Урок по якутской литературе на тему “Киһи үтүө сиэрэ - олох сүнньэ” (6 кылаас)

Уруок темата: “Киһи үтүө сиэрэ - олох сүнньэ” (түмүктүүр уруок).

Кылаас: 6

Сыала: 1. Киһи олоххо дьулуурдаах, тулуурдаах, ыраас, сырдык, көҥүл өйдөөх-санаалаах буолууну иҥэрии, чиҥэтии;

             2. Үөрэнээччи кэтээн көрөр, толкуйдуур, истэр дьоҕурун сайыннарыы;

             3. Өй-санаа баайын хаҥатыы, айымньыга көстөр персонажтар туһунан кэпсэтэн үтүөҕэ, киһилии сиэргэ-майгыга иитии.

Уруок тэрилэ: кинигэ, кроссворд, тургутук, видеопроектор, ноутбук.

Уруок хаамыыта:

1.      Уруок тематын уонна сыалын-соругун билиһиннэрии.

-Үтүө күнүнэн!  Бүгүн биһиги 2-с түһүмэҕи “Киһи үтүө сиэрэ - олох сүнньэ” диэни түмүктүүр уруокпут тиийэн кэллэ. Манна алта суруйааччы айымньытын кытары билсиспиппит, ону тэҥэ литература теориятын сатира, комедия, үгэ, кэпсээн диэни үөрэппиппит.

   2. Сүрүн чааһа:

1.- Аахпыт айымньыларбыт сүрүн геройдарын эргитэ санаатыбыт эрэ. Дьэ, кимнээх бааллар этэй? (Оҕолор эппиэттэрэ: Тэмэлдьигэн Миитэрэй, Омуннаах Уйбаан, Тураахтаах Күүдээх, Хачыгыр, кыракый Былатыан, Чүөчээски). Сөп.

- Кинилэр хайдах майгылаах-сигилилээх дьонноруй? (Дьүһүн кубулуйумтуо эбэтэр икки сирэйдээх, олус тиэтэл, улахамсык, бардам, аһыныгас, тулуурдаах, көҥүл санаалаах, чиэһинэй).

- Сиэр-майгы кэрэтэ, үтүө санаа ханнык геройга баар эбитиий? (Күүдээх, Хачыгыр, кыра Былатыан, Чүөчээски).

- Киһи омсолоох өттө туох эбитий? (Киһини убаастаабат, аһыныгаһа суох буолуу, уоруйах, кырбаан өлөрүү, улахамсык).

2. Тэтэрээти арыйыҥ, бүгүҥҥү чыыһыланы суруйуҥ. Билигин мин эһиэхэ тургутук биэриэм, бу “Чүөчээски” кэпсээҥҥэ аналлаах. Биир сөп эппиэти түргэнник уонна сөпкө бэлиэтиибит.

1. Чүөчээски олорбут алааһын аата:

а) Кыбыттар;              б) Толугур;         в) Кыыс Хаҥа

2. Ый ханнык кэмигэр, күнүгэр Түүлээх Уллуҥах уонна Сылгыһыт Наһаар сылгыны уоран сиэбиттэрэй?

а) от ыйын 25;               б) бэс ыйын  6;              в) балаҕан ыйын 23

3.  Чүөчээски сааһа хаһый?

а) 11;                    б) 12;                   в) 13;                    г) 14

4. Горну ким үрэр этэй?

а) Петя;                б) Марат;           в) Коля;               г) Макар

5. Уол ийэтиттэн хас баахыланы көрдүүрүй?

а) 6;                      б) 5                      в) 8;                     г) 9

         Тургутукпутун тутатына бэрэбиэркэлиибит.

3.  “Үтүө сиэр” диэн  кроссворду таайыы.

Т

Ү

Р

Г

Э

Н

Б

Ы

Л

А

Т

Ы

А

Н

К

Ү

Ө

Т

Т

Э

Ч

Ү

Ө

Ч

Э

Э

С

К

И

Ч

О

О

Р

У

О

С

К

Э

Т

И

Р

И

И

Н

Э

К

Ү

Ү

Д

Э

Э

Х

Х

А

Ч

Ы

Г

Ы

Р

1.     Чүөчээски ытын аата.

2.     “Биир сыллаах тахсыбыт дабайыым сууллара дьэ кэллэ – таҥнары курулаан аллараа үөдэҥҥэ, дьэбэрэ түгэҕэр, түһэрим дьэ буолла!” – диэн ким этэрий?

3.     “Көлөһүн иҥэн биллибэт буолбут сиидэс ырбаахытын нэлэкэйдэммит, сүүһүн көлөһүнэ иэдэһинэн таҥнары саккыраан хара чуоҕур оҥорбут, уһун синньигэс хатыҥыр киһи”. Бу кимий?

4.     “Эппиэтэ суох ытыгар сүүрэн тиийэн, малын-салын хомуйан, сайылык диэки бара турда”. Бу кимий?

5.     Хачыгыр быраатын аата.

6.     “Сүүһүгэр кус сымыытын саҕа бөлтөйбүт урдаах, хаҥас хараҕар оҕо ытыһын курдук күөх мэҥнээх, ойоору олорор баҕа буутун курдук, сантаҕар таныылаах, тэллэристэҕэс уостардаах, буоспалаабыт эбирдээх сирэйдээх, хаһата түһэҕэр халыйан түспүт”. Кимий бу?

7.     “...Сылаас күн уотугар сыламныы, кылаҥныы, сыыһы-бөҕү сытырҕалыы сылдьан ...”. Ханнык геройуй?

8.     “...иһэ сиһин үөһүгэр хапчыччы тардан хаалбыт.” Ким туһунан этиллэрий?

3.Түмүк. Бу айымньылартан биһиги киһи араас майгытын – сигилитин, омсолоох уонна үтүө быһыыны, киһи киһиэхэ сыһыанын кытары ыкса билистибит. Олоххо араас ыарахан түгэннэр буолуохтарын сөп.  Ол гынан баран киһи ону киһи сиэринэн, сөбүнэн көрөн туоруохтаах. Саха биллиилээх суруйааччылара ону бэйэлэрин айымньыларыгар ойуулаан хоһуйан көрдөрбүттэр. Киһи үтүө санаалаах, ыраас, сырдык майгылаах, ону тэҥэ олоххо дьулуурдаах буоллаҕына, олоҕу олороругар  күчүмэҕэйдэри, ыарахаттары  көрсүсүпэккэ аһарыан сөп.

         Эһиги дьиэҕитигэр өйтөн суруйууну икки тематтан талан ылаҕыт: “Киһи үтүө сиэрэ – олох сүнньэ” уонна  “Үтүө майгыҥ – көтөр кынатыҥ”. Бүгүн уруокка тугу кэпсэппиппитин санаарыҥ, айымньылартан холубурдаан үлэҕитин  сааһылаан суруйаарыҥ.

         Рефлекция. Уруок түмүгүнэн кимиэхэ туох санаа үөскээтэ:

- Сиэр-майгы туһунан туох саҥаны биллигит?

- Бүгүҥҥү уруокка ордук тугу сөбүлээтиҥ?

- Тугу өссө билиэххитин, көрүөххүтүн баҕараҕыт?

Манан уруокпут түмүктэнэр. Болҕомтоҕут иһин махтанабын.

- Уруок түмүгүнэн сыана туруорабын.

 - Көрсүөххэ диэри.