Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихынан әдістемелік материалдар

                                                     Ақмола облысы 

                                                  Жарқайың ауданы

                                              Тасөткел негізгі мектебі

                                      О Р Т А     Ғ А С Ы Р Л А Р Д А Ғ Ы

                                  Қ А З А Қ С Т А Н     Т А Р И Х Ы Н А Н

                          Ә Д І С Т Е М Е Л І К     М А Т Е Р И ЛА Л Д А Р

                                     Жолдыбаева Лязат Тулегеновна

                        I бөлім. Ерте орта ғасырлардағы Қазақстан

              Бірінші тарау. Ерте орта ғасырлардағы мемлекеттер

                               §1. Түрік қағанаты (552-603 жж)

I.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

Түріктердің Арал теңізіне дейін жетуі

Қытай мен түріктердің арасындағы бейбіт келісім шарт

Бумын мен Анағұйдың арасындағы шайқас

Түрік қағанатының ішінде соғыстардың басталған жылы

II.Қатесін табыңдар.

1.Түрік қағанаты 542 жылы құрылды.

2.Араб шежіресі бойынша «теле» сөзінен «түрік» атауы қалыптасқан.

3.Қара –Ескенің бастауымен түріктер Орхонның жоғары жағындағы Букрат тауларында аварларды үшінші рет жеңеді.

4.VI ғасырдың екінші жартысында Түрік қағанаты Қытай, Үндістан, Ирак мемлекеттерімен терезесі тең болып, күшті мемлекеттің біріне айналды.

III. «Семантикалық картаны»  толтырыңдар

	552-554жж	552ж	603ж	552-603 жж	545ж	581ж	555ж
Түрік қағанатының құрылуы
Түрік-қытай келісімі
Букрат бойындағы шайқас
Түріктердің Орта Азия жерлерін жаулап алуы
Түрік қағанатының ыдырауы
Түрік қағанатының өмір сүрген шеңбері
Ішкі талас-тартыстың басталуы

                                              §2.Батыс Түрік қағанаты

                                                           (603-704 жж.)

I. Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

Нушебилер мен дулулар арасындағы тартыс

Тон қағанның Византияға көмек беруі

Батыс Түрік қағанатының өмір сүрген шеңбері

Шығыс Түрік қағанатының өмір сүрген шеңбері.

II.Қатесін табыңдар

1.Батыс Түрік қағанатының орталығы Сырдың бойындағы Суяб қаласы

2. Батыс Түрік қағанатының алғашқы қағаны-Шегу.

3.»Бұдун» сөзі «құл» деген ұғымды білдіреді.

4.Ябғу, шад, елтебер сот істерін атқарған.

III.  «Дискуссиялық өрнекті» толтырыңдар

	келісемін	келіспеймін
Шегу қаған қағанаттың шығысындағы шекарасын Алтайға дейін жеткізді.
Тон «он оқ бұдун» басқару жүйесін енгізді.
659 жҚытай мемлекеті Жетісуға басып кіреді.
Үшлік қаған Тон империясын 703 жылы жеңеді.
Тархандар мен бұрықтар сот істерін атқарған.
«Он оқ бұдун» басқару жүйесі билікті әлсірете бастады.
Шығыс Түрік қағанатының жеріне Шығыс Қазақстан аймағы енді.

                                    §3. Түргеш қағанаты (704-756 жж)

I.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

1.Түргеш қағанатының өмір сүрген шеңбері

2.Батыс Түрік қағанатының өмір сүрген шеңбері

3.Түрік қағанатының өмір сүрген шеңбері

4.Атлах шайқасы

II. Қатесін табыңдар

1.Түргеш қағанаты 22 әкімшілік аймаққа бөлінді.

2.Түргеш қағанатының негізін салған-Сұлу қаған..

3.Атлах шайқасы қытайлар мен түргештердің арасында болды.

4.Үшлікқағанды арабтар «сүзеген», «мүйізді қаған» деп атаған.

5.В.Бартольдтың айтуынша, соғдылардың Жетісуға көшу себебі Бұхараның әмірі Абруйдың алым-салықты көбейткені.

III.  «Венн диаграммасын» толтырыңдар

 

                               § 4. Қарлұқ қағанаты (756-940 ж.ж.)

1.«Үшінші артық»

1.756 ж. , 603 ж. ,940 ж.

2.күнгіт, бұлақ, үш жікіл.

3.Суяб, Баласағұн, Мыңбұлақ.

4.Білге Күл Қадыр хан, Тардуш, Оғұлшақ.

II.  Қатесін табыңдар

1.Қарлұқтардың арабтарға қарсы күресі 1 ғасырға жуық мерзімге созылған.

2.Қарлұқтар түргештермен бірігіп, 840 ж Ұйғыр қағанатын тас-талқан етіп жеңеді.

3.Қарлұқтарға Қытай мемлекеті «газауат соғысын» жариялайды.

4.Тарихшы әл-Марвазидің айтуынша қарлұқтардың құрамына 8 тайпа кірген.

III.  «Семантикалық картаны» толтырыңдар

	940 ж	Бала сағұн	Оғұл шақ	751 ж	бұлақ	766- 775 жж
Қытай деректерінде қарлұқтардың атауы
Қарлұқтардың екінші астанасы
Қашғарияны жаулап алуы
Қарлұқ қағанатының ыдыраған жылы
Тараз қаласының билеушісі
Атлых шайқасының жылы

                   §5. Түрік қағанаттарының шаруашылығы мен мәдениеті

I.Қатесін табыңдар

1.Түрік қағанаттары Иран, Византия, Үндістан сияқты ірі елдермен сауда қарым-қатынасын жасаған.

2.Түріктердің отқа табыну салты Византия елшісі В. Бартольдті жанып тұрған оттың арасынан өткізген.

3.Түріктердің басты көлігі түйе болды.

4.Сол кезде өмір сүрген халықтардың мәдениетін 3 салаға бөліп қарастыруға болады.

II. Бұл кімнің сөзі?

1.  «Қаған жасыл жібектен желбегей шапан киген, оның жанында жүрген нөкерлері де қамқадан желбегей шапандар жамылған...»

2.  «Қаған қаласының халқы көп, бекінісі мықты, әскері және қару-жарағы мол»

3. «Түрік қолөнердің барлық түрін өзі істейді,...қару, жебе, ер-тұрман, қорамсақ, найза жасайды».

4. «Ондағы шеберлер темірден ғажайып әдемі бұйымдар жасайды»

III. «Іші-сырты» әдісі

Шеңбердің ішіне материалдық, сыртына рухани мәдениетке жататындарды жазыңдар

                                   §6. Оғыз мемлекеті (IX ғ. соңы-XI ғ. ортасы)

I .Терминологиялық диктант

1.Оғыз мемлекеті билеушісінің лауазымы

2.Оғыз мемлекетіндегі жабғудың мұрагері

3.Жабғудың кеңесшісі

4.Иналдың тәрбиешісі

5.Әскербасы

II. Қатесін табыңдар

1.Білге Күл Қадыр хан, Арслан, Оғұлшақ Түргеш қағанатын басқарған қағандар.

2.Оғыз мемлекетінің  астанасы Суяб қаласы, ал мемлекетті қаған басқарған.

3. Жатақтар-мал өсірушілір.

4. Оғыз мемлекетінің өмір сүрген шеңбері:756-940 жылдары

III.  «Дискуссиялық өрнекті» толтырыңдар

		келісемін	келіспеймін
1.	Жабғу өз жерін 12 аймаққа бөлген
2.	М.Қашғаридің дерегі бойынша оғыздар 12 тайпадан тұрған.
3.	960 ж Оғыз жабғуы Киев князі Святославпен хазарларға қарсы әскери одақ құрды.
4.	Хазарларды талқандағаны жайлы «Оғызнамада» жазылған
5.	985 ж князь Владимир оғыздармен одақтасып бұлғарларға жорық жасады.
6.	XI ғ. басында Шахмәліккезінде мемлекеттің жағдайы күрт нашарлады.

                           § 7. Қимақ қағанаты (IX ғ. соңы-XI ғ. басы)

1.«Үшінші артық»

1.Имакия, Янгикент, Карантия

2.Жабғу, қаған, қара бұдун

3.Суяб, Шаш, Ташкент

4. Гардизи, Фирдоуси, Қашғари

II.Балама тест

1.Қимақ қағанаты мен Оғыз қағанаты бір уақытта өмір сүрді ме?

2.VII ғ басында қимақтар Моңолияның солтүстік-батысын мекендеді ме?

3.Парсы тарихшысы Гардизидің айтуынша Қимақ елінің құрамында 9 тайпа

болған ба?

4.X ғ қимақтар ислам дінін қабылдай бастаған ба?

5.Тайпа көсемі лауазымының атауы имак-түтік пе?

6.Қимақтардың тұрақты баспанасы тек тастан салынған ба?

7.Қимақтар туралы қытай деректерінде кездесе ме?

III.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

Қарлұқ қағанаты            Батыс Түрік  қағанаты

Түргеш қағанаты           Түрік  қағанаты      

Қимақ қағанаты             Оғыз мемлекеті.

                                          I бөлімді қорытындылау

1.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

(қай жылы және  қай ғасырда екенін көрсетіңдер)

А.Атлах шайқасы

В.Түргеш қағанатының құрылуы

С.Князь Владимирдің оғыздармен одақтасуы

Д. Бумын мен Анағұйдың арасындағы шайқас

II. Терминдерге түсінік беріңдер

Құрылтай, ұрықтар, тат, инал, сюбаши, сардоба, дың, жатақ.

III.Сәйкестендіру тесті. Мемлекеттерді және сол елдердің билеушілерін көрсетіңдер.

1.Иштеми                                         А.Түрік қағанаты

2.Білге Күл Қадыр хан                    В.Батыс Түрік қағанаты

3.Сұлу                                               С.Түргеш

4.Шегу                                              Д.Қарлұқ

5. Әли хан                                         Е.Оғыз

6.Үшлік

7.Тардуш

8.Қара Еске

9.Бумын

10.Тон

                            § 8. Жартылай көшпелі  және отырықшы

                                           мәдениеттердің өзара әсері

1.Толықтырыңдар.

                            Мал шаруашылығының түрлері

 

II.Қалалардың құрылыс жүйесін түсіндіріңдер

                                                       Цитадель –

                                                       Шахристан –

                                                       Рабат –

III. «Дискуссиялық өрнекті» толтырыңдар

		Келісемін	келіспеймін
1	Мал өсіру темір дәуірінде басталды
2	Қалалық мәдениет Қазақстанның оңтүстігі мен Жетісуда X ғасырда дамыды
3	Қалалардың құрылыс жүйесі 3 бөліктен тұрған
4	Қала тұрғындарының санын көбейткен малшылар
5	Киіз үй туралы хабар грек жазба деректерінде кездеседі
6	Сауда 4 бағытта жүрген
7	Түргештер Тараз қаласында ақша шығарған

                                          § 9. Архитектура және өнер

I.Қатесін табыңдар

1.Қазақстан мен Қарақалпақстан арасында Ақыртас ғимараты орналасқан.

2.Сардоба деген ғимаратқа сән беру үшін қолданылған шағын көзе кірпіш.

3.Құйрықтөбедебудда ғибадатханасы табылды.

4.Ежелгі Баба-Ата обасынан христиан шіркеуінің қалдықтары аршылды.

5.Орталық Қазақстан, Жетісу, Тарбағатай, Маңғыстау жерінде киіз үйге ұқсас діни ескерткіш –сардоба-сақталған.

II.Сәйкестіріңдер.

1.Архитектура                   4.Сардоба                 

2.Ақыртас                          5.Дың

3.Білеулі                             6.Балбал  

А.Екі мемлекеттің шекарасында орналасқан ескерткіш

В.VIII ғ Қимақ хандығы мен Қарлұқ қағанаты кезінде басым болған ескерткіш

С. VII-VIII ғғ басталып, аяқталмай қалған құрылыс

Д. VI-IX  ғғ салынып, Якка және Мырзарабат түрлеріне бөлінеді.

Е. «құлылысшы» мағынасын береді

Ғ. Орталық Қазақстан мен Жетісуда көп кездесетін мүсін.

G. Мырзашөл керуен жолының бойында салынған құрылыс.

H.Құдық үстіне салынған күмбезді құрылыс.

I. Академик Байпақовтың айтуы бойынша бұл ескерткіш Қарлұқ қағанаты кезінде салына бастаған.

III. «Синквейн» әдісі

Архитектура сөзіне 5 жол өлең жазыңдар

                                 § 10. Түріктердің рухани мәдениеті

  I.Қатесін табыңдар

1.Қызылөзен, Тараз, Құйрықтөбе, Қостөбе, Испиджаб  қалаларында тұрғын үйлердің архитектуралық құрылыс жүйелері табылған.

2.Білеулі ғимараты Қазақстан мен Тәжікстан шекарасында орналасқан.

3.Бір күмбезді Якка және көпкүмбезді Мырзарабад сардобалары Мырзашөл керуен жолының бойында салынған.

4.Дың ескерткіші VIII ғ Қимақ хандығы мен Түргеш қағанаты кезінде басым болған.

5.Ақбешім, Суяб қалаларынан будда ғибадатханаларының орындары табылған.

 II.Семантикалық картаны толтырыңдар

		IX- XI ғғ	VIII ғ	200	35	12
1	Көне түрік тіліндегі жәдігерлер саны
2	Көне түрік әліпбиіндегі әріптердің саны
3	Түріктердің жазба әдебиеті дүниеге келді
4	«Қорқыт ата»мен «Оғызнама» қағазға түсе бастаған кезі
5	«Қорқыт ата»кітабындағы жырлардың саны

III. Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

«Қорқыт ата» мен «Оғызнама» сол кезеңнің шығармалары

«Оғызнаманың» араб тіліне аударылған ғасыры

Әбілғазы хан «Оғызнаманың» толық нұсқасын жазды.

Рашид ад-Дин «Оғызнаманың» ескі нұсқасын жазып қалдырған

Қазақстанның оңтүстігінде, Жетісу аймағында ислам діні кең түрде жайыла бастады.

                   II бөлім.Дамыған орта ғасырлардағы қазақ жері

                    III. тарау. Дамыған орта ғасырлардағы мемлекеттер

                                          § 11.Қарахан мемлекеті

  I.«Үшінші артық»

1.Икта, вақф, жікіл

2.Сатұқ Боғра хан, Шахмілік, Мұса

3.Баласағүн, Суяб, Қашғар

4.Махмұд Қашғари, Жүсіп Баласағұни, Қадырғали Жалаири

5.Айша бибі, А.Йассауи, Бабаджа қатын

6.Зекет, харадж, сюбаши

II.  «Тарихи шыңжыр»

942960955114112121040

III. «Венн диаграммасы»

Қимақ пен Қарахан мемлекеттерінің ерекшеліктері мен ортақ белгілерін толтырыңдар

 

                          § 12. Наймандар, керейіттер, жалайырлар

I.Балама тест

1.Найман, керейт ж/е жалайырлар 10 ғ дейін Моңғолия жерін мекендеген бе?

2,Моңғолша «найман» «сегіз» дегенді білдіре ме? (иә)

3.Наймандардың орталығы Суяб қаласы  ма?(жоқ, Балықты)

4. Білге ханның ұлдары Наркеш пен Даян арасында билік үшін талас болды ма? (жоқ, Бұйрық пен Даян)

5.Маркус пен Құршақұз-жалайырлардың ханы. (жоқ, керейіттердікі)

6.Ұлыстардың ішкі істерін щерби деген лауазымы бар адамдар жүргізді ме? (иә)

7Осы 3 тайпа тату-тәтті, бейбіт өмір сүріп, ірі мемлекет дәрежесіне жеткен бе? (жоқ).

II. Бұл кім? (бірден жауап бермесе, екіншісі оқылады)

I.1.Осы ханның арқасында наймандар қарақытайлардың үстемдігінен құтылған.

2.Найман мемлекетін күшейтіп, басқа елдермен сауда қатынасын дамытқан

II.1.Хандықта оң, сол, орта бөліктерге бөлген.

2.Балаларына жерін бөліп беріп, әрқайсысы өз билігін бір-бірінен алыста жүргізгенін қалаған.

III.1.Шежірелерде бірде бұл хан Шыңғысханның ең жақын досы ретінде, бірде қас жауы ретінде көрсетіледі.

2.Ол 1201 ж Аргун өзенінің бойында құрылтай шақырып, өзін «гурхан» деп жариялаған.

III.Бұл кімнің сөздері?

1.«Егер олар бір-біріне жақын тұрса-тебіседі, ал алыс тұрса-кісінеседі»

2.«...Ол атақты адам болған, Ұрыс ханның сол қолын басқарған. Ол Алаш мыңы үш сан ел еді. Олардың ішінде үлкені тарақ таңбалы жалайыр»

3.»...керейлер –күшті дамыған ел...Олар тек Шыңғысхан ...әсерінен әлсіреді.Олардың мәдениеті өте жоғары болып, көне түрік жазуларын пайдаланған.

                                        § 13.Қарақытайлар (1128-1213)

I.«Тарихи шыңжыр»

92411251137114111711198120812101213

II. «Дискуссиялық өрнекті» толтырыңдар

	келісемін	келіспеймін
Қарақытайлар-кидан тайпалары
Ляо мемлекеті 1120 жылы құлағанан кейін Елюй Даши бастаған 40 мың түтін кидандар Жетісу жеріне келіп қоныстанады.
Ел билеушісінің лауазымы-гурхан.
Мемлекетті тек ер адамдар ғана билеу керек еді.
Харадж-мал салығы
1141 жылы Самарқан қаласына жақын  Қатуан даласында қарақытайлар мен қарахандықтар арасында шайқас болады.

III. «Венн диаграммасы»

Қарақытай  пен Қарахан мемлекеттерінің ерекшеліктері мен ортақ белгілерін толтырыңдар

 

                        § 14.Қыпшақ хандығы (XI-XIII`ғасырдың басы)

I. Қатесін табыңдар

1.Алтайдан Жайыққа дейінгі аралықты «Қыпшақтардың даласы»  (Дешті қыпшақ) деп атаған.

2.Қыпшақ хандығында құлдықтың болғандығын Г. Рубрук жазған.

3.Қыпшақтардың этникалық құрамы 3 бөліктен тұрған.

4.Қимақ қағанатының жері IX ғасырда жаңа құрылған Қыпшақ хандығының қолына толығымен көшеді.

 II. «Үшінші артық»

1.П. Карпини, Г. Рубрук, А. Гардизи

2.Тархан, яланкуг, басқақ

3.18, 11, 16

4.оң қанат, шығыс қанат, сол қанат

 III.    Картамен жұмыс

1Қыпшақ мелекетінің жер аймағын көрсету

2.Қыпшақтардың астаналары

3.Қыпшақтар қандай мемлекеттермен шайқасты?

                            § 15. Ұлы Жібек жолының қалыптасуы 

                             және тарихи маңызы     

I. «Топтастыру»

Жібек сөзіне ассоцияция жазыңдар

 

               II.   Дискуссиялық өрнекті толтырыңдар

		Келісемін	келіспеймін
1	Жібек жолының басы Қытай жеріндегі Янцзы өзенінің аңғарындағы аймақтан басталады.
2	Қытаймен жібек өндіру жағынан бәсекелеске түскен Соғды,  Үнді және Иран мемлекеттері
3	Қытай императоры У Ди Батыс елдеріне қарай аттандырған елшілік 13 жылдан кейін оралған.
4	Византияның күміс құмырасы Суяб қаласынан табылды.
5	Қазіргі кезде базарда сатылып жүрген қытай немесе балгар бұрыштары Жібек жолынң арқасында көп елге тараған
6	Алғаш рет б.з.б. III ғ соңында Қытай елінен Батыстағы елдерге қарай жібек артқан керуендер жолға шыққан.

III.   Карточкалармен жұмыс  (жауап дұрыс болса, әр қиықта берілген суреттердің бөліктерінен түйе суреті шығады) Сұрақтарды осы тақырыпқа байланысты алып, соңында бүгінгі тақырыбымызға түйенің қандай қатысы бар деп сұрауға болады.

                           § 16. Ұлы Жібек жолының тармақтары

                        Ұлы Жібек жолының Қазақстандағы сілемі.

I.Толықтырыңдар

1.Ұлы Жібек жолының Шығысқа шығатын басты қақпасы-

2. Ұлы Жібек жолының Батысқа шығатын басты қақпасы-

3.Таразда ... фарфорлары, ... сәнді әшекей бұйымдары мен күміс құмыралары табылды

4.... қаласы керуен жолдары торабында орналасқан.

II.Картамен жұмыс

1.Ұлы Жібек  жолының бойында орналасқан Қазақстанның ежелгі қалаларын атап, картадан көрсетіңдер.

2.Ұлы Жібек жолының Жетісуға келетін 3 бағытын атап, картадан көрсетіңдер.

III.Қатесін табыңдар

1.Түрік тілдес тайпалар отырықшылыққа бейімделіп, қытайларша

 егін салып, саудамен айналысты.

2.Соғды шапқыншылығына байланысты сауданың қарқыны

бәсеңдей түсті.

3.Орта ғасыр қалалары мен қыстаулары Жібек жолы бойына

 өте алыс салынған.

4.Шығысқа шығатын жолдың бағытымен атақты елші, саяхатшы Марко Поло Монғолияға, Мөңке ханға барып қайтқан.

                            § 17. IX ғ екінші жартысы –XIII ғ басындағы

                                                 Қазақстан мәдениеті

I.«Үшінші артық»

1.Испиджаб, Алмалық, Отырар

2.Отырар, Фараб, Йасы

3.Құйрықтөбе, Тараз, Отырар

4.Сарайлы, Басқамыр, Аяққамыр

II.   Семантикалық картаны толтырыңдар

Қала атаулары	Тальхиз	Фараб	Тұрбанд	Талас	Йасы	Сайрам	Сунак	Шаш
Испиджаб
Отырар
Түркістан
Тараз
Талғар
Сығанақ
Ташкент

III.   Терминдерге түсінік беріңдер

Қоржын үй -

Ташнау-

 Рабат-

Цитадель-

 Шахриста-

                            § 18. IX -XIII ғасырдағы қолөнер, сауда және

                                              шаруашылықтың дамуы

I.Қатесін табыңдар

1.Испиджаб, Отырар, Йасы қалаларында ақша шығаратын сарайлар болған.

2.Әл-Макдисидің хабарына қарағанда Таразда айырбас астықпен жүрген.

3.Жалпы IX- XI ғасырлардағы сауда қалалық отырықшылық мәдениеттің дамығандығын білдіретін басты көрсеткіш болды.

4.Сырдария, Жайық, Шу сияқты өзендердің бойындағы жерлерді игеру егіншілікті дамыту мақсаты көзделгенін көрсетеді.

II.  Сәйкестендіріңдер

1.Қыш құмыра мен су құбырлары    А.Отырар, Тараз, Йасы

2.Шыны бұйымдар                             В.Талғар, Құйрықтөбе, Алматы

3.Темір бұйымдар                               С.Отырар, Тараз, Талғар

4.Зергерлік бұйымдар                        Д.Алматы, Талғар

5.Сүйек бұйымдары                           Е.Отырар, Құйрықтөбе, Тал,ғар

                                                                        Тараз

III.   Кубизм әдісі

Кубтың әр қыры нөмерленген, кімге қай нөмер түссе, сол нөмерлі карточканы алып, соған жауап береді.

1.Қолөнердің дамуы

2.Ұсталық кәсіп

3.Зергерлік кәсіп

4.Сауда және ақша айналымы

5.Егіншілік

6. 3 тест сұрақтары

                       § 19. Сәулет өнері мен құрылыстың дамуы

  I.Қатесін табыңдар

1.Құйрықтөбе қаласының орнын қазғанда арыстан бейнесі бедерленген терракоталық тақталар табылды.

2.Сәулетті архитектуралық құрылыс жүйелерінің сыртқы көрініс стилі Иран мен Қазақстанда бірдей болды.

3.X ғасырдың араб-парсы жазба деректерінде Шығыс пен Батыс аймағындағы қалаларда мешіттердің болғандығы айтылады.

4.Бабаджа қатын мен Айша бибі кесенелері Жамбыл қаласының батыс жағында 28 шақырым жерде орналасқан.

5.Монша, мұнара салдыру билік басындылардың ислам дініне адалдығының нышанын білдірген.

II.   Семантикалық картаны толтырыңдар

	Бабаджа қатын	Айша бибі	Арыстан баб	Монша лар	Мон ша
Бұл құрылыс Орта Азияның , Кавказдың, Таяу және Орта Шығыстың құрылыстарына ұқсас
Қраханның қалындығына арнап салынған
А.Йасауидің рухани ұстазына арналған кесене
Айша бибінің тәрбиешісіне арнап салынған кесене
Отырар бойындағы рабад өңірінен табылған 2 құрылыс
XXғ 60 ж дейін Түркістанда жұмыс істеген құрылыс

III.   Терминдерге түсінік беріңдер

Қолданбалы өнер, ғаныш, терракота, мешіт, кесене

                        § 20. Дін және мәдениет. Исламның таралуы

I.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

«Дін үшін соғыс»

Мұса хан исламды мемлекеттік дін деп жариялауы

Әл Максидің айтуынша Оңтүстік Қазақстан мен Жетісуда мешіттер көптеп салына бастаған ғасыр.

Хорезммен жақындасуына байланысты қыпшақтар арасында ислам діні кең түрде ене бастаған.

Араб қолбасшысы Кутейба ибн Муслимнің Бұқараны, Шашты басып алып, Испиджабқа жорық жасаған ғасыры.

II.  « Дискуссиялық өрнекті» толтырыңдар

	келісемін	келіспеймін
1.Сырдария аймағында қойға табыну салты таралған
2.Ежелгі түріктерIV ғ бастапбудда дінінің ықпалына  ұшырай бастаған.
3.Ғылыми зерттеулергеқарағанда будда діні Қазақстанның Оңтүстігі мен жетісуда кең жайылды.
4.Таразда христиан шіркеуінің қалдықтары табылған.
5.Манихей дініін Жетісу мен Оңтүстік Қазақстанның отырықшы тұрғындары ұстанды.
6.Зороастризм діні құрылыстарының  қалдықтары Алматы мен Испиджабта табылды.
7.Ұлы Жібек жолы діннің таралуында маңызды рөл атқарды.

III.   «Тарихи жыңжыр»

633709714751960

                             § 21. Ғылым мен білімнің дамуы

I.  Сәйкестендіріңдер

1.Әбу Насыр әл-Фараби                А.  «Диуани лұғат ат-түрк»

2.Әбу Райхан әл-Бируни               В.  «Құтадғу білік»

3.Махмуд Қашғари                        С.»Музыканың ұлы кітабы»

4.Жүсіп Баласағұни                       Д. Имандылыққа шақырған

5.Ахмет Иугнеки                            Е.  «Асыл тастар»

6.Ахмет Йасауи                              F. «Ақиқат сыйы»

7.Сүлеймен Бақырғани                  G. «Диуан-и-хикмет»

                                                          H.  «Бақытқа жету»

                                                          I. «Бұрынғы ұрпақтар ескерткіші»

II.  «Үшінші артық»

1.«Құт негізі-білік», «Диуан-и-лұғат ат-түрк», «Құтадғу білік»

2.А.Иугнеки, А.Йасауи, әл-Фараби.

3.М. Қашғари, Хакім ата, Сүлеймен Бақырғани

4.»Даналық кітабы», «Диуан-и хикмет», «Диуани лұғат ат-түрк»

III.  Синквейн  әдісі.

«Ғалым» деген сөзге 5 жолды өлең жазыңдар

            VI тарау. XII-XV ғасырдың бірінші жартысындағы Қазақстан 

                        § 22. Моңғолдардың Қазақстан жерін жаулап алуы

I.Топтастыру

 
 

II. Қатесін табыңдар

1.Шыңғысхан Моңғолия жеріндегі Орхон Өзенінің жағалауындағы Болдоң деген жерде дүниеге келген.

2.Ол империяны 85 түмен әкімшілік билікке бөлді.

3.Әскери басқару жағынан Моңғолия аумағы мен халқы 3 әскери әкімшілік аймаққа бөлінді: бірінші, екінші және үшінші деп аталды.

4. Құрылтай жылына 3 рет шақырылып тұрды.

III.   Дискуссиялық өрнекті толтырыңдар

	келісемін	келіспеймін
1.Моңғолдардың шапқыншылығына дейін Жетісу аймағында 200-ден астам елді мекендер болса, 14 ғ бар жоғы 20-ға жуық қана қалған.
2.Қойлық қаласын моңғолдар жуас деп атаған
3.Отырар қаласы моңғолдарға 8 ай бойы берілмей қарсыласқан
4.Шағатай мен Үгедей бастаған әскерлерСырдарияның төменгі ағысындағы қалаларға аттанса, Төле Отырарды қоршауға алады.
5.Жошы ұлысына Батыс Моңғоли мен Алтай, Тарбағатай, Ертістің жоғары ағысы қарады.
6.»Жасақ» бойынша өкімет билігінің жоғары органы құрылтай болды.
7.1207 жылғы құрылтайында Моңғол империясы құрылып, оның ұлы ханы Шыңғысхан сайланды.

                          § 23. Алтын Орда. (XIII ғ. ортасы-XV ғ. ортасы)

    I.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

Батыйдың Батысқа жорығы

Батыйдың Алтын Орданы билеген кезі

Куликово шайқасы

Хандық билік үшін тартыс болып, 20-дан астам хан бір-бірін ауыстырған жылдар.

Тоқтамыстың Мәскеуді өреп жіберуі

II.  Хандардың билік жүргізген кездегі ерекшеліктерімен сәйкестіріңдер.

1.Батый хан                  А.Иран, Кавказ елдерімен сауданы                

                                      жандандырған.

2.Берке хан                   В.Византиямен бейбіт келісім жасаған

3.Өзбек хан                   С.Батысқа жорық жасап, Алтын Орданы құрды.

4.Меңгу Темір              Д.Бейбарыспен байланыс күшейді

5.Тоқты хан                   Е.Ислам дінін мемлекеттік дін деп жариялаған

6.Жәнібек хан                F.Алтын Орда күшейіп гүлденген кезі

7.Тоқтамыс                    G.Мәскеуді өртеп жіберді.

III. Жаңа сөздердің мағынасын түсіндіріңдер

Білікшілер-

Мәлік-

Даруғалар-

Беклербек-

Уәзірлер-

                                      § 24. Ақ Орда (XIV-XV ғ. басы)

I.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

Ұрыс хан өз атынан Сығанақта теңге соқтыруы.

Мүбәрәк хан өз атынан Сығанақта теңге соқтыруы.

Тоқтамыстың Алтын Орданың бірқатар жерін жаулап алуы.

Тоқтамыстың Темір-Мәлікті жеңуі

Әбілқайырдың Ақ Орданы бағындыруы.

II.   «Дискуссиялық өрнекті» толтырыңдар

		келісемін	келіспеймін
1	Ақ Орданың аумағы Жошы ханның 2 баласы Орда Ежен мен Шайбан хандардың жерін қамтыды.
2	Ақ Орда Алтын Ордадан Ерзен хан тұсында оқшаланды
3	Ұрыс хан Маңғыстау билеушісі Түй-Қожаны жазалайды.
4	Ақ Орда мен Ноғай Орданың билеушілері арасында Әмір Темірге қарсы одақ құрады.
5	Тоқтамыс Темірдің немересі Ұлықбекті жеңіп, Сыр бойындағы көптеген қалаларды өзіне қаратты.
6	Ақ Орданың Орталығы-Сырдың орта ағысындағы Сауран.
7	Ақ Орда халқы диқаншылық пен жартылай көшпелі мал шаруашылығымен айналысты

III.  «Синквейн» әдісі

 Ақ Орда сөзіне 5 жолды өлең құрастырыңдар

                              § 25. Моғолстан (XIV ғ. ортасы- XVI ғ. басы)

I.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

Әмір Темірдің Моғолстанға алғашқы жасаған жорық жылдары

Батпақ шайқасы

Есен Бұғаның хан тағына отыруы

Тоғылық Темірдің Мауараннахрға 2 рет жасаған жорығы

Тоғылық Темірдің хан етіп сайлануы

II.   Қатесін табыңдар

1.Моғолстан мемлекеті Үгедей ұлысының орнына құрылды.

2.Моғолстанның құрылуына үйсін тайпасы басты рөл атқарды.

3.Мемлекеттің орталығыҚоялық қаласы болды.

4.Батпақ шайқасы Тоғылық-Темір мен Әмір-Темірдің арасында болды.

5. XVII ғ. басында Моғолстан мемлекеті құлайды.

III.   «Бұл кім?»

1.Моғолстан осы хан кезінде ыдырай бастады.

2.М.Дулатидің жазуына қарағанда осы хан 10 жыл ішінде қалмақтардың 612 шабуылына тойтарыс берген.

3.М.Хайдардың айтуы бойынша, 1 күнде 160 мың адам ислам дінін қабылдатқызған адам.

4.Моғолстан мемлекетін кезінде Шағатай ханда адал қызмет еткен дулат тайпасының әмірі басқарған.

5.Моғолстанға 10-жуық жорық жасап әлсіреткен билеуші

                         § 26. Әмір Темірдің басқыншылық жорықтары

I.«Үшінші артық»

1.Тоғылық Темір, Әмір Темір, Ілияс Қожа

2.1371-1372 жж; 1384-1391 жж; 1370-1405 жж

3.Құндызша, Батпақ, Терек бойы

4.1390 ж.; 1336 ж.; 1405 ж.;

5.1393 ж.; 1391 ж.; 1395 ж.;

II.  Сәйкестендіріңдер

1.Әмір Темір           А.Түй-Қожаның баласы

2.Тоқтамыс              В.барлас тайпасынан

3.Ілияс Қожа            С.1336-1405 ж аралығында өмір сүрді

4.Тоғылық Темір     Д.Тоғылық Темірдің ұрпағы

5.Ұрыс хан               Е.Ақ Орданың билеушісі

                                  F.Моғолстан билеушісі

                                  G.Мауараннахр билеушісі

                                  H.1382 ж. Мәскеуді өртеді

                                  I.Сығанақта өз атынан теңге соқтыртқан

                                  J.Ислам дінін күшпен қабылдатқызған

III.   Құндызша мен Терек бойындағы  Тоқтамыс пен Әмір Темірдің арасындағы шайқастардың тірек схемасын жасаңдар.

                         § 27. XIV - XVI ғасырлардағы Ноғай Ордасы.

                                    Солтүстік Қазақстан және Батыс Сібір.

I. Қатесін табыңдар

1.Ноғай Ордасының алып жатқан жері-Есіл мен Жайық аралығы.

2.Ноғай Ордасының негізін қалаған Алтын Орда әскерінің қолбасшысы Ноғай.3.Едігенің кезінде Ноғай Ордасы жеке мемлеет болып, Алтын Ордадан бөлініп шығады.

4.Әбілқайыр қаза болғаннан кейін Батыс Сібір жеріндегі билікті өз қолына Шайх-Хайдар алады.

5.Халық болып қалыптаса бастаған кезде Ноғай Ордасының бірқатар рулары Орта жүз қазақтарының құрамында қалды.

II.Бұл кім?

1.-Оның есімімен ру және ел атанған.

-Алтын Орданың 5 ханының тұсында қолбасшы болған.

2-.Ол Ноғай Ордасын15 жылға жуық билеген.

-Маңғыт елі оған арнап жыр шығарады.

3. -XV ғ басында Махмұд-Қожаны жеңеді.

-Батыс Сібір осы хан басқарған елдің құрамына енеді.

4.-Әбілқайыр қаза болғаннан соң Батыс Сібірді басқарады.

-Орыс патшасы III Иванмен достық келісім шарт жасайды.

5-.Қазақтар мен ноғайларды» екі туысқан Орда» деп атаған.

-Ол қазақтың тұңғыш ғалымы.

III.  «Синквейн» әдісі

 Мемлекет сөзіне 5 жолды өлең жазу

                      § 28. Әбілқайыр хандығы (Өзбек хандығы)

I.«Үшінші артық»

1.Жошы ұлысы, Өзбек ұлысы, Шайбани ұлысы

2.Махмұд-Қожа, Уакас би, Үз-Темір

3. Екіретүп, Аққыстау, Атбасар

4.Мұстафа, Жәнібек, Керей

5.Орда-базар, Созақ, Сығанақ

II. Қатесін табыңдар

1.Әблқайыр хандығы 73 ру-тайпадан тұрған.

2.Тарихшы Х.Дулатидің  жазуы бойынша, бұл хандық

негізі 3 халықтан-шайбанилерден, қарақалпақтардан, қазақтардан тұрған.

3.Әбілқайыр-Шағатай ханның ұрпағы.

4.Әбілқайырды хан сайлағанда 30-дан астам тайпалардың өкілдері қатысқан.

5.Әбілқайыр хандығы 50 жыл ғана өмір сүрді.

III.  «Тарихи шыңжыр»

1428921431144614561468

                 § 29. Ақ Орданың , Моғолстанның, Әбілқайыр хандығының,

                        Ноғай Ордасының мемлекеттік-әкімшілік құрылысы

I.Деңгейлік тапсырмалар

I деңгейдің сұрақтары:

1.Алтын Орда әлсіреген кезде Қазақстан жерінде қандай мемлекеттер құрылды?

2.Картадан 4 мемлекеттің астаналарын көрсетіңдер.

3.Әбілқайыр хан неше жыл елді басқарды?

II деңгейдің сұрақтары:

1.Ақ Орда, Ноғай Ордасы, Әбілқайыр хандығы мен Моғолстан мемлекеттерінің негізін қалаған хандарды атаңдар.

2.Қай ханның кезінде Ақ Орда Алтын Ордадан мүлдем оқшауланды?

3.Ноғай Ордасының басқаша атауы

4.Әмір Темірдің өмір сүрген және билік еткен жылдары ?

III деңгейдің сұрақтары:

1.Тоқтамыс деген кім? Неліктен ол Ақ Орданы жаулап алмақ болған. Кескін картаға Ақ Орданың жер аймағын сызып көрсетіңдер.

2.Қандай тарихшының айтуы бойынша  Тоғылық –Темір билеген кезде бір күннің ішінде 160 мың адам ислам дінің қабылдаған? Қабылдау себебі? Кескін картаға Моғолстан жер аймағын  түсіріңдер.

3.Ноғай Ордасы мен Моғолстандағы басым болған тайпалар? Кескін картаға Ноғай Ордасының  шекарасын белгілендер.

4. Ақ Орда, Ноғай Ордасы, Әбілқайыр хандығы мен Моғолстан мемлекеттерінің  өмір сүрген шеңберін атап,картадан көрсетіңдер. Қай мемлекет ең қысқа, қай мемлекет ең ұзақ өмір сүрді?

II. Венн диаграммасын жасау.

1. Моғолстан  мен Әбілқайыр хандығы

2. Ақ Орда мен Ноғай Ордасы

 III. «Дискуссиялық өрнекті» толтырыңдар

(Жаңа терминдерге байланысты)

р/с	түсініктемелер	келісемін	Келіспеймін
1	Миршикар-хан кеңесшісі
2	Атабек-мұрагер тәрбиешісі
3	Даруғалар-әскер басы
4	Зекет, құшыр-мал салығы
5	Харадж, баж-егін салығы
6	Ұлысбек-салық жинаушы
7	Иқта-егін салығы
8	Қалан-жер көлеміне байланысты  төленетін салық
9	Жасауыл-салт-дәстурді қадағалаушы
10	Наиб-хан кеңесшісі
11	Ішік аға басы-дін иесі
12	Тағар-сарай қызметінің басшысы

                            § 30. XIV-XV ғасырлардағы  Қазақстанның

                                               экономикалық  жағдайы.

I. «Семантикалық картаны» өрнектеңдер

Шаруашылық түрі	Солтүс тік	Орта лық	Батыс	Оңтүс тік	Жетісу
Көшпелі мал шаруашылығы
Отырықшы жер шаруашылығы
Жартылай көшпелі мал  шаруашылығы
Жартылай отырықшы мал шаруашылығы
егіншілік

II.  Сәйкестендіріңдер

1.Сығанақ төңірегі               А.суармалы егіншілік

2.Йасы                                   В.бидай, арпа, бау-бақша

3.Тараз                                   С.Төменарық, Бозғыларық

4.Талхир                                Д.егін Талғар өзенінің суымен суарылған

5.Күлтөбе, Раң                      Е. кірпіш күйдіретін шеберхана

6.Отырар                                F.қыш ыдыс шеберханалары

7.Отырар, Түркістан            G.қола мен мыстан жасалған әшекейлер

8.Отырар, Тараз                    H. күміс бұйымдар көмбесі

                                                I.Әйнек жасау кәсібі

III.  «Синквейн» әдісі

 Қала, шаруашылық  сөздеріне 5 жолды өлең жазу

                                 Алтыншы тарауды қайталау

I.Сәйкестендіріңдер

1.Ақ Орданың орталығы                                    А. Баласағұн

2.Моғолстанның астанасы                                 В.Сығанақ

3.Монғолдарға 6 ай қарсы тұрған қала             С. Отырар

4.Ноғай Ордасының астанасы                           Д.Ташкент

5.Сібір хандығының астанасы                           Е.Чимги-Тура   

6.Алтын Орданың астанасы                               Ғ.Сарай -Бату

7.«Батпақ шайқасы» болған қала маңы            G.Сарайшық

8.Монғолдардың айтуынша  «жуас» қала        H.Алмалық

II.  «Даталарды сөйлету»

1206, 1218, 1236-1242, 1380, 1365, 1406,

1428-1468, 1370-1405, 1456-1457.

III.Тарихи тұлғаларды есімдерімен сәйкестендіріңдер

 

       1                          2                     3                   4                  5                   6                             

Ә.Темір, Бату,  Шыңғысхан, Жошы хан, Әбілқайыр хан, Есен бұға

                                                               Жетінші тарау

                                             Қазақ халқының қалыптасуы

                                  § 31. Қазақстан аумағындағы этносаяси

                                            қауымдастықтың  қалыптасуы

I.Қатесін табыңдар

1.Қазақстанда қола дәуірі кезінде сақ тайпалары өмір сүрген.

2.Антрополог ғалым О. Смағұловтың пікірі бойынша сақ, сармат, үйсін тайпаларының келбеттері монғолдарға ұқсас болған.

3.XII ғ басында монғол шапқыншылығы осы кездегі халық болып қалыптасудың барысын бұзады.

4.Қазақ жеріндегі халық бойы қалыптасу үрдісі 100-130 жылға кешеуілдейді.

5.XIV ғ бірінші жартысында Қазақстанда өмір сүрген хандықтардың этникалық құрамы 85 тайпадан тұрған.

II.  «Синквейн» әдісі

Халық,  Ақ Орда сөздеріне 5 жолды өлең жазу

III.Терминдерге түсінік беріңдер

Этнос-

Этнология-

Антропология-

Археология-

                         § 32.Қазақ халқы қалыптасуының соңғы кезеңі

I.Сәйкестендіріңдер

Қазақ халқының қалыптасуы                        XIII ғ.

«Қазақ» еркін адамдар мағынасында          

қолданды                                                         XIV ғ.                                                                 

«Қазақ» сөзі этникалық мағынаға                 

 ие бола бастады                                             XV-XVI ғғ.

«Алаш» сөзі алғаш рет қолданылды             IX-X ғғ.

Алаша хан күмбезі                                         X-XI ғғ.

II. Қатесін табыңдар

1.»Алаша хан» аңызында Таңбалы Нұра деген жерде қазақ халқының  құрамына енген ру-тайпалар бір жартасқа өздерінің ен-танбаларын салады.

2.М.ХДулатидің айтуынша қазақ жүздерінің құрылу себебі, олар көшіп-қонып жүрген жерлерінде өз құқықтарын қорғау үшін одақтар құрған.

3.Сібір тайпалары тілдерінде «қазақ» сөзі «еркін адамдар» деген мағына береді.

4.Қараман атамешіті жанында  Алаша хан күмбезі орналасқан

5. «Алаш» сөзін «Оғызнама» шығармасынан жиі кездестіруге болады.

III.XIV-XVI ғасырлардағы Қазақ жерін мекендеген тайпаларға

тән ортақ белгілерін дәптерлеріне жазыңдар.

                                                       Сегізінші тарау

                            Қазақстанның XIV-XV ғасырлардағы мәдениеті

                    § 33. XIV-XV ғасырлардағы Қазақстан мәдениетінің дамуы

I.Сәйкестендіріңдер

1.«Кодекс куманикус»                              А.Кутб

2.«Мухаббатнама»                                     В.Абдрахман Жәми

3.«Хусрат пен Шырын»                            С.Хорезми

4.«Жүсіп-Зылиқа»                                     Д.қыпшақ тілінің сөздігі

5.«Шыңғыснама»                                       Е.Өтеміс Қажы

III. «Дискуссиялық өрнекті толтырыңдар»

		келісемін	келіспеймін
1.	Материалдық мәдениетке әдебиет, дін, салт-дәстүр, әдет-ғұрып... жатады
2	«Мухаббатнаманың» авторы қыпшақ ақыны Хорезми
3	«Ескендір», «Қамбар батыр», «Шора батыр» - күйлер
4	«Жерден шыққан Желім батыр» ертегісінің тәрбиелік мәні зор
5	Фольклор –жазба әдебиеті дегенді білдіреді

II.  «Синквейн» әдісі

Мәдениет, әдебиет  сөздеріне 5 жолды өлең жазу

                § 34. Қазақстанның XIV-XV ғасырлардағы сәулет өнері

I.Берілген ғимараттардың атауларын жазыңдар

       1                       2                                 3                           4            5

             6                       7                  8

II. Сәйкестендіріңдер

1.Қожа Ахмет Йасауи кесенесі    А. Отырардың батыс жағында         

2.Арыстан баб кесенесі                В. Түркістанда                         

3.Көккесене                                С.Ұлытау ауданы Қаракеңгір жағасында                            

4.Алаша хан кесенесі                      Д. Тараздан 18 ш жерде                        

5.Айша бибі кесенесі                       Е.Төменаралық кенттен 8 ш жерде       

6.Бабаджа қатын кесенесі               F.Йасауи ғимаратыныңшығысында           

7.Рабиға сұлтан бегім кесенесі      G. Айша бибі кесенесінің жанында

 III. Балама тест.(«иә»  немесе «жоқ»)

1.Арыстан баб кесенесі Ә.Темірдің бұйрығымен салынды ма?

2.А.Йасауи кесенесі 38 бөлмеден тұра ма?

3.Көккесене қазіргі кезде жөндеуден өткен ғимарат па?

4.Алаша хан күмбезінің қабырғалары сыртқы жағынанкереге

көзді кілем тәрізді өрнектеліп қаланған ба?

5.Рабиға сұлтан бегім Әмір Темірдің немересі ме?

6.Сығанақ қаласынан мешіт , монша, сияқты қоғамдық

құрылыс орындары табылған ба?

7.Қолданбалы өнер-сәулет құрылыстарын әшекейлеп

безендіретін өнер ме?    

                     III бөлім. 9-тарау. Біртұтас қазақ мемлекетінің құрылуы

                  § 35. Қазақ ұлттық мемлекеті құрылуының алғышарттары

I.«Фишбоун» әдісі

Балық қаңқасының басына -Ұлттық мемлекет болып құрылуы, жоғарғы қабырғаларына –қазақ тайпаларының ортақ белгілері, төменгі қабырғаларына-Қазақ хандығының құрылуының алғышарттары мен себептернін жазыңдар.

II.Тарихи тұлғаларды білеміз бе?

Суреттерді есімдерін сәйкестендіріңдер

  

           1                            2                       3                  4                      5

Есен-бұға, Керей, Жәнібек, Әбілқайыр, М.Дулати

III.Картамен жұмыс

1.Әбілқайыр  мен Моғолстан хандықтарының жер аймақтарын көрсету

2.Осы мемлекеттердің астаналарын көрсету

3.Керей мен Жәнібекті қолдаған тайпалардыңөмір сүрген аймақтарын көрсету

                                  § 36. Қазақ хандығының құрылуы

I.Сәйкесін табыңдар

1.Қазақ хандығының негізін қалаған

2.Жәнібек пен Керей қандай хандықтан бөлініп кетті

3.Қазақ хандығының құрылуы туралы жазған тарихшы

4.Қазақтарға жер бөліп берген хан

5.Қазақ хандағанаі тұңғыш ханы

6.Есен-Бұғамен билікке таласқан бауыры

А.Әбілқайыр          

В.Жәнібек пен Керей

С.Есен-бұға

Д.Керей

Е.Жүніс

М.Дулати

II.«Үшінші артық»

1.Әбілқайыр, Жәнібек, Керей

2.Шу, Талас, Сырдария

3.Үлкен Хантау, Орта Хантау, Кіші Хантау

4.Оңтүстік, Жетісу, Моғолстан

III. Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

Керейдің хан етіп сайлануы

Керей мен Жәнібктің Қозыбасы жеріне қоныстағаны

Қазақ хандығының құрылуы

Дайырқожа бидің қаза болуы

                           § 37. Қазақ хандығының ішкі-сыртқы жағдайы

I.«Дискуссиялық өрнекті» толтырыңдар

	келісемін	келіспеймін
Хан тағына отырғанда мұрагерлікпен қатар жасының үлкендігі ескерілген
Жәнібек хан Болат сұлтанның баласы
Темір әулеті Мұхаммед Шайбанимен күресте жеңіске жетті
Қазақ хандарының Сыр бойындағы қалалар үшін Әбілқайырдың немересі М.Шайбани ханмен соғыс 20 жылдан астам уақытқа созылды
1470 ж Керей хан Түркістанға, Жәнібек хан Созаққа шабуыл жасайды.
Шайбани ханның Сыр бойындағы қалаларды алу үшін Қазақ хандығына қарсы бірде Темір әулетіне, бірде Ноғай мырзаларына, бірде Моғолстан хандарына сүйеніп, 30 жыл жүрген соғыс келісім шартпен аяқталды.
XV ғ аяғында Алтын Орда хандығы ыдырап, жаңа мемлекеттер-Сібір хандығы, Қазан хандығы, Қалмақ хандығы құрылды.

II.   «Синквейн» әдісі

Хандық сөзіне 5 жолды өлең жазу

III.«Ыстық орындық»

Бір оқушы-Керей, екіншісі-Жәнібек.Алдын ала оқушыларға осы хандар туралы толық мәлімет дайындап келу тапсырылады. Орындыққа отырған балаларға қалғандары «өздері» туралы сұрақтар қойып, жауабын алады.

                   Оныншы тарау. Қазақ хандығының XVI-XVII ғғ дамуы

                               § 38. Қасым хан (1511-1518/ 1523)

I.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

Қасым ханның билікке келуі

Тахир ханның қаза болуы

Керейдің ұлы Бұрындықтың таққа отыруы

Орыс деректері бойынша Қасым ханның қайтыс болуы

М.Х.Дулатидің айтуы бойынша Қасым ханның қайтыс болған жылы

II.   Сәйкестендіріңдер

1.Самарқан

2.Срайшық

3.М.Х.Дулати

4.Қ.Жалайыри

5.Бабыр

А.»Жәнібек ханның ұлдарының арасында аса белгілі болғаны Қасым хан еді...»

В.Ханның ел ішінде беделі болмағандықтан, сол қалаға көшіп кетті

С. «Қазақ сұлтандары мен хандарының бірде біреуі бұл халықты дәл Қасым сияқты бағындыра алмаған»

Д.Қасым хан сол қалада отырып ел билеген

Е.»Жошыдан кейін бұл жұртта одан ұлы хан болмаған...»

III.  «Үшінші артық»

1.Керей, Есен-Бұға, Жәнібек

2.қалмақтар, ойраттар, маңғыттар

3. щерби, рухани, материалдық

4. Іле, Талас, Шу  

                                          § 39. Хақназар хан (1538-1580)

  I.«Үшінші артық» 

1.Қалмақтар,  қырғыздар, ойраттар

2. II Абдаллах, Баба-Сұлтан, Абд-ар-Рашид

3.Иван Грозный, Семен Мальцев, Третьяк Чебуков

4.1538, 1570, 1580

5.Мәскеу, Түркістан, Сауран

II. Қатесін табыңдар.

1.Ташкент билеушісі Баба-Сұлтан мен қазақ ханы Хақназар «дос болып, өзара көмектесу» жөнінде ант беріскен шарт жасасты.

2.1570 жылы Абдаллах пен Баба Сұлтан арасында билік үшін талас басталды.

3.Хақназар –Жәнібектің ұлы

4.Моғолстан ханы Абд-ар-Рашидке қарсы Хақназар хан қазақ-өзбек одағының әскерлерін пайдаланды.

5.1580 ж II Абдаллахтың бұйрығымен жіберген жентеттер Хақназар ханды өлтіреді.

III. Сәйкестендіріңдер

1.Жетісудың батыс бөлігі, шу, Талас Қазақ хандығына қарады

2.Хақназар ханның билік еткен жылдары

3.Орыс елшілері С.Мальцев пен Чебуков Қазақ хандығында болды

4.Абдаллах пен Баба Сұлтанның арасындағы билік үшін талас

5.Моғолстан ханы Абд-ар-Рашидтің Қазақ хандығына қарсы үлкен соғыс бастауы

А.1538-1580

В.1570

С.1579

Д.1569-1573

Е. XVI ғ 50-60 жылдары          

                                      § 40. Тәуекел хан (1582-1598)  

  I.«Үшінші артық» 

1.Ходжент, Африкент, Ташкент

2.Құл-Мұхаммед, Абдаллах, Баба Сұлтан

3.Вильямин Степанов, Құл-Мухаммед, Көшім

4.1598, 1594, 1595

5.Шығай, Искандар, Тәуекел     

 II.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар 

Елші Құл-Мұхаммедтің Мәскеуге аттандырылуы

Тәуекел ханның билікке келуі

Мәскеу тілмашы В.Степановтың Қазақ хандығына келуі

Сібір хандығының жойылуы

Тәуекел хан өзбек ханымен жасасқан «ант беріскен шартты» бұзуы   

   III.  «Кубизм» стратегиясы бойынша  даталарды сөйлету 

1511-1518

1538-1580

1474-1511

1370-1405

1580-1582

1582-1598 

                                         § 41. Есім хан (1598-1628)    

 I.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар 

Есім ханмен Имамкули арасындағы Ташкент түбіндегі шайқас

Айғыржар шайқасы

Қазақ-бұхар соғысы

Тұрсын Мұхаммедтің өзін хан деп жариялауы

«Қатаған қырғыны»

II.  «Семантикалық картаны» толтырыңдар

	Тәуекел	Тұрсын	Есім	Имамкули	Мар ғасқа	Әбд-Латип	Әбд-ар Рахым
Сол ханның бүлігі «Қатаған қырғыны» деп аталды
Есім мен Тұрсын хандар туралы жазған жырау
Бұхар ханы
Бұхараның түбінде жараланып, қайтыс болған хан
Тұрсын хан қолдаған моғол билеушісі
Есім хан одақтасқан моғол билеушісі
Тәуекелдің інісі, билікке 1598 ж келген

 III. Есім хан мен Қасым ханның заңдарына байланысты ортақ белгілерін дәптерлеріне жазыңдар   

                        § § 42-43. Тәуке хан тұсындағы Қазақ хандығы

 I.Сәйкестендіріңдер

1.Жәңгір  ханның билік еткен жылдары

2.Тәуке ханның ел билеген жылдары

3.Орбұлақ шайқасы

4.Жоңғар феодалдарының Оңтүстік Қазақстанға шабылуы

5.С.Мальцев пен Т.Чебуков бастаған орыс елшілерінің келуі

6.Аталыков елші арқылы Тәуке I Петрмен келісім жасауы

А.1680-1718

В.1643

С.1628-1652

Д.1573

Е.1681-1685

F.1694

II.  Қатесін табыңдар

1.Битөбенің басында күнде кеңес болған кезде «Жеті жарғы» заңдары жасалған.

2.»Жеті жарғы» деп аталу себебі: оны жасауға 7 би қатысқан.

3.Әнет бабаға барған Қазыбек би, өз өмірін елінің  бірлікте, ынтымақта болуына арнаған.

4.Қалмақ ханы «Саңқылдап тұрған дауысын бар екен, енді қаз дауысты  Айтеке би бол» деп айтқан екен.

5.Кіші жүзден шыққан атақты би , Жалаңтөс батырдың ұрпағы-Төле би.

III.  «Синквейн» әдісі

Би сөзіне 5 жолды өлең жазу

              XI тарау. Қазақ мемлекетінің  XVI-XVII ғасырлардағы

                                    әлеуметтік-экономикалық жағдайы

 § 44. Қазақ хандығының мемлекеттік-әкімшілік құрылымы

 I.«Үшінші артық»

1.Әмірлер, сұлтандар, билер

2.Қаңқаш, қараша, құл-құтан

3.Тәбәрік, ата-аймақ,ұлыс

4.Бақтияр, Дияр, Алдияр

5.Ордаби, Қашғари, Марвази 

II.  Рет-ретімен қойыңдар

Ұлыстық билік

Ата аймақ

Ауылдық басқару

Жүздік билік

Рулық басқару

Қазы

Хандық билік   

 III а)Суреттегі тұлғалардың есімдерін атаңдар.

 ә)Билік еткен жылдарына байланысты рет-ретімен қойыңдар

     

   1                           2                     3                      4                   5                   6

          § 45. Қазақ халқының  XVI-XVII  ғасырлардағы шаруашылығы

 I.Бұл қандай көш?

1.-Көңілді, сауықпен өткізілетін мезгіл.

-Қозы жүні қырқылады

-Үй-жайға қажетті бұйымдар жасалады 

2.-Жұт болып тұрған

-Шөбі: қалың қамыс, шиі, тоғайы мол жерін қорық ретінде қорып оған малының басым көпшілігін кіргізбеуге тырысқан.

3.-Қатаң көші-қон тәртібі болды. 

-Ауылдар топ-топ болып, бірінің соңынан бірі қаздай тізіліп қозғалатын.

-Бұл көштің жүгі ауыр болатын.

4.-Жүн қырқылады.

-От жағып түтіндете малды арасынан өткізетін

-Төлдерді күркеде ұстаған    

 II.  Жауаптарын жазыңдар

1.Егіншілікпен осы өзендер алқабында айналысқан: (Сырдария, Шу, Арыс, Талас,Іле, Ертіс) 

2.Қандай арықтарды білеміз?

Арыс өзенінен тартылған ..., Сырдариядан ..., Шу өзенінен ...

3.Жер жырту құралдары: (тесе, кетпен, ағаш соқа, тіс ағаш, тырна, қол орақ, күрек)

III. Терминдерге түсінік беріңдер

Тоғыту, қозы күзем, тулақ, қозы көш, жатақ, жұт

                             XII тарау. XVI-XVII  ғасырлардағы  мәдениеті   

                                    §§ 46-47. Қазақ халқының мәдениеті

 I.«Үшінші артық» 

1.Тон, шоқайма, шекпен

2.Сәукеле, кимешек, мәсі

3.Қымыз, шұбат, шелпек

4.»Ер Сайын», «Алтын сақа», «Аламан мен Жоламан»   

5.»Ер Көкше», «Батыр Баян», «Кодекс куманикус»   

  II. «Берілген шығармаларды батырлар мен лиро-эпостық деп 2 бағанға бөліңдер

«Күлшеқыз», «Алпамыс», «Ер Қосай», «Қыз Жібек», «Қозы Көрпеш-Баян Сұлу», «Төрехан», «Телағыс», «Мақпалқыз», «Құбағұл», «Айман-Шолпан».

III. «Инсерт» әдісі.

                           §§ 48-49. Қазақ халқының шығармашылық дәстүрі

I.«Үшінші артық» 

1.Жетіген, дауылпаз, қобыз

2.Сыпыра жырау, Марғасқа жырау, Жиембет жырау

3.Плано Карпини, Марко Поло, Федор Достоевский

4. Дайырқожа, Қазтуған, Ақжол би

II. Сәйкестендіріңдер

1.Сыпыра жырау                                   5.Шалкиіз

2.Асан Қайғы                                        6.Жиембет

3.Доспамбет                                          7.Марғасқа

4.Қазтуған Сүйіншіұлы                       8.Ақтамберді

А.Еділ мен Жайықты мақтаған

В.Оның есімі ел қамын жеген қамқоршы ақсақал ретінде «Ер Тарған»,

«Едіге» жырларында кездеседі.

С.Ноғайлының әміршісі Темір бидің жанында болған.

Д.Жерұйықты іздеген

Е.Жырларының мазмұны Отан қорғауға арналған.

F.Есім ханның ең жақын жорық жырауы болған

G.Есім ханның әскербасы қызметінатқарған және

кеңесшілерінің бірі болған.

H.1729 жылы өлім жазасына бұйырылып, қашып құтылған.

III.Берілген суреттерді музыкалық аспап атауымен сәйкестендіріңдер

12345

678     9    10

Сыбызғы, жетіген, дабыл, асатаяқ, домбыра, сазсырнай, адырна, керней, шаңқобыз, дауылпаз.

                        § 50. XVI-XVII  ғасырлардағы тарихи шығармалар   

I.«Қатесін табыңдар»

1. «Тарих-и Рашиди» түрік тілінде жазылған еңбек.

2.Жалайыри тұтқында отырып жазған «Жылнамалар жинағын» достықтың белгісі ретінде орыс патшасы Иван Грозныйға сыйға тартады.

3. «Шыңғыснама» шығармасыда Қыпшақ даласын билегенШыңғыс хан әулетінің тарихы баяндалады.

4.»Тарих» еңбегінде  XVI-XVII ғасырлардағы қазақ-жоңғар қарым-қатынастарының тарихы баяндалады.

5. «Тарих-и Абулхайр- хани» шығармасында көшпелі өзбектер ханы Тоқтамыстың тарихы айтылады.

6. Әбілғазы Бахадур «Түрік шежіресін» бітіре алмай қаза болғандықтан, еңбегін оның әйелі аяқтап шыққан.

  II.Сәйкестендіріңдер

1.  «Шыңғыснама»                             6. «Тарих-и-Абулхайр -хани»

2.  «Тарих»                                          7. «Хроника"

3. «Тарих-и Рашиди»                         8. «Шыңғыстың өмірбаяны»

4. «Түрік шежіресі»                           

5. «Жылнамалар жинағы»     

А. М.Х.Дулати

В.Қадырғали Жалайыри

С.Өтеміс Қажы

Д.Шах-Махмұд Шорас

Е.Әбілғазы Бахадур

F.Масуд ибн Усман Кухистани 

III. «Тарих-и Рашиди» мен «»Шежірелер жинағы» шығармаларына «Венн диаграммасын» жасаңдар   

                                                     ЖАУАПТАРЫ 

                                                 §1. Түрік қағанаты

I.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

1.Қытай мен түріктердің арасындағы бейбіт келісім шарт (545 ж)

2.Бумын мен Анағұйдың арасындағы шайқас (552 ж)

3.Түріктердің Арал теңізіне дейін жетуі (555 ж)

4.Түрік қағанатының ішінде соғыстардың басталған жылы (581 ж)

II.Қатесін табыңдар.

1. 542 жылы  (дұрысы 552 ж)

2.Араб шежіресі (дұрысы қытай)

3. үшінші рет жеңеді. (дұрысы екінші)

4. Үндістан, Ирак мемлекеттерімен ( дұрысы Византия, Иран)

III.Семантикалық картаны толтырыңдар

	552-554жж	552ж	603ж	552-603 жж	545ж	581ж	555ж
Түрік қағанатының құрылуы		+
Түрік-қытай келісімі					+
Букрат бойындағы шайқас	+
Түріктердің Орта Азия жерлерін жаулап алуы							+
Түрік қағанатының ыдырауы			+
Түрік қағанатының өмір сүрген шеңбері				+
Ішкі талас-тартыстың басталуы						+

                                             §2.Батыс Түрік қағанаты

I.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

1.Батыс Түрік қағанатының өмір сүрген шеңбері (603-704 жж)

2.Тон қағанның Византияға көмек беруі (627 ж)

3.Нушебилер мен дулулар арасындағы тартыс (640-657 жж)

Шығыс Түрік қағанатының өмір сүрген шеңбері. (682-744 жж)

II.Қатесін табыңдар

1. Сырдың бойындағы (дұрысы Шу)

 2. Шегу (дұрысы Тардуш/Дато)

3 «құл» деген ұғым (дұрысы халық)

4. сот істерін  (дұрысы жоғарғы лауазымды ақсүйектер)

III.  «Дискуссиялық өрнекті» толтырыңдар

	келісемін	келіспеймін
Шегу қаған қағанаттың шығысындағы шекарасын Алтайға дейін жеткізді.	+
Тон «он оқ бұдун» басқару жүйесін енгізді.		+Ешбар Елтеріс
659 ж Қытай мемлекеті Жетісуға басып кіреді.	+
Үшлік қаған Тон империясын 703 жылы жеңеді.		-          704 ж
Тархандар мен бұрықтар сот істерін атқарған.	+
«Он оқ бұдун» басқару жүйесі билікті әлсірете бастады.	+
Шығыс Түрік қағанатының жеріне Шығыс Қазақстан аймағы енді.		+

                                                   §3. Түргеш қағанаты

I.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

1. Түрік қағанатының өмір сүрген шеңбері (552-606 жж)

 2. Батыс Түрік қағанатының өмір сүрген шеңбері (603-704 жж)

3.Түргеш қағанатының өмір сүрген шеңбері (704-756 жж)

4. Атлах шайқасы  (751 ж)

II. Қатесін табыңдар

1. 22  (дұрысы 20)

2. Сұлу қаған. (дұрысы Үшлік)

3. түргештердің (дұрысы арабтардың)

4.Үшлік (дұрысы Сұлу)

5. Бұхараның әмірі Абруйдың алым-салықты көбейткені.

(дұрысы саудаға байланысты)

                                 § 4. Қарлұқ қағанаты (756-940 ж.ж.)

 1.«Үшінші артық»

1. 603 ж. (Түрік қағанатының ыдырауы, қалған жылдар Қарлұқ қағанатына тән)

2.күнгіт.(Түргеш  қағанатының тайпасы, қалған екеуі Қарлұқ қағанатының тайпалары)

3. Мыңбұлақ.(Батыс-Түрік қағанатының астанасы, қалған екеуі Қарлұқ қағанатының астаналары)

4. Тардуш, (Батыс Түрік қағанатының билеушісі, қалған екеуі Қарлұқ елінің билеушілері)

II.  Қатесін табыңдар

1. 1 ғасырға жуық мерзімге созылған. (дұрысы 2 ғ)

2.Қарлұқтар түргештермен бірігіп (дұрысы қырғыздармен)

3. Қытай мемлекеті дұрысы (Самани мемлекеті)

4. 8 тайпа (дұрымсы 9)

III.  «Семантикалық картаны» толтырыңдар

	940 ж	Бала сағұн	Оғұл шақ	751 ж	бұлақ	766- 775 жж
Қытай деректерінде қарлұқтардың атауы					+
Қарлұқтардың екінші астанасы		+
Қашғарияны жаулап алуы						+
Қарлұқ қағанатының ыдыраған жылы	+
Тараз қаласының билеушісі			+
Атлых шайқасының жылы				+

                      § 5. Түрік қағанаттарының шаруашылыы мен мәдениеті

I.Қатесін табыңдар

1.Үндістан (дұрысы Қытай)

2. В. Бартольд (дұрысы Земарх)

3. түйе (дұрысы жылқы)

4. 3 салаға (дұрысы 2 салаға)

II. Бұл кімнің сөзі?

1.Сюань Цзянь

2.Әл-Идриси

3.Әл-Жахиз

4.Әл-Идриси

III. «Іші-сырты» әдісі

                                                        наным-сенім                               

                    салт-дәстүр                                                                  әдебиет

 

                            тіл                                                                   әдет-ғұрып

                                                             музыка өнері

                                         § 6. Оғыз мемлекеті

I .Терминологиялық диктант

1.жабғу

2.инал

3.күл еркін

4.атабек

5.сюбаши

II.  Қатесін табыңдар

1.Түргеш (дұрысы Қарлұқ)

2. Суяб  (дұрысы Жаңа Гузия), қаған (дұрысы жабғу)

3.мал өсірушілір (дұрысы малынан айырылған кедейлер)

4. 756-940 (дұрысы IX ғ соңы –XI ғ ортасы)

III.  «Дискуссиялық өрнек»

		келісемін	келіспеймін
1.	Жабғу өз жерін 12 аймаққа бөлген	+
2.	М.Қашғаридің дерегі бойынша оғыздар 12 тайпадан тұрған.		+
3.	960 ж Оғыз жабғуы Киев князі Святославпен хазарларға қарсы әскери одақ құрды.		+
4.	Хазарларды талқандағаны жайлы «Оғызнамада» жазылған	+
5.	985 ж князь Владимир оғыздармен одақтасып бұлғарларға жорық жасады.	+
6.	XI ғ. басында Шахмәліккезінде мемлекеттің жағдайы күрт нашарлады.		+

                                                § 7. Қимақ қағанаты

1.«Үшінші артық»

1. Янгикент  артық, өйткені ол Оғыз мемлекетінің астанасы, қалған екеуі Қимақ қағанатының астаналары.

2.Қара бұдун артық, өйткені ол «халық» дегенді білдіреді, ал қалғандары-ел билешінің лауазымы

3.Суяб артық, өйткені қалған екі атау бір қаланы білдіреді.

4 Фирдоуси артық, өйткені ол қимақтар туралы жазған жоқ.

II.Балама тест

1.иә  

2.иә

3.жоқ,

4.иә

5.жоқ, имақ байғу

6.жоқ, ағаштан, қамыстан

7.иә

III.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

Түрік, Батыс Түрік, Түргеш, Қарлұқ, Оғыз, Қимақ

                                           I бөлімді қорытындылау

1.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

(қай жылы және  қай ғасырда екенін көрсетіңдер)

1Д- 552 жыл  VI ғ

2.В -704 жыл VIII ғ

3А-751 жыл  VIII ғ

4.С-985 жыл X ғ

III.Сәйкестендіру тесті. Мемлекеттерді және сол елдердің билеушілерін көрсетіңдер.

А-1, 8, 9

В-4, 7, 10

С-3, 6

Д-2, 12

Е-5, 11

                            § 8. Жартылай көшпелі  және отырықшы

                                             мәдениеттердің өзара әсері

1.Толықтырыңдар.

                            Мал шаруашылығының түрлері

 

            Көшпелі        жартылай көшпелі     отырықшы

II.Қалалардың құрылыс жүйесін түсіндіріңдер

Цитадель – қала билеушісі тұратын әкімшілік аудан

 Шахристан-бай-шонжарла, дін қызметкерлері, әскер басшылары  тұратын орталық аудан.

Рабат –қолөнершілер, саудагерлер, егіншілер тұратын  шеткі аудан

 III. «Дискуссиялық өрнекті» толтырыңдар

		Келісемін	келіспеймін
1	Мал өсіру темір дәуірінде басталды		+
2	Қалалық мәдениет Қазақстанның оңтүстігі мен Жетісуда X ғасырда дамыды		+
3	Қалалардың құрылыс жүйесі 3 бөліктен тұрған	+
4	Қала тұрғындарының санын көбейткен малшылар		+
5	Киіз үй туралы хабар грек жазба деректерінде кездеседі		+
6	Сауда 4 бағытта жүрген		+
7	Түргештер Тараз қаласында ақша шығарған	+

                                          § 9. Архитектура және өнер

I.Қатесін табыңдар

1. Ақыртас  (дұрысы Білеулі)

2.Сардоба (дұрысы терракота)

3.Құйрықтөбеде  (дұрысы Ақбешімде)

4. христиан шіркеуі (дұрысы ислам мешіті).

5.сардоба (дұрысы дың)

II.Сәйкестіріңдер.

1-E;  2-С, I;   3-А;  4-G H;  5-В;  6-F;

                                     § 10. Түріктердің рухани мәдениеті

  I.Қатесін табыңдар

1.Испиджаб  (дұрысы Баба Ата)

 2.Тәжікстан (дұрысыҚарақалпақстан)

3. Бір күмбезді Якка және көпкүмбезді Мырзарабад (дұрысы көпкүмбезді Якка және . Бір күмбезді Мырзарабад)

4. Түргеш (дұрысы Қимақ пен Қарлұқ)

5. Қате жоқ

II. «Семантикалық картаны» толтырыңдар

		IX- XI ғғ	VIII ғ	200	35	12
1	Көне түрік тіліндегі жәдігерлер саны			+
2	Көне түрік әліпбиіндегі әріптердің саны				+
3	Түріктердің жазба әдебиеті дүниеге келді		+
4	«Қорқыт ата»мен «Оғызнама» қағазға түсе бастаған кезі	+
5	«Қорқыт ата»кітабындағы жырлардың саны					+

III. Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

1.Қазақстанның оңтүстігінде, Жетісу аймағында ислам діні кең түрде жайыла бастады. (VIII ғ.)

2.«Қорқыт ата» мен «Оғызнама» сол кезеңнің шығармалары (VIII-IX )

3.«Оғызнаманың» араб тіліне аударылған ғасыры (IX ғ.)

4.Рашид ад-Дин «Оғызнаманың» ескі нұсқасын жазып қалдырған (XIII)

5.Әбілғазы хан «Оғызнаманың» толық нұсқасын жазды.(XVII ғ. )

                                              § 11.Қарахан мемлекеті

  I.«Үшінші артық»

1. жікіл

2.Шахмілік

3. Суяб

4. Жалаири

5. А.Йассауи

6. сюбаши

II.  «Тарихи шыңжыр»

942-Қарахан мемлекетінің құрылуы

960-ислам діні мемлекеттік дін деп жариялануы

955-билікке Мұсаның келуі

1141-Қатуан шайқасы

1212-мемлекеттің ыдырауы

1040-мемлекеттің 2 бөлінуі

   § 12. Наймандар, керейіттер, жалайырлар

I.Балама тест

1. иә  2. Иә  3.жоқ, Балықты  4. (жоқ, Бұйрық пен Даян)

5. жоқ, керейіттердікі  6.иә  7. Жоқ

II.Бұл кім?

I.Инанч-білге немесе Білге хан     II.Құршақұз

III.Жамұқа

III.Бұл кімнің сөздері?

1.Құршақұз    2.Жалаири       3.Рашид ад-Дин

                                        § 13.Қарақытайлар (1128-1213)

I.«Тарихи шыңжыр»

924-Ляо мемлекетінің құрылуы

1125-Ляо мемлекетінің құлауы, Жетісуға көшуі

1137-Ходжент жанындағы қарахандармен шайқас

1141-Қатуан даласындағы шайқас

1171-қарақытайлардың Хорезм жеріне шабуылы

1198-Ауғанстанның гурид тайпасымен  соғысы

1208-қарақытайлардың наймандардан жеңілуі

1210-Хорезм шахының қарақытайларға қарсы шығуы

1213-Қарақытай мемлекетінің құлауы

II. «Дискуссиялық өрнекті» толтырыңдар

	келісемін	келіспеймін
Қарақытайлар-кидан тайпалары	+
Ляо мемлекеті 1120 жылы құлағанан кейін Елюй Даши бастаған 40 мың түтін кидандар Жетісу жеріне келіп қоныстанады.		+
Ел билеушісінің лауазымы-гурхан.	+
Мемлекетті тек ер адамдар ғана билеу керек еді.		+
Харадж-мал салығы		+
1141 жылы Самарқан қаласына жақын  Қатуан даласында қарақытайлар мен қарахандықтар арасында шайқас болады.	+

                                                    § 14.Қыпшақ хандығы

I. Қатесін табыңдар

1. Жайыққа  (дұрысы Дунайға)

2. Г. Рубрук (дұрысы М.Қашғари)

3. 3 (дұрысы 2)

4. IX ғасырда  (дұрысы XI)

 II. «Үшінші артық»

1. А. Гардизи артық, өйткені ол қыпшақтар туралы жазған жоқ

2. яланкуг артық, өйткені ол құл, қалғандары -шонжарлар

3.18 артық, қалғандары бірлестіктерге енген тайпа саны

 4. шығыс қанат артық, себебі сол мен оң әскери басқару жүйесінің бөлінуі

              § 15. Ұлы Жібек жолының қалыптасуы  және тарихи маңызы     

  II.   «Дискуссиялық өрнекті» толтырыңдар

		Келісемін	келіспеймін
1	Жібек жолының басы Қытай жеріндегі Янцзы өзенінің аңғарындағы аймақтан басталады.		+ (Хуанхэ)
2	Қытаймен жібек өндіру жағынан бәсекелеске түскен Соғды,  Үнді және Иран мемлекеттері		+(Византия, Жапония)
3	Қытай императоры У Ди Батыс елдеріне қарай аттандырған елшілік 13 жылдан кейін оралған.	+
4	Византияның күміс құмырасы Суяб қаласынан табылды.		+(Тараз)
5	Қазіргі кезде базарда сатылып жүрген қытай немесе балгар бұрыштары Жібек жолынң арқасында көп елге тараған	+
6	Алғаш рет б.з.б. III ғ соңында Қытай елінен Батыстағы елдерге қарай жібек артқан керуендер жолға шыққан.		+(1ғ ортасында)

                                    § 16. Ұлы Жібек жолының тармақтары

                               Ұлы Жібек жолының Қазақстандағы сілемі.

I.Толықтырыңдар

1.Жетісу

2. Оңтүстік Қазақстан

3.Таразда қытай  фарфорлары, Византияның  сәнді әшекей бұйымдары мен күміс құмыралары табылды

4.Отырар қаласы керуен жолдары торабында орналасқан.

II.Картамен жұмыс

1.Ұлы Жібек  жолының бойында орналасқан Қазақстанның ежелгі қалаларын атап, картадан көрсетіңдер.

2.Ұлы Жібек жолының Жетісуға келетін 3 бағытын атап, картадан көрсетіңдер.

III.Қатесін табыңдар

1. қытайларша (дұрысы соғдыларша)

2.Соғды  (дұрысы монғол  шапқыншылығы)

3. өте алыс салынған. (дұрысы жақын)

4. саяхатшы Марко Поло Монғолияға, Мөңке ханға барып қайтқан.

(дұрысы Рубрук)

                              § 17. IX ғ екінші жартысы –XIII ғ басындағы

                                                        Қазақстан мәдениеті

I.«Үшінші артық»

1.Алмалық артық, өйткені көлемі 10 га жетпейді

2. Йасы артық, өйткені қалған екеуі бір қаланы білдіреді

3.Құйрықтөбе артық, өйткені қалған 2 қалада монша табылған

4.Сарайлы Кеңгір өзені, ал қалған 2 қала Ұлытау етегінде орналасқан

II.   Семантикалық картаны толтырыңдар

Қала атаулары	Тальхиз	Фараб	Тұрбанд	Талас	Йасы	Сайрам	Сунак	Шаш
Испиджаб						+
Отырар		+	+
Түркістан					+
Тараз				+
Талғар	+
Сығанақ							+
Ташкент								+

                § 18. IX -XIII ғасырдағы қолөнер, сауда және

                                 шаруашылықтың дамуы

I. Қатесін табыңдар

1. Йасы (дұрысы Фараб)

2. астықпен (дұрысы ешкі түбітімен)

3. IX- XI ғасырлардағы (X-XII)

4. Жайық (дұрысы Талас)

II.  Сәйкестендіріңдер

1-Е;  2-А;  3-Д;  4-С;  5-В

                           § 19. Сәулет өнері мен құрылыстың дамуы

  I.Қатесін табыңдар

 1.Құйрықтөбе (дұрысы Қызылөзенде)

2.  Иран (дұрысы Орта Азия )

3. Шығыс пен Батыс (дұрысы Оңтүстік пен Жетісу

4. 28 шақырым (дұрысы 18 шақырым)

5.Монша (дұрысы мешіт)

II.Семантикалық картаны толтырыңдар

	Бабаджа қатын	Айша бибі	Арыстан баб	Монша лар	Мон ша
Бұл құрылыс Орта Азияның , Кавказдың, Таяу және Орта Шығыстың құрылыстарына ұқсас				+
Қраханның қалындығына арнап салынған		+
А.Йасауидің рухани ұстазына арналған кесене			+
Айша бибінің тәрбиешісіне арнап салынған кесене	+
Отырар бойындағы рабад өңірінен табылған 2 құрылыс					+
XX ғ 60 ж дейін Түркістанда жұмыс істеген құрылыс					+

                              § 20. Дін және мәдениет. Исламның таралуы.

I.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

1.  « Дін үшін соғыс»  (633 жыл)

2. Араб қолбасшысы Кутейба ибн Муслимнің Бұқараны, Шашты басып алып, Испиджабқа жорық жасаған ғасыры. (VIII ғ.)

3.Мұса хан исламды мемлекеттік дін деп жариялауы (960 ж.)

4.Әл Максидің айтуынша Оңтүстік Қазақстан мен Жетісуда мешіттер көптеп салына бастаған ғасыр. ( X ғ.)

5.Хорезммен жақындасуына байланысты қыпшақтар арасында ислам діні кең түрде ене бастаған. (XII ғ.)

II.  « Дискуссиялық өрнекті» толтырыңдар

	келісемін	келіспеймін
1.Сырдария аймағында қойға табыну салты таралған	+
2.Ежелгі түріктер IV ғ бастапбудда дінінің ықпалына  ұшырай бастаған.		+ (VI ғ.)
3.Ғылыми зерттеулергеқарағанда будда діні Қазақстанның Оңтүстігі мен жетісуда кең жайылды.	+
4.Таразда христиан шіркеуінің қалдықтары табылған.		+ (Ақбешім)
5.Манихей дініін Жетісу мен Оңтүстік Қазақстанның отырықшы тұрғындары ұстанды.	+
6.Зороастризм діні құрылыстарының  қалдықтары Алматы мен Испиджабта табылды.		+ (Қостөбе Қызылөзен)
7.Ұлы Жібек жолы діннің таралуында маңызды рөл атқарды.	+

III.   «Тарихи жыңжыр»

633-арабтардың «дін үшін соғысы»

709-Кутейба ибн Муслимнің Бұхараны алуы

714- Кутейба ибн Муслимнің Шашты басып алуы

751-Атлах шайқасы

960-Мұса ханның ислам дінін мемлекеттік деп жариялауы

                             § 21. Ғылым мен білімнің дамуы

I.Сәйкестендіріңдер

1-С, H;  2-Е, I;  3-А;  4-В;  5-F;  6-G;  7-Д

II.  «Үшінші артық»1. «Диуан-и-лұғат ат-түрк» артық, өйткені ол М.Қашғаридің еңбегі, ал қалғандары Ж.Баласағұнидікі

2. әл-Фараби артық, себебі қалған ееуі әдеби саласынан

3.М. Қашғари артық, өйткені қалған екі кісі бір адам

4. «Диуани лұғат ат-түрк» артық, оның авторы М.Қашғари. Ал қалған екеуі А.Йасауидің бір шығармасы.

                        § 22. Моңғолдардың Қазақстан жерін жаулап алуы

II. Қатесін табыңдар

1. Орхон  (дұрысы Онон)

2. 85 (дұрысы 95 ).

3. бірінші, екінші және үшінші  ((дұрысы оң, сол, орталық қанаттар)

4. 3 рет  (дұрысы 1 рет )

III.   Дискуссиялық өрнекті толтырыңдар

	келісемін	келіспеймін
1.Моңғолдардың шапқыншылығына дейін Жетісу аймағында 200-ден астам елді мекендер болса, 14 ғ бар жоғы 20-ға жуық қана қалған.	+
2.Қойлық қаласын моңғолдар жуас деп атаған		+(Баласағұн)
3.Отырар қаласы моңғолдарға 8 ай бойы берілмей қарсыласқан		+ (6 ай )
4.Шағатай мен Үгедей бастаған әскерлерСырдарияның төменгі ағысындағы қалаларға аттанса, Төле Отырарды қоршауға алады.		+ (Жошы... Шағатай, Үгедей)
5.Жошы ұлысына Батыс Моңғоли мен Алтай, Тарбағатай, Ертістің жоғары ағысы қарады.		+ (Төле)
6.»Жасақ» бойынша өкімет билігінің жоғары органы құрылтай болды.	+
7.1207 жылғы құрылтайында Моңғол империясы құрылып, оның ұлы ханы Шыңғысхан сайланды.		+ (1206 ж.)

                                              § 23. Алтын Орда

    I.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

1. Батыйдың Алтын Орданы билеген кезі (1227-1255 жж)

2. Батыйдың Батысқа жорығы (1236-1242 жж)

3. Хандық билік үшін тартыс болып, 20-дан астам хан бір-бірін ауыстырған жылдар.(1357-1380 жж)

4. Куликово шайқасы (1380 ж)

5.Тоқтамыстың Мәскеуді өреп жіберуі (1382 ж)

II.  Хандардың билік жүргізген кездегі ерекшеліктерімен сәйкестіріңдер.

1-С;  2-Д;  3-Е;  4-В;  5-А;  6-F;  7-G.

                                        § 24. Ақ Орда

I.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

1. Мүбәрәк хан өз атынан Сығанақта теңге соқтыруы. (1327-1328 жж)

2.Ұрыс хан өз атынан Сығанақта теңге соқтыруы. (1368-1369 жж)

3.Тоқтамыстың Темір-Мәлікті жеңуі. (1379 ж)

4.Тоқтамыстың Алтын Орданың бірқатар жерін жаулап алуы.(1380 ж)

5.Әбілқайырдың Ақ Орданы бағындыруы. (1428 ж)

II.   «Дискуссиялық өрнекті» толтырыңдар

		келісемін	келіспеймін
1	Ақ Орданың аумағы Жошы ханның 2 баласы Орда Ежен мен Шайбан хандардың жерін қамтыды.	+
2	Ақ Орда Алтын Ордадан Ерзен хан тұсында оқшаланды		+ (Ұрыс хан)
3	Ұрыс хан Маңғыстау билеушісі Түй-Қожаны жазалайды.	+
4	Ақ Орда мен Ноғай Орданың билеушілері арасында Әмір Темірге қарсы одақ құрады.		+(Моғолстан)
5	Тоқтамыс Темірдің немересі Ұлықбекті жеңіп, Сыр бойындағы көптеген қалаларды өзіне қаратты.		+(Барақ)
6	Ақ Орданың Орталығы-Сырдың орта ағысындағы Сауран.		+(Сығанақ)
7	Ақ Орда халқы диқаншылық пен жартылай көшпелі мал шаруашылығымен айналысты	+

                                              § 25. Моғолстан

I.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

1.Тоғылық Темірдің хан етіп сайлануы (1348 ж)

2.Батпақ шайқасы (1365 ж.)

3.Есен Бұғаның хан тағына отыруы (1433 ж.)

4.Тоғылық Темірдің Мауараннахрға 2 рет жасаған жорығы (1360-1361)

5.Әмір Темірдің Моғолстанға алғашқы жасаған жорық жылдары (1371

II.   Қатесін табыңдар

1. Үгедей (дұрысы Шағатай ұлысы)

2.  үйсін тайпасы (дұрысы дулат)

3. Қоялық  (дұрысы Алмалық қаласы)

4. Тоғылық-Темір ( дұрысы Ілияс Қожа)

5. XVII ғ. ( дұрысы XVI ғ.)

III.   «Бұл кім?»

1.Абд ар-Рашид

2.Уәйіс хан

 3.Тоғылық Темір

 4.Әмір Поладшы

5.Әмір Темір

                     § 26. Әмір Темірдің басқыншылық жорықтары

I.«Үшінші артық»

1. Әмір Темір артық, өйткені ол Мауереннахрдың, ал қалғандары Моғолстан билеушілері

2. 1370-1405 жж. артық, өйткені ол Ә. Темірдің Мауереннахрда билік еткен жылдары, қалғандары оның Моғолстанға жорығы

3. Батпақ  артық, өйткені ол Ә.Темілдің Ілияс Қожамен, ал қалғандары Тоқтамыспен болған шайқастар.

4.1390 ж. артық, Моғолстанды тәуелді еткен, ал қалған жылдар Ә.Темірдің туған және қайтыс болған

5.1393 ж.артық: Тоқтамыстың Алтын Ордада билігін күшейтуі. Қалған жылдар-Тоқтамыс пен Ә.Темір арасындағы шайқастар.

II.Сәйкестендіріңдер

1-В, С;  2-А,H;  3-Д;  4-F, J;  5-E, I.

 III.            Әмір Темір                 Тоқтамыс

                                  1391 жылы

                          Құндызша шайқасы

                           Тоқтамыс жеңіледі

                Әмір Темір                  Тоқтамыс

                                  1395 жылы

                    Кавказ, Терек өзені жағасында

                             Тоқтамыс жеңіледі

                             § 27. XIV - XVI ғасырлардағы Ноғай Ордасы.

                                   Солтүстік Қазақстан және Батыс Сібір.

I. Қатесін табыңдар

1. Есіл  (дұрысы Еділ)

2. Ноғай (дұрысы Едіге)

3.Едігенің (дұрысы Нұр ад-Диннің)

4. Шайх-Хайдар (дұрысы Ибақ)

5. Орта жүз (дұрысы Кіші жүз)

II.Бұл кім?

1Ноғай.  2.Едіге.  3.Әбілқайыр хан   4.Ибақ.  5.Ш.Уәлиханов

                         § 28. Әбілқайыр хандығы (Өзбек хандығы)

I.«Үшінші артық»

1.Жошы ұлысы артық, өйткені қалған екеуі Әбілқайыр хандығының атауы

2.,Үз-Темір артық, Әбілқайыр одан жеңіледі.Қалған екеуін женген.

3. Аққыстауда Әбілқайыр қайтыс болды, ал қалған екеуі-шайқастар

4.Мұстафа артық, ол-хан, ал басқалары-сұлтандар

5. Созақ артық, өйткені қалған 2 қала астана болған.

II. Қатесін табыңдар

1. 73 ру (дұрысы 92 )

2. Х.Дулатидің  (дұрысы Рузбихан )

3. Шағатай (дұрысы Жошы)

 4. 30-дан астам тайпалардың (дұрысы 20-дан астам)

өкілдері қатысқан.

5. 50 жыл ғана   (дұрысы 40 жыл)

III.  «Тарихи шыңжыр»

1428-Әбілқайыр хан болып сайануы

92-Әбілқайыр хандығына кірген ру-тайпа саны

1431-Екіретүп жеріндегі шайқас

1446-Атбасар маңындағы Мұстафа ханды женуі

1456-Сығанақ түбіндегі Үз-Темірден Әбілқайырдан жеңілуі

1468-Аққыстау жерінде Әбілқайырдың жеңілуі

                   § 29. Ақ Орданың , Моғолстанның, Әбілқайыр хандығының,

                          Ноғай Ордасының мемлекеттік-әкімшілік құрылысы

III. «Дискуссиялық өрнекті» толтырыңдар

р/с	түсініктемелер	келісемін	келіспеймін
1	Миршикар-хан кеңесшісі		+(ханның аңшылық ...)
2	Атабек-мұрагер тәрбиешісі	+
3	Даруғалар-әскер басы		+(салық жираушы)
4	Зекет, құшыр-мал салығы	+
5	Харадж, баж-егін салығы	+
6	Ұлысбек-салық жинаушы		+(әскер басы)
7	Иқта-егін салығы		+(әскери қызмет...)
8	Қалан-жер көлеміне байланысты  төленетін салық	+
9	Жасауыл-салт-дәстурді қадағалаушы	+
10	Наиб-хан кеңесшісі	+
11	Ішік аға басы-дін иесі		+(сарай қызм. басшысы)
12	Тағар-сарай қызметінің басшысы		+(әскерді азық...

             § 30. XIV-XV ғасырлардағы  Қазақстанның  экономикалық  жағдайы

I.Семантикалық картаны» өрнектеңдер

Шаруашылық түрі	Солтүс тік	Орта лық	Батыс	Оңтүс тік	Жетісу
Көшпелі мал шаруашылығы	+	+	+
Отырықшы жер шаруашылығы				+
Жартылай көшпелі мал  шаруашылығы	+		+
Жартылай отырықшы мал шаруашылығы					+
егіншілік				+

II.  Сәйкестендіріңдер

1-С;  2-В;  3-А;  4-Д;  5-F;  6-E ,H;  7-G;  8-I.

                                   Алтыншы тарауды қайталау

I.  Сәйкестендіріңдер                                     

1-В;  2-H;  3-С;  4-G;  5-E;  6-F;  7-Д;  8-А.

III. Тарихи тұлғаларды есімдерімен сәйкестендіріңдер

1.Есен-бұға

2.Әбілқайыр хан

3.Әмір Темір

4.Батый хан

5.Шыңғысхан

6.Жошы хан

                    § 31. Қазақстан аумағындағы этносаяси

                             қауымдастықтың  қалыптасуы

I. Қатесін табыңдар

1. сақ  (дұрысы  андрон тайпасы)

2. монғолдарға (дұрысы андрондықтарға)

3.XII ғ  (дұрысы XIII ғ )

4. 100-130 жылға (дұрысы 150-200 жылға)

5.XIV ғ , 85 тайпадан «(дұрысы XV ғ., 92 тайпадан)

.  § 32.Қазақ халқы қалыптасуының соңғы кезеңі

I.Сәйкестендіріңдер

1-С;  2-А;  3-В,  4-Д,  5-Е.

II. Қатесін табыңдар

1.«Алаша хан» аңызында  (дұрысы «Үш жүз»

2.М.ХДулатидің (дұрысы Ш. Уәлиханов)

3. «еркін адамдар»  (дұрысы «мықты», «берік», «алып».)

4. Алаша хан күмбезі (дұрысы таңбалы тас)

5. «Оғызнама» шығармасынан (дұрысы «Алаша хан)

                § 33. XIV-XV ғасырлардағы Қазақстан мәдениетінің дамуы

I.Сәйкестендіріңдер

1-Д;  2-С;  3-А;  4-В;  5-Е.

III. «Дискуссиялық өрнекті толтырыңдар»

		келісемін	келіспеймін
1.	Материалдық мәдениетке әдебиет, дін, салт-дәстүр, әдет-ғұрып... жатады		+(рухани)
2	«Мухаббатнаманың» авторы қыпшақ ақыны Хорезми		+(өзбек)
3	«Ескендір», «Қамбар батыр», «Шора батыр» - күйлер	+
4	«Жерден шыққан Желім батыр» ертегісінің тәрбиелік мәні зор	+
5	Фольклор –жазба әдебиеті дегенді білдіреді		+(ауыз әдеб)

              § 34. Қазақстанның XIV-XV ғасырлардағы сәулет өнері

I.Берілген ғимараттардың атауларын жазыңдар

1. Көккесене

2. Қарахан кесенесі

3. Арыстан баб кесенесі                                                                          

4. Бабаджа қатын кесенесі                         

5.Айша бибі кесенесі                               

6.Алаша хан кесенесі                               

7.Рабиға сұлтан бегім кесенесі                        

8.Қожа Ахмет Йасауи кесенесі                 

II.Сәйкестендіріңдер

1-В;  2-А;  3-Е;  4-С;  5-Д;  6-G;  7-F.

III. Балама тест.(«иә»  немесе «жоқ»)

1.иә  2.жоқ,35.  3.жоқ  4.иә  5.иә  6.жоқ, Отырарда.  7.иә

              § 35. Қазақ ұлттық мемлекеті құрылуының алғышарттары

I.«Фишбоун» әдісі

Ұлттық мемлекет болып құрылуы

Қазақ тайпаларының ортақ белгілері:

шаруашылығы, тілі, мәдениеті, діні, дістүрі

 Қазақ хандығының құрылуының алғышарттары мен себептері:

1.Әбілқайыр хандығы мен Моғолстанның ішкі-сыртқы жағдайы

2.Ішкі феодалдық қырқысулар, бірліктің болмауы

3.Әбілқайыр ханның озбырлығы мен үздіксіз жүргізген соғыстары

4.феодалдық езгі мен қанау халықтың жағдайын одан сайын ауырлатуы

II.Тарихи тұлғаларды білеміз бе?

Суреттерді есімдерін сәйкестендіріңдер

1.Әбілқайыр   2.Жәнібек 3.Есен-бұға   4.Керей  5.М.Дулати

                                § 36. Қазақ хандығының құрылуы

I.Сәйкесін табыңдар

1-В;  2-А;  3-Ғ;  4-С;  5-Д;  6-Е.

II.«Үшінші артық»

1.Әбілқайыр артық, өйткені қалған екеуі Қазақ хандары

2. Сырдария артық, өйткені Шу, Талас аралығында Қазақ

 хандығы  құрылды.

3. Орта Хантау артық, себебі ондай тау жоқ.

4.Оңтүстік артық, Жетісу, Моғолстан жерлерінде Қазақ хандығы құрылды

III. Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

1.Дайырқожа бидің қаза болуы (1456 ж)

2.Керей мен Жәнібектің Қозыбасы жеріне қоныстағаны (1457)

3.Керейдің хан етіп сайлануы (1458 ж)

4.Қазақ хандығының құрылуы (1465-1466 жж)

                          § 37. Қазақ хандығының ішкі-сыртқы жағдайы

I. «Дискуссиялық өрнекті» толтырыңдар

	келісемін	келіспеймін
Хан тағына отырғанда мұрагерлікпен қатар жасының үлкендігі ескерілген	+
Жәнібек хан Болат сұлтанның баласы		+(Барақ)
Темір әулеті Мұхаммед Шайбанимен күресте жеңіске жетті		+(жеңілді)
Қазақ хандарының Сыр бойындағы қалалар үшін Әбілқайырдың немересі М.Шайбани ханмен соғыс 20 жылдан астам уақытқа созылды		+ (30)
1470 ж Керей хан Түркістанға, Жәнібек хан Созаққа шабуыл жасайды.	+
Шайбани ханның Сыр бойындағы қалаларды алу үшін Қазақ хандығына қарсы бірде Темір әулетіне, бірде Ноғай мырзаларына, бірде Моғолстан хандарына сүйеніп, 30 жыл жүрген соғыс келісім шартпен аяқталды.	+
XV ғ аяғында Алтын Орда хандығы ыдырап, жаңа мемлекеттер-Сібір хандығы, Қазан хандығы, Қалмақ хандығы құрылды.		+(Астрахан)

                                           § 38. Қасым хан (1511-1518/ 1523)

I.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар

1.Керейдің ұлы Бұрындықтың таққа отыруы (1474 ж)

2.Қасым ханның билікке келуі (1511 ж)

3.М.Х.Дулатидің айтуы бойынша Қасым ханның қайтыс болған жылы (1518 ж)

4.Орыс деректері бойынша Қасым ханның қайтыс болуы (1523 ж)

5.Тахир ханның қаза болуы (1532 ж)

II.Сәйкестендіріңдер

1-В;  2-Д;  3-Е;  4-А;  5-С.

III.  «Үшінші артық»

1. Есен-Бұға артық.Ол Моғолстан ханы, қалғандары-қазақ хандары

2. маңғыттар артық, ол Ноғай Ордасының  тайпасы. Қалғандары бір тайпаның атауы.

3. щерби артық, өйткені ол  қызмет атауы, ал қалғандары

мәдениеттің түрлері

4. Іле артық, өйткені Шу мен Талас  аралығында Қазақ хандығы ту тіккен.

                                  § 39. Хақназар хан (1538-1580)

  I.«Үшінші артық» 

1. Қырғыздар артық

2. Абд-ар-Рашид артық, өйткені ол Моғолстан , ал қалғандары –

өзбек билеушілері

3.Иван Грозный артық, өйткені ол Ресей патшасы, ал қалғандары-елшілер

4. 1570 жыл артық . Бұл жылы Жетісудың батысы Хақназардың билігінде болды. Ал қалған жылдар Хақназардың жеке басына байланысты: тууы, қаза болуы.

5.Мәскеу артық, өйткені ол Ресей, ал қалғандары Қазақ хандағаның қалалары.

II. Қатесін табыңдар.

1.Ташкент билеушісі Баба-Сұлтан  (Бұхар ханы II Абдаллах)

2.1570 жылы (дұрысы 1579 жылы)

3. Жәнібектің ұлы (дұрысы Қасымның)

4. қазақ-өзбек (дұрысы қырғыз)

5. II Абдаллахтың бұйрығымен (дұрысы Баба сұлтанның)

III. Сәйкестендіріңдер

1-В;  2-А;  3-Д;  4-С;  5-Е.

                                        § 40. Тәуекел хан (1582-1598)  

  I.«Үшінші артық» 

1.Ташкент артық, себебі алдындағы 2 қаланы Абдаллах Тәуекел сұлтанға берген сыйы.

2.Құл-Мұхаммед артық, өйткені ол елші, қалғандары өзбек билеушілері

3. Көшім артық, ол Сібір ханы. Қалған екеуі-елшілер.

4.1598 артық, себебі Сібір хандығының жойылған жылы. Ал 1594 жылы Құл-Мұхаммед, 1595 жылы В.Степанов елшілерінің аттанған жылдары.

5. Искандер артық, себебі ол қала. Шығай мен Тәуекел –хандар.

 II.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар 

1.Тәуекел ханның билікке келуі (1582 ж)

2.Тәуекел хан өзбек ханымен жасасқан «ант беріскен шартты» бұзуы (1583 ж)  

3.Елші Құл-Мұхаммедтің Мәскеуге аттандырылуы (1594 ж)

4.Мәскеу тілмашы В.Степановтың Қазақ хандығына келуі (1595 ж)

5.Сібір хандығының жойылуы (1598 ж)

                                          § 41. Есім хан (1598-1628)    

 I.Оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастырыңдар 

1.Айғыржар шайқасы (1603 ж)

2.Қазақ-бұхар соғысы (1603-1624 жж )

3.Есім ханмен Имамкули арасындағы Ташкент түбіндегі шайқас

(1611 ж)

4. Тұрсын Мұхаммедтің өзін хан деп жариялауы (1613-1614 жж)

5.«Қатаған қырғыны» (1627 ж)

II.»Семантикалық картаны» толтырыңдар

	Тәуе кел	Тұрсын	Есім	Имам кули	Мар ғасқа	Әбд-Латип	Әбд-ар Рахым
Сол ханның бүлігі «Қатаған қырғыны» деп аталды		+
Есім мен Тұрсын хандар туралы жазған жырау					+
Бұхар ханы				+
Бұхараның түбінде жараланып, қайтыс болған хан	+
Тұрсын хан қолдаған моғол билеушісі						+
Есім хан одақтасқан моғол билеушісі							+
Тәуекелдің інісі, билікке 1598 ж келген			+

                        §§ 42-43. Тәуке хан тұсындағы Қазақ хандығы

 I.Сәйкестендіріңдер 

1-С;  2-А;  3-В;  4-Е;  5-Д;  6-F.

II.  Қатесін табыңдар

1.Битөбенің  (дұрысы Күлтөбенің)

2 7 би қатысқан.(дұрысы заң 7 бөліктен тұрған)

3. Қазыбек би (дұрысы Төле би).

4. Айтеке би (дұрысы Қазыбек би)

5. Төле би (дұрысы Айтеке би)

              § 44. Қазақ хандығының мемлекеттік-әкімшілік құрылымы

 I.«Үшінші артық» 

1. сұлтандар артық, себебі ол ақсүйектер, қалғандары-қарасүйектер

2.Қаңқаш артық, ол оғыздардың кеңесі. Ал қалғандары-халық деген мағынаны білдіреді.

3.Тәбәрік артық, ол дәстүр. Ал қалған сөздер-басқару жүйесінің түрлері

4. Дияр артық,ұл баланың есімі. Бақтияр, Алдияр-жүздердің ұрандары

5.Ордаби артық, ол жүз биінің атауы.Ал Қашғари, Марвази XI ғасырдың ғалымдары

II.  Рет-ретімен қойыңдар

1.Ауылдық басқару

2.Ата аймақ

3.Рулық басқару

4.Ұлыстық билік

5.Жүздік билік

6.Хандық билік

7.Қазы  

 III.  а)Суреттегі тұлғалардың есімдерін атаңдар.

 ә)Билік еткен жылдарына байланысты рет-ретімен қойыңдар

а)1.Есім хан                   ә) Керей хан

2.Жәнібек хан                      Жәнібек хан

3.Керей хан.                       Қасым хан

4.Қасым хан                         Хақназар хан

5.Хақназар хан                     Есім хан                  

6.Тәуке хан                           Тәуке хан

                   § 45. Қазақ халқының  XVI-XVII  ғасырлардағы шаруашылығы

 I.Бұл қандай көш?

1. жайлау   2.қыстау    3.күзеу      4.көктеу

II.  Жауаптарын жазыңдар

1.Сырдария, Шу, Арыс, Талас,Іле, Ертіс

2.Қандай арықтарды білеміз?

Арыс өзенінен тартылған  Саңғыларық, Сырдариядан  Төменарық,  

Шу өзенінен Қалмақарық

3. Тесе, кетпен, ағаш соқа, тіс ағаш, тырна, қол орақ, күрек

                           § 46-47. Қазақ халқының мәдениеті

 I.«Үшінші артық» 

1.Тон, шекпен-сырт киім, шоқайма-аяқ киім яғни ол артық

2.Сәукеле, кимешек-бас киім, мәсі-аяқ киім яғни ол артық.

3.Қымыз, шұбат-сусын,  шелпек-нан түрі яғни ол артық.

4.«Ер Сайын» артық, өйткені ол батырлар жыры, қалғандары-ертегілер.

5 «Кодекс куманикус»  артық, өйткені ол қыпшақ тілінде жазылған, ал қалған екеуі-керейлер тілінде.  

  II. «Берілген шығармаларды батырлар мен лиро-эпостық деп 2 бағанға бөліңдер

Лиро-эпостық                                батырлар жыры

«Күлшеқыз»                                      «Алпамыс»

«Қыз Жібек»                                     «Ер Қосай»

«Қозы Көрпеш-Баян Сұлу»                «Төрехан»

«Мақпалқыз»                                    «Телағыс»

«Айман-Шолпан»                              «Құбағұл»

                §§ 48-49. Қазақ халқының шығармашылық дәстүрі

I.«Үшінші артық» 

1.артығы –дауылпаз, өйткені ол соқпалы аспап, ал қалғандары-ішекті.

2.Сыпыра жырау артық, өйткені ол 15 ғасырда, ал қалғандары 17  ғасырда өмір сүрген.

3. Ф. Достоевский артық, өйткені ол орыс жазушысы, ал қағандары –саяхатшылар.

4. Қазтуған  артық, өйткені қалған 2 есім бір адамдікі

II .Сәйкестендіріңдер

1-В;   2-Д;  3-Е;  4-А;  5-С;  6-G;  7-F;  8-H.

III.Берілген суреттерді музыкалық аспап атауымен сәйкестендіріңдер және

ішекті, үрмелі, ұрмалы деп 3 бағанға бөліңдер

1.жетіген (ішекті

2.сазсырнай (үрмелі)

3.адырна (ішект»)

4.керней (үрмелі)

5.шаңқобыз (үрмелі)

6.асатаяқ (ұрмалы)

7.сыбызғы (үрмелі)

8.домбыра (ішекті)

9.дабыл (ұрмалы)

10.дауылпаз (ұрмалы)

                § 50. XVI-XVII  ғасырлардағы тарихи шығармалар   

I.«Қатесін табыңдар»

1. түрік тілінде (дұрысы парсы)

2. Иван Грозныйға (дұрысы Борис Годуновқа).

3. Шыңғыс хан (дұрысы Жошы)

4 қазақ-жоңғар  (дұрысы қазақ-моғол)

5. Тоқтамыстың тарихы (Әбілқайырдың)

6. әйелі аяқтап шыққан (дұрысы баласы)

  II.Сәйкестендіріңдер

1; 8-C

2; 7- D

3-A

4-Е

5-В

6-F

Краткое описание документа:

Мұғалімдерге арналған әдістемелік құрал.Әр тақырыпқа үш тапсырмадан беріледі.Мақсатым:оқушының тарихи кезеңді, тарихи уақытты, тарихи тұлғаны, тарихи терминді ажыратуға ;оқулық, тақырып мазмұнын терең меңгеруге; өз бетімен жұмыс істеуді одан әрі дамытуға көмектесу.

Тапсырма түрлері:оқиғаларды дұрыс хронологиялық тізбекпен орналастыру;ұсынылған сөйлем ішінен қатесін табу,артығын табу;

тұлғаларды, суреттерді атауларымен сәйкестендіру;тірек схемалар жаза білу;

сындарлы оқыту технологиясының әдіс-тәсілдері.