Монғолдардың Қазақстан жерін жаулап алуы.

7-сынып Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: Монғолдардың Қазақстан жерін жаулап алуы.

Білімділік мақсаты: Оқушыларға Қазақстанда Монғол империясының үстемдік

                                     етуі, империяның басқыншылық саясаты мен оның

                                     зардаптарының әсері жайында толық мағлұмат беру.

Тәрбиелік мақсаты: Қазақ тарихындағы осы бір оқиға арқылы оқушыларды                         

                                    патриоттыққа, елжандылыққа, саяси сауаттылыққа

                                    тәрбиелеу.

Дамытушылық мақсаты: Оқушылардың белсенді ойлау қабілетін арттыру,

                                              алған білімдерін қажетіне сай пайдалана білуге, өз

                                             бетінше қорытынды жасауға дағдыландыру.

Сабақтың түрі:  Аралас сабақты меңгерту.

Сабақтың әдісі :сұрақ –жауап, баяндау

Сабақтың көрнекілігі: сурет, карта ,тест,оқулық

Пәнаралық байланыс: Дүние жүзі тарихы, география, әдебиет

Сабақтың барысы:               І.Ұйымдастыру кезеңі

                                               ІІ.Үи тапсырау

2. Үй тапсырмасы бойынша тарихи-таным (тұлғаларды таны)

1.     Аристотельден кейінгі екінші ұстаз (Әл Фараби)

2.     Дүниенің геоцентрлік жүйесін Коперниктен 500 жыл бұрын айтып кеткен тұлға

3.     Алдарыңыздағы тұлға былай деген: «Арабша, тәжікше кітаптар көп. Ал бұл – біздің тіліміздегі тұңғыш даналық жинақ». Бұл тұлға кім және қандай еңбегін сипаттап отыр?

4.     Мына кесене қай тұлғаға арнап салынған?

5.     Бұл тұлғаның еңбектері халықты инабатты болуға, адал өмір сүруге, арамдықтан аулақ болуға шақырады

2. Тест (10 сұрақ) – фронтальный

1.Отырар қаласында туған шығыстың аса көрнекті ғалымы

 А)Жүсіп Баласағұни      В) Махмуд Қашғари       С)Әл- Фараби 

2.Диуани луғат ат-түрік еңбегінің  авторы

А) Махмуд Қашғари   В)Жүсіп Баласағұни   С)Ахмет Иүгнеки

3.Қожа Ахмет Йасауидің  туған жылы

    А)1005- 1090ж.ж  В)1021-1075 ж.ж   С)1103-1167 ж.ж    

4.Қожа Ахмет Йасауиден қалған ұлы  мұра

 А) Ақиқат сыйы            В)Диуан-и хикмет      С)Құтадғу білік    

5.Әбу Насыр әл-Фарабидің  туған жылы

  А)850- 950ж.ж    В)870-950 ж.ж   С)973-1050ж.ж

6. Жазба әдебиеттің көрнекті өкілдерінің бірі Қарахан мемлекетінінің кезінде даңқы  

  шыққан ақын

   А)Сүлеймен Бақырғани    В)Қожа Ахмет Йасауи   С)Ахмет Иүгнеки

7. Әбу Райхан әл-Бирунидің еңбектерінің бірі

А)Бақытқа жету     В)Асыл тастар    С)Түрік тілдер сөздігі 

8. Қожа Ахмет Йасауи кесенесі орналасқан қала:

   А) Тараз     В)Түркістан    С)Қызылорда  

9. Жүсіп Баласағұни “Құтты білік” еңбегі үшін алған атағы

           А) Хан        В)Қаған      С)Ұлы хас -хажип 

10. Қожа Ахмет Йассаудың  шәкірті

А) Арыстан баб     С)Сүлейман Бақырғани   С) Махмуд Қашғари

Тесті бағалау

1	С
2	А	Бағалау:
3	С	0-2=2
4	В	3-6=3
5	В	7-9=4
6	С	9-10=5
7	В
8	В
9	С
10	С

ІІІ.  Ұй тапсырмасын қорыту.

   X-XI ғасырларда Қазақстан жерін мекендеген түрік тілдес халықтар арасында ғылым мен білімнің ,рухани мәдениеттің дамуы бір қадам болсада  алға басқан еді.

(Оқушыларға Шыңғыс хан туралы ролик көрсетіледі)

IV. «Монғолдардың Қазақ жерін жаулап алуы». Бұл сабақта сіздер Монғол империясының басқыншылық саясатының зардаптары туралы мәліметтер аласыздар

Ү. Жаңа тақырыпты меңгерту

(Дайындалған презентация слайд арқылы түсіндіріледі)

Дерек көздері: «Моғолдың құпия шежіресі», Өтеміс Қажының «Шыңғыснама» еңбегі

1. Шыңғыс хан жайлы жалпы мәлімет.

.Монғолияның Кендітау аймағында  онон өзенінің жағасында Болдон деген жерде дүниеге келген

2. Отбасы :    Есугей баһадур

3. Өмір сүрген жылдары:   1155-1227 ж.ж

4.Билік еткен жылдары:   1206-1227ж.ж

5. Шыңғыс ханның балалары: Жошы, Шағатай, Үгедей, Төле.

6.Шын есімі :Темүжін

2. Моңғол мемлекетінің қоғамдық құрылысы

Ø Мемлекттің басты заңы «Жасақ» (Яса):  2 бөлімнен құралған:

1.  Шыңғысханның өзі айтқан нақыл сөздері

2. әскери азаматтық істерді орындаудағы жалпы заңдарды орындамағандарды

    жазалаудың түрлі ережелері

Ø Өкімет билігінің жоғарғы органы – «Құрылтай»: жылына бір рет, жаз айында шақырылды.(онда басты мәселе-алдағы болатын соғыстың жоспары талқыланады)

Ø Шыңғысханның жеке басын қорғайтын жасауыл – «кешіктен» деп аталған.

Ø Монғолияның аумағы мен халқы 3 әскери әкімшілікке бөлінді:

 

                      Оқушыларға сұрақ қойылады:

Шыңғысханның қазақ жерін жаулап алуының басты мақсаты не?

3.   Шыңғыс ханның жорықтары

Мақсаты:

1.     Моңғолия империясына кең байтақ, әрі мал шаруашылығына қолайлы жерлерді қосу

2.     Моңғолия империясының жерін одан әрі кеңейту мен Қазақстан халқын моңғолдарға бағындыру

Қазір мен сіздермен бірге Шыңғыс ханның жаулаушылық мақсатпен жасаған жорықтарына аттанамыз.

(Картамен жұмыс)

 Отырардың күйреуі ролик көрсету

1207-1208 ж	Жошы  Енисей қырғыздарын, Сібір халықтарын басып алды ааалуы
1207-1209 ж	Таңғұт, Турфан кінәздіктерін, ұйғырларды басып алуы
1211-1215 ж	Қытай жерін бағындырылуы
1217 ж	Күшлікке қарсы Жебе ноянды аттандыруы
1218 ж	Монғолдардың Жетісу жеріне енуі
1219 ж	150 мың әскерді Ертіс, Сырдарияға аттандырып, Отырарды қоршап алуы
1219-1220 ж	Сыр бойындағы қалалардың толығымен монғолдарға бағынуы

      4.                                        Тарихи диктант:

Шыңғыс хан жаулап алған жерлерін,  балаларына мұрагерлікке үлестіріп берді. Ол жерлер ұлыс деп аталады.

Қазақ жерінде ұлыстардың құрылуы

       Кіші баласы  Төле  Монғолия жерін билеген

Картамен жұмыс (Ұлыстарға бөлуі)

Сыныппен жұмыс

5.     Жаулап алудың  зардаптары:

   Жетісу аймағында шапқыншылыққа дейін 200-ден астам елді-мекендер           

    болса, одан 

       кейінгі ХІІІ-ХІV ғасырларда 20-жуық елді-мекендер қалған;

—  Баласағұн қаласының орны мүлдем жоғалып кеткен;

—  Егін шаруашылығының жүйесі бұзылды;

—  Халықтардың этникалық құрамы мүлде бұзылды;

—  Қазақ халқы қалыптасуының аяқталуы 200 жылға кешеуілдеді;

—  Мәдениеттің дамуына кедергі болды.

ҮI. Бекіту:

1. Тарихи сөздерге оқушылар сұрақтар құрайды

Сары: Жасақ, Кешіктен, Есугей

Жасыл: Онон өзені, Қараша-хажип, Ұлыс.

Қызыл: Құрылтай ,Отырар,Күшлік

2. Сандармен жұмыс

    (  3, 6, 15, 20, 95)

  3. М.Шахановтың «Отырар опаты» өлеңінен үзінді оқылады.

4. «Сөзтізбек» ойыны

ҮІI. Қорытындылау

ҮІІI. Үйге тапсырма: §22 оқып шығу, сұрақтарға ауызша жауап беру, Шыңғыс хан және оның ұрпақтары туралы мәліметтер жинастыру тапсырмасы беріледі.

ІX Бағалау