"ІҮ А топша элементтері.Көміртек"

Сыныбы: 10

Сабақ тақырыбы:  ІҮ А топша элементтерінің сипаттамасы. Көміртек.
Сабақтың мақсаты:
а) Оқушыларға көміртектің, кремнийдің  периодтық жүйеде орны, табиғатта таралуы, физикалық және химиялық қасиеттері және көміртектің аллотропиялық түр өзгерістері жайлы меңгерту.
б) Оқушылардың сабақ белсенділігін арттыру, кітапқа деген қызығушылығын дамыту, мәтінмен жұмыс істей білу, тақырыптағы негізгі ұғымды тауып, сызбанұсқаны толтыруға машықтандыру, білімін нақтылау және қисынды ойлануын дамыту.
в) Оқушыларды өзбетінше ізденімпаздыққа, шығармашылық қабілеттерін дамытуға, еңбектенуге, өзара білімдерін тексеріп бағалауға, адамгершілікпен ұжымды қарым – қатынас жасауға тәрбиелеу.
Сабақтың барысы: Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушыларды түгендеу.

2. Үй тапсырмасын сұрау: Алюминий.

3.Жаңа сабақ.
«Көміртегі – өмір тірегі» дегенді қалай түсінесің?
а) Барлық тірі ағзалардың құрамына кіреді.
б) Тас көмір, шымтезек, мұнай құрамы.
в) Әк тас, бор, мәрмәр құрамына кіреді.
1784 жылы француз ғалымы А. Лавуазье «Жай денелер таблицасы» деген еңбегінде «Карбо» - латынша көмір деген ұғымды білдіреді. Орысша «углевод» деп аталуын орыс ғалымы М. В. Соловьев – 1824 жылы. 1928 жылы «Көміртек» деген атауды аудармашы Р. Бөкейханов ұсынды. «С» - күйе түрінде өте ерте заманда белгілі.

Атом құрылысы: +6С 1s² 2s² 2p²
Көміртегінің аллотропиялық түр өзгерістері: алмаз, графит, карбин. Алмаздың кристалл торындағы (тетраэдр пішінді) әрбір көміртек атомын, айналасындағы бірдей қашықтықта орналасқан басқа төрт атоммен ковалентті байланысады, сондықтан алмаз – өте қатты, мөлдір, түссіз, электр тоғын өткізбейді.
Ал графиттің кристалл торында атомдар қабатталып орналасады және бір жазықтықта орналасқан атомдарға қарағанда, әртүрлі жазықтықта орналасқан атомдардың арақашықтығы әлдеқайда үлкен болады. Осыған сәйкес графит жұмсақ, мөлдір емес, металдық жылтыры бар сұр түсті зат, электр тоғын біршама жақсы өткізеді. Ал карбин ол қара түсті ұнтақ. Карбинде көміртек атомдары бір түзудің бойында тізбектеліп орналасады.
... - С = С - С = С - С = С - немесе
... =С =С =С = С =С = С=...
Көміртек түзетін тағы бір жай зат (аморфты түрі) ағаш көмірі – құрылысы кеуіп болғандықтан, өз бетінде газдарды, сұйықтарды сіңіреді. Осы қасиетін адсорбция деп атайды және газ тұтқыштар жасауда қолданды. Сондай ақ дәріханада – белсендірілген көмір карбаны деген атпен сатылатын таблеткалар адам уланғанда немесе ішекке газ толып мазасызданған жағдайда беріледі.
Аллотропия түр өзгерісі
Кесте толтыру.
Химиялық қасиеттері. Көміртек ауада көп жылу бере отырып оттекпен әрекеттеседі.
1. Жану реакциясы:
2С + О₂ =2 СО
С + О₂= СО₂

2. Хлормен әрекеттескенде көміртек тек жарық сәулесінің әсерінен төрт хлорлы көміртек түзіледі.
С + 2CL₂ = CCL₄
2C + Ca = CaS₂
C + 2S = CS₂
C + 2H₂ CH₄
Қолданылуы:

Алмаз – қырланған алмаздан бриллиант, әшекейлі зат әзірленеуі.
Графит – қарындаштың өзегі, электродтар дайындауда.
Кокс (С) тотықсыздандырғыш ретінде металл өндіруде.

Жадыңда сақта:
Массасы 1 г активтелген көмірдің ауданы 800 м2, сондықтан оның сіңіргіштік қасиеті өте жоғары болады. Активтелген көмірдің түйіршіктері дәріханаларда сатылады, ол ас қорыту жолдарының УЗИ - ге түсірерде немесе рентгенмен тексеруде алдын ала дайындық пен спиртті тазарту үшін қолданылады. Бірақ ол иіс газын (СО) сіңірмейді

Пысықтау сұрақтары:
1. Алмаз бен графиттің физикалық қасиеттерін салыстыру.

2. Сәйкестендіру тесті.
1. Метан --------------------------- а) МgCO₃
2. Көмір қышқыл газы --------- ә) CH₄
3. Мәрмәр ------------------------- б) CaCO₃ МgCO₃
4. Магнезит ----------------------- в) CO₂
5. Доломит ------------------------ г) CaC₂
6. Кальций карбиді ------------- д) CaCO₃

3. Көміртек атомындағы нейтрон саны тең
а) 6
ә) 4
б) 12
4. Төмендегі тотығу дәрежесі көміртекке тән емес
а) +4
ә) +2
б) +5

Үйге тапсырма:  Көміртек. Табиғаттағы айналымы.