Ашық сабақ "«Қалқанша бездің құрылысы мен қызметі. Қалқаншамаңы бездері, тимус және бүйрек үсті бездері»"

• 1 слайд

  Сабақтың тақырыбы:
  «Қалқанша бездің құрылысы мен қызметі. Қалқаншамаңы бездері, тимус және бүйрек үсті бездері»
  
  
  Батыс Қазақстан облысы Теректі ауданы
  Чапаев жалпы орта білім беретін мектебі
  Өткізген: биология пәні мұғалімі Дуйсалиева Айымгул Сериккалиевна
  

• 2 слайд

  Сабақтың мақсаты:
  1. Білімділік: Оқушыларға қалқанша бездің құрылысы мен қызметі, қалқанша без қызметінің бұзылуы жайында мәлімет беру. Қалқанша маңы, бүйрек үсті бездерінің жұмысымен олардың гормондары, гормондардың бөлінуінен  болатын аурулардың түрлерімен таныстыру.  
  2. Дамытушылық: Микседема, эндемиялық зоб, кретинизм, базедов ауруы жайында білімдерін тереңдету, өз бетінше іздену қабілетін дамыту.
  3. Тәрбиелік: Оқушыларды ізденімпаздыққа, ұқыптылыққа, өз ойын еркін жеткізе білуге тәрбиелеу. Салауатты өмір салтын қалыптастыру үшін жүйелі тамақтану, дене шынықтырумен шұғылдануға т.б. тәрбиелеу.
  
  

• 3 слайд

  Үй тапсырмасы
  Гуморальдық реттелу
  
  
  

• 4 слайд

  Тапсырма
  Рамкаларды тиісті түстермен бояп, бездерді топтарға бөл: ішкі секреция бездерін- қызыл түспен; аралас секреция бездерін-көк түспен; сыртқы секреция бездерін жасыл түспен боя.
  
  
  Тер бездері
  Айырша без
  Сүт бездері
  Жыныс бездері
  Эпифиз
  Сілекей бездері
  Май бездері
  Гипофиз
  Қалқанша без
  Бүйрек үсті безі
  Ұйқыбез
  

• 5 слайд

• 6 слайд

  Жасырын сөзді тап
  
  Ішкі секреция безі гипофиздің массасы ... .
  Гипофиздің артқы бөлігінің гормондарының жеткіліксіз бөлінуі ... .
  Гипофиздің алдыңғы бөлігінің гормондары реттейді ... .
  1921 жылы американдық ғалымдар гипофиздің ... бөлетіні туралы ең алғаш пікір айтқан еді.  
  Кейбір адамдардың бойы 60 см-ден 1м-ге дейін болады, оларды ...  деп атайды.
  Рим императоры Максимилианның бойы … .
  Египеттік ергежей Агибаның бойының биіктігі … ғана болған.
  Орыс шаруасы Махновтың бойы  … болған.
  Ең биік әйелдің бойы … болғаны тіркелген.
  Жас ұлғайған кезде өсу гармонының артық синтезі ... ауруына-дененің кейбір бөліктерінің өсуіне (қол, аяқ басы, төменгі жақ сүйек, мұрын т.б) себепші болады.
  
  
  

• 7 слайд

  гипофиздік ергежейлілік
  өсу гормонын
  2,85 м
  бүйрек қызметінің бұзылуына апарып соғады, нәтижесінде көп мөлшерде зәр бөлінеді (тәулігіне 20-л дейін)
  2,5м
  акромегалия
  2,35 м
  жыныс бездерінің дамуы мен өсу процестерін реттейді; сүт бездерінде сүттің түзілуін реттейді; қалқанша бездің дамуы мен бүйрек үсті безінің қыртысты қабатының өсуіне әсер етеді.
  0,5-0,7 г
   38 см
  

• 8 слайд

  Ішкі секреция безі гипофиздің массасы 0,5-0,7 г.
  Гипофиздің артқы бөлігінің гормондарының жеткіліксіз бөлінуі бүйрек қызметінің бұзылуына апарып соғады, нәтижесінде көп мөлшерде зәр бөлінеді (тәулігіне 20-л дейін).
  Гипофиздің алдыңғы бөлігінің гормондары реттейді жыныс бездерінің дамуы мен өсу процестерін реттейді; сүт бездерінде сүттің түзілуін реттейді; қалқанша бездің дамуы мен бүйрек үсті безінің қыртысты қабатының өсуіне әсер етеді .
  1921 жылы американдық ғалымдар гипофиздің  өсу гормонын бөлетіні туралы ең алғаш пікір айтқан еді.  
  Кейбір адамдардың бойы 60 см-ден 1м-ге дейін болады, оларды гипофиздік ергежейлілік деп атайды.
  Рим императоры Максимилианның бойы 2,5м.
  Египеттік ергежей Агибаның бойының биіктігі  38 см ғана болған.
  Орыс шаруасы Махновтың бойы 2,85 м болған.
  Ең биік әйелдің бойы 2,35 м болғаны тіркелген.
  Жас ұлғайған кезде өсу гармонының артық синтезі акромегалия ауруына-дененің кейбір бөліктерінің өсуіне (қол, аяқ басы, төменгі жақ сүйек, мұрын т.б) себепші болады.
  
  
  

• 9 слайд

  Шың
  
  4-аялдама
  Бүйрек үсті бездері
  
  3-аялдама
  Тимус немесе айырша без
  
  2-аялдама
  Қалқаншамаңы бездері
  1-аялдама
  Қалқанша без
  Жаңа сабақ
  

• 10 слайд

  
  Қалқанша без
  

• 11 слайд

  Ауру белгілері
  зат алмасу, әсіресе нәруыз алмасу баяулайды
  дене температурасы, жүрек іс –әрекеті төмендейді
  тері астында су жиналады
  тері ісінеді және құрғайды
  шаш түседі әрі сирейді
  адам енжар болып ойлауы мен сөйлеуі баяулайды
  

• 12 слайд

  Ауру белгілері:
  Эндемиялық зоб
  қалқанша бездің 1кг-ға дейін ұлғайып өсуі
  жүйкенің жоғары қозғыштығы
  адамның ентігуі
  

• 13 слайд

  Кретинизм
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  Ауру белгілері:
  дене бітімі мен үлкен ми сыңарлары қыртысының қызметі бұзылады
  өсуі және жыныстық жетілу тоқтайды
  ойлау процесі баяулайды
  
  
  

• 14 слайд

  Ауру белгілері
  зат алмасу қарқындылығы артады
  жүрек қағуы жиелейді
  жүйке жүйесінің қозуы жоғарылайды
  адам көп тамақ ішсе де қатты арықтайды
  өте ашуланшақ, қатты терлегіш болады
  
  Бадырақ көз немесе базедов
  

• 15 слайд

• 16 слайд

  Қалқаншамаңы безі.
  

• 17 слайд

  Айырша без (тимус)-жасөспірім безі
  
  

• 18 слайд

  Бүйрекүсті бездері.
  
  

• 19 слайд

• 20 слайд

  Сәйкестендіру тест
  
  

• 21 слайд

  
  Биологиялық диктант
  а) ... ... қалқанша бездің артқы бөлігінде орналасқан.
  ә) Қалқаншамаңы безінің жалпы массасы ... , мөлшері өте кішкентай, ... болады.
  б) Қалқаншамаңы безінің гормондары жетіспегенде сүйектердің, тістің өсуі бұзылады, оларда бор тәрізді дақтар пайда болады, қанда ... мөлшері кемиді.
  в) Қалқаншамаңы безі гормондары артқанда сүйектегі кальций мөлшері ... .
  г) Паратгормон----------- бездерінен бөлінеді.
  ғ) Тимусты ... деп те атайды.
  д) Тимуста ... гормоны түзіледі.
  е) ...  гормоны жетіспесе, ағзаның иммундық қабілеті төмендейді.
  ж) Бүйрек үсті бездерінің пішіні: оң жақтағысы- ..., сол жақтағысы- болады.
  з) Бүйрек үсті бездері сыртқы ... қабаттан және ішкі ... қабаттан тұрады.
  й) ... жүйке жүйесінің бақылауымен бөлінетін гормон.
  и) Адамның көңіл күйі күрт өзгерген кезде ... көп бөлінеді.
  
  

• 22 слайд

  Биологиялық диктант
  а) Қалқаншамаңы бездері қалқанша бездің артқы бөлігінде орналасқан.
  ә) Қалқаншамаңы безінің жалпы массасы 0,1-0,13 г , мөлшері өте кішкентай,
  2 жұп болады.
  б) Қалқаншамаңы безінің гормондары жетіспегенде сүйектердің, тістің өсуі бұзылады, оларда бор тәрізді дақтар пайда болады, қанда кальций мөлшері кемиді.
  в) Қалқаншамаңы безі гормондары артқанда сүйектегі кальций мөлшері төмендейді .
  г) Паратгормон қалқаншамаңы бездерінен бөлінеді.
  ғ) Тимусты жасөспірім безі деп те атайды.
  д) Тимуста тимозин гормоны түзіледі.
  е) Тимозин гормоны жетіспесе, ағзаның иммундық қабілеті төмендейді.
  ж) Бүйрек үсті бездерінің пішіні: оң жақтағысы- үшбұрышты сол жақтағысы-жарты ай тәрізді болады.
  з) Бүйрек үсті бездері сыртқы қыртысты қабаттан және ішкі ми қабаттан тұрады.
  й) Адреналин жүйке жүйесінің бақылауымен бөлінетін гормон.
  и) Адамның көңіл күйі күрт өзгерген кезде адреналин көп бөлінеді.
  
  

• 23 слайд

  Бағалау
  

• 24 слайд

  §11-12
  Үй тапсырмасы:
  

• 25 слайд

  Назарларыңызға
  рахмет!
  Ой түйін
  
  
  «Білім алып, ізденуге ешқашан да кеш емес,
  Бүгінгі қозғалған мәселелер бос емес»