Ұрықтану. Гүлді өсімдіктердегі ұрықтанудың ерекшеліктері

Күні 16.01                   10 сынып                   сабақ №35
Сабақтың тақырыбы: Ұрықтану. Гүлді өсімдіктердегі ұрықтанудың ерекшеліктері

Мақсаты а) оқушылар   ұрықтану процесін, өсімдіктердегі эндосперге, диплойдты және триплойты жасушалардың дамуы, Навашин, аталық және аналық гаметалардың дамуы туралы біледі ә) ұрықтану процесінің заңдылықтары, қосарланып ұрықтану және оның маңызы туралы түсінеді б) өсімдіктер мен жануарлардың жас ұрпақтарын  қорғауға, аялауға үйренеді Күтілетін нәтиже Ұрықтану. Гүлді  өсімдіктердегі ұрықтанудың ерекшеліктері. Ұрықтанудың биологиялық маңызын біледі Сабақтың түрі Аралас Сабақтың әдіс – тәсілдері Сұрақ – жауап, тесттер, биологиялық диктант, кайталау Құрал жабдықтар интерактивті тақта, бор, плакаттар, улестірмелі қағаздар, кеппе шөптер т. б. Сабақ барысы І. Ұйымдастыру Психологиялық ахуал:бір-біріне жылы лебіздерін білдіріп,әр оқушының жақсы қасиеттерін айту арқылы сыныпта оқушылар арасында еркіндік атмосферасын орнату ІІ. Білу Терминдік болжам Редукция Эквацион Липтотена Зиготена Диплотена Хиазмалар Кроссинговер Конъюгация Гаметогенез Овогенез Сперматогенез Сергіту сәті Оқушыларды топқа бөлу үшін «молекула» ойынын ойнаймыз. Ол үшін сынып ортаға шығады, мұғалім 6 санын айтқанда алты-алтыдан топқа бөлінеді. Мұғалім 5, 4, 3 сандарын айта 5 топқа бөлінеді ІІІ. Түсіну Ақыл - ой қалпақтары І топ. Түсінік. Факт. Тақырыптың  мәнін  ашу Ұрықтану дегеніміз — жұмыртқа жасушасымен сперматозоидтің бір-бірімен қосылу процесі. Олардың ядролары бірігіп, диплоидті зигота түзіліп, одан жаңа организм дамиды. Сперматозоид және жұмыртқа жасушасының ядросында хромосома жиынтығы гаплоидті болады. Толық пісіп жетілген жұмыртқа жасуша қабықшамен қапталады және оның сперматозоид енетін кішкене тесігі болады. Ұрыктану  кезінде жұмыртқа жасушасының ядросы мен сперматозоидтің ядросы қосылады. Жұмыртқа жасушасына бір немесе бірнеше сперматозоидтер енеді. Бірақ жұмыртқа жасушасының ядросымен тек бір ғана сперматозоидтің ядросы қосыла алады. Ұрықтанған жасушаны зигота деп атайды, оның ядросында хромосома жиынтығы диплоидті болады. Зиготаның ядросында барлық хромосомалар қайта жұптасады: гомологиялық хромосоманың әр жұбында бір хромосома — аталык, ал екіншісі — аналық. Соған байланысты организмдердің әрбір түрінің соматикалық жасушасына тән диплоидті хромосома жиынтығы тек ұрықтану кезінде ғана қалпына келеді. Ұрықтану  аякталған соң ДНҚ синтезі жүріп, хромосомалар екі еселенеді және митоз жолымен жүзеге асатын зигота ядросының бірінші бөлінуі басталып, жаңа организмнің даму бастамасын береді. Ұрықтанған кезде:    Спермий + жұмыртқа жасушасымен  қосылады              зигота түзеді. Гүлді өсімдіктердің қосарлана ұрықтануы. Жануарлар мен жоғарғы сатыдағы гүлді өсімдіктердің жыныс жасушаларының дамуы мейоз жолымен бір диплоидті жасушадан 4 гаплоидті жасуша түзіледі, олардың үшеуі өліп, қалған біреуі митоз жолымен үш рет бөлінеді. Осылай ұрық қапшығын түзетін 8 гаплоидті жасуша түзіледі. Осы 8 жасушаның бесеуі ұрық капшығының кабырғасын түзе отырып, көмекші рөл аткарады, ал оның үшеуінің біреуі жұмыртка жасушаға айналады. Екі гаплоидті хромосома жиынтығы бар жасуша қосылып, диплоидті хромосома жиынтығы бар жасушаға айналады. Диплоидті жасуша — ұрық қапшығының қосалқы ядросын түзеді. Осындай жолмен пісіп-жетілген гаплоидті және диплоидті жиынтығы бар жұмыртқа жасушасы ұрықтануға дайын тұрады. ІІ топ Маңызы. Ұрықтанудың биологиялық ерекшелігі. 1.     Гүлді өсімдіктердің ұрықтану ерекшелігі неде? 2.     Бұдан қандай артықшылық болады? Ұрықтану бомаса тірі ағзалардың ұрпақтары жалғаспас еді, жерде тіршілік болмас еді. Гүлді өсімдіктерде, егер тозандану үдерісі жене қосарынан ұрықтану болмай қалса, тұқым және жеміс түзілмейді. Сондықтан қолайсыз жылдары, мысалы, көктемде суық түссе, алма, алмұрт, шабдалы немесе кез келген жемісті дақылдарда түсім болмайды. Атап айтқанда, жабықтұқымды (гүлді) өсімдіктердің алға басуына жәрдемдесетін себептерінің бірі, міне, осы.    Мысалы, балықтарда және қосмекенділерде осылай өтеді. Аталықтар шәует шашқаннан кейін сперматозоидтар кептеген уылдырықтарға кездеседі. Мұндай үдерістердің іштей ұрықтану кезінде де болуы мүмкін. Жыландар және кесірткелер әдетте бірнеше жұмыртқа туады. Ірі қағанақты жануарларда бұл үдеріс - сирек, ал ұсақ жануарларда жиірек өтеді. Әдетте пілдер ешқашан екіден тумайды, ал тышқантектес кемірушілерде әдетте бірден көп болады. Адамда да бір жұмыртқалы (әр жынысты немесе біріне-бірі ұқсамайтын) егіздердің болуы мүмкін. Партеногенез кезінде сперматозоидтың қатысынсыз өздігінен бөліне бастайды да ұрыққа бастама береді. Мысалы, бақбақ осы жолмен пайда болады. ІІІ топ. Идея. Жаңалық. Өмірмен байланысы Клондау дегеніміз – қандай да бір тірі нысанның дәл көшірмесінің белгілі мөл шер дегі санын жасау. Осы көшірмелерде тұқым қуалау белгілері міндетті түрде бір дей болуы керек, яғни бірдей гендердің жиын тығы болу тиіс.      «Табиғи» клон дау деген де бар. Бұл жерде аналық жұ мырт­қадан пайда болған егіздерді айтып отырмын. Алайда бір жұмыртқадан шыққан егіздер бір-біріне ұқсас болғанымен, айна-қатесіз бірдей емес. Бала  сүю қабілетінен айырылған адамдар басқа жолмен де сәбилі болуларына болады. Мысалы, қолдан ұрықтандыру арқылы сәби сүйіп жатқандар бар. Суррогаттық әдіске де рұқсат берілгелі жатыр. ІҮ топ.  Қара қалпақ - Жағымсыз Жағымсыз кезеңдерді көрсетіңіз? Қандай проблемалар бар? Маған не ұнамайды? Жағымсыз тармақтарды жазыңыз.     Жасанды адамды жасау жобасында АҚШ, Франция, Алмания, Жапония,Ұлыбритания, Бразилия, Италия, Испания секілді мемлекеттер қарсылық білдіріп, бұл іске тыйым салатын арнайы заң да қабылдады. Адам баласын клондау ісін қылмыс санайтын аталмыш елдер мұндай жұмыспен олардан пайда жоқ. Ал, бала сүю қабілетінен айырылған адамдар басқа жолмен де сәбилі болуларына болады. Мысалы, қолдан ұрықтандыру арқылы сәби сүйіп жатқандар бар. Суррогаттық әдіске де рұқсат берілген. Ғылым мен техниканың қарыштап дамыған кезінде медицинаға жаңа технологиялардың енгізілуі дұрыс шығар, бірақ, балалы болуға қатысты жұмыстың бәрі шариғат шеңберінен шықпауы тиіс. IV. Қолдану. Бекіту сұрақтары 1тапсырма 20(1) ұрықтану дегеніміз не 20(2) моноспермиялы ұрықтану 20(3) полиспермиялы ұрықтану 30(1) өсімді және генеративті дегеніміз не 30(2) сыйлық 30(3) қосарланып ұрықтану дегеніміз не 40(1) аталықтгаметалар қалай дамиды 40(2) сыйлық 40(3) аналық гаметалар қалай дамиды ІV.  Қолдану Биологиялық диктант 1. Аталық және аналық жыныс жасушасының қосылуы..... деп аталады 2. Гүлді өсімдіктердің ұрықтануын алғаш ашқан..... 3. Аналық жыныс жасушаларының саны... 4. Аталық гаметалар тазаңқаптың........ дамып жетіледі. 5. Триплоидты хромосома жиынтығы бар жасушадан эндосперм қабатының түзілуін.... д. а V. Талдау Көк қалпақ – Шолу.  Өңдеу. Шешім Мен не аштым? Тағы не ашылған жоқ? Мен оны қалай аша аламын? Мен барлық қалпақты кие алдым ба? VI. Жинақтау Сандар сөйлейді 1) 3 кезең 2) 4фаза 3) 1841  4) 46  5) 23  6) 22   7) 4   8) 8   9) 4 10) 1898 VII. Қорытынды  1. Қайынның реңі неліктен ақ болады?  2. Ағаштың темір болуы мүмкін бе?  3. Жапырақ реңінің жазды жасыл, күзде сары тусті болуы неліктен. VIII. Үй тапсырмасына нұсқау беру § 36 Ұрықтанудың ерекшелігі туралы жаңа ақпарат жинау

Краткое описание документа:

Ұрықтану дегеніміз — жұмыртқа жасушасымен сперматозоидтің бір-бірімен қосылу процесі. Олардың ядролары бірігіп, диплоидті зигота түзіліп, одан жаңа организм дамиды. Сперматозоид және жұмыртқа жасушасының ядросында хромосома жиынтығы гаплоидті болады.

Толық пісіп жетілген жұмыртқа жасуша қабықшамен қапталады және оның сперматозоид енетін кішкене тесігі болады. Ұрыктану кезінде жұмыртқа жасушасының ядросы мен сперматозоидтің ядросы қосылады. Жұмыртқа жасушасына бір немесе бірнеше сперматозоидтер енеді. Бірақ жұмыртқа жасушасының ядросымен тек бір ғана сперматозоидтің ядросы қосыла алады. Ұрықтанған жасушаны зигота деп атайды, оның ядросында хромосома жиынтығы диплоидті болады.