Сабақтың тақырыбы: Қантамырлар және олардың түрлері

Сабақтың тақырыбы:  Қантамырлар және олардың түрлері

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Қантамырлар және олардың түрлер жайлы толық түсінік қалыптастыру.

Дамытушылығы: теориялық білімдерін жетілдіру, білімдерін көрсету, өз ойларын еркін жеткізу, сын тұрғысынан ойлауға дамыту.

Тәрбиелігі: Салауатты өмір салтын қалыптастыру.

Сабақтың түрі : аралас сабақ.

Сабақтың әдісі: тірек – сызбалармен жұмыс.

Көрнекілігі: Плакат, интерактивті тақта.

                     Сабақтың барысы:  I Ұйымдастыру кезеңі................................2мин

                                                       II Өткен сабақтарды пысықтау...............13мин    

                                                       III Жаңа сабақ...........................................23мин

                                                       IV Қорытындылау......................................5мин

                                                       V Үйге тапсырма........................................1мин

                                                       VI Бағалау...................................................1мин

I Ұйымдастыру кезеңі: оқушылармен сәлемдесіп, оларды түгелдеу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

II Өткен сабақтарды пысықтау: «Қанайралым мүшелері. Жүректің құрылысы, жұмысы, реттелуі» тақырыбы бойынша интерактивті тақтамен жұмыс жүргізіліп үй тапсырмасы сұралады.

                                                           Жүректің сыртқы қүрылысы:

1 - қолқа доғасы; 2 - екпе артериясы; 3 - сол жақ жүрекше қүлагы; 4 - қанта-мырлары; 5 - сол жақ карынша; 6 - оң жақ қарынша; 7 - төменгі қуысты вена тамыры; 8 - оң жақ жүрекше қүлағы; 9 - жоғары куысты вена тамыры. Бағдар-шалар (стрелка) қанның ағу бағытын көрсетеді

                        Қантамырлар және олардың түрлері

Қантамырлар ағзаны түгелдей торлап жатады. Қантамырлар: артериялар (салатамырлар), веналар (көктамырлар) жөне капиллярлар (қылтамырлар) деп 3 топқа бөлінеді.

Артерия қантамырлары - қанды журектен мүшелер мен ұлпаларға тарататын қантамырлар тобы. Жүректен шығатын екі ірі артерия қантамыры бар. Оң жақ қарыншадан басталатын - өкпе артериясының ішінде вена қаны болады. Сол жақ қарыншадан басталатын - колқа (аорта) тамырының ішінде артерия қаны. Артериялардың қабырғасы 3 қабаттан тұрады: сыртқы қабаты - дөнекер ұлпасынан, ортпаңғы қабатпы - бұлшықет ұлпасынан, ішкі қабатпы - жалпақ эпителий жасушаларынан түзілген. Артерия қантамырларының қабырғасы калың әрі серпімді. Олардың сыртқы қабаты беріктік, серпімділік қасиет беріп, қантамырлардың кеңейіп, тарылуына әсер етеді. Ортаңғы қабаты серпімді талшықтар мен бірыңғайсалалы бұлшықеттерден тұрады. Бұлшықеттер жиырылып, босаңсу арқылы қантамырлар куысының диаметрін реттейді. Ішкі қабаты қантамырлардың қабырғасына қосымша беріктік қасиет береді. Ірі артерия қантамырларымен ағатын қанның қысымы өте жоғары болады.

Қорыта айтқанда, артерия қантамырларының бойымен көбінесе артерия қаны ағады. Тек өкпе артерия кантамырының ішімен вена қаны ағады.

Ерекше ескертетін жағдай - барлық артериялық кантамырлармен тек артерия қаны, барлық веналық қантамырлармен тек вена қаны ағады деген түсінік қалыптаспауы тиіс.

Вена қантамырлары - мүшелер мен ұлпалардан көмірқышқыл газына, зат алмасу өнімдеріне, гормондарға және т. б. қаныққан қанды жүрекке тасымалдайды.

Артерия қантамырларына ұқсас веналардың да қабырғасы 3 қабаттан түұады.

Артерияларға карағанда веналардың бұлшықет қабаты на-шар жетілгендіктен, қабырғасы жұқа, жұмсақ, серпімділігі аз бола

ды. Вена кантамырларының бір тобы терінің астына жақын орналаскандықтан, тарамдалған көк түсті та-мырлар жай көзге айқын байқалады. Әсіресе қарт адамдарда бадырайып анық көрінеді. Артерияларға қарағанда веналарда қан қозғалысы баяу.

  Қантамырлар

А) қантамырлардың денеде орнеласуы. Ә) қантамырлардың түрлері; 1-артериялар, 2-веналар; 3-вена қантамырларының ішіндегі қақпақшасы. 4-артериялар; 5-қылтамырлар; 6-веналар; б)қылтамырлар.

Қылтамырлар (капилляр), адам шашынан 50 есе жіңішке. Олар дененің барлық мүшелері мен ұлпаларын торлайды. Қылтамырлардың кабырғасы өте жүқа, эпителий жасушаларынан түзілген бір қабаттан түрады. Онда қан өте баяу қозғалады. Олардың жүқа қабырғалары арқылы қан мен ұлпаның арасында газ алмасады

Сондықтан қан еріген оттегінің көбін ұлпаға беріп, өзі көмірқышқыл газымен қаны-ғып, вена қанына айналады.

Қандағы қорек заттар қылтамырлардың қабырғасымен ұлпаларға өтіп, үлпадан зат алмасу өнімдері канға беріледі. Қылтамырлардан қан веналарға жиналады. Олардың қабырғалары өте жұқа болғандықтан, еріген қоректік заттар, оттек, көмірқышқыл газы, алмасу өнімдері оңай өтеді. Химиялық және жүйке тітіркендірулерінің әсерінен қылтамырлар бірде кеңейіп, бірде тарылады. Қылтамырларда қан қысымы артерия тамырларынан төмен болады.

Қорыта келгенде, адам ағзасында қан - артериялар, веналар, қыл-тамырлардың бойымен ғана ағады.

IV Қорытындылау

1.Қылтамырлар неше топқа бөлінеді?

2. Қылтамырлар қалай пайда болады, оның баска қантамырлардан қандай айырмашылығы бар?

3.Артерия қылтамырларының қызметі қандай?                                                 

V Үйге тапсырма.

    Тақырыпты оқып, суретін дәптерге сызып келу.                                                   

VI Бағалау

Оқушылардың сабаққа қатысуна, тәрбиесіне қарай бағаланады.