Презентация по внеклассной работе Саха уут астара киhи доруобуйатыгар туhата. 5 кылаас

• 1 слайд

  Тороппуттэргэ аналлаах кылаас чааhа
  Тиэмэтэ: Саха уут астара доруобуйа5а туhата
  Ефимова-Сивцева А. В.
  

• 2 слайд

  1. Саха торут уут астарын арааьын (кымыс, уут, быыппах, ымдаан, суорат, суогэй, хайах, куорчэх, иэдьэгэй, саламаат) састаабын, битэмииннэрин киьи доруобуйатыгар туьалааҕын, минньигэьин, инэмтиэлээҕин билсиьиннэрии.
  Алаьа дьиэбит айылҕабыт бэлэҕин отоннору (моруосканы, дьэдьэни, хаптаҕаьы, уулаах отону, долуьуону, уохтаны) Халымаҕа баар астары (таба, ынах, сылгы, балык ас арааьын) бэйэ онорон таьаарар бородууксуйатын сыаналааьын, тарҕатааьын,кэрэхсээьин.
  Атын омук уорэхтээхтэрэ обугэлэрбит астарын уорэтэн, чинчийэн тус сыанабылларын эппит бэлиэтээьиннэрин билсиьиннэрии.
  
  
  
  Олунньу 17 кунэ 2013 сыл
  
  Кылаас чаас сыала-соруга:
  
  

• 3 слайд

  2. Чол туруктаах, доруобай буолууга обугэлэрбит астарын кистэлэннэрин арыйыы, туьаныы, киьи доруобуйата астан тутулуктааҕын, уут ас араас ыарыылартан харыстыырын, ытык аҕа саастаах дьоммутуттан субэлэтии, норуоппутугар, дьиэ хаьаайкаларыгар, кэнчээри ыччаттарбытыгар, оҕолорбутугар ойдотуу, пропагандалааьын. Аныгы кэмнэ тас дойдуга оноьуллубут ас арааьын буортутун араарарга уорэнии, обугэлэрбит урун ас арааьын сиэргэ - туомна тутталларын абыычайдарын, духуобунастарын уйэтитии. Айылҕа чол туругун, костуутун, кыыллары, котору-суурэри харыстааhын, торообут дойду айыл5атын таптааhын.
  
  3. Саха норуотун талааннаах, айылҕаттан дьоҕурдаах Иннокентий Тарбахов мындыр асчыт астаабыт астарын рецебин холобурдааьын, тарҕатыы, саха аьа бутун аан дойдуга, Арассыыйа туллар тутаах туонатыгар – Москубаҕа ”Комус куьун“ быыстапкаҕа бастынын, саха норуота бэйэтэ онорон таьаарбыт бородууксуйатыгар, аьыгар урдук маастарыстабаларыгар сугуруйуу.
  

• 4 слайд

  Маак Ричард Карлович:
  “Якутки – большие мастерицы взбивать сливки. Керчэх – одно из любимых традиционных блюд якутов и подается обычно к завтраку вместо масла к лепешке или хлебу”.
  Вацлав Леопольдович Серошевский:
  “Главное богатство якутов – это их национальная пища: кобылье молоко - кумыс, кобылье мясо, сорат, саламат, юрюмэ, хаях”.
  

• 5 слайд

  Обугэлэрбит айыл5аттан бэриллибит айар дьо5урдара,
  суду оноhуктара
  

• 6 слайд

  Айылҕаттан талааннаах,
  уран тарбахтаах уустар
  

• 7 слайд

• 8 слайд

  Аатырбыт асчыт, саха куухунатын баьылаабыт
  Иннокентий Иннокентьевич Тарбахов
  

• 9 слайд

• 10 слайд

• 11 слайд

• 12 слайд

  Саха бастын – мааны аьа – урун ас араастара:
  Кымыс
  
  Суорат
  Быырпах
  

• 13 слайд

  Суогэй
  Куорчэх
  Хайах
  Саламаат
  

• 14 слайд

  Егор Семенович Лаптев
  
  “Дайыы” тумсууну тэрийбит, хоту дойду олоҕун
  кордорор аьаҕас халлаан аннынааҕы Ойуьардаах боьуоэлэгэр музейы тэрийбит Халыма гиимнин
  суруйбут биллэр суруйааччы.
  
  Моруоска (боллохун, ньааҕатык)
  Моруосканнан толкуьалаах куорчэх бэрдин ытыйан
  Халымалар хоноьону кундулуур угэстээхтэр.
  Моруосканан толкуьалаах куорчэҕи дьоннор сиэннэр
  Былыргыттан ыарыылартан эмтэнээхтииллэр эбиттэр.
  Билигин, дьэ чинчийэннэр, ардыгар бэл эмчиттэр абыралын билэннэр моруосканы биьирииллэр.
  Торообут торут отонум – хоту дойдун быйана
  Дыргыйар сытыы сыттаах, буспут соруун моруоска,
  Бэл виноград диэн астааҕар миэхэ ордук минньигэс:
  Сурэхпин-быарбын сымнатар, сурдээҕин сылаанньытар.
  
  
  

• 15 слайд

  Александр Сергеевич Пушкин
  Незадолго до смерти А.С.Пушкину захотелось морошки. Наскоро послали за этой ягодой. Он с большим нетерпением ее ожидал и несколько раз повторял: «Морошки, морошки…»
  

• 16 слайд

  Саха сирин отонноро, айылҕа миннньигэс бэлэҕэ
  «Морошка – эту прекрасную ягоду можно сравнить даже с южной ягодой, виноградом…»
  Генерал полковник В.З.Романовский
  

• 17 слайд

  Саха аьылыктара: уут аhа, отон арааьа, сылгы этэ,
  балык киhи доруобуйатыгар туhата
  

• 18 слайд

• 19 слайд

  Уут астарыгар араас битэмииннэр А, В2, В12 бааллар. Итини таьынан минеральнай веществолар, цинк, фосфор, кальций инэмтиэлээх битэмииннэр бааллар. Уут астара тымныйыыга, сэлликкэ, куомэй ыарыыларыгар туьалаахтар.
  Саха сирин отоннорун былыр-былыргыттан аьылыкка да эмкэ туьаналлара. Отону сибиЬэйдии хаьааналлара, барыанньа, кисиэль, араас утах онороллоро, ордук куртах ыарыытыгар улахан суолталааҕынан аатыраллара.
  Ордук моруоскаҕа лимоннай, яблочнай кислота уонна пектиновай веществолар бааллар. Цинганнан ыалдьыбыт дьоннорго комолоьор, буор, ис орган тымныйыы ыарыыларыгар ордук туьалаах.
  Уохтаны, долуьуону, уулаах отону судаарыскай отоннор диэн ааттыыллара. Олохтоох эмчиттэр араас ыарыыга туьаналлара. Сэбирдэхтиин сыыстыын хомуйан эмп оностоллоро.
  Биьиги норуоппут биир сурун аьылыга – сылгы этэ. Сылгы этигэр доруобуйаҕа улахан туьалаах сыалаах кислоталар элбэхтэр, олор атеросклероз улаатыытын намтаталлар, тымныйыыны эмтииргэ туьалаах.
  
  

• 20 слайд

  Таба этэ эмиэ сурдээх туьалаах, таба пантыытыттан (муоьуттан) гигиенаҕа туттуллар араас кириэмнэри, киьи тириитигэр буортута суох, кырдьары бытаардар биьиги Сахабыт Сиригэр уонна Японияҕа косметологическай кырааскалары онороллор.
  Балык киьи доруобуйатыгар олус туьалаах, ол курдук унуохха, ис органна, тириигни эмтиир элбэх араас битэмииннэрдээх. Балыкка туох баар битэмиин састааба барыта баар, ол иьигэр фрукта битэмииннэрэ, элеменнэрэ эмиэ бааллар.
  Хабдьы этэ диетическэй гемоглобины, хааны эргитэр железа диэн элемент баар. Оҕо доруобуйатыгар кини аьылыгар железо диэн элемент тиийбэт буоллаҕына, оҕо ахсаанна, омук тылыгар дьоҕура молтуур эбит. Оттон былыр тимир (железо) тиийбэт торуотун ийэ уутнэн, ынах уутунэн солбуйаллара.
  Уьун уйэлэниигэ, чол туруктаах буоларга бу обугэлэрбит сибиэьэй астара киьи доруобуйатыгар сункэн эмтээхтэр, туьалаахтар, суолталаахтар. Онон тас дойдуттан кэлэр, атыыланар астары олус сиэбэккэ, бэйэ онорон таьаарбыт бородууксуйатын, аьылыгын сиир ордук.
  Туох баар эмтээх, доруобай, сибиэьэй ас арааьа тулалыыр айылҕабытыгар баар.
  
  

• 21 слайд

  
  Остуолу сахалыы атыннык хайдах ааттыылларый?
  Самаан сайыны корсор саха бырааьынньыга?
  Тоҕус сиринэн томторҕолоох, 1 атахтаах саамай улахан чороон аата?
  Аьы баьар тэрил, хатынынан биитэр тиит маьынан оноьуллар сахалыы
  мас ньуоска аата.
  5. Чэй иьэр иьит, чааскы сахалыы аата?
  6. Ыьыахха иьиллэр саха омук мааны утаҕа?
  7. Ыраах айанна булчут собулээн илдьэр урун аьа?
  8. Былыр уу баьарга, ынах ыырга, сир аьын астыырга туттуллар туоьунан
  оноьуллар иьит?
  9. Дьахтар торууругэр уонна урууга ананан астанар урун ас?
  10. “Эн остуолун сахалыы астара” кинигэ автора?
  
  
  
  Тэттик боппуруостар:
  
  

• 22 слайд

• 23 слайд

  Корсуоххэ диэри кунду тороппуттэр, ыалдьыттар!