Конспект Кичээл-оюн Аътка могейиг

Кичээл оюн: «Аътка могейиг»

Сорулгазы: 1). Ооредиглиг: Тыва чоннун национал байырлалы Шагаа болгаш унуп олурар Аът чылынын дугайында оореникчилерге билиндирер.

2). Кижизидикчи: Тыва чоннун эвилен-ээлдек чанчылдарын уругларна ооредир. Уругларны чараш чуулдерге кижизидер.

3). Сайзырадыр: Оюннарга даяанып, сагынгыр-тывынгыр чоруун сайзырадыр. Кичээлге шупту оореникчилернин киржилгезин чедип алыр.

Кичээлдин дерилгези: Слайд, чуруктар, улегер домактар, тывызыктар.

Кичээлдин чорудуу

I.Организастын кезээ.

II.Башкынын беседазы: Эргим уруглар! Бистин эртип турар Чылан чылы эн-не онзагай чуулдерни биске артырган. 1. «Сочи-2014» Олимпиада одун бирле дугаар Тыва черге хулээп алганывыс.

2. «Чангыс суур-чангыс будурулге» деп толевилелдин туннели эки болган.

3. Россиянын Маадыры, Тывавыстын толептиг оглу Чангыс чер чуртуувус Сергей Шойгу Москавын Кызыл шолге шериг чыскаалын хулээп алганы.

4. Бистин школавыста чаа эге школанын таваа салдынган. Ол-ла бугуну санаар болза дыка хой эки чуулдер, кылдынган.

Чымыш иштиг Чылан чылды йорээп удеп.

Ажыл-агыйжы Аът чылды алгап уткуп тура. Шагаа будуузунде аът чылынга таварыштыр хоюг ак оннуг хеп-биле уткуп алыр болза эки. Хеп эътке ой, тар эвес, хостуг, чиик болур ужурлуг. Алдынналчак, сарыг оннер болза херек. Аът –бо сос турк дылдан укталган. Тыва кижилернин кошкун амыдыралынга аът барык-ла чангыс азыраныр, халбактаныр холгези болур. Аът-эр кижинин омаа, оон хей-аъды, чоргааралы, ынаныштыг эжи. Эртемденнернин санап турарын езгаар Аът кижиге 5000 мун хире чылдар иштинде эн кол эжи болуп келген.

Аът делегей кырында эн эрес, эн чараш, эн буянныг, кашпагай амытан. Тыва кижи-аът кырынга оскен. Тыванын национал сулде демдээнде халдып орар арат бар, ол дээрге Тыва кижинин аътка ынаа, могейи-дир.

Эргим уруглар! Богун бо кайгамчык буянныг оргээвиске Тыва чоннун национал байырлалы Шагаага тураскааткан кичээл оюнну эгелээр-дир бис. Мен борта эн кысказы-биле эртип турар Чылан чылынын дугайында кыска доктаар болгаш унуп кел чоруур Аът чылынга тураскааткан оюннарга доктаар бодап тур мен.

2014 чыл ыяш кок Аът чылы болган соонда, кок оннуг хептер кедерин сумелеп турар. Ыяштан кылган каасталгаларны ажыглап болур. Бо чылда билип алыр чуулдер:

Аът-арыг сеткилдиг, ажылчын. Ынчангаш аас –дыл улус-биле кылбас, ажыл-ижинге чаа чогаадыкчы ажылды боданып алыр болза, черле бодалынар будер, чугле шын ону боданып алырындан хамааржыр.

Ам ынчангаш кичээливисти Шагаа йорээли-биле эгелээр-дир бис уруглар.

Айнын чаазы, хуннун эртези

Эрги чылды удеп тур бис,

III.Тывызыктар-биле ажыл.

Бирги болук:

Эптеп тургаш кылганым-

Эътке –соокке ойлешти,

Чазап тургаш кылганым

Чаак, башка ойлешти. (эзер, чуген)

Ийиги болук:

Уш оол эвес болза,

Уш арт ажа бээр мен. (киженниг аът)

IV.Улегер домактар –биле ажыл.

Команда бурузу номчааш утказын чугаалаар.

Бирги болук:

Эки кижээ эш хой,

Эки аътка ээ хой.

Ийиги болук:

Шолук кижи кочуладыр,

Чоржан аът кымчыладыр.

V.Холушкак ужуктер.

1. Оюн «Аъттын дериг-херексели»

Кичээнгейлиг шын тывар. Шупту башкынын тайылбырын кичээнгейлиг дыннаар. Бо холушкак ужуктер узулбес ужурлуг. Чижээ: Чуген.

Э	З	Ч	К	О	С
Ч	Е	У	Л	У	Ы
О	Р	Г	Е	Н	Д
К	Н	А	Ъ	М	Ы
Ы	М	К	Т	Ы	Н

VI. Сула шичээшкин.

Ыраажылар эвес бис

Ынчалзачок хоглуг бис

Чажырбас бис адывыс

Салаалар дег улус бис

Куштар хемнер шуптузун

Айтып тургаш санаар бис

Ажыл-ишти кыла бээрге

Ажыктыг-ла холдар бис.

2. Оюн «Шын харыыны Бер!»

Сагыыр чуул: Эштеринин харыызын кичээнгейлиг дыннаар болгаш ол харыыны катаптавас. Аът тос чоруктуг. 1 кижи-1 харыыны бээр. (чыраа, саяктаар, челер, чортар, шошкуур, маннаар,

3. Оюн «Бодалга»

Хондергейнин тайгазынга тооруктап чораан 3 оолдар 7 аът тып алганнар. Ол аътттарны денге улежир, соп болбас. Канчаар-даа бодангаш чадап кааннанр. Хунзедир маргышканнар, ынчап турда аннап чораан анчы Сат оларнын кырынга аъттыг чортуп келген. Оолдар хамык чуулду чугаалап бээрге, Сат боданып туруп, туруп. А-а-а, билип кааптым дээн! Канчаар улешкен-дир!.

VII.Аът чуруун кайы болук дурген чараш кылдыр оннептерил.

VIII. Туннел

Машина-балгат ковудеп-даа келген болза, аът дугайында утпайн чоруур бис. Чадаанада аът турар чер ажыттынган. Аътка чазаглыг орук-даа, кывар чаар материал-даа херээ чок. Ол изигни изиг, соокту соок дээр эвес. Ынчангаш Аът чылы силерге чугле  эки ооредилгени, быжыг  кадыкшылды кузедим. Оруунар ак болуп, чоруунар будер болзун уруглар. Кичээлге эки киришкеннинер-дээш четтирдивис.

Онаалга: Дараазында кичээлде аъттарнын хевирлерин билип эккээр.