Сабақ жоспар Көмірсулар 10-сынып

Биология 10-сынып 11.09.

Cабақтытың тақырыбы: :Көмірсулар

Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды көмірсулардың түрлерімен,құрылысымен жаудада атұқаратын қызметімен таныстыру.

2.Дүпиетанымынын арттыра отырып,оқу материалдарын толық меңгеру

қабілетін дамыту.

3.Ұйымшылдыққа тазалыққа тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызба,

Сабақтың пәнаралық байланысы: Химия.

Сабақтың әдісі: Сұрақ жауап,баяндау, кесте толтыру. .

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

ІІІ. Бекіту

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Үй тапсырмасын тексеру

І. Амандасу ,Түгелдеу,сабақ мақсатымен танысу.

ІІ.Осы көміртек тізбектері мен сакиналары органикалык косылыстардың каңкасын күрайды. Көміртек — әр түрлі жөне тұрақты қосылыстар түзіп, тірі организмде болатын молекулалардың сан алуандыгын камтамасыз ететін бірден-бір элемент.

Көмірсулардың күрамы. Көмірсу молекулаларьгаың құрамьша көміртек, оттек жөне сутек атомдары кіреді (С, О, Н). Көмірсулар — органикалык заттардын ішіндегі аса маңызды қосылыстардьщ бірі, олардың жалпы формуласы — С_П(Н₂О)„. Көптеген көмірсулардың молекуласыньң құрамындағы сутек атомдары, көміртек атомдарынан екі есе көп болатындьщтан, оларды көларсулар деп атаған. «Көмірсу» деген терминді ғылымға 1844 жылы орыс ғалымы К.Шмид енгізген Көмірсулар табиғатта кеп таралған. Кейбір өсімдіктердің жеміс-теріндегі құрғақ зат массасыньщ 80—90%-ы, ал жануарларда 1—2%-ы кемірсулар үлесіне тиеді. Көмірсулар биополимерлерге жатады. Олар: карапайым жөне күрделі болып екі топка бөлінеді. Қарапайым көмірсуларға: моносахаридтер, ал күрделі көмірсуларға полисахаридтер жатады. Моносахаридтердщ атаулары — молекуласындағы көміртек атомы саньшьщ артуына байланысты. Мысалы, триоза (3 көміртек атомы), тетроза (4), пентоза (5), гексоза (6) жене т.б.

Триозаның өкілдеріне сүт қышкылы мен пирожүзім қышкылы жатады. Олар тірі организмде жүріп жаткан ашу ж/е т-т қатысады.

Тетрозаның өкілі — эритроза организмде жүріп жаткан зат алмасу процестеріне, яғни фотосинтез процестерінін аралык заты ретінде қатысады жөне көмірсу молекуласының сақиналы формасының түзілуінде де манызы зор.

Пентозаның өсімдіктер мен жануарлар жасушасында кеңінен таралған түрлері — рибоза жене дезоксирибоза. Олар нуклеин (ДНҚ) мен (РНК) молекулаларының ж-е (АТФ) құрамына кіреді. Нуклеин кышқылдарының дезоксирибонуклеин жене рибонуклеин кышкылдары деп аталуьшьш өзі осы пентозаның түрлеріне байланысты.

Табиғатта гексоза кеңінен таралған. Оларға: глюкоза, фруктоза ж/е галактоза жатады. Гексозаның жалпы формуласы: С₆Н₁₂О₆. Гексоза тобына жататын моносахаридтердің ішіндегі ең кеп таралғаны — глюкоза. Жүзім қанты — глюкоза бос күйінде өсімдіктің жемісінде (өсіресе жүзім шырынында), гүлінде жөне т.б. мүшелерінде, қанда, ми ұлпасында жөне т.б. болады. Ол организмдегі энергияның негізгі көзі болып есептеледі. Глюкоза — қан плазмасының тұракты заты, оның мелшерінің кеміп не артып кетуінен организм кауіпті ауруларға ұшырайды. Глюкоза жүйке жүйесі мен ішкі секреция бездерінің жұмысын реттеуге де қатысады.

Фруктоза да табиғатта көп таралған. Ол жеміс шырынында, балда жөне қант қызылшасының құрамында көп мөлшерде болады.

Галактоза — глюкозаның изомері. Ол сүт қантының — лактозаның ж/е кейбір полисахаридтердің құрамына кіреді. Галактоза бауыр жене кейбір мүшелерде ферменттердің әсерінен глюкозаға айналады.

Моносахаридтер—суда жақсы еритін, тәтті дөмі бар, түссіз заттар. Олардың мономер бунақтары артқан сайын ерігіштігі нашарлап, тәттілігі кемиді.

Күрделі көмірсулар. Сахароза (кызылша немесе кант камысы) — дисахаридтердін ішіндегі ең маңыздысы, оның жалпы формуласы: С₁₂Н₂₂О₆. Сахароза табиғатта өте кең таралған. Ол өсімдіктердін тұкымында, жемісінде, тамырында көп мөлшерде болады. Сонымен катар адам мен жануар-ң қоректік заттарының кұрамында көп кездеседі, суда жаксы ериді. Тамақ өнеркәсібінде сахарозаны қант кызылшасынан ж/е қант қамысынан өндіреді. Табиғатта көп таралған полисахаридтерге: крахмал, целлюлоза және бауырда түзілетін жануар қанты — гликоген, т.б. жатады.

Крахмал — өсімдіктердің негізгі көмірсу қоры. Ол өсімдіктердің жапырағында, сабағында, түйнегі мен тұкымдарында көп мөлшерде болады. Мысалы, бидай ұн- 75—80%, картопта 25% крахмал бар. Крахмал ыстық суда жақсы ериді, оны тұрмыста крахмал желімі (клейстері) деген атпен пайдаланады.

Целлюлоза — өсімдіктердің жасушаларының қабығының негізгі құрамды бөлігі. Мақта талшығының 95—98%-ы, ағаш сүрегін-40— 50%-ы, жасыл жапырактың 10—25%-ы целлюлозадан тұрады.Өсімдіктерге беріктік, тірек қасиетін беретін талшыктар целлюлозадан түрады. Сол сияқты целлюлоза өсімдік жасушасының мембрасында көп кездеседі. Гликоген де глюкозаның қалдықтарынан түзілетін полисахарид.

Адам мен жануарлардағы көмірсулардың негізгі коры, жасуша цитоплазмасында, негізінен, бауыр мен бұлшық етте жинақталады. Сондай-ак кейбір жоғары сатыдағы саңыраукүлактардың құрамында да болады. Егер организмде глюкоза жетіспесе, қорға жинақталған гликоген бүйрек үсті безінен бөлінетін адреналин ферментінің әсерінен суда жақсы еритін глюкозаға айналады: Ж.Ф. (С₆Н₁₀О₅)_п.

Көмірсулар — жасушаның барлық тіршілік әрекетіне жүмсалатын энергия көзі, құрылыс материалы және қоректік зат. Жасушада үнемі жүретін тотығу реакц-ң нәтижесінде олар карапайым заттарға (СО₂ ж*е Н₂О) дейін Көмір-ң 1 г мол-сы ыдырағанда, 17,6 кДж энергия Барлык өсімдік жасушасының мембраналары целлюлоза молекула-сьшан түратындыктан, ол күрылыс материалы кызметін аткарады. Сонымен катар целлюлоза жасушада жүретін көптеген биосинтез

реакцияларына қатысады. Полисахаридтер өсімдік жасушалары үшін тірек кызметін аткарады.Көмірсулар сондай-ак организмде кор ретінде жинакталады. Мысалы, өсімдік жасушаларында крахмал, ал жануарлар жасуша-ларында гликоген түрінде болады.

ІІІ. Мына сөйлемдерді толықтырыңдар. Полимер молекулаларын_________кұрайды. Көмірсулардың мономер леріне________ жатады.Олардың молекулаларына___________атомдары кіреді.

ІV. Үйге § 3 кесте толтыру.№3