Шоқан Уәлиханов

       

 

Сабақтың тақырыбы:  Шоқан Уәлиханов.                                                                            Сабақтың ұраны:«Шоқанның іші-алтын, сырты-күміс.»   

Сабақтың мақсаты:1.Балалардың Шоқан Уәлиханов жайында алған білімдерін тексере отырып, сабақтың тақырыбы бойынша қорытып, бекіту.

                                      2.Сөздер,диалог,әңгіме,аударма арқылы балалардың сөздік                                                                                                                                                                   

қорын байыту,сөйлеу тілін жетілдіру , грамматикалық тақырып бойынша сауатты

лығын арттыру.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               

                                                  3.Балаларға Шоқан Уәлиханов қазақ халқының ұлы ғалымы

екенін тамашалату , ғылым саласында қосқан үлесін үлгі ету, өнер адамдарына де-

ген сүйіспеншілігін арттыру , басқа ұлт өкілдерімен осы ұлы ғалыммен , оның өнері

мен таныстырып , құрметтеу , сыйлау сезімдерін ояту.

Көрнекілігі: карта,портрет,суреттер,«қоржын», карточкалар, мәтін, сөзжұмбақ, тірек

схема.

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі:Сәлеметсіздер ме!Отырыңыздар!

Бүгін сабақта кім кезекші?Сыныпта кім кезекші?Бүгін кім жоқ?Бүгін нешесі ? Аптаның

қай күні ?Қазір жылдың қай мезгілі?Күз айларын ата.Бүгінгі ауа-райы қандай?

Сабақтың мақсаттарымен таныстыру: Бүгін біз,балалар,сөздерді «қоржын» ойыны

бойынша тексереміз, аударамыз, синоним,антонимдерді қайталаймыз.Карточкалар

бойынша сөз тіркестерін,сөйлемдер құрастырамыз,диалог,сұрақтарға жауап береміз,

әңгімелейміз,мәтінмен жұмыс жүргіземіз,тапсырмаларды орындаймыз ,»Ол қандай

мамандық?»деген сөзжұмбақты шешеміз,Шоқан Уәлиханов»Сегіз қырлы-бір сырлы»

дегенге әр әдістер бойынша келу.

Кіріспе әңгіме:Балалар,Шоқан Уәлиханов 1835 жылы Қостанай облысында Құсмұрын

деген жерде туған.Ол ғалым,суретші,қазақ тарихын және өнер зерттеушісі,этнограф,

географ,тарихшы,саяхатшы,жазушы,ақын.Осы көрмеде Шоқанның суреттері бар. Шоқан

қазақ халқының тарихын ғана емес, басқа –қытай , қырғыз , дұнған , ұйғыр халықтары-

ның тарихын зерттеген.

 

Сабақтың ұраны : Енді ,балалар, сабақтың ұранымен танысамыз . Қазір мен оқимын , сосын қайталап аударамыз.»Шоқанның іші алтын-сырты күміс.»Осыны аударғаннан кейін балалардан ұранның мағынасын қалай түсінетіндіктерін сұраймын.

Мақал- мәтелдер: Балалар , өнерлі адамдар туралы қандай мақал-мәтелдерді білесің

дер? «Өнерліге өлім жоқ», «Өнерлінің өрісі ұзақ», «Ер есімі – ел есінде «,»Ер ісімен ,

құс қанатымен  «,»Әр заманда – бір көреген».

Шоқан – өте білімді , оқымысты адам. Ол ғылымның  әр саласына үлес қосқан.  Осы сөз

Шоқанның сөз  асылын  білгенін  көрсетеді.Ол  қазақ  ауыз  әдебиетіне  қосқан 300 жуық  мақал-мәтел;200 –ден  астам  сөз  тіркесін  жазған.

Суретшілік өнер, тарихшы , географ , саяхатшы- Шоқанның сегіз  қырының бірі  ғана .

Шоқан өте сымбатты , кескінді , кішіпейіл , мейірімді адам болған . Ең жақын достары

орыс  ғалымдары Достоевский  мен  Семенов Тянь- Шанский.

Дәптермен жұмыс : Енді  жұмыс  дәптерлеріңді  ашып , бүгінгі  күнді , сабақтың  тақыры

Бын, ұранын  көшіріп  жазыңдар .

Сөздермен  жұмыс : Біз алдында қазақ   халқының  мақал – мәтелдерін еске түсірдік ,

енді  қазір  қазақтың қол – өнер затымен танысып , «Қоржын « ойынын  ойнаймыз .

Асықтар орнына асықтарлық  суреттеріне  сөздер  жазылған .

«Қоржын» ойыны : Сөздерді  оқып  аудару , синоним және  антонимдерді  табу , ажыра

ту . Ғалым – оқымысты-ученый

Қайталанбас – неповторимый

Белгілі – әйгілі – атақты – ұлы

Тұлға – бейне – образ

Тұңғыш – алғаш – бірінші

Зерек – алғыр –способный

Ілім – білім – знание

Шын – рас – правда

Айрықша – ерекше – особенно

Памятник – мүсін – ескерткіш

     

Современник – замандас

Пик – шоқы – төбе –шыңрау

Всесторонний – сегіз қырлы – жан жақты

Басы – аяғы –начало – конец

Дос – жау – друг – враг

 

Алғашқы – соңғы – начало – конец

Биік – аласа – высокий – низкий

Байқатады – көрсетеді – показывает

Ауылдарға  бөлу : Балалар,мен сендерді 4 ауылға  бөлемін.

1ауыл – Шоқан Уәлихановтың  ауылы

2ауыл – Ұлы жүз – Төле би  ауылы

3ауыл – Орта жүз –Қазыбек би ауылы

4ауыл – Кіші жүз –Әйтеке би ауылы

Карточкалармен  жұмыс : топпен жұмыс,әр топқа тапсырма  беріледі.

1.Осы тірек сөздерді пайдаланып , сөз тіркестерін құрастыру.

Суретші   -         саяхатшы  -           фольклорист

Географ  -          ШОҚАН      -           зерттеуші

Ғалым     -           этнограф   -           жазушы

2.Сөйлемдерді  дұрыс  құрастыру.

Құсмұрын  деген                                              бұлағы , көлі   бар

Ол                                                                         Құсмұрын  атанған

Шоқан  Уәлиханов                                            мүлде    өзгеше

Құсмұрынның                                                    қазақ  халқының  ұлы  ғалымы

Бұл  өлке                                                             Қостанай  облысында

Құсмұрын   табиғаты                                        жердің     аты

3.Мәтін  бойынша  диалог   құрастыру.Пармен  жұмыс , тақырып  бойынша

 

Бір  оқушы сұрақ  қойып , екіншісі – жауап береді.

4.Берілген  тақырыптарға  әңгіме  құрастыру.

1.Шоқан  Уәлиханов – ғалым.

2.Шоқан – суретші.

3.Шоқан  - қазақ  өнерінің  зерттеушісі.

Ескерту  диктанты : Балалар,соңғы  сабақта  біз  Шоқан  Уәлихановтың  сөзін  жаттадық,

Қазір мен бір  рет оқимын , сосын оқушы  оқиды , сосын  ескерту диктант жазамыз .

Сергіту  сәті : «Ол  қандай мамандық ?» ойыны.

Ал – ғым –

Шіре – тсу –

Шыжа  -  уз –

Его – граф –

Лорист – лькоф –

Мәтінмен  жұмыс : Балалар , әр  партада мәтін бар .Мәтін бойынша жұмыс түрлерін

орындау :

1.Мәтінді оқу , аудару,сұрақтар қою .

2.Тақтаға шығып , схема бойынша әңгімелеу.

Тірек схемамен жұмыс : Балалар , Шоқан  Уәлиханов туралы өте  көп мәліметтер бар.

Шоқан  Уәлиханов – саяхатшы , зерттеуші , ғалым .Ол көп халықтың тарихын , фолькло

рын зерттеген,көптеген материалдар жинаған. Қытай, Қырғызстан,Қашғария елдеріне

 1858 жылы 22 мауысымда сапарға  шығады .

Осы сапарды  4 кезеңге бөлуге  болады .

1 кезең – 1858 жылы 22 мауысымнан 14 қыркүйекке  дейін  Қытай елінде болған.

2 кезең – 14 қыркүйектен – 1 қазанға  дейін Қырғызстанда  болған.Шоқан қырғыз

Халқының  асыл мұрасын  «Манас» жырын  алғаш рет жатқа түсірді.

3 кезең – 1858 жылы 1 қазаннан 1859 жылы 11 науырызға дейін  Қашғария  елінде

болған .

 

4 кезең – 1859 жылы 12 науырыздан  12  сәуірге дейін созылады . Шоқанның  «Іле өлке

сінің географиялық  очеркі ‘’, «Жонғария очерктері’’,»Қырғыздар  туралы  жазбалар»,

« Ыстықкөл сапарының  күнделігі ‘’, т.б. зерттеулері бар .

Дәптермен  жұмыс : Балалар , Шоқанның сапарының осы 4 кезеңдерін дәптерге көшіріп жазыңдар.

Тест – әдісі : тест – әдісін жүргізіп , тексеріп,бағалаймыз.Парақтарды ауыстырыңдар ,

Сендер өлшемдеріне  қарап , бір – біріннің білімдерін  бағалайсыңдар.

Қорыту : Сабақты  қорыту, бекіту мақсатында  өзім  жасаған сөзжұмбақты шешкіземін .

Үйге  тапсырма : Ұранды  жаттау,сөзжұмбақ жасап келу.

Бағалау : Оқушылардың  білімдерін бағалау.                       

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                  Шоқан  Уәлиханов

                                  (1835 – 1865 ).

        Шоқан  Уәлиханов 1835 жылы  Қостанай  облысының  Құсмұрын  деген жерінде  туған.Оның  әкесі  Шыңғыс  1847  жылы  Омбы  қаласындағы  кадет корпусына  оқуға

береді. 1853 жылы жас Шоқан  кадет корпусын  үздік  бітіріп , офицер  шенін алады .

        1853 жылы Уәлиханов  Құлжа , Ыстықкөл , Алатау өңірлеріне экспедицияға  шығады.  Сол жерлерде  тұратын  халықтардың  тарихын , әдет – ғұрпын зерттейді .

         22 жасар Шоқан  1857 жылы  Ресей  Географиялық  қоғамының мүшесі  болып

сайланады .Шоқанның  «Жонғария  очерктері “, « Қырғыздар туралы  жазбалар”, «Ыс

тықкөл  сапарының  күнделігі “ т.б. ғылыми  еңбектері  бар , 1865 жылы Лондонда

ағылшын  тілінде  басылып  шықты . Шоқанның  көптеген  картография  жұмыстарына

кіргізген  жаңалықтары  , көптеген  қазақ  ауыз  әдебиетіне  қосқан  мақал – мәтелдері,

сөз тіркестері  бар .

          Семенов – Тянь – Шанскиймен , Достоевскиймен  дос  болды . Дүниежүзілік ғылымға елеулі  үлес қосқан Шоқан  Уәлиханов  1865  жылы  сәуірдің  10 –нда Талды

қорған  облысы  Матай тауының етегінде  қайтыс  болған . 

 

 

үздік  - отлично

елеулі   үлес – весомый   вклад

 

 

 

 

 

 

 

                   

                             Тақырып: Шоқан  Уәлиханов

                                                              1 – нұсқа

1.Шоқан  нешінші  жылы туған ?

А) 1830;Ә)1835;Б) 1845

2.Шоқан қай жерде  туған ?

А)Құсмұрын; Ә)Қостанай;  Б)Көкшетау

3.Шоқанның шын  аты  кім ?

А)Еркетай;Ә)Мұхамедханафия;Б)Мұхамеджан

4.»Шоқы , Шоқан “қандай  мағынаны  білдіреді ?

А)шоқыдай  биік ; Ә)аса көрікті ; Б) судай  таза

5.Шоқан бала жастан қандай болды ?

А)зерек; Ә)нашар;Б)аңқау

6.Шоқан бірінші  рет  қай  елге саяхат жасады?

А)Қазақстан Ә)Қырғызстан ; Б)Қытай

7.Шоқанның  қанша  суреті  сақталған ?

А)300;Ә)200;Б)250

8.Шоқанның суреттері  қай кітапта басылып  шықты ?

А)»Шоқан  және өнер «, Ә)Шоқан – этнограф «,Б)»Шоқан – асқан  жазушы «

9.Шоқан  қандай суретші ?

А)көркем суретші Ә)ақын  жанды; Б)әйгілі  суретші

10.Шоқанның әкесі  кім ?

А)Шыңғыс ;Ә)Уәлихан;Б)Өскенбай

11.Нешінші  жылы кадет корпусына оқуға түсті ?

А)1874; Ә)1848 ; Б) 1847

12.Шоқан нешінші  жылы Ресей Географиялық қоғамының мүшесі  болып  сайланды ?

А)1855;Ә)1857; Б) 1875

13.Шоқан не  жазды ?

А)Ғылыми еңбек;Ә)сықақ Б)мақала

14.Оның еңбектері қай  тілге аударылды ?

А) түрік ; Ә) француз; Б)ағылшын

15. Шоқан  қай жылы қайтыс  болған ?

А)1855 ;Ә)1856; Б)1865  

                  

 

                                                  Тақырып : Шоқан  Уәлиханов

                                                               2 – нұсқа

1.Шоқан нешінші  жылы  туған ?

А)1835 ;Ә) 1885 ; Б) 1853

2.Шоқан  кім ?

А) ғалым ; Ә ) оқытушы; Б) мұғалім

3.Шоқан 1847 жылы қайда  оқуға түсті ?

А)медресеге ;Ә) кадет корпусына; Б) училищеге

4.Шоқан бала жастан қандай болды?

А)алғыр; Ә)нашар; Б)жаман

5.Шоқанның қандай очерктері бар?

А)Манас; Ә)Қытай очерктері; Б)Жоңгария очерктері

6.Ол қайда оқыды?

А) Орынборда; Ә)Қостанайда; Б)Омбыда

7.Шоқан бірінші рет қай елге саяхат жасады?

А)Қыргызстан; Ә)Қазақстан; Б) Ресей

8. Шоқан не жазды?

А)Ғалыми еңбек; Ә)мақала; Б)сықақ

9.Шоқан қай елдін географиялық мүшесі болып сайланды?

А)Қытай; Ә)Ресей; Б)Қазақстан

10.Шоқан кім болуды армандады?

А)әнші; Ә)саяхатшы; Б)мұғалім

11.Оның омірі қандай болды?

А)ұзақ; Ә)жақсы; Б)қысқа

12.Шоқан нешінші жылы экспедицияға аттанды?

А)1853; Ә)1835; Б)1858

13.Шоқанның әкесі кім?

А)Шыңғыс; Ә)Уәлихан; Б)Үскембай

14.Шоқанның анасы кім?

А)Ұлжан; Ә)Ұлпан; Б)Зейнеп

15.Шоқан қай жылы қайтыс болды?

А)1856; Ә)1865; Б)1857

 

                             

                                     Тақырып : Шоқан  Уәлиханов

                                                                           3-нұсқа

1.Шоқанның шын аты кім?

А)Мұхаметжан; Ә)Мұхаметқали; Б)Мұхамедханафия

2.Шоқан деп кім еркелетіп қойған ат?

А)әкесі; Ә)анасы Б)әжесі

3. Шоқан кім?

А) мұғалім; Ә)зерттеуші; Б)әнші

4.Ол қай жылы дүниеге келді

А)1835; Ә)1845; Б)1836

5.Шоқанның қанша суреті сақталған?

А) 200; Ә) 500; Б) 300

6.Шоқанның суреттері қай кітапта басылып шықты?

А)«Шоқан және өмір»; Ә)«Шоқан және өнер»; Б)«Шоқан және театр»

7.Шоқан қай жерде оқыды?

А)Омбыда; Ә)Астанада; Б)Қостанайда

8.Шоқан нешінші жылы кадет корпусын бітірді?

А)1853; Ә)1833; Б)1855

9.Шоқан кадет корпусын қалай бітірді?

А)үздік; Ә)жақсы; Б)орташа

10.Шоқанның еңбектері 1865 жылы Лондонда қай тілде басылып шыкты?

А) қазақ; Ә)ағылшын; Б)неміс

11.Шоқан не жазды?

А)ғылыми еңбек;  Ә)сықақ; Б)мақала

12.Шоқанның достары кім?

А)Лермонтов; Ә)Толстой; Б)Достоевский

13.Шоқан қай жылы қайтыс болды?

А)1855; Ә)1856; Б)1865

14.Шоқан қай жерде қайтыс болды?

А)Қостанай; Ә)Талдықорган; Б)Кокшетау

15.Оның омірі қандай болды?

А)қысқа; Ә)ұзақ; Б)жақсы

 

 

                                                            Тақырып : Шоқан  Уәлиханов

                                                                                  4-нұсқа                                                                  1.Шоқан Уәлиханов кім болған?

А)суретші; Ә)инженер; Б)дәрігер

2.Шоқан қай жылы дүниеге келді?

А) 1855; Ә) 1835; Б) 1885

3.Шоқанның әкесі кім?

А) Уәлихан; Ә)Шыңғыс; Б)Уәли

4.Шоқанның анасы кім?

А)Ұлжан; Ә)Айғаным; Б)Зейнеп

5.Ол қай жерде туған?

А)Құсмұрын; Ә)Қостанай; Б)Көкшетау

6.«Шоқы,Шоқан» қандай мағынаны білдіреді?

А)өте көңілді;  Ә)шоқыдай биік;  Б)аса көрікті

7.Шоқан деп кім еркелетіп қойған ат?

А)әжесі; Ә)атасы; Б)анасы

8.Шоқан нешінші жылы оқуға түсті?

А)1847; Ә) 1874; Б) 1849

9.Шоқан қай жерде оқыды?

А)Қостанайда; Ә)Омбыда; Б)Семейде

10.Шоқан қайда оқыды?

А) мектепте; Ә)кадет корпусында; Б)медреседе

11.Шоқан кім болуды армандады?

А)саяхатшы; Ә)әнші; Б)құрылысшы

12.Шоқан нешінші жылы Ресей географиялық қоғамының мүшесі болып сайланды?

А)1857; Ә)1858; Б)1885

13.Шоканның суреттері қай кітапта басылып шықты?

А) «Шоқан және өнер»;  Ә) «Шоқан және табиғат»; Б) «Шоқан асқан жазушы»

14.Шоқан қандай суретші?

А)көркем суретші; Ә)ақын жанды; Б)әйгілі суретші

15.Шоқанға ескерткішті кім қойған?

А)генерал-лейтенант Колпаковский; Ә)генерал Госфорт; Б)генерал-адьюдант фон Кауфман

                                                          

 

                                                                 Дұрыс жауаптар      

                                                     

1-нұска                                     2-нұска                                     3-нұсқа                                     4-нұсқа

1-Ә                                            1-А                                                  1-Б                                             1-А

2-А                                             2-А                                                  2-Ә                                             2-Ә

3-Ә                                            3-Ә                                             3-Ә                                              3-Ә

4-А                                            4-А                                              4-А                                              4-Б

5-А                                            5-Б                                              5-А                                                            5-А

6-Ә                                            6-Б                                              6-Ә                                              6-Ә

7-Ә                                            7-А                                              7-А                                               7-Б

8-А                                            8-А                                              8-А                                               8-А

9-А                                            9-Ә                                              9-А                                               9-Ә

10-А                                          10-Ә                                            10-Ә                                             10-Ә

11-Б                                          11-Б                                             11-А                                             11-А

12-Ә                                          12-А                                             12-Б                                             12-А

13-А                                          13-А                                             13-Б                                             13-А

14-Б                                          14-Б                                              14-Ә                                            14-Ә

15-Б                                          15-Ә                                              15-Ә                                            15-А

 

 

         Бағалау:

                       1-2 қате - «5»

                       3-4 қате – «4»

                       5-6 қате – «3»

                       7-8 қате –«2»