Сабақ тақырыбы, "Әлемнің ақпаратттық бейнесі, ақпараттық жүйелер және ресурстар."

Күні:

Сынып: 10

Сабақтың тақырыбы: Әлемнің ақпаратттық бейнесі, ақпараттық жүйелер және ресурстар.

Сабақтың мақсаты:

-          Жаңа тақырыпты түсіндіру, әлемнің ақпараттық бейнесіне, ақпараттық үдерістеріне, ақпарат жүйелері мен ресурстарына, білім беру ақпараттық ресурстарына түсінік беру.

-          Логикалық ойлау қабілеттерін дамыту.

-          Пәнге деген қызығушылығын арттыру. Ақпараттық мәдениеттілікке тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: тұсаукесер.

Сабақтың әдістері:түсіндіру, көрнекілік қолдану, сөйлеу, сұрақ – жауап, тәжірибелік әдіс.

Сабақтың типі: тәжірибелік элементі бар жаңа тақырыпты түсіндіру.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушыларды ұйымдастыру, түгендеу.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

ІІІ.Жаңа тақырыпқа кіріспе кезеңі.

            Ақпарат – адамнан да ерте туған құбылыс. Табиғат өзінің даму барысында жұмбақталған ақпаратты өсімдіктер мен тірі ағзалар арқылы беріп отырған. Ақпарат ұғымы күнделікті өмірден бастап техникалық салада қолданылатын көп мағыналы ұғым. Латын тілінен information – түсіндіру, мазмұндау деген мағынаны білдіреді.  Жалпы алғанда, бұл ұғым шектеу, байланыс, бақылау, форма, инструкция, білім, мағына, бейнелеу, сезіну ұғымдарынамен тығыз байланысты. Қазіргі кезде бұл жайында Білім дәуірі немесе Ақпарат дәуірі деп аталып, «ақпаратты қоғам», «ақпараттық технологиялар» сияқты терминдер жиі айтылатын болды. Сонымен, ақпарат деп қоршаған орта мен онда болып жатқан әртүрлі құбылыстар туралы мәліметтер жиынтығын айтамыз. Ақпарат таңба және сигналдар түрінде берілсе, оны әртүрлі тәсілдермен аламыз. Кітап, газет, журнал оқығанда, радио тыңдап, теледидар көргенде, мұғаліммен, ата –анамен,  достармен әңгімелескенде ақпарат алынады. Ақпарат, ақпарат жеткізушіден оны үш сүзгісінен өткен нәрсе. Мұндай анықтама ақпаратты  үш  деңгейде қарауға мүмкіндік береді: синтаксистік, семантикалық, кибернетикалық.

-          Синтаксистік деңгейде, ақпаратты бір қабылдап алған кісі үшін тек тілдегі белгілер арасындағы қатынас қарастырылып, бұл жерде оның мазмұны мен құндылығы ескерілмейді. Бұл ақпараттың сандық сипаты.

-          Семантикалық деңгей  (тезаурус)  мәлімдеменің мазмұнын меңгеруге мүмкіндік береді. Мәлімдеменің мазмұны белгілі бір түрде реттелген білім болып табылады.

-          Кибернетикалық деңгейде ақпарат, нысанның жағдайын сипаттайтын жабдық ретінде, сондай – ақ, басқару кезеңіндегі мәліметтер мен одарды қолданушылар арасындағы қатынас ретінде қарастырылады. Ал мәліметтерге кез келген нысанның жағдайы туралы деректер, мағлұматтар жатады. Есептеу техникасы тұрғысынан ақпарат ұғымы – оның жадында сақталып, қажеттілігіне байланысты өнделетін  және сыртқы ортаға берілетін мәліметтер.

Негізгі кезең

Ақпараттандыру (Информатика) – ЭЕМ арқылы ақпаратты жинау, сақтау, түрлендіру, жеткізу және оны пайдалану заңдылықтары мен тәсілдерін зерттей жаңа ғылыми пән. Ақпаратты оқыудың маыздылығына бұл ғылымның тек ЭЕМ – дерді пайдалану мүмкіндіктері мен олардың жұмыс істеу принциптерін түсіндіріп қана қоймай, қоғамдық өмірде және адамдар арасында ақпараттты кеңінен тарату заңдары мен тәсілдері туралы түсініктерін береді. Ақпараттандырудың негізгі нысаны ақпарат болып саналады. Сондықтан, «ақпарат» ұғымы ақпараттандыру мен ЭЕМ –де жұмыс істеудің ең  түбегейлі атауларының бірі болып есептеледі. XV ғасырда мәліметті қағазға басып шығару станогінің пайда  болуы кітап шығару ісін жолға қойып, адам ойын тікелей көпшілікке жеткізуге мүмкіндік жасады. ХІХ-ХХ ғасырлардағы телеграфтың, телефонның, радионың шығуы ақпаратты кез келген қашықтыққа жылдам жеткізуге мүмкіндік береді.

ХХ ғасырдың ортасында шыққан электрондық есептеуіш машина мәліметтерді іздеу мен өңдеудің бұрын болмаған жаңа мүмкіндіктерін берді. ЭЕМ-дер бастапқы кезде есеп – қисап жұмыстарын автоматтандыру үшін шығарылды. Кейіннен олардағы мәліметтерді магниттік тасталарға жазып, қағазға басып, ЭЕМ экранына шығару қасиеттері бар екені анықталды. Қазіргі кездегі  жаңа ЭЕМ – дер күнде пайда болып отырғндықтан, олардың даму үдерісі ғылыми – техникалық прогреске айналды. Керекті ақпаратты ғаламтор  арқылы серверлерге жүктесек болғаны, санаулы минуттарда сол ақпаратты бүкіл әлем қарайтын болады.

Ақпарат алу – бізді қоршаған құбылыстар мен нысандардың өзара байланыстары, құрылымы немесе олардың бір – біріне қатысуы жөнінде нақты мағлұматтар мен мәліметтер алу деген сөз.

Ақпараттық жүйелер – ақпаратты арнайы ұйымдастырылған түрде сақтауға арналған және онымен түрлі мәліметтер жасауға және оны енгізуді қамтамассыз етуші, сонымен бірге түрлі белгілері бойынша іздеу салушы, есеп жасаушы жүйелер.

Ақпараттық жүйенің жобасы – нақты бір программалық техникалық ортада ақпараттық жүйені құру және пайдалану бойынша жобалық шешімдердің сипаттамасы бар жобалық – конструкторлық және технологиялық құжаттаманы айтамыз.

Ақпараттық жүйе – белгілі бір нысанды басқаруға қажетті қойылған қоғамдық мақсаттарға жету барысындағы ақпараттарды жинау, сақтау жаңарту, өңдеу, іздеу және беру үшін қолданылатын құралдар, әдістер және персоналдардың өзара байланысқан жиыны. Әрбір ақпарат жүйесі ақпараттық нысандардың бірігуін қамтитын белгілі бір ақпараттық кеңістікті бейнелейтін пәндік саланы иемденеді. Ақпарат жүйесін жіктеуде оны мынадай ішкі кластарға бөлуге болады:

-          Ақпараттық – анықтамалық жүйелер

-          Ақпараттық кеңес беретін жүйелер.

-          Ақпараттық қадағалаушы жүйелер.

Ақпараттық – анықтамалық жүйелер ақпаратты жинап, оны адамның пайдалануы үшін дайындайды. Ақпараттық кеңес беретін жүйелер нысанның күйі мен жұмыс тәртібі туралы ақпаратты беріп, нақты жағдай үшін қажетті ұсыныстар мен пікірлерді ұсынады. Ақпараттық қадағалаушы жүйелерде мәліметтер адамның қатысуынсыз ендіріліп, басқарылатын нысандағы үдеріс автоматты түрде реттеледі. Ақпараттық жүйелер термині автоматтандырылған жүйелер ақпаратты өңдеу үдерісінде адамның да, техникалық құралдардың да қатысуын қамтамассыз етеді. Мұнда компьютер маңызды болып саналады.

Автоматтандырылған ақпараттық жүйелер (ААЖ) – ақпаратты өңдеу және басқару шешімдерін қабылдауға арналған ақпараттардың экономикалық және математикалық әдіс модельдерінің техникалық, программалық, технологиялық құралдардың және мамандардың жиынтығы.

Ақпараттық жүйелер құрылымын бағыныңқы жүйелер деп аталатын, оның жекеленген бөліктерінің жиынтығын құрайды. Бағыныңқы жүйе – қандай да бір белгі бойынша ерекшеленген жүйенің бөлігі. Ақпараттық жүйенің жалпы құрылымы ретінде қолдану саласынан басқа бағыныңқы жүйелерді  қарастыруға болады. Мұны қамтамасыз ететін бағыныңқы жүйелердің классификациясының құрамдық бөліктері туралы қарастырамыз. Оларды кез келген ақпараттық жүйенің құрылымын қамтамассыз ететін бағыныңқы жүйелердің жиынтығы түрінде ұсынамыз.

Ақпаратты қамтамассыз етудің бағыныңңқы жүйесі басқару шешімдерін қабылдау үшін уақытында қалыптастырудан және нақты ақпаратты беруден тұрады.

1.      Ақпараттық қамтамасыз ету дегеніміз – ақпараттық жүйе және ақпараттық технологияға шешімін сипаттайтын ақпаратты  бейнелеу. Құжаттамалардың бірыңғайланған жүйесі мемлекеттік, ремпубликалық, салалық және аймақтық деңгейде құрылады. Ақпараттық қамтамасыз етудің негізгі міндеті – қоғамдық өндірістің әртүрлі ортадағы басқарылатын нысанды сипаттайтын динамикалық ақпаратты тұрғызып, ұдайы жаңартып отыру. Осындай бірыңғайланған жүйелерге қойылатын талаптар стандарттар әзірленеді. Ақпараттық ағымдар сызбасы ақпараттың қорғаушы маршрутын және алғашқы ақпараттың пайда болуы мен нәтижелілік ақпаратта қолданылатынм орнын бейнелейді.

2.      Техникалық қамтамасыз ету – ақпараттық жүйенің жұмыс жасауына арналған техникалық жабдықтар кешені. Техникалық құралдар кешенін кез келген модельдегі компьютерлер, ақпаратты жинау, өңдеу, беру, шығару құрылғылары, мәліметтерді беру құрылғылары және байланыс желілері, ақпараттың автоматты түрде алыну құрылғылары, эксплуатациялық материалдар және т.б құрайды.

3.      Математикалық қамтамасыз ету – ақпараттық жүйенің мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыруға арналған математикалық әдістер, модельдер, алгоритмдер, программалар жиынтығы, сонымен қатар ол техникалық құралдар кешенінің қалыпты қызметіне жағдай жасайды. Математикалық қамтамасз ету құралдарына:

-          Басқару үдерістерін модельдеу құралдары;

-          Басқарудың типтік есептері;

-          Математикалық программалау, математикалық статистика, массалық қызмет көрсету теориялары және т.б. жатады.

4.      Программалық қамтамасыз ету – есептеу техникасын қолдану арқылы ақпарат жүйесіндегі мақсаттар мен есептерді жүзеге асыруды қолдайтын программалар жиыны. Жалпы жүйелік программалық қамтамасыз етуге ақпаратты өңдеудің типтік есептерін шешуге арналған және қолданушыға бағытталған программалар кешені жатады. Олар  ақпаратты өңдеудің үдерістерін басқару және бақылау, компьютердің функционалдық мүмкіндіктерін кеңейтуге арналған.

Оқу, тәжірибе немесе тапсырмалар арқылы ақпарат алынатындықтан оның т.б түсініктемелері болуы керек. Қалай болғанда да  деректерді өңдеу, реттеу және оларды қабылдаушыға жаңа білім болатындай ұйымдастыру оның нәтижесі болып табылады. Ақпараттық технологиялар қазіргі қоғамда білімнің ақпараттық ресурсқа (АР) айналуы, тиімді қолданудың жаңа құралы, дамытушы факторы болып табылады. Ақпараттық ресурс адамзаттың негізгі ресурсына, қазіргі замандағы өркениеттің басты құндылығына айналды. Сонымен қатар АР рөлі, өмір сүру  механизмдері, қолданудың әлеуметтік салдарына күрделі мәселелер туды.

Жалпы ақпараттық ресурстарға берілетін анықтаманың бірнеше түрі бар:

-          Мекеме үшін құнды болып есептелетін және материалдық ресурс ретінде қабылданатын мәліметтер жиынтығы (оған сыртқы жадта сақталатын негізгі және қосалқы мәліметтер жиымы мен кіріс құжаттары жатады);

-          Кітапналарда, мағлұматтарда, қорларда, мәліметтер банктерінде және басқа да ақпараттық жүйелерде  жеке құжаттар немесе олардың жиымдары түрінде шоғарланған мағлұматтар жиынтығы.

IV. Бекіту кезеңі.

Тапсырма: өз ойыңнана ақпарат ойластыр. Оны ғаламторда басқа қолданушыға жібер немесе мектеп сайтына орналастыр. Суретіңді сканерле.

V. Қорытынды кезең.

1. Бүгін сабақта не білдік?

2. Не үйрендік?

            VI. бағалау кезеңі.

Сабақта тапсырманы орындағанына, қаншалықты меңгергеніне байланысты бағалаймыз.

            VII. үйге тапсырма.

1.      Тақырып оқу

2.      Тақырып бойынша сұрақтарға жауап беру.