Сабақ жоспары "Қазақ ою-өрнек орнаменттерімен танысу"

Тақырыбы:    Қазақ ою-өрнек орнаменттер  түрлерімен танысу

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:  Оқушыларға ою – өрнектің шығу тарихымен таныстыру.

Дамытушылық: Оқушылардың ою – өрнек туралы түсінігін арттыру және қию әдістерін үйрету.

Тәрбиелік: Ұқыптылыққа, шеберлікке, әсемдікке тәрбиелеу.

Сабақтың құрылымы:

Сабақтың типі:  Аралас

Сабақтың түрі:  Дәстүрлі

Сабақтың әдісі:  Түсіндіру, баяндау

Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта

Сабақтың барысы:   Ұйымдастыру кезеңі

                            Жаңа сабақ

                                       Тест сұрақтары

                           Сабақты қорыту

                                       Үйге тапсырма

 Жаңа сабақ

Қазақтың «ою» және «өрнек» деген  қос сөзі латынша «орнамент» деген мағынаны білдіреді. Бұл өнер бізге Ежелгі көшпенділерден жеткен. Адамдар алғаш рет ағашқа, тасқа, сүйекке салған. Ою- бұл белгілі бірзатты ою, кесу, тігу, қию тәсілдері арқылы жүзеге асады. Осы ою-өрнекті  өз өмірлерінің сәні мен мәніне айналдырғаны  сонша,ою-өрнек туралы бірнеше аңыздар мен  ертегілерде  бар.

 Соның бірі «Ою хан  мен Жою хан»  аңызына тоқталайық.

 Ертеде бір әділ хан болыпты.Күндердің бір күнінде бөтен елдің  ханы соғыс ашып, Ою ханда тағынан  түсіріп, зынданға қамап, билікті өзі  жүргізеді. Бұл хан  қаншама жаңа ою ойлап  тапса да, ол ою тез ұмыт бола беріпті, және өзіне дұрыс кеңес берген  адамдардың  пікірін тыңдамай, олардың көзін жойып отырған. Сондықтан оны « Жою хан» деп атапты.

Жою ханның жалғыз  ұлы бар екен. Сол бір күні аңға шығып жолындағы аң- құстың барын қырып, терісін  қайтарда алып қайтамын деп алға жылжи береді.Бұны көріп тұрған үкі баланың бетіне шапшып екі көзін ойып алады. Соқыр болып қалған бала қалай жүрерін білмей  тентіреп келе жатып,жардан құлап өледі. Бұл кезде Жою ханда баласына   іздеу салып жатқан

Кімде- кім баламның өлімін естіртсе, оның басын аламын- дейді. Мұны естіген Ою хан өзі сұранып баланы іздеуге барғысы келетінінайтып, жолға шығады. Жолда жараланған аң –құстарға Ою хан өз көмегін көрсетеді. Қанаты сынған  үкіні де емдеп тұрып:

Орманнан Жою ханның баласын  көрдің бе – деп сұрады.

Сонда үкі: «Оны көргенін және ол баланың көзін ойып алғанын, суға құлап  су түбінде өліп жатқанын да айтты. 

Оның жарлығы  бойынша қол астындағы халқы оюлау, өрнектеу, кестелеу, тоқу бедерлеу өнерлерін меңгерген. Олар ою-өрнекпен үйлерін, киім- кешектерін түгелдей  безендірген. Тіпті олар бір- бірімен ою тілінде де сөйлесетін болған. Сондықтан оны- «Ою хан» деп атаған.

Болған жағдайдың шындығын Ою хан естіген соң,еліне келіп, оны сырмақ бетіне ою арқылы бейнелеп, Жою ханға апарды.Сырмақ өте әдемі, көркем, бояулары адамды баурап алатындай сиқырлы болады. Жою хан сырмақтың оюына ұзақ қарап, баласының жүрген жолындағы ұшқан құспен, бұғымен арқармен қодаспен және жолбарыспен де айқасқанын көреді. Балықты кезіктіргенін,сұртышқанмен де қарсы келгенін көреді. Сонан соң «Баланың екіге бөлініп жаны рухқа, тәні аруаққа айналғанын» көріп ашуланған Жою хан, Ою ханды өлтірмекке қылышын алып тұра ұмтылады.

Сонда Ою хан:

-Дат, тақсыр! Сенің «Кімде –кім баламның  өлімін естіртсе, соның басын аламын»- деген жарлығың бар емес пе еді ?» – дейді.

Ия бар! –дейді қаhарлы хан.

Ендеше балаңның өлімін мен де,  мына тұрған халықта сіздің өз  аузыңыздан естіп тұрмыз. «Ханның  екі сөйлегені өлгені» 

 Алынса сенің басың  алынуы тиіс – дейді Ою хан.

Сүйтіп Жою ханның өз жарлығы өзінің басын алуға себепкер болады. Ал Ою хан болса қайтадан өз хандығын құрып, ою- өрнектерінің арқасында өз халқы мен мәнді де, сәнді өмір сүріпті.

Ою- өрнектің  4 тобы бар. 

 1. Зооморфтың ою-өрнек – бұған аң- құс, жан-жануарлар-әлемі жатады,құсқанаты, ботагөз- түйемойын, арқар мүйіз, төрт құлақ , қошқар мүйіз т.б.

2.Космогонялық ою-өрнек- Ғарыштық күн, жұлдыз, жұлдызгүл т.б. 

3.Өсімдік тектес оюлар- үшжапырақ, гүл,қызғалдақ.

 4. Геометриялық оюлар – өзен,аққан су сияқты, ирек, ирек су т.б.оюлар киім жиектеріне салынады.

Тест сұрақтары

Ою - өрнектердің қандай түрлерін білесіндер?
А) киіз үй                              Ә) Қошқармүйіз                Б) Аспан

Оюды неде пайдаланады?
А) Кілемде                                 Ә) Қалада                                    Б) Партада

Оюлар неше бұрышты болады?
А) Ұзын                                         Ә) қысқа                                    Б) Төртбұрышты

Ою - өрнек неде бейнеленген?
А) Әнұран                                   Ә) Елтаңба                                 Б) Ту

Өсімдік оюларына қандай оюлар жатады?
А) Балдақ                                       Ә) Ағаша                                   Б) Ирек
Геометриялық оюларды ата:
А) Жапырақ                                  Ә) Мүйіз                                    Б) Шеңбер
Жануарлар оюларына жататын оюларды ата
А) Ирек                                           Ә) Түйетабан                           Б) Қармақ

Сарамандық жұмыс

Ал енді біз осы ою-өрнектердің ішіндегі төрт құлақ оюын қағаздан қиып үйренеміз. Ол үшін бізге түрлі түсті қағаз, қалам, қайшы,сызғыш, ою суреттерін пайдаланамыз. 

 Төрт құлақ оюының жасалу әдістері.

Ол  үшін ою- өрнек қиылатын төрт бұрыш қағаз алып, ортасынан бір бүктейміз.

Бүктелген қағазды тағы да  екінші рет беттестіре бүктеу керек.

Екі рет  бүктелген қағаздың тұйық бұрышына қаламмен «Төрт құлақ» өрнегін салып, қайшымен қиып ал.

Бүктелген қағазды ұқыппен жайып, қырларын тегісте. Симметриялы орналасқан төрт құлақ оюы пайда болады.

Қайшымен жұмыс кезіндегі қауіпсіздік ережесі.

1.Қағаз ұстаған қолыңды қайшының жүзінен    алыс    ұста. 

 2.Қайшының ұшын қасыңдағы  оқушыға       бағыттама. 

 3. Қайшыны үшкір жағымен ұсынба 

 4.Қайшыны тұтқа жағымен бер. 

 5.Қайшыны қасыңдағы оқушыға сілтеме.

Сабақты бекіту:

Ахмет Байтұрсынов  ағамыз айтқандай: “Әрбір ұлт қолөнеріне көңіл бөлу керек” біз қолөнер бұйымдарымызбен, ою-өрнектерімізді ұмытпай есте сақтап,біліп жүрейік.

-Қане,қолөнер,ою-өрнек жайлы қандай мақал білеміз?

Үйге тапсырма: Ою-өрнектер туралы мәнжазба жазып келу.