Рабочие программы на тему"химиялық тепе-теңдік. Ле Шателье принципі"

САБАҚ:  Химиялық тепе-теңдік. Ле-Шателье принципі				Мектеп:
Күні:				Мұғалімнің есімі:
СЫНЫП: 10				Қатысқандар саны:		Қатыспағандар саны:
Сабақ негізделген оқу мақсаты (мақсаттары)		Химиялық тепе-теңдік. Ле-Шателье принципіне сипаттама бере алады
Сабақ мақсаттары		Барлық оқушылар:
		Оқушылар формулаларды біледі
		Оқушылардыңбасымбөлігі:
		Формулаларды пайдалана отырып есептер шығара алады
		Кейбіроқушылар:
		Оқушылыр мысалдық есептерді өз бетінше есептей алады
Алдыңғыоқу		Термохимиялық теңдеулер
Жоспар
Жоспарланғануақыт	Жоспарланғанжаттығулар						Ресурстар
Басталуы	Ұйымдастыру кезеңі. Бір- бірімізге жақсы көңіл-күй сыйлау. Сұрақ жауап: 1.       Экзотермиялық теңдеу дегеніміз не? 2.       Эндотермиялық теңдеу дегеніміз не? 3.       Химиялық реакцияның жылу эффектісі дегеніміз не? 4.       Термохимиялық теңдеу дегеніміз не?
Ортасы	Жаңа сабақ:Тура және кері реакциялар бірдей жылдамдықпен жүрген жағдайда химиялық тепе-теңдік күйі орнайды.Тек қана бір бағытта жүретін және бастапқы әрекеттесуші соңғы заттарға толық айналуымен аяқталатын реакцияны қайтымсыз реакция деп атайды. Қайтымсыз реакцияға  қыздырғанда (бертолле тұзы ) калий хлораты мысал бола алады. 2KCIO3 tº  2KCI + 3O2 ↑ → Калий хлораты калий хлориді мен оттегіге толық айналғанда ғана реакция тоқтайды. Қайтымсыз реакциялар онша коп емес.  Реакциялардың көбі қайтымды болады. Қайтымды реакциялар деп өзара қарама-қарсы екі бағытта да журетін реакцияларды айтады. Қайтымды реакция теңдеуінің оң және сол жақтарының арасына қарама-қарсы жаққа бағытталған екі стрелка қояды. Қайтымды реакцияға сутегімен азоттан аммиакты синтездеу мысал болады:      N2 + 3H2  2NH3 + Q ↔ Техникада қайтымды реакциялар, әдетте, тиімсіз. Сондықтан  оларды әртүрлі әдістермен (қысымды, температураны, және т.б. өзгерте отырып) іс жүзінде қайтымсыз реакцияға айналдырады. Қайтымсыз реакцияларға олар жүрген кезде. 1)       алынған  өнімнің біреуі реакция сферасынан бөлініп тұнба түрінде, газ күйінде ұшып кететін, мысалы: BaCI2 + H2 SO4= BaSO4 ↓ + 2HCI Na2CO3 + 2HCI = 2NaCI + CO2↑ + H2O 2)       өте аз диссоцияланатын қосылыс түзілетін, мысалы су HCI  +  Na OH = H2O + NaCI 3)       реакция жүргенде өте көп жылу бөлініп шығатын, мәселен магнийдің жану реакциялары жатады. 2Mg + O2 = 2 Mg O,  ∆H=+602,5  кДж/моль. Қайтымды реакциялар теңдеуінің оң және сол бөлігінің отрасына тепе-теңдік белгісі немесе стрелка қойылады. Химиялық тепе-теңдік Қайтымды реакциялар аяғына дейін жүрмейді, олар химиялық тепе-теңдік туумен аяқталады.  Мысалы,  аммиякты сентездеу реакциясын қарастырайық:  N2 + 3 H2  2 NH3 + Q ↔  Әрекеттесуші массалар заңына сәйкес тура ( υ1) және кері (υ2)            υ 1= k1CN2 * C3H2            υ 2= k2  *  C2 NH3                            Ле Шателье принципі Әрекеттесуші заттардың концентрациясы, температурасы және қысымы (газ күйіндегі реакцияға) өзгергенде химиялық  тепе-теңдіктің ығысу бағыты жылжымалы тепе-теңдік приципі немесе Ле Шателье принципі деп те аталатын жалпы ережемен анықталады: тепе-теңдік  күйіндегі системаға сырттан әсер етсе (концентрация, температура, қысым өзгерсе), онда қарама-қарсы екі реакцияның ішінен әсерді азайтатынының жүруіне көмектеседі. Мұны аммиакты синтездеу реакциясын мысалға ала отырып көрсетейік N2 + 3 H2   2 NH3  +  Q ↔ Егер сыртқы әсер сутегі немесе азот концентрациясын жоғарылатса, онда ол сол заттардың концентрациясын төмендететін реакцияның жүруіне көмек етеді, демек тепе-теңдік аммиактың  түзілу бағытына қарай ығысады. Сол сияқты аммиактың концентрациясы көбейсе, онда тепе-теңдік  алғашқы заттардың бағытына қарай  ығысады. Теңдеуден көрініп тұрғандай,  тура  реакция жүргенде жылу бөлінетіндіктен қоспаның температурасы артқан сайын жылу сіңіре жүретін реакцияға жағдай туады да тепе-теңдік бастапқы заттар бағытына қарай ығысады;  температураны төмендетсе тепе-теңдік реакция өнімдері бағытына қарай ығысады. Тепе-теңдікке қысымның әсерін байқау үшін теңдеудің сол және оң жағындағы заттардың молекула санын есептеу керек. Келтірілген мысалда теңдеудің сол жағында 2 молекула, ал оң жағында 1 молекула бар. Қысым артқанда молекулалар санының кемуіне әкелетін процесс жүретіндіктен бұл жағдайда тепе-теңдік реакция өнімінің бағытына қарай ығысады. Қайтымды реакция теңдеуінің оң және сол жағындағы молекулалар саны тең болса, мысалы N2+O2  2 NO↔ онда қысымның өзгеруі  химиялық тепе-теңдіктін ығысуын туғызбайды. 1-есеп. Қай фактордың (қысым, температура, катализатор) әсері: CO2(Г)+C(Г) ↔2CO (Г) ∆Hº=159 кДж Реакциясында орнаған тепе-теңдікті СО түзілуі жағына ығыстырады. Шешуі: Көміртек (ІІ) оксидінің (СО) түзілуі реакциясы эндротермиялық реакция екендігі оның энтальпиясының мәнінен көрініп тұр. Реакция нәтижесінде 1 моль газ тәрізді реагенттен 2 моль газ тарізді өнім түзіліп тұр. Ле-Шателье-Браун принципі бойынша эндотермиялық реакция кезіне орнаған тепе-теңдік СО түзілуі жағына ығыстыру үшін температураны жоғарлату немесе қысымды төмендету керек. 2-есеп. Келесі реакция теңдеулерінің тепе-теңдік константаларының өрнектерін жазыңдар: Шешуі: Реакция теңдеуі Тепе-теңдік константасы өрнегі А 2SO2+O2←→2SO3              [SO3]2 К=--------------------          [SO2]2 * [O2] N2+3H2 ↔ 2NH 3             [NH3]2 K=--------------------          [N2] * [H2]3 Na2CO3+H2O ↔ NaHCO3 + Na OH         [NaHCO3] * [ Na OH ] K=-------------------------------          [Na2CO3] * [H2O] В CaCO3(қ) ↔ CaO(қ) + СО2(г) K=[CO2] 3-есеп. Егер белгілі бір температурада бастапқы алынған 5 моль СО мен 4 моль  С12 әрекеттесу нәтижесінде 1,5 моль СОС12 түзілген болса, онда: СО(r)+CL 2(r) ↔ COCI2 Процесінің тепе-теңдік константасы қандай болған? Шешуі:    Химиялық реакция теңдеуі бойынша пропорциялар құрып, реагенттердің реакцияға түскен және артылып қалған мөлшерлерін, сонымен қатар түзілген өнімнің зат мөлшерін тауып, төмегі кестені толтырамыз: СО(r) моль + Сl2(r) моль ↔ СОСl2 моль Бастапқысы 5 + 4 ↔ - Әрекеттескені 1,5 + 1,5 ↔ 1,5 Қалғаны 3,5 2,5 1,5 Тепе-теңдік коныстантасы:         к тура                  [СОCl2 ]                1.5 моль/л K= ------------- = --------------- = ------------------------------ =0.17(  моль/л)-1         K кері                   [CO]*[Cl2]       3.5 моль/л * 2.5 моль/л   4-есеп. Егер реакцияның температуралық коэффициенті үшке тең болса  ᵞ=3,  температураны 150º С-дан  200ºС-ға көтерілгенде,  реакцияның жылдамдығы қанша есе артады? Шешуі:      υТ2                 (Т2-Т1)         (200-150)    --------- = ᵞ ----------  =3 --------------- =35 =243 есе      υТ1                   1010 5-есеп. Егер А затының бастапқы концентрациясы 0,22 моль/л, ал 10 секундтан кейін 0,215 моль/л болса,  А+В=2С реакциясының орташа жылдамдығы қандай екенін есептеңіздер. Осы уақытта В заттының концентрациясы қалай өзгерді?                           ( 0,22-0,215)          0,005 Шешуі:  υ(А) = ---------------- = ------------ = 0,0005 моль/л*с.                                  10                     10 Реакция теңдеуі бойынша В затының коцентрациясының өзгерісі А затының концентрациясының өзгерісіне тең.						Жұмыс дәптері
Аяқталуы	1) Кері байланыс:«Екі жұлдыз, бір тілек» Оқушылардың бүгінгі сабақтан не түсінгендерін «Жұлдыз» қатарына, ал түсінбей қалған тұстарын, басқа да пікірлерін «Тілек» қатарына жазу керектігін айтамын.						«Екі жұлдыз, бір тілек» парағы
Қосымша ақпарат
Саралау			Бағалау		Пәнаралық байланыс Қауіпсіздік және еңбекті қорғау ережелері АКТ-мен байланыс Құндылықтардағы байланыс
·       Жаттығуларды орындау үшін шығармашылық тәсілдерді қолдану (деңгейлік тапсырмалар); ·       сын тұрғысынан ойлау дағдыларын дамыту			·       «Бас бармақ» әдісі; ·       «Сұрақты қайта бағыттау» ·       «Екі жұлдыз, бір тілек» әдісі		·       Топтық жұмыс арқылы әңгімелесу дағдысы қалыптасады