Татар әдәбияты. 9 класс.( Рус төркеме)

Рус  телендә  урта (тулы) гомуми  белем бирү мәктәпләренең  рус  төркемендәге  9 нчы  сыйныф укучылары өчен татар  әдәбияты  буенча

 эш программасы

АҢЛАТМА ЯЗУЫ

 9 нчы  сыйныфлар өчен татар әдәбиятыннан эш программасы Россия Федерациясендәге һәм Татарстан Республикасындагы мәгарифкә кагылышлы хокукый-норматив актларга нигезләнеп төзелде:

1. Россия Федерациясенең “Мәгариф турында”гы Законы (Федеральный закон от 29.12.2012 273-ФЗ “Об образовании в Российской Федерации”)

2. Татарстан Республикасының  “Мәгариф турында”гы Законы (Закон Республики Татарстан “Об образовании” №68-ЗРТ от 22 июля 2013 года , статья 8)

3. Россия Федерациясенең “Россия Федерациясе  халыктелләре турында”гы 126-ФЗ нчы номерлы Законы(24.07.1998)

4. РФ Мәгариф  һәм фән  министрлыгы  приказы, 30 нчы  август,  2013  нче  ел  №115   (“Об утверждении Порядка организации и осуществления образовательной деятельности по основным общеобразовательным программам – начального общего, основного общего и среднего общего образования”).

5. ”Татарстан Республикасының  халык телләре турында”Законы(Закон Республики Татарстан от 08.07.1992  №1560-XII (ред.от 03.03.2012г.)”О государственных языках Республики Татарстан и других языках в Республике Татарстан”)

6. Татарстан Республикасы дәүләт  телләре һәм Татарстан  Републикасында башка телләр  турында” Татарстан Республикасы Законы, 2004 нче ел, 1 нче июль.

7.”2014-2020 нче  елларга Татарстан Республикасы дәүләт телләрен һәм Татарстан  Республикасында башка телләрне саклау, өйрәнү һәм үстерү буенча Татарстан Республикасы дәүләт программасы”, 2013 нче ел, 25 нче октябрь, 794 нче карар.

8. Татарстан  Републикасында 2012-2020 нче елларда фән һәм мәгариф үсеше турында”Дәүләт программасы”

9. 2010-2015 нче елларда Татарстан Республикасында мәгарифне үстерү стратегиясе “Киләчәк” программасы.

10. Татарстан Республикасы Казан шәһәре Мәскәү районы “34 нче татар-рус урта гомуми белем бирү мәктәбе” муниципаль бюджет белем бирү учреждениесенең укыту программасы.

11. Татарстан Республикасы Казан шәһәре Мәскәү районы “34 нче татар-рус урта гомуми белем бирү  мәктәбе” муниципаль бюджет белем бирү учреждениесе 1-11 сыйныфлар өчен 2017-2018 нче елгы укыту планы(приказ № 170, 31 нче август 2017нче ел)

  Рус телендә урта(тулы) гомуми белем бирү мәктәбендә татар телен һәм әдәбиятын укыту программасы.(рус телендә сөйләшүче балалар өчен) I-IX сыйныфлар, (төзүче-авторлары К.С.Фәтхуллова, Ф.Х.Җәүһәрова)-Казан: ”Мәгариф” нәшр., 2010. Татарстанның Мәгариф һәм фән министрлыгы тарафыннан тәкъдим ителгән дәреслеккә нигезләнеп төзелде.

 Уку әсбабы: : Татарча да яхшы бел: рус телендә гомуми белем бирү оешмалары өчен уку әсбабы. 9 кл. / Р.Р. Нигъмәтуллина; [ рәссамнары: А.Айсена, В.Фомин]. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2014. – 111 б.  рәс. б-н.

  Билгеле булганча, укытуның  максаты җәмгыять тарафыннан куелган социаль заказ  белән  билгеләнә.Татарстан Республикасында  белем бирү системасының  төп  бурычы – иҗади  фикерләүче ,инициативалы, иҗтимагый тормышта  актив катнашучы, белемле, ике  дәүләт һәм чит телләрдә дә иркен  сөйләшеп  аралашучы билингваль (полилингваль) шәхес тәрбияләү.

   Татарстан Республикасы Конституциясенең 8 нче матдәсендә һәм “Татарстан  Республикасы  халыкларының телләре турындагы” Законда күрсәтелгәнчә, Татарстанда дәүләт телләренең  икесен дә белү халыкларның  үзара аңлашып ,тату  яшәвенең  нигезен тәшкил итә.Татар теле, дәүләт теле буларак, барлык урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәпләрендә төп уку предметларының берсе булып тора.

Татар әдәбиятын укыту максатлары

  Урта баскычта рус телле балаларга татар әдәбиятын укыту максатлары берничә аспектны үз эченә ала: танып белү, үстерү, тәрбия, белем бирү.

Танып  белү максатларының  эчтәлеге

   Татарстан Републикасында яшәүче һәр милләт кешесенә, үз халкы тарихыннан тыш, шушы төбәктә  төп халык булып саналган татар халкы мәдәниятен, гореф-гадәтләрен, тарихи үткәнен, бүгенгесен, киләчәген белү зарур. Татар халкы белән  кулга-кул тотынып яшәргә әзерләнүче һәр кеше бу халыкның бәйрәмнәрен, традицияләрен аңларга,хөрмәт  итәргә, әдәби-сәнгать вәкилләренең  иҗади казанышлары белән үзенең  рухи үсешен баета алу мөмкинлегеннән файдаланырга тиеш. Программа эчтәлеге телгә өйрәтү процессын бала өчен”башка дөньяга тәрәзә ачу”булырлык һәм шуның аркылы аның үзяшәешендә тулырак аңлавына ярдәм  итәрлек итеп сайланды.

  Урта баскычта татар халкының  рухи дөньясын чагылдырган, тормыш-көнкүрештәге әхләкый проблемаларын үз эченә алган, укучыларның кызыксынуларына, яшь үзенчәлекләренә туры килгән әдәби әсәрләр белән танышу; Татарстанда яшәүче милләтләр, Татарстанның дәүләт символлары, Татарстанның  территориясе, географик урыны; башкалабыз Казанның  тарихи үткәне, бугенге йөзе;  татар сәнгатенең төрле тармаклары буенча күренекле  шәхесләр турында укучыларның татарча сөйли  алулары төп максат итеп куела.

 Үстерү максатының  эчтәлеге

  Шәхеснең  белемле булуы, тәрбиялелек һәм аның  фикерләү сәләте үсеше дәрәҗәсеннән  дә тора. Укыту процессында үстерү, тәрбия максатларын даими күзаллап эшләү-укытуның практик ягы уңышлылыгының алшарты. Балаларның  психик үсешен түбәндәге юнәлешләрдә  үстерүгә аеруча игътибар бирү таләп ителә:

- фикерләүне үстерү белән бәйле психик функцияләр: логик фикерләү, сәбәп-нәтиҗә бәйләнешләрен табу, индуктив, дедуктив фикерләү;

- хәтерне үстерү(ихтыярый, ихтыярсыз), игътибарлылыкны үстерү;

- аралаша белү сәләтен үстерү (аралашучанлык, хислелек, эмпатия хисләре);

- ихтыяр көче, максатчанлык, активлык кебек сәләтләрен үстерү.

  Программага сайланган эчтәлек нигезендә сөйләм эшчәнлегенең барлык төрләре буенча да эш оештырганда, бу максатлар беренче планга куела.

 Тәрбия  максатының эчтәлеге

   Укучыларның тиешле дәрәҗәдәге тәрбиялелегеннән башка укыту  процессын оештыру мөмкин түгел. Тәрбия процессы, беренче чиратта, укытуның эчтәлеге һәм  методлары белән бәйле. Шуңа күрә программа эчтәлеген сайлаганда, материалның  тәрбияви мөмкинлекләрен исәпкә алу мөһим. Эчтәлеккә әхлакый проблемалар булган текстлар үзләре үк коммуникатив мотивациягә ия, шунлыктан аралашу ситуациясе булдыру әллә ни кыенлык тудырмый. Башка милләт вәкилләренең күңелен яулардай, аларда гомумкешелек әхлакый сыйфатларны тәрбияләрдәй татар  әдәбияты өлгеләре белән таныштыру да шушы ук максатка буйсындырыла, сөйләшү- аралашуга алып чыгуга кулайрак булган әдәби әсәрләр тәкъдим ителә.

 Белем бирү максатының эчтәлеге

   Укучыларның татар теле буенча лексик, грамматик күнекмәләре филологик белемнәр суммасы дәрәҗәсендә генә калмыйча, ә сөйләм эшчәнлегенең барлык төрләрендә дә аралашуда  кулланырлык дәрәҗәгә җитүе зарур. Ягъни, укучылар, нинди дә булса сүзне, я грамматик категорияне тану, аеру, аңлау, тәрҗемә итү  дәрәҗәсендә генә түгел, аларны аралашу максатыннан мөстәкыйль кулланырлык дәрәҗәдә өйрәнергә тиешләр. Шул вакытта  гына татар телен дәүләт теле буларак өйрәнү бурычы үтәлә.

 Рус мәктәбендә чит тел буларак татар әдәбияты  укытуның төп  бурычлары түбәндәгеләр:

1. Татар теленең барлык тармаклары буенча эзлекле рәвештә фәнни белем бирү.

2. Сөйләм эшчәнлеге төрләре буенча ныклы күнекмәләр булдыру. Татар телендә матур һәм  дөрес аралашырга өйрәтү.

3. Телдән һәм язма сөйләм осталыгы һәм күнекмәләрен камилләштерү, татар теле мөмкинлекләреннән тулысынча файдалана белергә өйрәтү.

4. Татар телен  башка фәннәр  буенча белем алу чарасы буларак кулланырга өйрәтү күнекмәләре булдыру.

5. Укучыларның логик фикерләү сәләтләрен үстерү.

6. Дәреслек, өстәмә һәм белешмә әдәбият  белән эш итү, уку, язу күнекмәләрен камилләштерү.

  Эш программасы тел белеме тармаклары арасында системалылык һәм эзлеклелек, фәннилек, аңлаешлылык принципларын истә тотып  төзелде.

Укыту предметының төп эчтәлеге

 Укыту предметының  эчтәлеге укучыларның яшь үзенчәлекләре буенча кызыксынуларын, аралашу ихтыяҗларын, психо-физиологик мөмкинлекләрен исәпкә алып сайлана; төп универсаль уку гамәлләрен үстерүгә, аларда шәхси кыйммәтләр формалаштыруга хезмәт итә һәм түбәндәгеләрне үз  эченә ала:

Предмет буенча билгеләнгән тематик эчтәлек	Тема буенча предмет нәтиҗәсе
1. Ял итә беләсезме?	Җәйге ял турында бәйләнешле сөйләм төзи белү. 1 нче сентябрь (һава торышы, бәйрәм линейкасы)       турында                  сөйләү. Классташларыңның  җәйге ялы турында сораша һәм үзеңнең ялың турында сөйли белү. Яңа уку елындагы         фәннәр   һәм кирәкле уку әсбаплары      турында сөйләү. Ялны файдалы да, күңелле дә  итеп үткәрә  белү.”Сәләт” аланында ял итүче балалар турында татарча сөйләү. Хәзерге заман сыйфат фиг.  сөйләмдә куллана,үткән заман сыйфат фигыльнең юклык формасын таный белү.
2. Укыр идем “биш”кә генә	Һөнәрләр турында мәгълүмат туплый һәм бәйләнешле сөйләм төзи белү. Тырышып укырга кирәклеге  турында  татарча сөйләү. Чит телне өйрәнү өчен, сәләт, теләк,  һәм тырышлык кирәклеген төшендерү. Хәл  фигыльнең барлык һәм юклык формасы (Нишләп?/ Нишләмичә?)тану, сөйләмдә куллану. Теләк фигыльне сөйләмдә куллана белү.
3. Дуслашасым килә	Яхшы партадаш булу серләренә төшендерү. Ярдәмчел, акыллы, намуслы булырга өндәү. Классташлар белән дусларча мөнәсәбәт  төзү . Үзеңне һәм яңа классташыңны хөрмәт итү һәм   татарча   сөйләшергә   булышу. Һәрвакыт игътибарлы, гадел булырга, төшенкелеккә бирелмәскә кирәклеген төшендерү. Карап, карата бәйлекләрен  сөйләмдә уңышлы куллану.
4. Матур  буласым килә	Мәктәпкә матур итеп киенеп йөрергә кирәклеген төшендерү. Мәктәп формасының тарихы турында  мәгълүмат туплый һәм бәйләнешле сөйләм төзи белү. Киенә белү серләренә төшенү, башкаларны да өйрәтү.  Нишләү өчен? /Нишләмәү өчен? грамматик структурасын сөйләмдә куллана белү.
5. Көчле буласым килә	Спорт белән шөгыльләнергә  кирәклеген аңлауларына ирешү .    Сәламәтлекне саклау серләренә төшендерү. Фармацевтика турында мәгълүмат туплый һәм бәйләнешле сөйләм төзи белү.  Нишләү өчен? грамматик структурасын сөйләмдә дөрес куллану.
6. Табигать – уртак йортыбыз	Чиста һава турында  татарча сөйли белү.Табигатьне сакларга кирәклеген төшендерү. Агачларны сындырмаска, җәнлекләрне рәнҗетмәскә өндәү. Тәрбияле, әдәпле кеше булырга өйрәтү. Фигыльнең йөкләтү юнәлешен таный һәм сөйләмдә куллана белү.

Укыту предметының укыту планында тоткан урыны

 Рус балаларына татар әдәбиятын укыту, ана теле һәм әдәбиятын укыту белән беррәттән, аларның фиологик белемнәрен киңәйтә һәм коммуникатив культурасын үстерә.

 Татар телен һәм әдәбиятын укыту 9 нчы сыйныфта концентрик юнәлештә оештырыла, ягъни 8 нче сыйныфлардагы укыту предметының эчтәлеге тирәнәйтелеп кабатлана. Мәктәпнең укыту планында 9 нчы сыйныфта татар әдәбиятына атнага 2 сәгать бирелә.

Предмет                                 татар әдәбияты

Сыйныф                                   9 нчы сыйныф, рус төркеме

Укытучы                                      Зарипова Гөлнур Гаптелбаровна

Планлаштырылган дәресләр һәм язма эшләр:

	I чирек	II чирек	III чирек	IV чирек	Барлыгы
Сәгать саны	18	14	20	16	68
Бәйләнешле сөйләм үстерү	5	2	5	5	17
Сыйныфтан тыш уку	1		1	1	3
Хикәя язу	1	1	1	1	4

№	Бүлек исеме	Дәресләр темасы	Сәгать саны	Үтәлү вакыты
				план буенча		факт
1	Ял итә беләсезме?	Бәйләнешле сөйләм үстерү. Укытучым	1
2	Ярый әле мәктәп бар	Рәхәт тә соң Ф.Яруллин	1
3		Линейка ....	1
4		Бәйләнешле сөйләм үстерү. Тәрҗемә итү күнегүләрен эшләү	1
5	Мәктәпкә кем хужа?	Эзе кала З.Гомәрова	1
6		Могҗизалар........	1
7	Ялыбыз файдалы да, күңелле дә	Ялкау ялы Ф.Яруллин	1
8		Фәнис Яруллин – поэмалар авторы	1
9		Сыйныфтан тыш уку. Иң гүзәл кеше икәнсез Ф.Яруллин	1
10		Бәйләнешле сөйләм үстерү.”Яратып укыган әсәрләр” дигән  темага хикәя язу	1
11	“Сәләт” – сәләтле балалар иле	Бәйләнешле сөйләм үстерү. “Сәләт” – сәләтле балалар иле	1
12		“Сәләт” гимны	1
13	Илегез турында беләсем килә	Татарстанда ......	1
14		Төркиядә ......	1
15	Укыр идем “биш”кә генә	Булдыксыз  С.Михалков	1
16	Эш беләктә түгел, теләктә	Бәйләнешле сөйләм үстерү. Тәрҗемә итү күнегүләрен эшләү	1
17	Кагыйдәләр нигә кирәк?	Укыр идем “биш”кә генә Ф.Яруллин	1
18		Испаниядә .....	1
БСҮ –5   СТУ - 1  Хикәя язу - 1
II чирек
1	Әтинең миңа ачуы килде ....	Әтинең ачуы килде А.Барто	1
2		Александр Блок - шагыйрь	1
3	Телләр белгән – илләр гизгән	Әгәр укытучы булсам Р.Корбан	1
4		Тәрҗемәче  Г.Әхтәмова	1
5	Әкренләп  телебез шомара	Хәлим кызык сөйләшә Г.Гыйльманов	1
6		Бәйләнешле сөйләм үстерү.” Сез чит телләрдә сөйләшергә телисезме?”дигән темага хикәя язу	1
7		Онытмагыз!..	1
8	Дуслашасым килә	Партадаш  Р.Корбан	1
9	Партадашың кем?	Партадашың кем?	1
10 11	Мин  бу класста яңа укучы	Мине беркем .....Г.Әхтәмова. Г.Әхтәмова иҗаты	2
12	Мин мәктәпне күралмыйм!	Бәйләнешле сөйләм үстерү. Мин мәктәпне күралмыйм!	1
13	Юри генә якладым....	Рәмиләне ......	1
14		Өйдә ......	1
БСҮ – 2   Хикәя язу -1
III   чирек
1	Ул бит безгә охшамаган	Көчле малайлар	1
2		Бәйләнешле сөйләм үстерү. Кара әле, курыкмады, яклады	1
3		Бәйләнешле сөйләм үстерү.Төшенкелеккә бирелмә!	1
4	Матур  буласым килә	Кыланчык  Р.Бәшәр	1
5	Мәктәп театр түгел	Сәлам ....	1
6	Мәктәп киемең нинди?	Бәйләнешле сөйләм үстерү. Мәктәп киемең нинди?	1
7		Мәктәп формасы ...	1
8	Тарихы ерактан башлана	Мәктәп формасының тарихы ...	1
9		Австралиядә ...	1
10	Киемең бик килешә	Бик борынгы заман....	1
11		Зәвыклы итеп киенергә теләүче егетләр өчен “шпаргалка”	1
12	Тамаша күрсәттеләр....	Театр Р.Бәшәр	1
13		Бәйләнешле сөйләм үстерү. “Мин театрга бардым” дигән темага хикәя язу	1
14	Көчле буласым килә	Минем нәни ....С.Әхмәтҗанова	1
15	Нинди буласың килә?	Муса Җәлил-шагыйрь	1
16		Сыйныфтан тыш уку. Муса Җәлил шигырьләре	1
17.	Спортта җиңелүче булмый	Бразилия ...	1
18		Илнур,Илназ,Илгизәр... Ә.Закирова	1
19	Нәрсә дару, ә нәрсә агу?	Дару ашаган идем.... Ш.Галиев	1
20		Бәйләнешле сөйләм үстерү. Фармацевтика	1
БСҮ -5   СТУ-1  Хикәя язу -1
IV   чирек
1	Тәмәке тарту егетлекме?	Бәйләнешле сөйләм үстерү. Тәмәке тарту егетлекме?	1
2		Кросс	1
3		Бер кулы ....Л. Закирова	1
4		Төпчек В.Казыйханов	1
5		Бәйләнешле сөйләм үстерү. Өлкән буласым килде
6	Табигать – уртак йортыбыз	Бәйләнешле сөйләм үстерү. Җәйне  тизрәк җиткерәсе иде	1
7	Җәйне  тизрәк җиткерәсе иде	Теләк Мөҗәһит	1
8		Бәйләнешле сөйләм үстерү. “Чиста Һава”дигән темага хикәя язу	1
9	Кызыл китап нигә кызыл?	Кызыл китап  Р.Фәйзуллина	1
10	Табигать ярдәм  сорый	Бакалар  Л.Лерон	1
11		Алтын балык түгел, гади балык сөйләде...Р.Фәйзуллин	1
12	Поход- шәп ул!	Бәйләнешле сөйләм үстерү. Поход- шәп ул!	1
13		Походта И.Беляков	1
14	Алдакчы күке	Алдакчы күке Г.Гыйльманов	1
15		Сыйныфтан тыш уку . Галимҗан Гыйльманов әсәрләре	1
16		Йомгаклау	1
БСҮ – 5       СТУ – 1  Хикәя язу-1

Мәгълумат һәм белем бирү чыганаклары

Укытучы өчен методик   әдәбият

Укучылар өчен әдәбият

1. Вәлиева Ф.С., Саттаров Г.Ф. Урта мәктәп һәм гимназияләрдә  татар телен укыту методикасы, К..: Раннур н-ты, 2000 ел. 2. Зәкиев  М.З. Татар синтаксисы. К.: “Мәгариф” нәшрияты, 2005. 3. Хисамова Ф.М. Татар теле морфологиясе. К.: “Мәгариф” нәшрияты, 2006. 4. Галлямов Ф.Г. Татар теле дәресләрендә синтаксик һәм пунктуацион анализ. Алабуга, 1996. 5. Гыймадиева Н., Нуруллина Р.Татар теленнән кагыйдәләр җыентыгы. К.: “Мәгариф”, 2007. 6. Максимов В.Н. Урта мәктәптә татар теле укыту. Фонетика. Морфология.К.: “Мәгариф” н-ты, 2004. 7. Максимов В.Н. Татар теленнән кулланма (синтаксис). Өченче китап. К.: “Мәгариф” н-ты, 2003. 8. Максимов В.Н. Урта мәктәптә татар теле укыту. Кушма җөмлә синтаксисы. К.: “Мәгариф” н-ты, 2004. 9. Нигъматуллин М., Грамматик анализ. Алабуга, 2000. 10. Лингвистик анализ үрнәкләре. 11. Татар телендә тыныш билгеләре. 12. «Фән һәм мәктәп», «Мәгариф»  журналлары

1. Лингвистик анализ үрнәкләре. 2. Максимов В.Н.  Татар теленнән тестлар 3.Сәяпова   Ф.Г, .Кәримова Ф.С «Гади һәм кушма җөмлә синтаксисыннан таблицалар» Яр Чаллы, ӨПББИ, 1999 4. Татар телендә тыныш билгеләре.

Укыту  өчен техник чаралар:

 Сыйныф тактасы

Аудиоүзәк, магнитофон

Мультимедия чарасы

Компьютер

Ишетеп күрү чаралары:

Программага нигезләнгән аудиоязмалар

Татарча мультфильмнар

Төрле темага караган презентацияләр

Электрон ресурслар

1. http://www.tugantelem.narod.ru  татар телен өйрәнү 2.  http://tatar.com.ru/fonetika.php    татар теле фонетикасы 3.  http://tatar.moy.su   татар теле турында 4. http://.belem.ru   новости (яңалыклар) 5. http://.suzlek.ru   on- line   русча сүзлек 6. http://. Tugan-tel.at.ru  шрифтлар һәм  IT- технологияләр 7. http://.Kitapxane.at.ru   татар телендәге әдәби әсәрләр 8. http://.Tatar.com.ru   татар телендәге сүзлекләр 9. http://.Tatarca.boom.ru татарча текстлар 10. http://.tataroved.ru    татар тарихы :төрки- татар дөньясы 11. http://.vneuroka.ru    мавыктыргыч уеннар 12. http://.www.fasi.gov.ru    Фән һәм инновацияләр буенча федераль агентлык 13. http://.www.edu.kzn.ru   ТР Мәгариф һәм фән  министрлыгы Белем порталы

Коррекция бите

Дата		Дәрес үткәрү
Үтелергә тиеш	Үтелде	Формасы	Сәбәбе