.
  

• 4 слайд

  
  
  
  Тыва чон 1930 чылдан эгелеп ужук-бижиктиг болганындан сонгаар, тыва дылывыс улам сайзырап, чангыс аай литературлуг дыл болу берген. Торээн дылывысты улам сайзырадыр талазы-биле бистин эртемденнеривис, чогаалчыларывывс улуг ажылдарны кылганын кижи бурузу билир.
  

• 5 слайд

  
  
  
  Дыл кижилернин аразында харылзажырынын чугула чепсээ, торээн дылынын байлак сос курлавырынын , оон амыдыралга ужур-дузалыын практика кырында коргузери.
  Тыва дылды Тыванын куруне дылы кылдыр Ундезин Хоойлувуста айтып, быжыглап каанын кым-даа билир. Ынчалза-даа, оореникчилер тывалап тургаш орус, тыва состерни «хайнакташтыра» бээри хомуданчыг. Шак ынчаар чугаалаарынын улегер-чижээн олар улуг кижилерден ооренип ап турар. Состерни «хайнактап» чугаалаарын болдурбас дизе,бирги класстан эгелеп состернин утказын тайылбырлап, идепкейлиг сос курлавырынче кирери чугула.
  

• 6 слайд

  Кичээл бурузунде оореникчилер чаа состер-биле таныжып, оларны чугаазынга ажыглаарынга белеткенип турарлар. Состун утказын кайы-хире билип алганындан, ону чугаазынга идепкейжидип ажыглаары дыка хамааржыр. Ынчангаш оореникчилернин идепкейлиг сос курлавырын байыдарынын ангы-ангы аргаларын дилеп тывары – башкы кижинин хулээлгези болур.
  

• 7 слайд

  Оореникчилернин аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадырынга дараазында арга-методтар коску черни ээлеп турар:
  
  Чурук-биле ажыл
  Салган айтырыгга делгеренгей харыылар
  Чогаадыкчы диктантылар
  Экскурсиялар ,хайгааралдар
  Аас –чогаал-биле ажыл
  Аянныг номчулга
  Чогаадыглар, эдертиглер
  Ребустар, кроссвордтар,
  Оюннар
  

• 8 слайд

  Состерни уругларнын идепкейлиг сос курлавырынче байыдып кииреринге тыва улустун улегер домактарын, тывызыктарын ажыглаарга дыка эптиг:
  Тенек кижи багай,
  Терек бурузу ажыг.
  
  Демниг сааскан,
  теве тудуп чиир
  

• 9 слайд

• 10 слайд

  Шагаа байырлалынын белеткелдер уезинде, уруглар тыва оюннардан, огнун эт-херекселинден, мендилежиринин езулалдарындан дыка хой состерни сактып ап, идепкейлиг сос курлавырынче немеп ап турарлар.
  

• 11 слайд

• 12 слайд

  Состернин уткаларын тайылбырлаарынын дараазында аргаларын методика болгаш мурнакчы
  дуржулга деткип турар:
  
  
  Состун утказын делгеренгей тодарадып тайылбырлаары. Чижээ: менги деп состун утказын мынчаар тайылбырлап болур. Чайнын кончуг изиг уезинде безин бедик дагларнын шыпшык бажында харлар агарып коступ турар. Ону «менги» дээр.
  Оореникчилер башкынын удуртулгазы-биле состун тургузуун сайгаргаш, оон утказын тодарадыр.
  Состернин уткаларын улам ханы билиндирери-биле оларнын сос тургузуун деннештирип коору. Сад, садчы, садчыгаш, садтыг, садтаар.
  Чамдык состернин азы домактарнын утказын созуглелдин кандыг-бир узундузунде тодарадып тайылбырлаан болур.
  Состернин уткаларын чуруктар, дириг амытаннарнын, чувелернин боттарын азы чуруктарын, чыып кадырган унуштерни коргузуп тургаш тайылбырлаар.
  

• 13 слайд

  Чуве аттарын, демдек аттарын предметтиг, а кылыг состерин сюжеттиг чуруктар коргузуп тайылбырлаарга таарымчалыг.
  Состун утказын оон синонимин тып тайылбырлаары (дыдык шоодай – ойбак шоодай, уттуг шоодай).
  Состун утказын антонимнерин тып тургаш тайылбырлаары (адалыг оол томаанныг, иелиг кыс шевер; имиртин, булургей - чырык).
  Хой-хой состернин утказы оларны делгеренгей тайылбырлап чугаалаан азы бижээн соолунде билдинер. (Кызылда чурттап турар кижилерни кымнар дээрил? Кызылчылар).
  Перифразалар дузазы-биле тайылбырлаары.
  Бо арганы чугле состер эвес, а быжыг сос каттыжыышкыннарынын утказын тайылбырлаарынга ажыглаар (4 кл. «Торээн чугаа» М.Эргеп «Баштайгы кичээл»: «Думчуунарга кертип алынар» сактып алынар дээн).
  5.Ребустар, кроссвордтар хереглээрге уругларнын чугаазы, угаан-бодалы, сагынгыр-тывынгыр чоруу сайзыраар. (Ад – адыш, алдын - Алдынай).
  

• 14 слайд

  Эге класс оореникчилеринин сос курлавырын байыдарынын кол дозу – номчулга кичээлдери. Чаа чогаалды номчударынын мурнунда башкы ыяавыла словарь ажылын чорудары чугула. Словарь ажылын чорударын схемалай коргузерге мындыг:
  Утказын шингээттирер состерин болгаш сос каттыжыышкыннарын ушта бижип алыр.
  Ук состернин, сос каттыжыышкыннарынын утказын тайылбырлаар.
  Утказын билип алган состерни, сос каттыжыышкыннарын идепкейжидери-биле домактар болгаш кыска чугаа тургустурар.
  Чаа состер болгаш сос каттыжыышкыннарынын утказын билип алганынын быжыын хынаары-биле оореникчилернин боттарынга оларнын уткаларын тайылбырлаттырар. Ону кичээлди туннеп тура азы келир кичээлде катаптаашкынга-даа кылып болур.
  

• 15 слайд

  Уругларнын сос курлавырын байыдарынын чарылбас кезээ – ооредиглиг оюннар болур. Оюннарны чаа билиглерни быжыглаарынга, катаптаашкын кичээлдеринге ажыглаарга эптиг
  

• 16 слайд

  Хемде кошкен ковей ыяшты
  Келген улус: «Сал-дыр» диди.
  Хемер акым салын чулээш
  Хемге салза, чуу ирги?
   
  Хадын картын « тос» дээр чуве-дир,
  Кара элдеп чуве болду
  Дыттын картын «он» дизе,
  Дыка тааржыр ышкаш-тыр-ла.
   
  Ээрилди «ээрер» дижир-
  Элдепейлиг чуве-дир аа?!
  Ыт ышкаш ээргенин
  Ылап –ла шын, дыннаваан мен.
   
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  «Кара сугга кадырганы
  Канчап корбээн кижи сен?-деп,
  Адар –оолдан оору оолдар
  Айтырарга мынча дээн –дир:
   
  «Анаа сугнун кадыргазын
  А та чеже корбээдим дээр,
  Кара оннуг сугга чораан
  Кадыргыны корбээним шын
   
  

• 17 слайд

  Ынчангаш тыва чогаалдын бир кол тепкиижи – аас чогаалындан ундезилеттинген байлак состеринде. Тыва состернин уран-чечен аргаларын аас чогаалындан болгаш чоннун чугаазындан ундезилеп ап, оон-даа ынай сайзырадып, оореникчилернин сос курлавырын байыдар сорулганы салып алган ажылдап турар мен.
  

• 18 слайд

  Ынчангаш илеткелимни А.Даржайнын «Тыва дылым» деп шулуу-биле тондуруксеп тур мен…
  Тыва дыл – тыва литературанын кавайы.
  … Тыным болган тыва дылым, кызыгаар чок
  Октаргай дег делгем-дир сен, байлак-тыр сен.
  Оглун менден эртиненни харамнанма,
  Тыртым болба, дээжизинден хайырлап чор.
  Сен чок черге – сеткил-хорээм куруг-хоозун
  Сен чок черге хову кезээн канмыыл-дыр мен
  Чаагай чолум, алдар-адым сенде тудуш,
  Чалгын-чакпам болуп чор сен, тыва дылым!
   
  

• 19 слайд

  Ажыглаан литература:
  
  «Шын» - 1998 ч., сентябрь, 29
  «Шын» - 1999 ч, январь 7
  «Башкы» - 1996 ч, № 6
  Д.М.Тамбиева «Устный курс русского языка в 1 классе».
  Орфографтыг словарь (эге класс оореникчилеринге);
  «Тыва дыл» (Башкы училищезинин сургуулдарынга болгаш эге класс башкыларынга ооредилге ному);
  «Тыва дыл», «Торээн чугаа», 4 класс.
  

• 20 слайд

  
  Кичээнгейлиг дыннаанынар дээш четтирдим