Сабақтан тыс жарыс сабақ "Білгір химиктер"

“Білгір химиктер - 2016” сайысы

Мақсаты: Оқушыларға химия ғылымының құпиясы мен қызығы мол екенін жеткізе отырып, ойын элементтері арқылы, қосымша материалдардан мағлұмат беру, өздігінен ізденуге, топтасып жұмыс істеуге, ұйымшылдыққа баулу. 

Түрі: Топтық сайыс 

Пәнаралық байланыстар: қоғамдық-гуманитарлық пәндер; жаратылыстану-математика пәндері. 

Сайыстың өтілу барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі

1.     
Топтардың таныстыруы 

2.     
Сергіту сәті 

3.     
Химик – эрудит 

4.     
Химик – сараман 

5.     
Тарих беттерінен 

6.     
Жұмбақтар жадынамасы 

ІІІ. Білім шыңына жету

І. Ұйымдастыру кезеңі. Сайыс барысын түсіндіру.

Оқушылар бүгінгі сайысымыздың “Білім шыңына” жету үшін өз білімдеріңізді сайысқа салыңыздар. Ойынның мақсаты берілген уақыт ішінде барлық кезеңдерден сүрінбей өтіп білім шыңына жету.

Көңілді тапқыштар, білімділер,

Бар өнерін алдарыңа салады.

Кім білімді, көп оқыған болса егер,

Бүгінгі күн жеңімпазы болады. 
ІІ. “Білгір химиктер - 2016” сайысының өтілу барысы: 

1.     
Топтардың таныстыруы. Әр топ басшысы өзінің тобын таныстырады. 

2.     
Сергіту сәті. 

1.     
Заттың химиялық жолмен бөлінбейтін ең ұсақ бөлшегі? (атом) 

2.     
Ең жеңіл металл? (литий) 

3.     
Химиялық таңбаның алдына қойылатын цифр? (коэффициент) 

4.     
Күкірт неше валентті? (2,4,6) 

5.     
Натрийдің салыстырмалы атомдық массасы? (23) 

6.     
Периодтық жүйе неше топтан тұрады? (8) 

7.     
Атом-молекулалық ілімді ашқан ғалым? (В. Ломоносов) 

8.     
Дененің пішіні, заттың агрегаттық күйі  өзгеріске ұшырайды, ал оларды құраушы заттар өзгермейді. Бұл қандай құбылыс? (Физикалық)

9.     
Алғашқы көмекке пайдаланылатын бейметалл? (иод) 

10. 
Заттардың құрамын таңбалар арқылы өрнектеп, оның несін жазуға болады? (химиялық формуласын) 

11. 
Айдаһар бейнесіне ұқсайтын элемент? (күкірт) 

12. 
Күкірт қышқылының формуласы? (Н2SO4) 

13. 
Сұйық металл? (сынап) 

14. 
Екі немесе бірнеше заттың бірігіп, бір күрделі затқа айналуын не деп атайды? (қосылу)

15. 
Реттік нөмірі 19-ға тең элемент (калий) 

3.Химик-эрудит. Тақтада берілген формулалардың дұрыс нұсқасын айту.

І топ тапсырмалары

Н2S, CaBr2 ,NaCl, Mg(OH)2, Al2O3

II топ тапсырмалары

SiO2, HBr, BaCl2, Li2O, Na2S

4.Электронды оқулықтан заттарды қоспалардан бөліп алу әдісі арқылы көрсетілген тәжірибелер көрсетіледі. Бұл қандай әдіс?

5.Тарих беттерінен

1-топ тапсырмалары

Түркістандағы тайқазанға сипаттама, қызметі

Қ.. Ахмет кесенесінің негізгі орталығы, құдіретті ол – тайқазан. Тайқазан – ішіне мың литр сұйықтық сиятын салмағы 2 тонна, биіктігі тұғырымен бірге 2,62 метр, диаметрі 2,45 метр жеті түрлі металдан жасалған алып қазан. Құрамында алтын, күміс, қызыл мыс, мырыш, темір, қорғасын, қалайы бар. Оны сол себепті қола қазан деп те атайды. Ежелгі дәстүр бойынша “қазан - жеті ырыстың бірі” деп саналған. “Тайқазан” деп аталу себебі ішіне тай етін тұтас алуға болады деген мағынаны білдіреді. Құрамы жеті дәмнен тұратын “Наурыз көже” осындай қазанда әзірленіп, жұртшылыққа таратылған. Оның мәні елдің бірлік, ниет, тілек, мерей, мереке үмітін білдірген.

2.”Алтынменен аптатып,

Күміспенен күптетіп,

Зәулім сарай үй берген” өлеңі жолы қай ақындікі? Күптеу, аптау деген не? Артықшылығы.

Ж.Жабаев 

Күміспен күптеу – күміспен қаптау. Алтынмен аптау – алтынмен аптайтын, яғни күптейтін бұйымды алдымен күміспен күптеу керек. Содан соң жеткілікті мөлшерде бір түйір алтынды сынапқа қосады, бұны сынапқа алтын жұтқызу үшін деп немесе алтын су деп атайды. Әрі қарай бұйымның күптелген бетіне жағып, жайлап отқа қыздырғанда, сынап буланып ұшып кетеді де, бұйымның күптелген бетіне алтын жұғып қалады. Ата-бабаларымыз бұрынғы кезде заттың бетін әшекейлеу үшін қаптаған, сол арқылы затты жемірілуден, яғни бүлінуден сақтаған.

2-топ тапсырмалары

Алтын адамға сипаттама

“Алтын адам” – Есік қорғанынан табылған сақ жауынгері. (б.з.д.Үғ) Оның киімі 4 мыңнан астам алтын әшекейлермен безендірілген. Оның ішінде барыс, тауешкі, арқар, ат, әр түрлі құстардың бейнесі кездеседі. Бас жағындағы алтын сырға асыл тастармен әрленген. Бас киімі моншақша келген үшкірлеу, мойнында алтынәшекей, жағасы мен жеңінде алтын салпыншақтар бар. Қолында екі алтын жүзік. Оң жақ қапталында ұзын алтын жалтқан қылыш, сол жағында темір қанжар. Саптама етігі де ұсақ алтыннан жасалған әшекейлермен көмкерілген.

Атадан қалған ақсауыт

Жағасы алтын, жеңі жез,

Шығыршығы торғай көз

Сауыт киер ме екенбіз

Алтын қалпақ дулыға

Шекесіндей жарқылдай,

деген өлең жолында бұрынғы көшпелі халықтың іршілік болмысында әрі киім, әрі қорғаныс құралы, әрі қару-жарақ болған химиялық элементті атаңыз. Қай жырдан оқылған үзінді? (темір, “Қобыланды батыр” жыры) 

7.Жұмбақтар жадынамасы 3 тілде

1.Сұрғылт түсті кәдімгі металмын,

Механикалық әсерге берілмейтін қаталмын,

Негізгі пәтерім 24-ші, 6-шы көшеде болса да,

Кендерім Мұғалжарда, тауда жатамын.

(хром – 24, қаттылығы 9-ға тең)

2. Менделеев ауылының 6-шы көшесінде тұрағым,

Әр түнде адамдармен жүздесіп тұрамын.

Мені балқыта алмай қиналды көбісі,

Қазақстанда әлемде, кенім жөнінен біріншісі. (вольфрам)

3.Адамдар мені салмақты деп мақтайды,

Сонда да мен химиктерге жақпаймын.

Өндірісім жөнінде Азия мен ТМД-да

Өз елімді бірінші қылмай тынбаймын. (күміс)

4.Мені электротехникада дәнекер ғып қолданады,

ІІІ орын алғандар құймамды қанағат тұтады.

Консерв қалбырларын жасауға қатысамын,

Қөңіл-күйім ІІ және ІҮ арасында ауысады (қалайы)

5.Бұл элемент жетіспеуінен адам эндемикалық зоб ауруына

ұшырайды? (иод)

6.Жетіспеуінен тіс жегісіне ұшырайды. Көп мөлшерде болса,

сүйек морт сынады. Фтороз ауруы болады. (фтор)

7.      Гипоксия ауруына ұшырайды. (оттегі)

8.Асқазандағы тұз қышқылы нашарлағанда тамақтың қорытылуы нашарлайды, сүзек, тырысқақ ауруына қарсы тұру қабілеті нашарлайды. (хлор)