Кичээл сактыышкын: «Аваларга
могейиг».
Сорулгазы: 1) Уругларны авазын хундулеп, ооруп
четтиргенин кезээде илередип чоруур чорукка ооредири.
2) Н.А Островскийнин
«Оон мурнунга ургулчу орелин артып
каарывыс, кайгамчыктыг кижи бар-ол ава-дыр» деп чуулге даянгаш, кижизидер.
3) Школада херээжен башкылар,
кижизидикчи башкылар, черле школада ажылчыннарнын ажылын унелеп, олар
дээрге-силернин ийиги аавларынар-дыр деп чуулду билиндирер.
Кичээлдин дерилгези: Цитаттар, чурук, словарьлыг
ажыл, карточкалар.
Кичээлдин чорудуу:
I.
Организастыг
кезээ.
II.
Кчичээлдин
хевирин тодарадыр.
Эргим уруглар! Бис бо класс шагын
оске кичээлдерден бир оске, онзагай хевирге эртирер бис. Кандыг хевирин
боттарынар тывар силер. Мен силерге айтырыг салырымга, силер шын харыыны тывар
силер, аа!
Кичээл дээш мен хой точка салып каан
мен.
Кичээл: С А К Т Ы Ы Ш К Ы Н.
I-ги козенекте.
1) Херээжен кижинин каасталгазы?
(Сырга)
2) Чаш кижинин баштайгы эммер-эмиг
суду? (аа)
3) Шаанда бичи уругнун озер чери?
(Кавай).
4) Кижинин амы-тыны (Тын).
5) Уругуну ыглаарын, чуу дээрил?
(Ыы).
6) Кажан-даа кижи болган чуулдун,
чузун чугаалааарыл? (Шынын).
7) «К» бижип алыр
8) «Ы» база бижип алыр
9) Эртемнернин унер дозу? (Ном).
Ынчангаш ам номчуптаалынарам че!
Кичээл: С А К Т Ы Ы Ш К Ы Н
Бо кичээлде чуну билип алган турар
силер, дыннанар.
1.Аваларынарны караанар шыйгаш, бичи
када бодап алынарам уруглар.
2.Сактып, бодаптынар бе?
Аванар дугайында эн-не эки чуулду
сактып, бодап-аваларынарны хундулеп, сеткилин хомудатпайн чорууйн деп чуулду
утпазын бодаар ужурлуг бис, уруглар.
Ам мени дыннанар кыска беседа
«Аваларга могейиг»
Эргим уруглар!
Чер кырынга бисти божааш,
остуруп каан эн-не буянныг, кайгамчыктыг кижи ол Ава-дыр!
Ава кижи-ажы-толунун салым чолу дээш,
ооредилгези, амыдыралы дээш-кезээде сагыш аарып,дувуреп чоруур. Ие кижинин
сеткили черле дыш чорбас. Уруум, оглум канчап чорлар ирги? Канчап оларымны бут
кырынга тургузуп алыр чоор деп сеткил ол хоокуй иени дувуредип чоруур. Силе
рол дугайын бодап, аванарны кээргеп, бодап хундулеп чоруур болзунарза эки уруглар.
Кандыг-даа уеде, кажан-даа аванарнын кадыкшылын болгаш амыр-дыжын камнап
чорунар. Олранын сеткилин хомудатпанар. Бис ававыстын мурнунга кезээде орелиг
артар бис. Кандыг-даа кижи-авазынын чангыс Дуне чайгап, аадып хонганын-толеп
шыдаваан чуве-дир. Ону утпанар!.
Аван, ачан сенээ чуртталганы Берген,
сээн аас-кежиин дээш чурттап чоруурлар.
Кандыг-даа иенин аас-кежии
уругларынын чырык хулумзуруу, канн-кадык чорууру, эртемниг кижилер болуп,
амыдыралга-шын эки орукту шилип алыры. Ынчангаш улуг орус чогаалчы Н.А.
Островскийнин
«Оон мурнунга ургулчу орелиг артып
каарывыс, кайгамчык кижи бар-ол ава-дыр» деп цитат-биле тондуререйин.
(Словарь)
II.Танып тып: Мээн авам…» эгезинде-ле мен силерни
караанар шыйгаш, аванар дугайында бодап алынар дээн шежик мен. Ам мен
силернин-биле ажык чугаалажып тургаш, силернин аваларынарнын шынап-ла эрес,
кежээ, арыг-силерге кончуг ынак деп чуулду билген мен. Ам мен силернин аванар
дугайында, эки, чараш домак чугаалаар мен, а силер «Кымнын авазы-дыр ол?
Боттарынарнын аванарны танып алзынарза, холунар кодурер силер шуве!
Чугле чангыс катап хол
кодурер болдур ийин, але. Чугле эки кичээнгейлиг дыннаар, бодангаш харыызын
бээр силер.
«Мээн авам».
1).Мээн авамнын эртеми повар. Авам
чем кылып турда кайгамчык кижи. Ол 1 кыстын, 1 оолдун авазы… Кымнын авазы-дыр?
(ай-Мергеннин)
2).Кылбас, тутпас чувези чок. Кежээ,
орлан, эрес. 2 кыстын, 3 оолдун-эргим авазы… Кымнын авазы-дыр ол?. (Кежиктин).
3).Даайларынын ынак дунмазы. Аът
мунуп турда, белен селен эрлерден тудак чок. Кымнын авазы-дыр ол? (Сайбек).
4).Эмчиде аштакчылап турар. Аарыг
улустун кадыы дээш-арыг силигни тудуп турар. Арыг силиг кежээ. Кымнын авазыл
ол? (Аржаана).
5).Оожум, топтуг будуштуг. Инек
Саар, хлеб быжырар
Хой ажы-толдун авазы.
Кымнын авазы-дыр. (Шериг-оол).
6).Эрес, кежээ малчын-эргим авам.
Кымнын авазы-дыр. (амыр).
Эр хей, солгу уеде Амырнын дугайында
башкылар мактап турар апарган. Кичээл успес, эки бижиир, сан бодап турар
эр-хей!
7) Хой ажы-толун, арыг силиг
кижизидип чоруур. Ынак ава. Кымнын авазы-дыр?. (Хеймер-оол).
III.Домакты чедир тыпкаш, тондурер.
Кымнар-дыр.
1. Эртем билигге ооредип, эки
чуулдерге бистерни кижизидип турар аваларывыс… (Башкылар)
2. Арыг-силигни тудуп турар
аваларывыс… (воспитатель, кижизидикчи башкылар).
3. Ашкарыкчы, чемгерикчи, аваларывыс…
(поварлар).
4. Эргим уруглар! Кончуг шын
тып, харыыны бердинер. Силер школа интерната чурттап турар силер. Ынчангаш
башкыларынар, воспитательтеринер, поварларынар, дээш оске-даа школанын
ажылдакчылары Силернин-ийиги аваларынар-дыр.
5. Оларнын ажыл ижин хундулеп,
ынак болунар.
Хундулуг башкылар!
Бо 2010 чыл-Башкылар чылы Силерге
байыр чедирип тур мен. Ог буленерге аас-кежикти, канн кадыкшылды, оорушкуну
кузедим. Оореникчилеринер Силерни оортуп чоруур болзун.
IV.Орай «миниишкин».
Хундулуг башкылар!» Бистин кичээливиске
келгенинер дээш, четтирдивис. Ам силерден дилээм бо Орай «миниишкин» деп
чуулге, киржииринерни диледим.
Кижи черле чуртталгазында,
бирле чуулду чедир кылып четтикпээн боор дийин. Улгадып келгеш бодап чоруурга
суг, хой-ле чуулдерни эртирипкен боор. Борта мен баштай эгелептейн.
Уруглар, силер бистин бо
частырыывысты бодап, дыннап алгаш, туннелдерден ундурунер.
Кижи шынап-ла Авазынын
мурнунга хой-ле чуулдерни кылган болзумза деп бодап чоруур. Чооку уелерде
машина хой апарган-дыр. Оон мурнунда эвээш, чок турган дийин. Чугле куруне
машиназы, автобустар турган.
Бир эвес бо уе ышкаш хой
машина, путевка чокка толеп дыштаныр уе турган болза. Мен авамны «Чедер»
куротунга дыштантырган болзумза деп бодап чоруур мен, хоокуйну.
Ам слерден кым чугаалаптарыл
башкылар?.
V.Чурук-биле ажыл.
Мини бот чогаадыг.
Бо чурукту коргеш, деннеп
тургаш. Чараш домактан тургузуптунарам. Кичээнгейлиг корунер, уруглар.
1. Ава кижи хун.
2. Ава дээрге алдын хун.
3. Ава кижи чылыы-хунге домей.
Айтырыг 1).Ава кижини чуге хунге
домейлээр силер? а) Ава кижи хун ышкаш чылыжар.
б) Ава чокта чуртталга чок
Хун чокта база чуртталга чок.
Кончуг чараш деннеп тургаш чогаадып
алдынар. Эр-хейлер!
Эн активчини адаар.
Туннел: Чырык ортемчейгше эмиинин
суду-биле азырап каан, мондак билбес ынакшылдыг ие-херээженин алдаржыдып
алгаалынар.
М. Горький.
Онаалга: «Аваларынарнын чуруун
эккээр» дыштанылгада. Бо кичээливиске «Аваларга могейиг» деп альбом кылып алыр
бис.
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.