“Біртуар ғалым - Шоқан”

• 1 слайд

  Біртуар ғалым - Шоқан
  

• 2 слайд

  Шоқан кім?
  Шоқан
  ағартушы
  Қазақтың ұлы ғалымы
  Шығыс-танушы
  саяхатшы
  саясатшы
  Абылайхан
  ның шөбересі
  тарихшы
  суретші
  фольклортанушы
  географ
  этнолог
  

• 3 слайд

  Шоқан Уалиханов – Омбы кадет
  корпусының тәрбиеленушісі
  (алғашқы оқу жылдарында)
  Сібір кадет корпусы. Шамамен 1860 жылдардың ортасында түсірілген. Дрейлингтің
  Фоторепродукциясы. Құрылыс ісі 1826 жылы басталып, 1882 жылға дейін созылған.
  Шоқан білім алған орда
  

• 4 слайд

  
  
  
  
  Шоқан Уәлиханов өмірінің тарихи тізбесі (хронологиялық тәртіп бойынша)
  
  
  Жылдар сөйлейді
  

• 5 слайд

  
  
  
  
  Шоқан Уәлиханов өмірінің тарихи тізбесі (хронологиялық тәртіп бойынша)
  
  
  Жылдар сөйлейді
  

• 6 слайд

  
  
  
  
  Шоқан Уәлиханов өмірінің тарихи тізбесі (хронологиялық тәртіп бойынша)
  
  
  Жылдар сөйлейді
  

• 7 слайд

  Шоқан әулеті
  Шыңғыс Уәлиханов(1811-1895)
  
  Орта жүздің аға сұлтаны болған. Сібір бекінісі орыс-казак әскери
  училищесін бітірген соң (1827-34) майор дәрежесін алып,
  Амаңқарағай округінің аға сұлтаны болып тағайындалды. 1854 жылы
  Омбыда Сібір қазақтарын басқару жөніндегі шекаралық басқармада
  кеңесші болды. 1860-65 жылдары Көкшетау округінде аға сұлтан.
  ХІХ ғасырдың 60- жылдарындағы реформадан кейін әкімшілік
  қызметті тастап, зейнеткерлікке шықты. Патша өкіметіннен полковник
  шенін, түрлі мақтау қағаздарын алды. Шыңғыс Уәлиханов орыс
  ғылымының өкілдерімен байланыста болды. Орыс зерттеушілері
  И.И.Ибрагимовке, А.К.Гейнске, А.К.Крохалевке статистикалық
  және заң саласында М.В.Ладыженскийге, Н.Ф.Костылецкийге,
  Г.Н.Потанинге этнографиялық құнды мәліметтер жинап берді.
  Олар жіберген кейбір заттар Мәскеуде, Санкт-Петербургте,
  Гамбургте сақтаулы.
  
  
  
  Мақыжан Шыңғысұлы Уәлиханов
  (1844-1916) Шоқанның талантты інілерінің бірі
  Мақыжан 1855 жылдан 1866 жылға дейін
  Петербургте болған. Ол сонда Императорлық
  көркемсурет мектебін бітіріп, суретші мамандығын жан-жақты меңгеріп шығады. Сонан соң Петербургтің ғылыми мекемелерінде қызмет істейді. Шоқан оның талантының алдында бас иген. Бірақ оның көп суреттері біздің заманға жетпей қалған.
  
  Махмуд Шыңғысұлы Уәлиханов
  (1847-1918)
  Шыңғыс балалары ішіндегі көрнектілерінің бірі Махмуд ағасы Шоқанға еліктеп өскен. Сондықтан оның өмірге көзқарасы мен творчествосында әйгілі демократ ағасының әсері мол. Ол Омбыдағы Шоқан оқыған кадет корпусын бітірген соң, Петербургте оқиды, біраз уақыт патша әскерінде қызмет етіп, поручник шенін алады. Содан кейін отставкаға шығып кетеді.
  
  Сақып – Керей Шыңғысұлы Уәлиханов (1854-1874) Шоқанның інілерінің ішінде атағы халық арасына кеңінен тараған Сақып-Керей (Қозыеке) – өзінің тамаша әндерімен белгілі болған халық ақыны және композиторы. Қозыеке өзінің аз өмірінде белгілі халық композиторы Ақан серімен жақсы дос болды. Олар екеуі бірлесіп, тамаша романтикалық әндер шығарған. Солардың ішінде белгілі болғандары - “Ай-көкек”, “Топай-көк”, “Сырымбет”, “Көкенің аманаты” т.б. Соңғы аталған әнді Шоқанға арнап шығарады.
  

• 8 слайд

  Шоқан және орыс достары
  
  Шоқан Шыңғысұлы шығыстану көгінен құйрықты жұлдыздай ағып өтті. Орыс шығыстанушылары
  оны бірауыздан ерекше құбылыс деп мойындап, болашақта түркі халықтарының тағдыры туралы ұлы және маңызды жаңалықтар ашады деп үміттенген еді,
  бірақ Шоқанның мезгілсіз дүние салуы бізді бұл үміттен айырып отыр
  Н.И.Веселовский, археолог
  Шоқан Уәлиханов пен Ф.М.Достоевский
  Семейде. 1859 жылдың мамыр айының ортасы.
  Ф.М.Достаевский бір хатында: “Сіз мені жақсы көремін
  деп жазыпсыз. Ендеше мен туралап-ақ айтайын: мен сізге
  ғашықпын. Мен сізді жақсы көргендей еш уақыттада,
  ешкімді де, керек десе, туған аға-інімді де жақсы көрген
  емеспін... Еуропаша толық білім алған ең бірінші қазақ
  екеніңіз есіңізде болсын. Оның үстінде, тағдыр сізге
  адамгершілік қасиеттер дарытып, тамаша адам етіп
  жаратқан...” деп жазыпты
  

• 9 слайд

  Пётр Петрович Семёнов-Тян-Шанский
  Григорий Николаевич Потанин
  “Бізден жасы кіші болса да, өзімізбен салыстырғанда,
  ол үлкен сықылды еді де, біздер оған қарағанда бала
  тәрізді едік... Жалпы жолдастарына, соның ішінде
  маған, ол еріксіз, Еуропаға ашқан терезе сықылды
  болды”, - дейді Шоқанның шәкірттік кезеңі туралы
  Г.Н.Потанин
  Шоқанның ғылыми ғұмырнамасында әйгілі саясатшы П.П.Семенов- Тян-Шанскийдің орны орасан зор. Ол өзінің Жетісу өлкесін аралаған саясатындағы ғылыми-зерттеулерін Шоқанмен ақылдасып
  отырып жүргізген. Ыстықкөлге жасаған сапарында да Шоқан екеуі біраз елді мекендерді бірге аралаған. Шоқанның ғылыми мүмкіндіктерін жоғары бағалаған атақты ғылым П.П.Семенов- Тян-Шанский оны Орыстың императорлық географиялық қоғамына мүшелікке ұсынған.
  

• 10 слайд

  Шоқан- зерттеуші, саяхатшы
  1855 жылы Шоқан Г.Х.Гасфорттың Омбыдан Іле Алатауына дейінгі сапарына қатысты. «... Қырғыздың тілі мен әдет – ғұрпын жете білетін көрнекті сұлтан Уәлиханов, әскери қызмет ете бастағанына 2 жыл өтпей жатып мені даламен алып жүргенде үлкен пайдасы тиді... мен Уәлихановты жоғары дәрежелі наградаға ұсынуды қажет деп санаймын, оның үстіне ол қырғыздар арасында да ерекше сыйлы екен», - деп жазды генерал – губернатор Г.Х.Гасфорт.
  Шоқан асулары
  

• 11 слайд

  Шоқан - географ. Шоқан - этнограф
  
  Шоқан Уәлихановтың ғылыми қызметі Орыс география қоғамының назарын аударып, 1857 жылы 27 ақпанда қоғамның толық мүшелігіне сайланған. Бұл Шоқанның жағырапия ғылымына қосқан қомақты үлесін мойындау еді.
  Шоқан Уәлихановтың атын қаһарман саяхатшы ретінде даңқын шығарған 1858 жылғы Қашқарияға, Шығыс Түркістанға сапары болды. Одан жүз жыл бұрын Қытай басып алған, ұйғыр, қазақ, дүңген, қырғыздар тұратын бұл аймақта дәл сол 50-ші жылдары антициндік бас көтерулер болып жатқан - ды. Қашқария тарихы, экономикасы, этнографиясы, саяси өміріне қатысты мол деректер жинап, ол туралы зерттеу еңбектер жазды. Бұл сапарда жинаған материалдары “Қытай империясының батыс провинциясы және Құлжа қаласы”, “Жоңғария очерктері” атты еңбектерінде пайдаланылды.
  

• 12 слайд

  Шоқан Уәлиханов қазақ, қырғыз халықтарының
  қалыптасу процесін зерттеуге үлкен еңбек сіңірді. Қазақ
  пен қырғыз халықтарының арасындағы айырмашылықты
  көрмеген Шығыс зерттеушілерінен (А.Гумбольдт, К.Риттер )
  өзгешілігі сол, Шоқан еңбектерінде екі халықтың этникалық
  құрамы, әлеуметтік-экономикалық құрылысы, тілі, шығу тегі,
  әдет-ғұрыптары жағынан екі бөлек халық екенін дәлелдеп
  көрсетті. Шоқан Уәлихановтың «Абылай», «Қазақ шежіресі»,
  «Қазақтар туралы жазбалар», «Қазақтағы шаман дінінің
  сарқыншақтары», «Көне замандағы қазақтың қару-жарақ,
  сауыт-саймандары», «Қазақтың көші-қоны», «Ұлы жүз
  туралы», «Киіз үй», «Егіншілік туралы» еңбектері қазақтың
  тарихы мен этнографиясына, әлеуметтік саяси өмір
  тіршілігіне арналды.
  Шоқан Уәлиханов ұлы атасы Абылайдың
  ерліктері туралы әжесінің айтқан аңыз әңгімелерден, ақын
  жыршылардың өлең-жырларынан естіп өсті. Сондықтан да Шоқан
  «Халық аңыздары мен сөздерінде Абылай тұлғасы даңқ пен ізгілік
  бейнесіне ие болған» - деп жазады.
  Шоқан Уәлиханов ғалым ретінде Абылайдың қоғамдық-
  саяси қызметіне шыншыл, обьективті баға береді. «Абылайдың
  жорықтары, оның батырларының ерліктері батырлық әңгімелердің
  желісінде болып табылады. Сыбызғымен және қобызбен орындалатын
  музыкалық пьесалардың көпшілігі Абылай заманын, Абылай өмірінің
  әр түрлі кезеңдерін көрсетеді» деп жазған «Абылай» атты тарихи
  очеркінде.
  
  Шоқан Уәлиханов тарихшы,
  археолог, этнограф
  

• 13 слайд

  Қозы Көрпеш – Баян сұлу кешенінің қалпына
  келтірілген кейінгі көрінісі
  Ұстазы Н.Ф.Костылецкий сол
  кездегі атақты шығыстанушы,
  профессор И.Н.Березинге
  Шоқан жазып алған “Қозы
  Көрпеш – Баян сұлу” жырын
  жіберген. Бұл жырды Шоқан
  1851 жылы, әкесімен бірге
  жүргенде жыршылардың
  айтуы бойынша жазып алған.
  Шоқан кейін бұл жырдың
  тағы бір нұсқасын қағазға
  түсірген екен, бірақ ол нұсқа
  әлі табылған жоқ.
  
  

• 14 слайд

  Шоқан - суретші
  
  

• 15 слайд

  Шоқан Уәлиханов. Майлы бояу.
  Суретшісі Ә.Қастеев 1851 жыл.
  Ғалым пайдаланған заттар
  

• 16 слайд

  Шоқанның табиғи дарындылығы
  мен зеректігі халықтың өмірін
  терең зерттеп, оның жақсы-жаман
  жақтарын түгел көріп, байқап отыруына
  мүмкіндік берді. Уалихановтың күнделіктері
  мен жазбаларының бәрі де оның қырағы
  көрегендігін дәлелдейді
  Әлкей Марғұлан, ғалым
  Қаныш Сатпаев
  Хангелді Әбжанов, Ш.Уәлиханов
  Атындағы Тарих және этнология
  институтының директоры, тарих
  ғылымының докторы, профессор:
  Шоқанды қайта тірілткен-
  Қаныш пен Әлкей
  
  Шоқантанушылар
  Жарылқап Бейсенбайұлы, жазушы, шоқантанушы: Шоқанның бойында
  Абылай бабасының тектілігі бар-ды
  Самат Өтенияз, тарих
  ғылымының кандидаты,
  шоқантанушы:
  Шоқанды тану үшін Шоқан
  жайлы ғылыми зерттеулерді
  оқыған дұрыс.
  

• 17 слайд

  Алматыдағы 1959 жылы ашылған
  Шоқан Уәлихановтың ескерткіші.
  Мүсіншісі – Х.Е.Наурызбаев,
  архитекторы – Ш.Ы.Уәлиханов
  Омбыдағы Шоқан
  Уәлиханов атындағы
  көшеде 2004жылы
  орнатылған ескерткіш.
  Мүсіншісі А.Баярлин
  Шоқан Уәлиханов пен Ф.М.Достоевскийдің
  Семей қаласындағы ескерткіші.
  Мүсіншісі – Д.Г.Элбакидзе.
  Ескерткіш 1977 жылы ашылған.
  Ұлы ғалым бейнесі мүсін өнерінде
  

• 18 слайд

  Әдебиет әлемі
  

• 19 слайд

  "Шоқан Уәлиханов". . Көркем фильм ("Қазақфильм", 1957 ж.)
  Бұл ХІХ ғасырдың ұлы ағартушысы ШоқанУәлиханов туралы фильм.
  Кино өнеріндегі Шоқан бейнесі
  

• 20 слайд

  Шоқан жан –жақты қабілетті адам болды. Оның бойында тарихшының, географтың, әдебиетшінің
  тіл білімін зерттеушінің және жауынгердің таланты үйлесім тапты. Пенде атаулыда сирек кездесетін сүйкімділік оған ұлы достарды сыйлады.Адамшылық парасаттың асқан сезімі
  оған кез келген ортада – кедейдің киіз үйінде, қадірлі ақсақалдың арасында,Петербургтік
  тамаша ақындардың арасында, солдат- Федор Достоевскийдің тар үйінде және Қысқы сарайда
  не асқақтамай, не кішіреймей, өзін тең ұстауға ерік берді.
  ... Шоқанның тағдыры мұхиттың дәмін білуге болатын тамшыдай еді.
  
  Олжас Сүлейменов, ақын, қоғам қайраткері