Презентация по биологии 10 сынып "Генетика"

• 1 слайд

  Генетика. Тұқымқуалау және өзгергіштік туралы ғылым. Генетикалы ақпарат. Негізгі тұқымқуалау белгілері.
  Генетика пәнінің негізгі ұғымдары.
  Тұқым қуалау құбылысының негізгі заңдылықтары.
  Гендердің өзара әрекеттесуі.
  
  
  

• 2 слайд

  Генетика – тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті зерттейтін ғылым
  Тұқым қуалау заңдылықтарын зерттеу – тірі табиғат құрылымының әр түрлі деңгейлерін (молекулалық, хромосомалық, клеткалық, организмдік және популяциялық) қамтиды.
  Осыған байланысты тұқым қуалауды зерттеуде бірнеше әдістер (гибридологиялық, цитологиялық, популяциялық, биохимиялық және т.б.).
  
  

• 3 слайд

  Гибридологиялық әдіс (гибрид – будан) – будандастыру, шағылыстыру және қолдан тозаңдандыру жүйесін пайдалана отырып тұқым қуалау заңдылықтарын анықтау.
  Ата-аналық организмдердегі альтернативті немесе бір-біріне қарама-қарсы бір жұп белгілердің тұқым қуалауын оларды будандастыру арқылы зерттейді.
  
  

• 4 слайд

  
  Альтернативті белгілер
  Тұқымның түсі: сары және жасыл;
  Пісіп жетілген дәннің пішіні: тегіс және бұдыр;
  Тұқымның қабығы: сұр және жасыл;
  Сабағының ұзындығы: биік және аласа;
  Қауашағы: тегіс және ирек;
  Гүлінің түсі: ақ және күлгін;
  Гүлдің өсімдікте – сабақтың төбесінде немесе бүкіл өсімдікті бойлай орналасуы.
  
  

• 5 слайд

  Ген дегеніміз белгілі бір белгіге жауап беретін (организмнің қандай да бір белгісін анықтайтын) тұқым қуалаушылықтың бірлігі немесе ДНҚ-ның бір бөлігі.
  

• 6 слайд

  Локус дегеніміз геннің хромосомада орналасқан жері.
  

• 7 слайд

  Аллельді гендер дегеніміз гомологты хромосомалардың бірдей локусында орналасқан жұп гендер.
  
  

• 8 слайд

  Бір белгінің дамуын екінші бір белгі басатын болса, онда басым белгіні доминантты деп атаймыз, “дамымай”, яғни өз белгісін көрсете алмай қалған басынқы белгіні рецессивті деп атаймыз.
  

• 9 слайд

  Адамның доминантты және рецессивті белгілері
  

• 10 слайд

  Генотип дегеніміз организмдегі барлық гендердің немесе тұқым қуалау бастамаларының жиынтығы.
  Фенотип дегеніміз генотип пен оны қоршаған ортаның өзара әсері нәтижесінде қалыптасқан организмнің сыртқы белгілерінің жиынтығы немесе көрінісі.
  

• 11 слайд

• 12 слайд

  Тұқым қуалау заңдылықтарын алғаш зерттеген және оның негізін салушы болып чехиялық монах Г. Мендель (1822-1884).
  1865 ж. Г. Мендель “Өсімдік будандармен тәжірибелер” атты еңбегін жарыққа шығарды.
  

• 13 слайд

  Мендель өзінің тәжірибелері үшін бастапқыда алынған ас бұршақтың 34 сортынан 22 таза линиялы таңдап алып, олардың альтернативті 7 белгілері бойынша тұқым қуалауын бақылады.
  

• 14 слайд

  Тұқымның түсі: сары және жасыл;
  Пісіп жетілген дәннің пішіні: тегіс және бұдыр;
  Тұқымның қабығы: сұр және жасыл;
  Сабағының ұзындығы: биік және аласа;
  Қауашағы: тегіс және ирек;
  Гүлінің түсі: ақ және күлгін;
  Гүлдің өсімдікте – сабақтың төбесінде немесе бүкіл өсімдікті бойлай орналасуы.
  
  

• 15 слайд

  Гибридологиялық әдістің негізгі ерекшеліктері
  Ата-аналық формалар бір-бірімен оңай будандаса алатын бір түрге жататын организмдер болуы қажет.
  Будандастырылатын организмдердің көзбен айқын қоруге болатын бір немесе бірнеше жұп альтернативті белгілері болуы тиіс.
  Ата-аналық формаларды будандастырудан алынған гибрид организмдердің бірнеше ұрпақтарына сандық талдау жасалуы керек.
  Әр будан өсімдіктен алынған ұрпақтарға жеке-жеке талдау жасалуы керек.
  
  

• 16 слайд

  Г. Мендельдің моногибридті будандастырудың кестесі
  

• 17 слайд

• 18 слайд

  Моногибридті будандастыру
  

• 19 слайд

  Г. Мендельдің моногибридті будандастырудың кестесі
  

• 20 слайд

  Цитологиялық негіздер
  1
  GF :
  P :
  F1:
  F2:
  GP :
  GF :
  2
  1
  3
  1
  Генотип бойынша
  Фенотип бойынша
  ажырау
  

• 21 слайд

  Моногибридті будандастыру
  P :
  F1:
  F2:
  F3:
  

• 22 слайд

  Мендельдің заңдары
  Мендельдің бірінші заңы – бірінші ұрпақтың будандарының біркелкілік заңы.
  Мендельдің екінші заңы – белгілердің ажырау заңы, яғни екінші ұрпақ генотиптері бойынша 1:2:1 болып ажырайды, ал фенотиптері бойынша 3:1 ара қатынасында болады.
  

• 23 слайд

  Ажырау заңдылығын қамтамасыз ететін шарттар
  Будандардың гаметалардың барлық сорттарын түзу мүмкіндігінің бірдейлігі.
  Ұрықтану кезінде бүкіл гаметалардың барлық үйлесу мүмкіндігінің бірдейлігі.
  Барлық генотиптер зиготаларының тіршілік қабілетінің бірдейлігі.
  Организмнің даму жағдайына қарамай белгілердің толық көрінуі.
  
  

• 24 слайд

  Толымсыз доминанттылық
  Толымсыз доминанттылық дегеніміз гетерозиготалы организмде бір жұп белгінің аллельді гендері өзінің екінші аллельді генінің әсерін толық баса алмау құбылысы.
  

• 25 слайд

  Толымсыз доминанттылық
  P :
  F1:
  F2:
  F3:
  

• 26 слайд

  Летальды гендердің әсері
  Летальды ген деп органимзнің дамуына кедергі жасайтын түрлі кемтарлыққа немесе өлуге мәжбүр ететін гендерді айтады.
  

• 27 слайд

  Кері қайтара – бірінші ұрпақпен (Аа) аталық-аналық қатарымен ұқсас (АА немесе аа) ағзаларды будандастыру.
  

• 28 слайд

  Анализдік будандастыру – генотипі белгісіз доминантты организмдерді фенотип бойынша рецессивті организммен шағылыстыру
  

• 29 слайд

  Анализдік будандастыру
  Теңіз шошқаларын будандастыру кестесі
  

• 30 слайд

  скрещивание между собой
  P :
  F 1 :
  F а :
  1 часть
  1 часть
  скрещивание между собой
  скрещивание между собой
  P :
  F 1 :
  F а :
  1 часть
  1 часть
  скрещивание между собой
  

• 31 слайд

  скрещивание между собой
  P :
  F 1 :
  F а :
  1 часть
  1 часть
  скрещивание между собой
  

• 32 слайд

  скрещивание между собой
  P :
  F 1 :
  F b :
  1 часть
  1 часть
  скрещивание между собой
  

• 33 слайд

  скрещивание между собой
  P :
  F 1 :
  F b :
  1 часть
  1 часть
  скрещивание между собой
  

• 34 слайд

  Дигибридтік будандастыру
  Дигибридтік будандастыру дегеніміз бір-бірінен екі жұп белгісі бойынша айрмашылығы бар организмдерді шағылыстыру.
  

• 35 слайд

  Дигибридтік будандастыру
  

• 36 слайд

• 37 слайд

  Дигибридтік будандастыру
  

• 38 слайд

  Дигибридтік будандастыру
  Теңіз шошқасының дигибридті будандастыру
  

• 39 слайд

  Дигибридтік будандастыру
  

• 40 слайд

• 41 слайд

  Мендельдің үшінші заңы.
  Ди- және полигибридтік будандастыру кезінде аллельді гендердің екі жұбы да бір-бірінен тәуелсіз тұқым қуалайды.
  
  

• 42 слайд

  Көптік аллелизм
  Мутация нәтижесінде геннің кез-келген өзгеруі жаңа аллельдің пайда болуына әкеледі. Осындай мутациялар арқылы пайда болатын локустың бірнеше күйі көптік аллелизм деп аталады.
  Алелльді гендерден дамитын белгілер аллеломорфты деп аталады.
  

• 43 слайд

  Есеп
  1. Үйқояндарында жүнінің бояуы бойынша көп аллельділіктің болатыны анықталған. Доминатты С гені бүкіл денесіне қара түс беретін пигменттің түзілуін құаттайды. Оның рецессивті аллелі – с альбинизмді тудырады. Сонымен қатар гималай түсті бояудың (құлақтары, аяқтарының басы мен құйрығының ұшы қара, денесінің басқа жерлері ақ) пайда болуына ықпал ететін Сh аллелі болады. Сh гені С геніне қарағанда рецессивті, с геніне доминатты. Мынадай генотиптері бар үйқояндарының түстерін анықтаңдар: а) ССh б) Сhс в) Сс г) сс д) СС
  

• 44 слайд

  Бақылау сұрақтары
  1. Г.Мендельдің тәжірибелерінің нәтижелері бойынша дигибридті будандастыру кезінде жұп белгілердің гендері қайда орналасатынын көрсетіңіз:
  А) Хромосомалардың үш жұбында;
  В) Гомологты хромосомалардың әр түрлі жұбында;
  С) Екі хромосомаларда;
  D) Гомологты хромосомаларда;
  E) Хромосоманың бір жұбында.
  

• 45 слайд

  Бақылау сұрақтары
  2. Аллельді гендері бар хромосомаларды қалай атайтынын белгілеңіз:
  А) жұп емес;
  В) сомалық;
  С) гомологты;
  D) гомологты емес;
  E) жыныс.
  

• 46 слайд

  Бақылау сұрақтары
  3. Фенотип 3:1 формуласы бойынша ажырау қандай будандастыру кезінде байқалатынын анықтаңыз:
  А) Аралық тұқым қуалайтын моногибридтік будандастыру;
  В) Талдаушы будандастыру;
  С) Дигибридті будандастыру;
  D) Моногибридті будандастыру кезіндегі толық доминанттылық;
  E) Моногибридті будандастыру кезіндегі толымсыз доминанттылық.
  

• 47 слайд

  Бақылау сұрақтары
  4. 1:1 бойынша ажырау қандай будандастыру кезінде байқалатынын анықтаңыз:
  А) Үшгибридті будандастыру;
  В) Талдаушы будандастыру;
  С) Дигибридті будандастыру;
  D) Моногибридті будандастыру кезіндегі толық доминанттылық;
  E) Аралық тұқым қуалайтын моногибридтік будандастыру.
  

• 48 слайд

  Бақылау сұрақтары
  5. Қандай жанұяда барлық балалары альбинос болатынын анықтаңыз (альбинизм гені рецессивті аутосомалық – а):
  А) АА × аа;
  В) Аа × Аа;
  С) аа × аа;
  D) ВВ × Вв;
  E) АА × АА.
  

• 49 слайд

  Бақылау сұрақтары
  6. 1ААВВ:2АаВВ:1ааВВ болып ажыратылатын алынған ұрпақтың ата-аналық формаларының белгілерін анықтаңыз:
  А) АаВв;
  В) ААВВ;
  С) АаВВ;
  D) ААВв;
  E) Аавв.
  

• 50 слайд

  Бақылау сұрақтары
  7. Генотипі және фенотипі бойынша 1:2:1 болатын қандай будандастыру кезінде байқалатынын анықтаңыз:
  А) моногибридті будандастыру;
  В) талдаушы будандастыру;
  С) моногибридтік будандастыру кезіндегі толымсыз доминанттылық;
  D) дигибридті будандастыру;
  E) полигибридті будандастыру.
  

• 51 слайд

  Бақылау сұрақтары
  
  
  8. Қара және сұр тышқандарды будандастыру нәтижесінде 30 ұрпақ алынды, оның ішінде 14-і қара болып шықты. Сұр түстің доминантты белгі екендігі белгілі. Тышқандардың ата-анасының генотипін анықтаңыз:
  А) екеуі гетерозигота (Аа × Аа);
  В) екеуі гомозигота (Аа × аа);
  С) біреуі гетерозигота, екіншісі гомозигота (Аа × аа);
  D) біреуі гетерозигота, екіншісі доминантты гомозигота (Аа × АА);
  E) екі белгісі бойынша да дигетерозигота.
  

• 52 слайд

  Бақылау сұрақтары
  1. Г.Мендельдің тәжірибелерінің нәтижелері бойынша дигибридті будандастыру кезінде жұп белгілердің гендері қайда орналасатынын көрсетіңіз:
  А) Хромосомалардың үш жұбында;
  В) *Гомологты хромосомалардың әр түрлі жұбында;
  С) Екі хромосомаларда;
  D) Гомологты хромосомаларда;
  E) Хромосоманың бір жұбында.
  

• 53 слайд

  Бақылау сұрақтары
  2. Аллельді гендері бар хромосомаларды қалай атайтынын белгілеңіз:
  А) жұп емес;
  В) сомалық;
  С) *гомологты;
  D) гомологты емес;
  E) жыныс.
  

• 54 слайд

  Бақылау сұрақтары
  3. Фенотип 3:1 формуласы бойынша ажырау қандай будандастыру кезінде байқалатынын анықтаңыз:
  А) Аралық тұқым қуалайтын моногибридтік будандастыру;
  В) Талдаушы будандастыру;
  С) Дигибридті будандастыру;
  D) *Моногибридті будандастыру кезіндегі толық доминанттылық;
  E) Моногибридті будандастыру кезіндегі толымсыз доминанттылық.
  

• 55 слайд

  Бақылау сұрақтары
  4. 1:1 бойынша ажырау қандай будандастыру кезінде байқалатынын анықтаңыз:
  А) Үшгибридті будандастыру;
  В) *Талдаушы будандастыру;
  С) Дигибридті будандастыру;
  D) Моногибридті будандастыру кезіндегі толық доминанттылық;
  E) Аралық тұқым қуалайтын моногибридтік будандастыру.
  

• 56 слайд

  Бақылау сұрақтары
  5. Қандай жанұяда барлық балалары альбинос болатынын анықтаңыз (альбинизм гені рецессивті аутосомалық – а):
  А) АА × аа;
  В) Аа × Аа;
  С) *аа × аа;
  D) ВВ × Вв;
  E) АА × АА.
  

• 57 слайд

  Бақылау сұрақтары
  6. 1ААВВ:2АаВВ:1ааВВ болып ажыратылатын алынған ұрпақтың ата-аналық формаларының белгілерін анықтаңыз:
  А) АаВв;
  В) ААВВ;
  С) *АаВВ;
  D) ААВв;
  E) Аавв.
  

• 58 слайд

  Бақылау сұрақтары
  7. Генотипі және фенотипі бойынша 1:2:1 болатын қандай будандастыру кезінде байқалатынын анықтаңыз:
  А) моногибридті будандастыру;
  В) талдаушы будандастыру;
  С) *моногибридтік будандастыру кезіндегі толымсыз доминанттылық;
  D) дигибридті будандастыру;
  E) полигибридті будандастыру.
  

• 59 слайд

  Бақылау сұрақтары
  8. Қара және сұр тышқандарды будандастыру нәтижесінде 30 ұрпақ алынды, оның ішінде 14-і қара болып шықты. Сұр түстің доминантты белгі екендігі белгілі. Тышқандардың ата-анасының генотипін анықтаңыз:
  А) екеуі гетерозигота (Аа × Аа);
  В) екеуі гомозигота (Аа × аа);
  С) *біреуі гетерозигота, екіншісі гомозигота (Аа × аа);
  D) біреуі гетерозигота, екіншісі доминантты гомозигота (Аа × АА);
  E) екі белгісі бойынша да дигетерозигота.
  

• 60 слайд

  Бір аллельді жұп гендердің өзара әрекеттесуі
  

• 61 слайд

• 62 слайд

  Адамның қан топтарының тұқым қуалауы
  

• 63 слайд

• 64 слайд

  Адамның қан топтарының тұқым қуалауы
  

• 65 слайд

  Есеп
  2. Шешесінің қаны бірінші топ, ал әкесінің қаны төртінші топ болған жағдайда балалары ата-анасының біреуінің қанының тобын тұқым қуалауы мүмкін бе?
  

• 66 слайд

  Аллельді емес гендердің өзара әрекеттесу түрлері
  Аллельді емес гендер дегеніміз хромосомалардың әр түрлі локустарында орналасқан гендер.
  

• 67 слайд

  Аллельді емес гендердің өзара әрекеттесу түрлері
  Аллельді емес гендердің өзара әрекеттесулерінің 3 түрін ажыратады: комплиментарлық, эпистаз, полимерия.
  

• 68 слайд

  Комплиментарлық әрекеттесу
  Комплиментарлық әрекеттесі деп доминантты гендердің (егер бір генотипте болса, ААВВ; АаВв т.б.) бірін-бірі толықтырып, алынған ұрпақта жаңа белгінің пайда болуын айтамаз.
  

• 69 слайд

  Комплиментарлық әрекеттесу
  

• 70 слайд

  Комплиментарлық әрекеттесу
  

• 71 слайд

  Комплиментарлық әрекеттесу
  

• 72 слайд

  Комплиментарлық әрекеттесу
  

• 73 слайд

• 74 слайд

• 75 слайд

  Комплиментарлық әрекеттесу
  

• 76 слайд

• 77 слайд

  Есеп
  3. Хош иісті бұршақ гүлінің қошқыл түсі екі комплиментарлы доминантты А мен В гендері өзара әрекеттесуі арқылы анықталады. Егер генотипте осы екі геннің бірі жоқ болса, қызыл пигмент түзілмейді де, өсімдіктің гүлінің түсі тек ақ болады. Генотипті төмендегідей болып келген өсімдіктердің гүлдерінің түсін анықтаңдар: Аавв, ааВВ, ААВв, АаВв, ааВв, ААВВ.
  

• 78 слайд

  Эпистаз
  Эпистаз – аллельді емес гендер арасындағы өзара әсер ету құбылысы, бір аллельдің екінші аллельдің қасиетін басып тастау құбылысы.
  Басымдық қасиет көрсететін генді супрессор немесе ингибитор деп атайды.
  Доминантты эпистаз деп бір доминантты геннің басқа бір доминатты немесе рецессивті геннің әсерін тежеуін айтамыз (А>В немесе А>вв).
  Рецессивті эпистаз деп гомозиготалы рецессивті геннің доминатты гендердің және басқа да рецессивті гендердің әсерлерін басып тастау құбылысын айтамыз (аа>В немесе аа>вв).
  

• 79 слайд

• 80 слайд

• 81 слайд

  Доминантты эпистаз
  

• 82 слайд

  Рецессивті эпистаз
  

• 83 слайд

  Есеп
  4. Сұлы түсінің қара түсін доминантты А гені, ал сұр түсін доминантты В гені анықтайды. А гені В геніне эпистазды, яғни А гені бар жерде В гені қызмет атқармайды. Зиготада доминантты гендердің екеуі жоқ болса, тұқымның түсі ақ болады. Мына төмендегідей генотиптері бар өсімдіктердің дәндерінің түстерін анықтаңыздар: ааВв, аавв, АаВв, ААВв, ааВВ, АаВВ.
  

• 84 слайд

  Есеп
  5. Тышқандардың рецессивті с гені альбинизмі анықтайды. Доминантты аллель С жүнді бояйтын пигменттердің синтезін реттейді. А және а гендері жүн талшықтарының өне бойына пигментердің таралуын қамтамасыз етеді: а гені біркелкі боялуына, ал А гені қара түске боялуымен қатар оның ұшында сақина тәрізді сары пигменттің түзілуіне әсер етеді. Генотиптері ССаа, ССАА, ссАА, ссаа тышқандарының фенотиптерін анықтау керек.
  

• 85 слайд

  Полимерия
  Полимерия – белгілі бір белгінің дамып көрінуін көптеген гендердің қамтамасыз ету құбылысы.
  Полимерия құбылысын алғаш рет швед генетигі Н.Г. Нильсон-Эле 1908 ж. сұлы қабығы мен бидай дәні түсінің тұқым қуалауларын зерттегенде ашты.
  

• 86 слайд

  Полимерия
  Кумулятивті, яғни сандық
  белгінің дәрежесі бір
  мағыналы әсер ететін
  доминантты гендердің
  жалпы санына тең.
  
  Кумулятивті емес
  полимерияда белгінің
  дамуы генотипте
  полимерлі доминатты
  гендердің кез келген
  санының болуына
  байланысты
  

• 87 слайд

  Кумулятивті полимерия
  

• 88 слайд

  Кумулятивті емес полимерия
  Жұмыршақ (тұмар шөп) жемісінің (бұршаққын) пішінінің тұқым қуалауы.
  а1а1а2а2 – сопақша бұршаққындар.
  Доминантты аллельдер (А1 және А2) екеуі типті олардың біреуінің ғана генотипте болуы бұршаққынның үшбұрышты пішінің дамуын қамтамасыз етеді.
  

• 89 слайд

  Кумулятивті емес полимерия
  

• 90 слайд

  Плейотропия 
  
  Организмдердің жеке дамуы барысында кейбір гендердің бір немесе бірнеше белгілердің дамуына әсерін тигізуі анықталған. Табиғатта кең таралған бұл құбылыс гендердің плейотропиялық әсері деп аталады.
  Мысалы: дрозофиланың ақ көзділігін анықтайтын рецессивтік ген оның ішкі мүшелерінің пішініне, өсімталдылығының кемуіне, өмір сүру ұзақтығының қысқаруына т.б. әсерін тигізеді.  
  

• 91 слайд

• 92 слайд

  9. Ген төрт түрлi аллельдi формада болуы ықтимал (а1, а2 , а3, а4) диплоидты организмдерде қандай гетерозиготалы генотип болуы мүмкiн?
  А) а1а1; а2а3; а4а3;
  B) а1а2; a2а2; а3а4;
  C) а3а3; а4а4; а1а2;
  D) а1а2; а1а3; а2а3;
  E) а4а4; а1а1; а2а3.
  

• 93 слайд

  10. Қалыпты пигментациялы ата-аналарынан альбинос бала туылды. Бұл неге байланысты?
  A) альбинизм генi доминантты;
  B) альбинизм генi рецессивтi;
  C) толық емес доминанттылық орын алады;
  D) гормональдi әсер;
  E) белгiлердiң жаңадан пайда болуы жүредi.
  

• 94 слайд

  11. Диплоидты организмде белгiлердiң қанша аллельдi гендерi орналасқан?
  A) бiр;
  B) екi;
  C) үш;
  D) төрт;
  E) ноль.
  

• 95 слайд

  12. Мендельдiң 2-шi заңының негiзi?
  A) Ғ2-де ата-анасынан өзгеше фенотиптер пайда болады;
  B) Ғ1-де белгiлердiң ажырауы жүредi ;
  C) Ғ2-де белгiлердiң ажырауы жүредi ;
  D) дигибридтi будандастыруда бiр белгi басқа белгiге тәуелсiз тұқым қуалайды;
  E) белгiлер жынысына тәуелсiз тұқым қуалайды.
  

• 96 слайд

  13. Ұрпақта фенотипi бойынша қатынас 3:1 болса, генотиптерi қандай?
  A) АА х аа;
  B) АА х Аа;
  C) Аа х Аа;
  D) Аа х аа;
  E) АА х АА.
  

• 97 слайд

  14. Буданның екiншi ұрпағын алуда Г.Мендель тозаңдандырудың қандай түрiн пайдаланды?
  A) айқас тозаңдандыру;
  B) өздiгiнен тозаңдандыру;
  C) жел арқылы тозақдандыру;
  D) қолдан тозаңдандыру;
  E) тозаңдар қосылысымен тозаңдандыру.
  

• 98 слайд

  15. Қояндардың жүнiнiң түсiн екi жұп гендер бақылайды: А - қара пигменттi синтездесе а – пигмент синтездемейдi, В - пигменттi қоян жүнiне тегiс таратпай сұр түс бередi в - пигмент таратуға қатыспайды. Осы гендердiң барлық қатынастарында қандай фенотиптерi болуы мүмкiн?
  A) қара (А-вв) сұр (А-В) ақ (аавв, ааВ);
  B) қара (А-вв) сұр (А-вв) ақ (аавв);
  C) тек ақ, (А-В);
  D) қара (А-вв) сұр (А-вв);
  E) ақ (аавв) сұр (А-в), (аав).
  

• 99 слайд

  9. Ген төрт түрлi аллельдi формада болуы ықтимал (а1, а2 , а3, а4) диплоидты организмдерде қандай гетерозиготалы генотип болуы мүмкiн?
  А) а1а1; а2а3; а4а3;
  B) а1а2; a2а2; а3а4;
  C) а3а3; а4а4; а1а2;
  D) *а1а2; а1а3; а2а3;
  E) а4а4; а1а1; а2а3.
  

• 100 слайд

  10. Қалыпты пигментациялы ата-аналарынан альбинос бала туылды. Бұл неге байланысты?
  A) альбинизм генi доминантты;
  B) *альбинизм генi рецессивтi;
  C) толық емес доминанттылық орын алады;
  D) гормональдi әсер;
  E) белгiлердiң жаңадан пайда болуы жүредi.
  

• 101 слайд

  11. Диплоидты организмде белгiлердiң қанша аллельдi гендерi орналасқан?
  A) бiр;
  B) *екi;
  C) үш;
  D) төрт;
  E) ноль.
  

• 102 слайд

  12. Мендельдiң 2-шi заңының негiзi?
  A) Ғ2-де ата-анасынан өзгеше фенотиптер пайда болады;
  B) Ғ1-де белгiлердiң ажырауы жүредi;
  C) *Ғ2-де белгiлердiң ажырауы жүредi;
  D) дигибридтi будандастыруда бiр белгi басқа белгiге тәуелсiз тұқым қуалайды;
  E) белгiлер жынысына тәуелсiз тұқым қуалайды.
  

• 103 слайд

  13. Ұрпақта фенотипi бойынша қатынас 3:1 болса, генотиптерi қандай?
  A) АА х аа;
  B) АА х Аа;
  C) *Аа х Аа;
  D) Аа х аа;
  E) АА х АА.
  

• 104 слайд

  14. Буданның екiншi ұрпағын алуда Г.Мендель тозаңдандырудың қандай түрiн пайдаланды?
  A) айқас тозаңдандыру;
  B) *өздiгiнен тозаңдандыру;
  C) жел арқылы тозақдандыру;
  D) қолдан тозаңдандыру;
  E) тозаңдар қосылысымен тозаңдандыру.
  

• 105 слайд

  15. Қояндардың жүнiнiң түсiн екi жұп гендер бақылайды: А - қара пигменттi синтездесе а – пигмент синтездемейдi, В - пигменттi қоян жүнiне тегiс таратпай сұр түс бередi в - пигмент таратуға қатыспайды. Осы гендердiң барлық қатынастарында қандай фенотиптерi болуы мүмкiн?
  A) *қара (А-вв) сұр (А-В) ақ (аавв, ааВ);
  B) қара (А-вв) сұр (А-вв) ақ (аавв);
  C) тек ақ, (А-В);
  D) қара (А-вв) сұр (А-вв);
  E) ақ (аавв) сұр (А-в), (аав).
  

• 106 слайд

  Морганизм. Тұқым қуалаушылық хромосомалық теориясы немесе гендердің тіркесіп тұқым қуалауы
  Тұқым қуалаушылық хромосомалық теориясын немесе бір хромосомада орналасқан бірнеше (көптеген) гендердің бір-бірімен тіркесіп тұқым қуалау құбылысын 1910 жылы ғылыми түрде дәлелдеген америка ғалымы Т.Х. Морган (1866-1945) және оның шәкірттері А. Стертевант, К. Бриджес, Г. Меллер болып табылады.
  

• 107 слайд

• 108 слайд

• 109 слайд

• 110 слайд

• 111 слайд

  Кроссинговер дегеніміз – мейоздың зигонема стадиясында гомологиялық хромосомалар коньюгацияланып, ал диплонема стадиясында олар айқасқан бөліктерімен (гендермен) орын алмастырып, жаңа типтерінің (жаңа белгілердің) пайда болу құбылысы.
  

• 112 слайд

• 113 слайд

  Хромосомалардағы гендердің ара қашықтығы кроссинговер жиілігімен анықталады. Бір процент кроссинговер жиілігі бір морганидаға тең болады, яғни гендердің ара қашықтықтарының бірлігі болып морганида саналады.
  

• 114 слайд

• 115 слайд

  Генетикалық карта дегеніміз хромосомада тіркескен гендердің орналасу схемасы. Адамның, дрозофиланың, жүгерінің, томаттың, ішек таяқшасы бактерисының, саңырауқұлақтың және тышқандардың генетикалық карталары жақсы зерттелген.
  

• 116 слайд

  Генетикалық карта жасау үшін ең кем дегенде бір мезгілде үш гендер арасындағы кроссинговер жиілігін есептеу керек. Хромосомадағы гендердің бір-бірінен арақашықтығын осындай жолмен анықтауды – триангуляция әдісі дейміз.
  

• 117 слайд

• 118 слайд

• 119 слайд

  6. С және Д гендері бойынша дигетерозиготалы аналық дрозофила рецессивті аталықпен будандастырылған. Ұрпағында мына арақатынастағы ажырау болған: 43,5% СсДд; 6,5% Ссдд; 6,5% ссДд; 43,5% ссдд. Аналықтың гомологты хромосомдарындағы гендер сәйкестігінің қандай екенін және С пен Д гендері арақашығының нешеге тең екенін айқасу бірлігімен көрсетіңдер.
  

• 120 слайд

  16. Егер А және В гендер өзара толық тiркессе диплоидты организмнiң генотипi қандай гаметаларды түзедi?
  А) АВ, аВ, АВ, аВ;
  B) Ав, аВ;
  C) АВ, ав;
  D) Аа, Вв;
  E) А. В. а. в.
  

• 121 слайд

  17. Адамдарда бұйра шаш доминантты белгi анасының шашы бұйра, әкесiнiң шашы тiк жанұяда ұш бала бар: қызының шашы тiк, екi iнiсiнiң бiреуiнiкi тiк, екiншiсiнiкi бұйра. Ата-аналарының генотиптерi қандай?
  A) DD x dd;
  B) DD xDd;
  C) Dd x dd;
  D) Dd x Dd;
  E) dd x dd.
  

• 122 слайд

  18. Балалардың қанының топтары І, ІІ, ІІІ және ІV болса, ата-ананың генотиптері қандай болады?
  A) АО х ВО;
  B) ВВ х ВО;
  C) АВ х АВ;
  D) АО х АВ;
  E) АВ х ОО.
  

• 123 слайд

  16. Егер А және В гендер өзара толық тiркессе диплоидты организмнiң генотипi қандай гаметаларды түзедi?
  А) АВ, аВ, АВ, аВ;
  B) Ав, аВ;
  C) *АВ, ав;
  D) Аа, Вв;
  E) А. В. а. в.
  

• 124 слайд

  17. Адамдарда бұйра шаш доминантты белгi анасының шашы бұйра, әкесiнiң шашы тiк жанұяда ұш бала бар: қызының шашы тiк, екi iнiсiнiң бiреуiнiкi тiк, екiншiсiнiкi бұйра. Ата-аналарының генотиптерi қандай?
  A) DD x dd;
  B) DD xDd;
  C) *Dd x dd;
  D) Dd x Dd;
  E) dd x dd.
  

• 125 слайд

  18. Балалардың қанының топтары І, ІІ, ІІІ және ІV болса, ата-ананың генотиптері қандай болады?
  A) *АО х ВО;
  B) ВВ х ВО;
  C) АВ х АВ;
  D) АО х АВ;
  E) АВ х ОО.