Сабақтың тақырыбы: "Мутацияларды жіктеу"

Сабақтың тақырыбы: Мутацияларды жіктеу.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: тұқымқуалаушылық және өзгергіштік туралы білімдерін жинақтау, бір жүйеге келтіру. Білгендерін қайталау.

Дамытушылығы: дүниетанымын, жан – жақты ойлау қабілетін, ой - өрісін дамыту.

Тәрбиелігі: оқушылардың өз ойларын ашық айта алатын, пікір алмаса білетін тұлғаны қалыптамтыру.

Сабақтың түрі:  аралас сабақ.

Сабақтың әдісі:  сұрақ – жауап, жаңа сабақты тірек – сызбалармен түсіндіру.

                            Сабақтың барысы:   I. Ұйымдастыру кезеңі........................2

                                                         II Үй тапсырмасын сұрау.........................15

                                                         III. Жаңа сабақ...........................................19

                                                         IV. Қорытындылау......................................5

                                                        V . Үйге тапсырма.......................................2

                                                         VI. Бағалау...................................................2

I.                  Ұйымдастыру кезеңі: оқу бөлмесін, оқушылардың сабаққа дайындығына назар аудару. Оқушыларды тізім бойынша тегелдеу.

II.               Үй тапсырмасын сұрау:   Үй тапсырмасын деңгейлік сұрақтар арқылы саралады.

Бірінші деңгей сұрақтары:

1)    Сұрақ – тұқымқуалаушылық дегеніміз?

Жауап – ата – тектерге тән белгілерді сақтаудағы тірі ағзалардың ортақ қасиеті.

2)    Сұрақ - өзгергіштік дегеніміз?

Жауап – тірі ағзалардың өз ата – енелерінен айырмашылығындағы ортақ қасиеті.

3)    Сұрақ - өзгергіштіктің түрлері?

Жауап – тұқымқуалайтын және тұқымқуаламайтын7

         Екінші деңгей сұрақтары:

1)    Сұрақ – тұқымқуалайтын өзгергіштікке мысал келтіру?

Жауап таудағы өсімдіктер мен жануарлардың аласа болуы.т.б.

2)    Сұрақ – қызылталдың генетикалық жағынан барабар жағынан ағзалар алуға болама? Осы ағзаларды өсіруге қандай жағдайлардың әсерінен фенотипті өзгеріс ала – аламыз?

Жауап - өсіруге болады. Температура, жарық, топырақ ылғалдылығының сапасы қатысында.

3)    Мутация дегеніміз?

Жауап – қандай да белгіге әсер ететін генетикалық материалдың кенеттен, секірмелі өзгеруі.

         Үшінші деңгеі сұрақтары:

1)                Сұрақ – тұқымқуалау өзгергіштігін генотип, яғни тұқымқуалаушылықтың қандай материалдық негізднрі қамтамасыз етеді?

Жауап – гендер, хромосомалар.

2)                Сұрақ – миллиондаған немесе миллиардтаған ата – тектердің бірде – біріне тән емес мүлде жаңа қасиет пайда болу үшін не қажет?

Жауап – мутация.

3)                Сұрақ – бар болғаны бір нуклеотид мутон бола алама және оның әсері?

Жауап – бір нуклеотид мутон болады. Бұл бір аминқышқылды өзгертеді, сөйтіп бүкіл нәруыздың тұтас қасиетін өзгерте алады.

III. Жаңа сабақ:    Жаңа сабақты тірек – сызбалар арқылы түсіндіремін.

                            Мутациялардың түрлері

Гендік мутация         Хромосомалық мутация       Геномдық мутация

Гендік мутация

Нуклеотидтің сусуы   Нуклеотидтің еселенуі    Ендірме нуклеотид  Алмасу

                                                                                     Мәнсіз Ағат  Ерсі

                                               Хромосомалық мутация

Бөліну    Дупликация    Инверсия    Транслокация

                                               Геномды мутация

Анеуплодия        Гаплодия    Полиплодия

Бұдан басқа мутация өзге де әртүрлі қағидалар бойынша бөлінеді: 

1)    Тәндік – дене жасушаларына өтеді.

2)    Гаметалық – жыныс жасушаларына өтеді.

3)    Ұрықтық – ұрық жасушаларында өтеді.

Ағзадағы мәні бойынша олар мынадай болады:

1)    Зиянды – тұқым қуалау қасиеттерінің өзгеруі.

2)    Бейтарап – тіршілік үрдісінде өзгерістер болмайды.

3)    Пайдалы - өзгерістен ағзаның қандай да бір жақсаруы байқалады.

4)    Өлтіргіш – ағзаны өлтіріп жібереді.

 IV Қотындылау:  оқушылардың өздеріне түсініксіз болған сұрақтары болса сынып бойынша талқыланып жауап беріледі. Төмендегі сұрақтар бойынша қорытындылады. 

1)    Сұрақ – гендік мутация дегеніміз?

Жауап – ген құрылымы шегіндегі өзгерістер. Бұл нәруыздың бір молекуласын өзгерте алады.

2)    Сұрақ – хромосомалық мутация дегеніміз?

Жауап – хромосома құрылымындағы өзгерістер. Бүтін хромосоманың мөлшері мен пішінін өзгерте алады.

3)    Сұрақ – геномдық мутация дегеніміз?

Жауап – хромосома санының өзгеруі, яғни құрам санының ауытқуы.

V.  Үйге тапсырма:  Үй тапсырмасы ретінде жаңа тақырыпты оқу. Мутацияның пайда болу түрлеріне дәптерлеріне тірек – сызба сызу.  8 – тараудан бастап қайталау. Келесі сабақ ашық сабақ түрінде өтілетінін айту және де өз тобының атын, ұранын ойластырып елу.

VI.     Бағалау: Оқушыларды бағалауда сабақта көрсеткен белсенділіктеріне қарай және   деңгейлік сұрақтарға жауап берулеріне қарай бағаланады.