Кенес Тақырыбы: "Оқыту іс-әрекетіндегі сюжеттік- рөлдік және дидактикалық ойындардың маңызы"

Тақырыбы: Оқыту іс-әрекетіндегі сюжеттік- рөлдік және  дидактикалық ойындардың маңызы

Ойын-дегеніміз не? Ойын дегеніміз -халықтың баланы әдептілікке,сауаттылыққа баулитын құралдың бірі.

Ойын -бала әрекетінің негізгі бір түрі.Ойын арқылы адам баласының белгілі бір буыны қоғамдық тәжірибені меңгереді.Бала ойынында қоғамдық ,ұжымдық сипат болады.Мәселен,кез келген бала жалғыз ойнамайды,қатар-құрбыларымен бірлесіп ойнайды,ойын арқылы бір -бірімен өзара қарым -қатынас жасайды.Ойын баланың түрлі қасиеттерін дамытатынын,мұнда да баланың қабілеті,белсенділігі бір сыдырғы байқалатынын А.С.Макаренко өте жақсы көрсетті."Үлкендер өмірі үшін жұмыс,қызмет істеу,әрекет ету қандай орын алатын болса,-деп жазды ол,-балалар өмірінде ойын да сондай үлкен маңызды. Ойында бала қандай болса,өскеннен кейін жұмыста көбінесе сондай болады.Сондықтан келешекке адамды тәрбиелеу бәрінен бұрын ойын арқылы болады."

Ойынның түрлері өте көп . Мысалы: рөлдік ойындар,денешынықтыру ойындары,сюжеттік ойындар,дидактикалық ойын элементерін пайдаланудың маңызы өте зор.Дидактикалық  ойындар баланың ақыл ойын дамытып,сабаққа деген қызығушылықтарын арттырады.

Сондықтан кез-келген сабақты өткізу үшін дидактикалық ойындар қолдана білу керек. Мысалы: "Сауат ашу" оқулығында тақырып соңында тапсырмалар берілген.Осы тапсырмаларды  ойын арқылы өткізуге болады."Ұйқасын тап","Сиқырлы қоржын", "Өлең жолын құрастыр" т.б. ойындар.

Атап айтқанда,тәрбиеші ойын жағдаяттарын туғыза отырып,әртүрлі заттарды қолдану арқылы сұрақтар қойып,затты көрсетіп, түсіндіріп ойын сюжетін құрастырады.Мынадай ойындарды қолдануға болады."Сиқырлы сандар","Ойын ой шақырады", "Кім жылдам?","Дұрыс тап", "Ойлан тап!","Адасқан малдар".Сабақтарда қолданатын ойын элементтері балалардың белсенділігін арттырып,оларды ынталандырады,теориялық білімдерін практикада қолдануға үйретеді.

Ойын балалар үшін айналадағыны танып-білу тәсілі болып табылады.Оның негізгі ерекшелігі-балалар үн-түнсіз ойнамайды, тіпті жалғыз болғанның өзінде де сөйлесіп жүреді. Ойын процесінде сөйлесу үлкен рөл атқарады.Сөйлесе жүріп, балалар пікірлесіп,әсер алысады, ойынның түпкі ниеті мен мазмұнын анықтайды.Ойын-бала үшін нағыз өмір. Ойын әрекетінде баланың психикалық қасиеттері мен жеке басының ерекшеліктері  тез қалыптасады, яғни ол арқылы бала білім алады. Бала зейінін қажет ететін, әдейілеп ұйымдастырылған ойындар бүлдіршіннің ақылын, дүниетанымын кеңейтеді, мінез-құлқын , ерік-жігерін сомдайды.

Психологтардың айтуынша,бала ойын үстінде қандай болса, өскенде , еңбекте де сондай болады. Ойын-адамның өміртанымының алғашқы қадамы. Дидактикалық ойын- балалардың оқу әрекетін жандандырып, оқуға деген ынтасын арттыратын маңызды құрал. Оның нәтижесі- балалардың білімді игеруде, ақыл-ой қызметін дамытуда,өзара қарым-қатынас жасауда жеткен жетістіктерінің көрсеткіші. Әрбір сабақта тиімді әдіс-тәсілдерді пайдалануға , түрлендіріп ұйымдастыруға тырысамын.Сөздік- қимылды ойындар, мақал мәтелдер , жұмбақтар, санамақтар,тақпақтар,ертегілер және суретті кітапшалар қолдану балалардың қиялын шарықтатып,дамытады.

Тіл дамыту,көркем әдебиет сабақтарында "Ғажайып қоржын", "Кім не істеді?", "Дыбысына қарап таны", "Төлдерін ата" т.б. ойын түрлерін пайдалану арқылы балалардың сөздік қоры молайып, есте сақтау қабілеті дамытады. Математика сабақтарында  қолданған "Кім тапқыр?", "Сиқырлы сандық", "Қай сан жоқ?", "Тез жина","Қай пішін жоқ?" сияқты ойындар барысында қызығушылығы туып, белсенділігі артатынын және логикалық ойлау қабілеті дамитынын аңғарады. Ал айналамен танысу сабақтарында қолданған "Қай мезгіл?", "Жеміс жинау","Не қайда өседі?", "Жапырағынан таны", "Кім жылдам? "  ойындардың тапсырмаларын орындау кезінде балалар өздерін еркін сезінеді, ізденімпаздық , тапқырлық әрекеті байқалады және табиғатты аяулауға, қорғай білуге үйренеді.  Дидактикалық ойындар  балаларды ұйымшылыққа, достыққа,әдептілікке, мейірімділікке,үлкендерді қадірлеуге, құрметтеуге баулиды.Балалар алған білімдерін ойын барысында көрсете білуге, бір-бірімен қарым-қатынас жасауға, әділ болуға, қиындық кезінде көмектесуге, өз ойларын жеткізе білуге,қиялының дамуына, қиындықты ақылмен жеңе білуге жыттығады.Ойын барысында балаларды анық ,асықпай сөйлеуге және айтқан сөзді, сөйлемді дұрыс түсініп қабылдай білуге, байланыстырып сөйлеуге дағдыландырады.Баланың ойыны ересек адамдардың еңбегіне еліктеуден өрістеп, бара-бара шын еңбекке айналады.Осының бәрі баланы мектепке даярлайды.

Ойын үстінде бала өзін еркін ұстайды.Ал еркіндік дегеніміз барлық дамудың баспалдағы.Ойын баланың болашақ өміріне есік ашып,оның іздемпаздық, тапқырлық қабілетін оятады.Дидактикалық ойындарды қолдану үшін  үлкен педагогикалық шеберлік қажет.Ойынды таңдап алған соң, ойынның көмегімен қандай тапсырманы орындайтынын анықтаймыз және ойынды өткізу үшін алдын-ала дайындаламыз,сонымен қатар балаларға ойын түсінікті, анық жас ерекшеліктеріне сай болуы тиіс.Мысалы: табу, көрсету, белгілеу естияр топқа  лайықты, ал ересек балаларда салыстыру басым болады.

Тіл дамыту, сауат ашу сабақтарында да рөлдік ,сюжеттік ойындарды қолдануға болады.Рөлдік ойындар мектепке дейінгі балалардің өмірінде елеулі орын алады.Бұл ойындар ұзақ та, қысқа да болу мүмкін.Сюжетті- рөлді ойындар бейнелеу құралы рөл мен ойын әрекеті болып табылады.Өзінің сипаты жағынан бұлар көбінесе еліктену,шындық ты көрсету болып табылады.Мысалы: "Дүкен" ойынын ойнағанда балалар сатушы мен  сатып алушы әрекеттеріне еліктейді ал  "Мектеп" болып ойнағанда мұғаліммен оқытушының әрекетіне еліктейді.

Құрылымдық ойындар-балалар әрекетінің бір түрі.Оның негізгі мазмұны қоршаған өмірді алуан түрі құбылыстарды және соларға байланысты іс-әрекеттерді бейнелеу болып табылады.Құрылыс ойыны бәр жағынан сюжетті-рөлді ойнауға ұқсас келеді.Балалар ойын үстінде көпірле,стадиондар,темір жолдар,театрлар,цирктер т.б. ірі құрлыстар салады.

Дидактикалық ойындар кішкене балаларға  мейлінше тән оқыту формасы болып табылады, оның арғы тегі ойынды өлең мен қимылмен ұштастыру негізінде көп нәрсені үйрететін.Дидактикалық ойындар айналамен танысу сабағында, әдебиет, сабақтарында жиі қолданады.

 Құрылымы бойынша дидактикалық ойындарды мынадай түрлерге жіктейді:

1.Сюжеттік-рөлдік ойындар

2.Жаттығу ойындар

3.Драмалық ойындар

4.Шығармашылық ойындар

5.Әдеби -музыкалық ойындар

Дидактикалық ойынның міндеті балалармен жүргізілетін ойындар алдына белгілі бір мақсат қойып ол біртіндеп күрделендіріп отырады.

Дидактикалық ойындарға қойылатын талаптар:

1.Әрбір дидактикалық ойындар баланың ақыл-ойын дамытуға пайдалы моральдық  қасиетті бекітерлік жаттығулар болуға тиіс;

2.Дидактикалық ойын тиісті міндетті орындау барысында түрлі қиындықты жеңе отырып, ақыл -ой жұмсауды керек ететін қызығылықты да тартымды болуы тиіс;

3.Дидактикалық ойын шешуін іздеп табарлықтай қызғылықты жайлармен ұштасып жатқаны жөн.Қызыға ойнаған  ойын баланың ақылын өсіреді,құмарлығын арттырып-қойылған міндетті жөндеп орындауға ұмтылдырады.

Ойын үстінде баланың түрлі қасиеттері, қабілеті мен белсенділігі де көрінетіні туралы аса көрнекті педагог А.С.Макаренко былай дейді: "Ойында бала қандай болса,өмірде кәсіби қызмет саласында,көбінесе сондай болады".Сондықтан келешекке адамды тәрбиелеу-бәрінен бұрын ойын арқылы жүзеге асыралады.Ойын балалар үшін айналадағы танып,білу тәсілі.

Ойын- бала әрекетінің негізгі түрі.Ойын ойнағанда бөлме теңіз де,ұшақ та темір жол вагоны да болуы мүмкін.Балалар ойын кезінде тыныш отыра алмайды.Тіпті жалғыз баланың өзінде де сөйлесіп жүреді.Сондықтан,ойын барысында тілдесіп үлгісі қалыптасады.

Кеңес

Тақырыбы: "Оқыту іс-әрекетіндегі сюжеттік рөлдік және  дидактикалық ойындардың маңызы"

Дайындалған:А.К.Асылханова