Баяндама "Тіл кемістігі бар бастауыш сынып оқушыларының оқу мен жазу дағдыларын дамыту"

Тіл кемістігі бар бастауыш сынып оқушыларының оқу мен жазу дағдыларын дамыту

Жоспар:

Кіріспе

1 Тіл кемістігі бар бастауыш сынып оқушыларына әсер етуші заманауи факторлар

2 Тіл кемістігі бар бастауыш сынып оқушыларының жазуда және оқуда жасайтын қателері мен оның себептері

3 Әріптермен, буындармен, сөздермен, сөз тіркестерімен, сөйлемдермен, мәтіндермен жұмыс істеу

4 Тез оқуға арналған кестелермен жұмыс істеу

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Қосымша

Үнемі ақпарат ағымының артуының заманауи жағдайларында қызмет ретіндегі оқу мен жазудың рөлі артып келеді, ол тәжірибені іске қосады және адамның жалпы білім дайындығын қамтамасыз етеді, зияткерлік саланың және жалпы тұлғаның дамуына ықпал етеді. Мектептегі бастауыш сыныпта оқу кезеңінде оқу мен жазуға үйрену оқудың мақсатынан оқушылардың әрі қарайғы білім алу құралына айналады. Оқу мен жазу барлық кейінгі оқу негізделетін бастапқы маңызды қабілеттер болып табылады. Оқу мен жазу қабілеттерінің бұзылуы сабақ үлгерімінің нашарлауы мен сонымен байланысты мектептік бейімделу алмаушылықтың негізіне жатады. Мұның бәрі бастауыш сынып оқушыларындағы оқу мен жазудың кемшіліктерін өз уақытында анықтаудың, алдын алудың және жоюдың қажеттілігін анықтайды.

Қазіргі кезде тіл кемістіктері бар балалардың оқытылуын ұйымдастырудың жаңа түрлері пайда болуда, әлеуметтік білімнің бір деңгейлік және нұсқалық жүйесін дамыту бойынша шаралар қолданылуда. Балаларға жан-жақты көмек көрсетудің міндеттемелерін жүзеге асырушы шарттарының ішінде оқытудың тиімділігін арттыру бұзушылықтардың бірлігінің диагностикасы мен түзетілу қажеттілігі анықталған. Баланың дамуындағы, оның оқу қызметіндегі әр түрлі кемшіліктерді анықтау мен жеңу қандай да бір маманның ерекше құқығы болып табылмайды. Табысты әр түрлі бұзылыстардың, соның ішінде оқу мен жазудағы бұзылыстардың профилактикасы, диагностикасы мен түзетілуі баламен жұмыс істейтін барлық педагогтардың қарамағынан кешенді білікті көмек көрсету жағдайында мүмкін [1, б. 24].

Оқу кемшіліктерін жеңудің басты бағыты олардың алдын ала емделуі болуы тиіс. Бұл ретте балада оқу мен жазу қабілеттерінің қалыптасу деңгейін (меңгеру сатысын), оқу мен жазуға үйренудегі қиындықтардың сипаты мен себептерін білу маңызды. Оқу қабілеттерінің қалыптасу деңгейін диагностикалау оқушы үшін дұрыс білім бағытын анықтауға, тиімді түзету бағдарламасын жасауға мүмкіндік береді.

Осылайша, бастауыш сыныпта оқу мен жазуда тіл кемістіктері бар оқушыларда қиындықтардың пайда болуы әр түрлі себептермен байланысты бола алады: баланың өмір жағдайлары мен оқытудың ұйымдастырылуы, денсаулық жағдайлары мен жастық ерекшеліктері. Көбінесе экзогендік және эндогендік себептердің әсері – ортақ, кешенді. Оларды бөліп алу мен ерекшелеп көрсету маңызды, бұл балаға тиімді көмек көрсету шарасын анықтау үшін қажет [2, б. 78].

 

Сурет 1. Тіл кемістігі бар бастауыш сынып оқушыларына әсер етуші заманауи факторлар

Тіл кемістігі бар бастауыш сынып оқушыларының ауызша және жазбаша сөйлеуінің өзіндік қателіктерін іздестіру қызмет бойынша жүйелік мониторингілік қызмет маған келесідей қателіктерді бөліп көрсетуге мүмкіндік берді:

Кесте 1. Жазудағы қарапайым қателіктер мен олардың мүмкін себептері

Жазу кезіндегі қателердің түрлері	Жазудағы қателердің мүмкін себептері
Әріптерді дұрыс жазудың қателері	Көру есте сақтау және/немесе көру-кеңістік қабылдаудың жеткіліксіз қалыптасқандығы, оқыту әдістемесінің кемшіліктері, оқу қарқынын форсирлеу
Графикалық элементті орындау кезіндегі қозғалыстардың қате траекториясы	Көру-кеңістіктік қабылдаудың және/немесе көру-моторлық координациялардың, көру есте сақтауының жеткіліксіз қалыптасқандығы, оқыту әдістемесінің кемшіліктері, оқу қарқынын форсирлеу
Элементтердің (в -д) кеңістіктік орналасуындағы немесе элементтердің сандық қатынасындағы (и - ш) қателер, айна жазуы	Көру-кеңістіктік қабылдаудың және/немесе көру есте сақтауының жеткіліксіз қалыптасқандығы, оқыту әдістемесінің кемшіліктері, оқу қарқынын форсирлеу, қызметті ұйымдастырудың қалыптаспағандығы, шаршау
Жолды «көрмейді», әріптердің элементтерінің қатынасын бұзады	Көру-кеңістіктік қабылдаудың және/немесе көру есте сақтауының жеткіліксіз қалыптасқандығы, оқу қарқынын форсирлеу, күшті функционалдық күш түсіру, назарды аудардың қиындылығы
Тұрақсыз жазу (біркелкі емес штрихтер, графикалық элементтердің түрлі биіктігі мен созылмалылығы, әр жерге созылған әріптер, тремор)	Моторлық қызметтердің жеткіліксіз қалыптасқандығы, көру-моторлық координациялардың бұзылыстары, оқу қарқынын форсирлеу, анық функционалдық күш жұмсау мен шаршау
Қатты күш түсіру, тремор	Моторлық функциялардың жетіліксіз қалыптасқандығы, қимыл-қозғалыс координациясының бұзылысы (дұрыс емес поза, қолдың қате қойылуы), қатты шаршағандықтан және функционалдық шаршағандықтан қозғалыс координациясының бұзылысы
Әріптердің қалып қалуы, қойылуы, қате қойылуы, жазылмай қалуы	Дыбыстық-әріптік анализдің қалыптаспағандығы, назардың, жедел есте сақтаудың бұзылысы, қызметін бақылау, дұрыс емес жұмыс қарқыны
Персеверациялар	Қызметтің жоспарлануының, жүйелеуінің және бақылануының қалыптаспағандығы
Редуцирленген жазу (қалай естиді)	Қызметің бақылануы мен жоспарлануының қалыптаспағандығы, жазудың графикалық және мағыналық бөліктерін біріктіре алмаушылық қабілеті, қызметтің адекватсыздығы
Сөздерді бірге қосып жазуы немесе бір сөздің жеке жазылуы, сөздің дұрыс емес ауыстырылуы	Сөздің дыбыстық-буындық құрылымының бұзылысы, тілдік бірліктерді бөле алмау қабілеті, орфография ережелерін білмеу, қызметтің жоспарлануының, реттелуінің және бақылануының қалыптаспағандығы
Үтірлердің, нүктелердің қойылмауы, бас әріптің жазылмауы	Орфография мен синтаксистің ережелерін білме, назардың, қызметтің бақылануының бұзылуы, жазудың графикалық және мағыналық бөлігін біріктіре алмау қабілеті
Біріктіру мен сөздерді біріктірудің қателері	Тілдің жалпы дами алмауының көрінісі, назардың бұзылуы, тіл-есту есте сақтауындағы қиындықтар
Орфографикалық қателер	Орфография ережелерін білмеу, жазудың графикалық және мағыналық жақтарының арасындағы назардың бөлінісінің бұзылуы, қатты қауіпті қате жіберілген жерлерді бөліп көрсете алмау қабілеті, жұмыстың адекватсыз қарқынының болуы

Кесте 2. Оқудағы қарапайым қателер мен олардың мүмкін себептері

Оқу қателерінің түрлері	Мүмкін себептері
Әріптердің конфигурациясы бойынша жақындарының алмастырылуы	Көру қабылдаудың және/немесе көру бейнесінің қалыптаспағандығы, оқу әдістемесінің кемшіліктері
Әріптік белгілерді айырудың қиындықтары	Көру қабылдауының, көру есте сақтаудың бұзылыстары, әріптердің көру бейнесінің қалыптасуындағы қиындықтар, оқыту әдістемесінің кемшіліктері
Әріптік оқу	Әріптердің көру бейнесінің жеткіліксіз түрде қалыптасқандығы, әріптердің дифференциалдануының қиындықтары, буындарды қосу және-немесе фонематикалық есту қабілетінің қалыптаспағандығы, көру-кеңістіктік қабылдаудың жеткіліксіз қалыптасуы
Бұзу (орындарының ауыстырылуы, қойылымдар, қалып қойған жерлер)	Көру қабылдануының және көру есте сақтауының бұзылысы, оқу жылдамдығын форсирлеу, назарды аударудың қиындықтары, анық шаршау, орталық жүйке жүйесінің функционалдық әлсіздігі
«Қатып тұрып қалу»	Әріптердің көру дифференциациясының қалыптаспағандығы, адекватсыз жұмыс қарқыны (оқу жылдамдығын форсирлеу), қабілетті автоматтандырудың кемшіліктері
Болжам бойынша оқудағы қателер	Тілдің жалпы дамымай қалуының көріністері (тілдік нормаларды білмеу), адекватсыз жұмыс қарқыны, таныс емес мәтінді қабылдаудың кемшіліктері, назарды аударудың қиындықтары
Оқығанды түсінудің қиыншылықтары	Оқу қабілетін автоматтандырудың қиындықтары, адекватсыз қарқын (жылдамдықты форсирлеу), назарды аударудың қиындықтары, жедел есте сақтау деңгейінің төмендігі, қызметті бақылаудың қалыптаспағандығы
Оқудың өте жай қарқыны (әріптік немесе буындық бір жылдың аралығында алға жылжусыз оқу)	Көру қабылдауының және-немесе әріптік-дыбыстық анализдің жеткіліксіз түрде қалыптасқандығы, артикуляцияның қиындықтары, назарды аударудың қиындықтары (фукнционалдық күш түсіру, шаршау)
Жай оқу қарқыны (бір жыл ішіндегі алға қарай жылжулар бар)	Қызмет қарқынының жеке ерекшеліктері
Мәтінді іске асырудың қиындықтары (мазмұндай)	Вербалдық-логикалық ойлаудың қалыптаспағандығы, қысқа уақыттық есту тілдік есте сақтаудың қиындықтары, оқылғанды түсінбеу, назарды аударудың қиындықтары, анық шаршағандық

Тіл кемістіктері бар бастауыш сынып оқушыларындағы оқу мен жазуға оқытудағы қиындықтарды жеңу бойынша жұмысты мен келесідей бағыттар бойынша қойдым:

- дұрыс дыбысты айтуды қалыптастыру;

- фонематикалық естуді, анализді және сөздердің синтезін, фонематикалқ көріністерін дамыту;

- сөздік қорды белсенділету және байыту;

- есту және көру, назарды аударыд, есте сақтау, анализаторлық байланыстарды дамыту;

- байланыстық тілді қалыптастыру (анық, таңдаушылық және қысқа мазмұндама), суреттердің топтамасы, ұсынылған жоспар, мәтіннің басы мен аяғы бойынша әңгімелерді құрастыру [3, б. 65];

- кеңістік-уақыттық бағыттамаларды жетілдіру (өзінің денесінде, үш- және екі өлшемді кеңістікте, дермалексия, ағаштардан, әріптердің элементтерінен, әріптердің құрылымдарынан әріптерді модельдеу, мнемоникалық қабілеттерді дамыту және т.б. );

- саусақтардан және қолдың білезіктерінен қимылдарды дамыту (саусақтарда массаж және өз-өзіне массаж жасау, контурларды айналдыру, штрихтеу, қайшылармен, пластиленмен, мозаикамен жұмыс істеу).

Бастауыш сыныптағы оқу мен жазуға өз уақытындағы оқыту әдістемесі баланың тиек белгілі бір орфографиялық қабілеттері мен ережелеріне ғана емес, барлық тілдік дамуының жүйесіне тіреледі, қабілеттер тілдік қабілеттердің құрам бөлігі және жалпы тілдік даму ретінде қарастырылады. Алайда бұл ретте оқушылардың ерекшеліктері, жастық ерекшеліктері ескеріле бермейді. Өкінішке орай, оқыту кезінде не психологтар, не физиологтар, не педагогтар осы күрделі құрылымның қай буыны маңызды екендігіне ешқандай мәліметтерге ие емес, алайда осы буындардың кез-келгенінің түсіп қалуы кез-келген қабілеттің қалыптасуын қиындататыны анық [4, б. 62]. 

Қабілеттердің автоматтандырылуының өзіндік қасиеттеріне жеделдік, салмақтылық, орындаудың жеңілділігі жатады. Бірақ жеделділік байланбаған, ал қозғалыстарды жетілдірудің табиғи нәтижесі, ал салмақтылық қабілетті қалыптастырудың табиғи нәтижесі ретінде пайда болады.

Бала қалай істеуді түсінбегенге дейін, әрекеттердің сызбасын, алгоритмін түсінбегенше (қайдан бастап керек, қайда апару керек, қалай аяқтау керек деген сызбаны түсінбегенше), әрекеттердің міндеті қалыптаспағанша баланы жаттықтыру мәнсіз ғана емес, сонымен бірге зиянды.

Тіл кемістіктері бар оқушыларда оқу мен жазу қабілеттерін қалыптастыру бойынша өзінің жұмысымда мен әр түрлі деңгейдегі тапсырмаларды қолданамын.

Әріптермен жұмыс істеу.

- Карточкаларда жазылған әріптерді дұрыс және дәлме-дәл атау.

- Олардың элементтері қалай орналасқандығына назарды бекітумен таяқшалардан әріптерді қойып шығу.

- Картоннан немесе егеуқұм қағазынан әріптерді жабық көзімен ұстап көру, оларды тану, оларды үстелдің үстіне дұрыс орналастыру, олармен сөздерді құрастыру.

 - «Әріп неге ұқсайды?» Ассоциациясы бойынша әріптердің суретін салу, мысалы «П» - қақпа, өткел, «Г» - ілгіш, «Ч» - үстел.

- Дермалексия – артына, алақанына, ауаға, үстелге жазылған әріптерді тану.

- Әріптерді трафарет бойынша айналдырып шығу.

- Белгілі бір позициясында берілген әріптен тұратын сөздерді құрастыру.

Буындармен жұмыс істеу.

- Белгілі бір позициясында берілген буыннан тұратын сөздерді құрастыру (сөздің басы, ортасы, соңы).

- Буындық сызбаларды құрастыру.

- Суреттер бойынша буындарды құрастыру.

- Кесінді әліпбидің әріптерінен буындарды жасау.

- Буындағы дыбыстардың тәртібін өзгерту (пайда болған буынды атау).

- Дауысты дыбыстан ғана басталатн буындарды буындық қатардан таңдау.

- Ұсынылған буындардың қатарынан дауыссыз дыбыстардан басталатындарды таңдау [5, б. 51].

Сөздермен жұмыс істеу.

- Ребустарды шешу.

- Мағыналық қатарға әріптерді таңдау (сөзді жалпыландырушы заттың белгісін атау).

- Екпінді буынды ерекшелеумен буындағы сөздерді бөліп көрсету.

- Дыбыстық буындық сызбаларға сөздерді таңдау.

- Берілген сөзге туыс сөздерді таңдау.

- Басқа сөздердің бастапқы дыбыстары бойынша сөздерді құрастыру («салмақ, алма, қант» - «сақ»); соңғы дыбыстары бойынша («балық, сақина, ұқсас» - «қас»).

- Бір дыбыспен ерекшеленетін сөздердің тізбегін құрастыру («қой-сой-жой-той»).

- Кері тәртіпте сөздерді оқу («қас - сақ»).

- Екі сөзден бір сөзді құрастыру («алма мен гүл - Алмагүл»).

- Берілген сөзге синонимдер мен антонимдерді таңдау.

- «Чехарда» (күрделі буындық құрылымды сөздерді керісінше оқу).

- Мәтінде берілген сөздерді іздестіру.

- Сөздердің тек екінші бөлігін оқу.

- Буындарды әріптер бойынша керісінше оқу.

Сөз тіркестерімен жұмыс істеу.

- Берілген сөзге сын есімдерді таңдау.

- Сын есімдерге зат есімдерді таңдау.

- Жалғаулары қалып қойған сын есімдермен жұмыс істеу.

- Зат есімдердің етістіктермен үйлесімі: берілген зат есімге етістіктерді таңдау («Сәбізбен не істеуге болады?»- «Отырғызу, жеу, қазып алу, кесу, сүрту, қайнату, жуу» және т.б.);

- Көмекші сөзі бар берілген етістікке зат есімді таңдау («мектепке бару », «үйден кету»);

- Зат есімнің түріне қарай қажетті етістікті таңдау («Алма сурет салды», «Алма суреттерді сала бастады»).

- Зат есімнің сан есіммен үйлесуі [6, б. 54].

Сөйлеммен жұмыс істеу:

- Сызбалар бойынша сөйлемдерді құрастыру.

- Мәтіндегі сөйлемдердің шектерін бөліп көрсету.

- Сөйлемдердің бөлінген бөлшектерін құрастыру «Қар жауып жатыр. Түн. Аяз». - «Тыныштық. Ит үрді»).

- Берілген сөздердің санымен сөйлемдерді құрастыру.

- Сөйлемдерді тез көп ретті айту.

- Сөзден кейін мәтінді оқу.

- Кейбір әріптердің айтылуымен сөйлемдегі қалып қойған сөздердің орнын толтыру;

- Жабық жоғарғы бөлігімен сөйлемдері оқу.

Мәтінмен жұмыс істеу.

- Бұзылған сөйлемдерді оқу, онда зат есімдер суреттермен алмастырылған.

- Сөйлемдердің жиынтығынан екі мәтінді құрастыру.

- Сюжеттік сурет, суреттердің топтамасы, мәтіннің басы немесе соңы, тірек сөздер бойынша әңгімені құрастыру.

- Түсіндірудің реті бұзылған бұзылған мәтінмен жұмыс істеу.

- Ертегілерді, әңгімелерді құрастыру.

Тез оқу бойынша кестелермен жұмыс істеу.

Тез   кел     бала     ана    от   қас  жас   ара   

Бал   қал   жара   жаз   қыс   күз  құз   сала дара

Май  жай  сай  тай   қой   жой   сары   қара   түс  асыл

Оқушылардың логопедиялық үйлестіруде логопед мұғаліммен  жұмыс істеумен бірге, мен, сабақта, сабақтан тыс шараларда топтық және жеке жұмыстарды қолдануды ұсынамын.  

Көптеген жағдайларда балалар оқу кезінде жолды, буынды қалдырып кетеді, басылған сөздегі буындардың бөліп көрсетілуінде қиналады, көзімен оқыған сөзіне қайта оралады және оны қайталайды. Осындай қиындықтарды жеңу үшін «тереземен» оқу әдісі пайдалы. Берілген әдістің үш түрленуі бар, олар бірінен соң бірі қолданылады: а) қағаздың бір бөлігімен онда кесілген тереземен оқылатын жол жабылады. Бала (бастапқы сатыларда оны оқытушы жасайды) қағазды жол бойынша қозғалтады және бірінен соң бірі терезедегі сөздерді оқиды, бірақ бұл кезде оқу қарқыны бәсеңдейді, алайда буынның шектерін анықтаумен байланысты қиындықтармен байланысты қателер жойылады; б) екінші нұсқа сол жақта ашық терезені қолдануға негізделеді, және баланы сөздің оқылмаған бөлігінің әсерінен қорғайды [7, б. 79].

Сөздерді қалыпты және керісінші кезекпен оқу: бірінші сөз бұрынғыдай оқылады, ал екіншісі керісінше.

Бұл жаттығу екі қарама-қарсы қондырғылардың жағдайындағы тіл қозғалыс жүйесінің қабілетін дамытады: жақсы таныс бейнелер мен күтпеген кешендерге.

Шулы сөздерді оқу: балаға сөздермен карточкалар ұсынылады, оларды оқу әр түрлі штрихтердің, қарапайым суреттердің, қиылысушы әріптердің әсерінен қиындатылған. Қиындату дәрежесі әр балаға жеке таңдалады.

Бұл жаттығу есте әріптердің бүтін бейнелерін бекітеді.

«Тығылмақ ойыны».

Мәтінде берілген сөздерді іздеу: 1-3 сөз беріледі, оларды бала бәрінен бұрын мәтінде табуы тиіс. Алдымен бұл сөздер көруге беріледі, кейін – естуге беріледі. Негізінен, сөздер мәтінде бірнеше рет кездескені дұрыс. Оларды іздеп тауып, бала оларды айналдырып қоя алады.

Бұл жаттығулар сөздердің бүтін бейнелерін ұстауға және оларға тапсырмаларды іздеу кезінде жүгінуге мүмкіндік береді, сонымен бірге сөздік есте сақтау қабілетін дамытады.

Жартылардан сөздерді құрастыру: 3-тен 10-ға дейінгі сөздер алынады, олардың әрқайсысы екі кішкентай карточкаларға жазылады. Оның бірінші бөлігі бір карточкаға жазылуы, ал екіншісі екіншісіне жазылуы тиіс. Балаға карточкаларды мағыналы сөздер шығатындай қою ұсынылады. Барынша қиын нұсқасында жазылуы бойынша ұқсас сөздер ұсынылады [8, б. 56].

Бұл жаттығулар барлық сөз туралы жалпы жеке фрагмент бойынша ойын айту қабілетін дамытады және оны жетіспейтін фрагментпен толықтыру қабілетін дамытады. Сонымен бірге, сөздің әріптік анализіне қондырғы қалыптасады.

«Түзету» жаттығуы. Бұл жаттығу үшін қызық емес, ірі шрифтісі бар оқулық керек. Оқушыларға әр күні бес минуттың аралығында келесідей тапсырмамен жұмыс істеуге тура келеді: біріңғай мәтінде берілген әріптердің астын сызу. Бір әріптен бастау керек, мысалы, а. кейін о, кейін дауыссыздар, оларды бір-бірден қою керек. 5-6 күннен кейін мұндай сабақтардан екі әріптерге өтеміз, біреуінің асты сызылады, ал екіншісі сызылып тасталынады немесе шеңберге алынады. Мысалы, тәжірибе көрсеткендей, ең көп қиындықтар «п/т», «п/р», «м/л» әріптерімен туындайды (жазудағы ұқсастықтар); «г/д», «у/ю», «д/б» (соңғы жағдайында бала оның құйрығы қайда бағытталғандығын ұмытуы мүмкін) және т.б. Жұмыс істеуге арналған жұптарды баламен жазылған кез-келген мәтіннің қаралуында анықтауға болады.

«Қалып қойған әріптер» жаттығуы. Бұл жаттығуды орындай отырып, шешуге көмектесетін мәтінді қолдану ұсынылады, онда барлық қалып қойған әріптерді өз орнына қою керек болады. Жаттығу жазу қабілетінің назарын және сенімділігін дамытады.  

«Лабиринттер» жаттығуы. Лабиринттер ірі моториканы, назарды, үзіліссіз сызықты жақсы дамытады. Баланың қағазды емес, қолының күйін өзгерткеніне назар аударыңыздар.

- Фигураларды жаңа орындарына қой. Оларды бос орындарға сал.

- Қай жолмен кірпілер бақшаға барады?

- Кімнің нені жақсы көретіндігін тап. 

- Нені істеуге болмайды? 

«Дисграфик» - балалар, әдетте жақсы көру есте сақтау қабілетіне ие болады. Сондықтан ешқашан алдында қате жіберілген жаттығуларды түзетуге беруге болмайды. Ондай жаттығуларды орындау оқушыларға және олардың сауатты жазу қабілетіне кері әсерін тигізуі мүмкін [9, б. 108]. 

Жоғарыда аталған жаттығулар тіл кемістігі бар оқушылардың оқу мен жазу қабілеттерін түзетуге бағытталған. Тіл жаттығуларының нұсқасы ретінде ойындарды қолдану түзету жұмысының міндеттерін табысты шешуге мүмкіндік бередін, қазақ тілінің оқу мен жазу үлгерімін жақсартады.

Осылайша, оқу мен жазу процестері белігілі бір тіл мен тілдік емес функциялардың қалыптасу деңгейінде қалыптасады.

Оқу мен жазу қабілеттерін қалыптастырудағы объективті қиындықтар көп, әрине, сондықтан оқыту әдісі психофизиологиялық, педагогикалық және жеке баланың ерекшеліктерін қарастыратын болса оңай болары анық.

Қорытынды.

        Сауатты жазу дағдысы 1-сыныпта басталады. Оқушылар алғашқыда сұраққа дайын сөздермен жауап берсе, кейін сұрақта жоқ сөздерді қосуға төселеді. 2-сыныпта бастап жоспар арқылы жазуға төселеді. Кейбір оқушылар ойын жазбаша жеткізуге қиналады. Ал, кейбіреулері ойын ашық жазбаша еркін жеткізгенді ұнатады.

ü Суреттермен жұмыстандық.

ü Тірек сөздерді пайдалана отырып  жазуға төселдік.

ü Кейіпкерге мінездеме беру, автордың ойына өз ойларын қосу, мәтінді жалғастыру,

ü Кейіпкерге сипаттама беру, өзіндік көзқарастарын білдіру, авторға хат жазу т.б.арқылы оқушылардың шығармашылығын арттырып, қызықтырып отырдым.

       Күнделікті сабақта оқушының жазу сауаттылығына үнемі мән берілсе, онда іс нәтижелі болатыны өз тәжірибемнен белгілі. Сауатты әрі каллиграфиялық дұрыс жазуда көрнекіліктің алатын орны ерекше. Сондықтан әрбір сабақтың тақырыбына сай әріп, сөз,сөйлем жазылған таблица, суретті карточка, сюжетті суреттер, дидактикалық материалдарды пайдалануға көңіл бөлемін. 

       Оқушылардың қатесіз жазуға дағдыландыру үшін көшіріп жазуға көп көңіл бөлу керек, немесе сөйлемде қалдырып кеткен сөздерді дұрыс тауып, оны орнына қойып, үйлестіріп жазу, берілген сөздерден сөйлем құрап жазу, сұрақтарға толық жауап жазу сауатылыққа көмегін тигізіп отырады.

Оқушыларды сауатты жазуға үйретуде түрлі жазба жұмыстардың жаттығулар, сөйлемдер, мазмұндама,шығарма, диктанттардың пайдасы зор.

     Жүргізілген жүйелі жұмыстарымның нәтижесінде оқушыларым:

ü Мәтінді, өлеңді мәнерлеп сауатты да тұтас оқи біледі;

ü Тақтадан сауатты, оқулықтан сауатты, таза көшіре алады;

ü Берілген тапсырманы өз беттерімен орындайды;

ü Сурет бойынша әңгіме құрайды;

ü Өз ойларын ауызша баяндап жеткізе алады:

ü Мектепішілік шараларға қатынасып, көпшілік алдында өздерін еркін ұстайды.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. Ефименкова Л.Н. Коррекция устной и письменной речи у учащихся начальных классов. – М.: Просвещение, 2011.

2.Колпаковская И.К., Спирова Л.Ф. Характеристика нарушений письма и чтения. // Хрестоматия по логопедии.- М.: ВЛАДОС, 2007.

3.Лалаева Р.И., Венедиктова Л.В. Диагностика и коррекция нарушений чтения и письма у младших школьников. – Сан.- Петербург. Изд-во «Союз», 2010.

4.Левина Р.Е. Нарушение чтения и письма у детей. //Хрестоматия по логопедии. – М,: ВЛАДОС, 2009.

5.Лурия А.Р. Письмо и речь: Нейролингвистические исследования. - М.: Академия, 2012.

6.Репина З.А. Нарушения письма у школьников с ринолалией. /Урал. Гос.пед. ун-т. - Екатеринбург, 2008.

7.Садовникова И.Н. Нарушения письменной речи у младших школьников. – М.: ВЛАДОС, 2001.

8.Спирова Л.Ф. Недостатки произношения, сопровождающиеся нарушениями письма. //Хрестоматия по логопедии. – М.: ВЛАДОС, 2010.

9.Спирова Л.Ф. Особенности речевого развития учащихся с тяжелыми нарушениями речи. – М.: Педагогика, 2009.