Конспекты по географии на тему "Жер-Кун системасындагы планета"

                         § 34. ЖЕР — КҮН СИСТЕМАСЫНЫН ПЛАНЕТАСЫ

Сабактын максаты:

а) Жер –күн системасынын планетасы жөнүндө кеңири маалымат алышат. Күн системасы, планета-деген терминдер менен таанышышат.

 б) Жашоого болгон көз караштарын өнүктүрүү

в) Жер-Күн бул жашоо. Окуучуларды сейрек жашоо мүнөздөрү  калыптанат жана алдыга туура максат коюп, жакшы жашоого тарбияланышат. Табиятка болгон сүйүүлөрү калыптанат,жаратылышты коргоого тарбияланышат.

Сабактын методу: интерактивтүү метод

Сабактын тиби: жаны материалдарды окуп үйрөнүү сабагы

Сабактын жабдылышы: карточкалар, сүрѳттѳр китеп

Сабактын жүрүшү :1-кадам уютуруу иши

                                    2-кадам мээ чабуул

                                     3-кадам ѳтүлгѳн сабакты кайталоо

                                     4-кадам жаны тема

                                     5-кадам  бышыктоо

                                     6-кадам окуучуларды баалоо

                                     7-кадам үйгѳ тапшырма

Жаңы тема:  § 34. ЖЕР — КҮН СИСТЕМАСЫНЫН ПЛАНЕТАСЫ

          Биз жашап турган Жер абдан чоң. Адамдар аны байыркы заманда эле элестетишкен. Чындыгында адам өтө албагандаЙ болгон бийик тоолор, узакка созулуп жаткан түздүктөр, ойдуң-дар, мелмилдеп жаткан деңиздер жана океандар Жердин бөлүгү гана болуп эсептелишет. Адамдар Жерди чоңдугу боюнча эч нерсе менен салыштыра алган эмес. Ошондуктан Жер абдан чоң жана оор, кыймылсыз. Анын айланасында Күн, Ай жана жылдыздар айланып жүрүшөт деп эсептешкен. Жер жөнүндөгү мындай элестетүүлөр көптөгөн кылымдар бою чындык катары каралып келген. XVI кылымдын жарымында польшалык окумуштуу Николай Коперник (1473— 1543) асмандагы бардык жарык чыгаруучулардын кыймылын түшүндүрүп, Жер дагы өзүнүн огунун айланасында жана Күндүн тегерегинде айланаарын айткан. Ушундан кийин гана Жерди планета катары аташкан. Галилео Галилей асманды биринчи жолу телескоп менен карап, изилдеп, Коперниктин айткандарын далилдеген. Галилей Чолпон планетасынын фазаларынын алмашышынын себебин ачкан. Чолпон Жердин айланасында эмес, Күндүн айланасында айланганда гана анын фазалары алмаша тургандыгын айткан. Галилей Айдын бетинен тоолорду байкаган жана алардын бийиктиктерин өлчөгөн. Жер менен башка асман телолорунун ортосунда анчейин деле айырма жок экендигин байкаган. Мисалы, Жердеги тоолорго окшош тоолор башка асман телолорунда да бар. Демек, мындан Жер да ушундай асман телолорунун бири экендигине ишенүү пайда болот. Галилей Юпитер планетасынын 4 спутниги бар экендигин ачкан. Юпитердин айланасында алардын айланышы айлануу борборунда Жер жатат деген көз карашты четке каккан.Галилей Күндүн бетинен кара тактарды байкаган жана ал тактардын жылышы аркылуу Күн өзунун огунун айлана-сында айланат деген чечимге келген. Телескоптон Саманчынын жолун караганда, ал көптөгөн майда жылдыздардан тураары көрүнөт.

ЖЕР — КӨГҮЛТҮР ПЛАНЕТА: «Тан калаарлыктай сулуулук!..». Бул сөздү 1961-жылы 12-апрелде Жерди космостон алгачкы ирет көргөн биринчи космонавт Юрий Гагарин айткан болучу. Ал ошондо өзүнүн күндөлүгүндө мындай деп жазган: Мен горизонтту карап турганымда Жердин жарык бети акырындык менен капкара асманга өткөндугүн даана көрдүм. Андан кийин акырындык менен көгүлтүр түскө өттү.Бизидин планетабыз көгүлтүр түскө бөлөнуп турду.. Ал акырындык менен өзгөруп, сыя көк, андан кийин толук капкара болуп калды.Бул өтүү абдан кооз болгондуктан, соз менен жеткирүү кыйын. Андан ары Гагарин төмөнкүлөрдү жазат: «Космос кемеси Жердин караңгы жагынан күндүзгү жагына өткөндө таң калаарлыктай кооздукка кезигесиң. Адегенде саргыч жолго көрүнөт. Алакырындык менен билиинбей бизге белгилүү болгон көгүлтүр түскө  өтөт. Сүрөттөлүштү сөз менен жазып жеткирүү мүмкүн эмес. Ал көпкө чейин эсте калат.

Келгиле балдар: Косманавттар байкаган Жер бетинин түсүнүн көгүлтүр түстөн кара түскө өтүп өзгөрүшүн тушүндүрүүгө аракет жасап көрөлү. Бул биздин оюубузда ракетага «түшуп» тик өйдө учтук деп элестетели. Көгүлтүр асман-бул аба. Кадимки биз дем алган, канаттуулар, самолеттор  бар. Караңгыда көрүнбөйт. Түнкүсүн аларды көрбөйбүз, ал эле эмес абанын өзу жоктой сезилет. Ал эми күндүз аба Күн нуру менен жарыктанат. Абадагы ар бир чаңча жарыкты чачыратат жана жаркырайт. Аба күңүрт болуп калат. Бөлмөгө түшөн жарыктын шооласында абадагы чандар жүргөндүгүн даана көрүүгө болоорун эске салгыла. Бийиктик 10000 километр.Жылдыздар бир канча алыстай баштап Жер бүт бойдон көрүндү. Жер шары бардык тарабынан жука көгүлтүр кабыкча менен оролгон. Жерде туруп карагандар үчүн бул көгүлтүр кабыкча — асман. Ошентип, көгүлтүр планетага — Жерге кайтып келдик.

Кызык экен, билип ал!

ЖЕР ШАРЫНЫН ГЕОГРАФИЯСЫ ЦИФРАЛАР МЕНЕН

Жер Массасы:            5 973 502 000 000 000 000 000 т

Экватордун узундугу:        40 075 км

Бетинин аянты:         510 074 600 км2

Кургак жерлер:          148 940 540 км2

Суу каптап турган жерлер: 391 134 060 км2

              Материктер

Аянты (км²)

1.         Евразия          43 998 920 + 9 699 550

2.         Африка           29 800 540

3.         Түндүк Америка      24 320 100

4.         Түштүк Америка     17 599 050

5.         Австралия      7 687 120

6.         Антарктида    14 245 000

              Океандар

Аянты (км²)

1.         Тынч   166 242 517

2.         Атлантика      86 557 800

3.         Инд     73 427 795

4.         Түндүк Муз    13 223 763

            Эң терең жерлер

Мариан ноосу (желоб) —     11 033 м

Пуэрто Рико ноосу —           8 648 м

Зонд ноосу —            7 725 м

Литке ойдуңу —       5 450 м

Эң бнйик тоо чокулары (м)

1.         Эверест (Джомолунгма) (Азия)       8 848

2.         Коммунизм чокусу (Тажикстан)     7 495

3.         Жеңиш чокусу (Кыргызстан)          7 439

4.         Аконкагуа (Түштүк Америка)         6 960

5.         Мак-Кинли (Түндүк Америка)        6 194

6.         Килиманджаро (Африка)     5 895

Эң узун дарыялар

Узундугу (км)            Узундугу (км)

1.         Нил     6 669   9. Лена            4 400

2.         Амазонка       6 436   10. Макензи

3.         Миссисшш     (Пис—Ривер менен) 4 240

(Миссури менен)       5 969   11. Меконг     4 183

4.         Объ (Иртыш менен)  5 410   12. Нигер       4 183

5.         Янцзы 5 471   13. Парана      4 023

6.         Хуанхэ           4 827   14. Муррей

7.         Конго 4 373   (Дарилнг менен)        3 713

8.         Амур   4 440   15. Волга        3 530

Ири көлдөр, О

Аянты (км²⁾    Эң терең жери (м)

1.         Касшш деңизи  368 000        1025

2.         Жогорку деңизи 82 362        406

3.         Виктория деңизи 69 485       81

4.         Арал деңизи (?)   51 100       61

5.         Гурон                 59 570          229

6.         Мичиган             58 016         282

7.         Танганьика        32 893          1 417

8.         Чоң Аюу            31 792          413

9.         Байкал              30 510           1 620

10.       Ньясе  29 604 678

Айрым ири шаркыратмалар,

Бийиктиги  (м)

1.         Анхель (Түштүк Америка) 979

2.         Виктория (Африка)   422

3.         Ниагар (Түндүк Америка)   59

                                          Негизгн деңиздер, Ш

Аянты (км²⁾    Орточо тереңдиги (м)

1.         Түштүк Кытай    2 974 615   1 464

2.         Кариб               2 515 926       2 575

3.         Жер ортолук      2 509 969    1 501

4.         Беринг              2 315 000      1 598

5.         Мексика булуңу 1 507 639   1 615

6.         Охот                 1 603 000      777

7.         Япон                1 012 949       1 667

8.         Гудзонов булуңу    730 121  93

9.         Кара деңиз           422 000     1 300

Суроолор жана тапшырмалар.

1.     Космостон  Жер  кандай болуп көрүнөт?

2.     Күн өзүнүн огунун айланасында айланат деген чечимди айткан?

3.     Эмне үчүн Жер –Күн  системасынын планетасы деп аталган.

окуучуларды баалоо:

үйгѳ тапшырма: § 34. Кластер түзүп келүү

Краткое описание документа:

Сабактын максаты:

а) Жер –күн системасынын планетасы жөнүндө кеңири маалымат алышат. Күн системасы, планета-деген терминдер менен таанышышат.

б) Жашоого болгон көз караштарын өнүктүрүү

в) Жер-Күн бул жашоо. Окуучуларды сейрек жашоо мүнөздөрүкалыптанат жана алдыга туура максат коюп, жакшы жашоого тарбияланышат. Табиятка болгон сүйүүлөрү калыптанат,жаратылышты коргоого тарбияланышат.

Сабактын методу: интерактивтүү метод

Сабактын тиби: жаны материалдарды окуп үйрөнүү сабагы

Сабактын жабдылышы: карточкалар, сүрѳттѳр китеп

Сабактын жүрүшү :1-кадам уютуруу иши

2-кадам мээ чабуул

3-кадам ѳтүлгѳн сабакты кайталоо

4-кадам жаны тема

5-кадамбышыктоо

6-кадам окуучуларды баалоо

7-кадам үйгѳ тапшырма