Меншік мәселесі, салықтар мен міндеткерлік түрлері

10-сынып.       Қазақстан тарихы.     Күні 30.01

Пән мұғалімі: Г.О. Амиралиева.

Сабақтың тақырыбы: Меншік мәселесі, салықтар мен міндеткерлік түрлері.

Сабақтың мақсаты: ХV-ХVIII ғасырлардағы Қазақ хандығының басқару жүйесін, ұлыстық құрылымын, әкімшілік-құқықтық нормаларының ерекшеліктерін көрсету. Сот жүйесін салықтар мен міндеткерліктер түрін түсіндіру.

Сабақтың міндеттері:

? Топпен және жеке жұмыс жасайды

? Оқушылар өздігінен жұмыс істеуі арқылы олардың ой-өрісін дамытып, өзіне деген сенімін, пәнге деген қызығушылығы артады.

?  Тарихи-мәдени ескерткіштерді қадірлеп, мақтанышпен қарау сезімін оянады.

Сабақтың түрі: жаңа білімді игеру

Сабақтың әдісі: интерактивті

Сабақтың типі: жаңа сабақ

Сабақтың көрнекілік-құралдары:

Қазақстан картасы, кеспелер, суреттер, тірек сызбалар.

Сабақтың барысы: 

І.Ұйымдастыру кезеңі: «Жұптасу» арқылы топқа бөлу.

Оқу құралын тексеріп, түгелдеу. Оқушылар зейінін сабаққа аудару.

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау: Хандық мемлекеттегі басқару жүйесі.

Үй тапсырмасын жеке-жеке сұрап, өзара топарасында сұрақ қойдыру.

«Кім жылдам?»

1.     Қасым хан қай жылдары хан болды?

2.     Қасым хан қандай саясат жүргізді?

3.     ХVI ғасырдың 20-40 жылдары неге аласыпыран жылдары деп аталды?

4.     Хақназар хан қай жылдары хан болды?

5.     Хақназар хан тұсында көрші елдермен жағдай қандай еді?

6.     Тәуекел хан тұсында Ресейге жіберілген елшілікке қандай міндеттер қойылды?

7.     Қазақ хандығы қай жылы құрылды?

8.     Қазақ хандығының іргесі қаланған жер?

«Тұлғаны таны»

1. «600 адамдық қолмен Жоңғар Алатауында тар жылғасында қонтайшының әскерін қарсы алып, тар жылғада бірнеше ор қаздырып, оларды бекініс етіп, мылтығымен 300 жауынгерді орналастырып, қалған 300-бен Батур қонтайшының сыртынан кенеттен шабуыл жасайды» Бұл тарихи оқиғаға қай хан жасады?   (Жәңгір хан)

2. «Ол басқарған жылдары қазақ халқының саны 1млн-ға жетіп, әскер саны 300 мыңға жеткен хандықтың көлемі өсіп, қазақ елі туралы мәлімет Батыс еуропаға жетті» Бұл тарихи жылдар қай ханның еңбегі? (Қасым хан)

3. «Орыс патшалығына алғаш елші жіберген, бірақ елшілік нәтижелі аяқталмаған, Ташкент аймағы 200 жыл бойы қазақ хандығының құрамына енгізген қазақ ханы?» (Тәуекел хан)

4. «Қырғыздармен одақтастықты нығайта түскен, Моғолстан билеушісі Абад-ар-Рахим ханмен достық қарым-қатынаста болған, соның нәтижесінде сол уақытта қазақ хандығына ойраттар шабуыл әрекеттері іске аспаған» Бұл қай хан? (Есім хан)

Картамен жұмыс.

Қазақ хандығы  қай жерде құрылған екен?

Неге Тараз қаласында қазақ хандығының 550 жылдығын тойлау жоспарлануда?

Сабақтың жоспары:

1.     Меншік мәселесі.

2.     Салықтар мен міндеткерліктер түрлері.

3.     Қорытындылау.

«Миға шабуыл»

Балалар бүгінгі сабақта қазақ хандары туралы айттық, енді сол хандардың мемлекеттке билік жүргізгені үшін, әскер ұстау үшін не қажет болған?

Қазақ хандығының меншік және салықтары туралы не білесіңдер?

Білгенім	Үйренгенім	Үйренгім келеді

Тақырып ашылған соң екі топқа тапсырма бөлініп, олар бірінші жеке-жеке, жұппен, топпен талқылайды.

I топ. Меншік қатынастары.

II топ. Салықтар мен міндеткерліктер.

«Мағананы аш»

Сойырғал - өмір бойына жер беріледі, салық жинайды, сот-әкімшілік істерін басқарады

Икта - уақытша жер пайдалану және салық жинау құқығы.

Милк - жер тілімдеріне және халықтан жиналатын  салыққа жеке меншік құқығы

Вакф - мұсылман дінбасыларына тиесілі жер

Зекет- мал басынан ханға төленетін салық (мұсылмандардың сауда және жылжымайтын мүлік үшін алынатын заттай алым)

Хараж-жер салығы

Тағар-әскер үшін алынатын салық

Баж – саудагерлерден алынатын жол салығы

Жасақ – көшпелі малшылардан алынатын салық

Халықтың атқаратын міндеткерлік

    Хан мен сұлтанға сыбаға, соғым беру.

    Ақсүйектерді қонақ етіп күту

    Салық жинаушыларды, т.б. көлікпен қамтамасыз ету.

Семантикалық карта.

Сойырғал	Уақытша жер пайдалану және салық жинау құқығы.
Икта	Өмір бойына жер беріледі, салық жинайды, сот-әкімшілік істерін басқарады
Милк	Мұсылман дінбасыларына тиесілі жер
Вакф	Жер тілімдеріне және халықтан жиналатын  салыққа жеке меншік құқығы

Семантикалық карта.

Баж	Көшпелі малшылардан алынатын салық
Жасақ	Саудагерлерден алынатын салық
Хараж	Мұсылмандардың сауда мен жылжымайтын мүлік үшін алынатын салық
Зекет	Жер өңдеуші егіншілерден алынатын салық

 

                             Феодалдар                                            Қарапайым халық

 

                                                                                                                 Қараша

             Сұлтандар                        Билер                                                  Қара кісі

             Қожалар                             Бай-шонжарлар                                   Шаруа

                                                         Батырлар                                             Бұхара

                                                         Ақсақалдар                                          Құл-құтан

Ханның құқығы, міндетті

                                        Құқығы                                                           Міңдеті

                                                                                                    Елді сыртқы жаудан қорғау

1. Мемлекеттің жеріне билік жүргізу                                       Әскерді басқару

2. Соғыс жариялау, билік жасау.                                              Мемлекеттің сыртқы саясатын шешу.

3.  Шет мемлекетермен келіссөз жүргізу

4. Өзіне бағынышты адамдарды өлім жазасына кесу, не тірі қалдыру

5. Заң шығару, бұйрық беру.

Сабақты бекіту:

Салық түрлері

      Зекет- мал басынан ханға төленетін салық (мұсылмандардың сауда және жылжымайтын мүлік үшін алынатын заттай алым)

      Хараж - жер салығы

      Тағар - әскер үшін алынатын салық

      Баж – саудагерлерден алынатын жол салығы

      Жасақ – көшпелі малшылардан алынатын салық

Халықтың атқаратын міндеткерлік

      Хан мен сұлтанға сыбаға, соғым беру.

      Ақсүйектерді қонақ етіп күту

      Салық жинаушыларды, т.б. көлікпен қамтамасыз ету.

Үйге тапсырма, бағалау: Меншік мәселесі, салықтар мен міндеткерлік түрлері.