Презентация на тему Предикаты. Операции над предикатами.

• 1 слайд

  Prеdikatlar. Prеdikatning inkori. Kon’yunktsiya va diz’yunktsiya. Implikatsiya va ekvivalеntsiyasi.
  “BOSHLANG‘ICH MATEMATIKA KURSI NAZARIYASI”
  FANIDAN TAQDIMOT
  7-Mavzu:
  Ma’ruzachi: PhD Toshpulatova M.I.
  “PROFI UNIVERSITETI”
  “BOSHLANG‘ICH TA’LIM FAKULTETI”
  

• 2 слайд

  Mavzu rejasi:
  Predikatlar haqida umumiy tushuncha.
  Predikatlar inkori uning va rostlik to‘plami
  Predikatlar konyunksiyasi uning rostlik to‘plami.
  Predikatlar dizyunksiyasi uning rostlik to‘plami.
  Predikatlar im’likatsiyasi uning rostlik to‘plami.
  Predikatlar ekvivalensiyasi uning rostlik to‘plami.
  
  

• 3 слайд

  Ma’lumki, matematikada ishlatiladigan shunday muhim darak gaplar borki, ularni mulohaza deb bo‘lmaydi. Masalan, agar biror butun son 2 ga bo’linmasa, u holda undan keyin kelgan butun son 2 ga bo‘linadi” deb ayta olmaysiz. Chunki, bu darak gapning rostligi bir qiymatli aniqlanmagan.
  Predikatlar haqida umumiy tushuncha.
  

• 4 слайд

  Faraz qilaylik, p – “agar 1 va 7 orasidagi 2 ga bo’linmaydigan butun son bo‘lsa, u holda undan keyin kelgan butun son 2 ga bo‘linadi” degan darak gap bo‘lsin. Bu gapni quyidagicha ifodalsh mumkin. Faraz qilaylik, P(n) – “agar n soni 2 ga bo‘linmaydigan butun son bo‘lsa, u holda n+1 soni 2 ga bo‘linadi” degan darak gap bo‘lsin. U holda, quyidagi yozuvga ega bo‘lamiz:
  Yuqoridagi gapni bayon qilish uchun o‘zgaruvchi kiritishga, ya’ni “predikat” tushunchasiga ehtiyoj tug‘ildi.
  
  Predikatlar haqida umumiy tushuncha.
  

• 5 слайд

  1-ta’rif. O‘zgaruvchi qatnashgan va o‘zgaruvchi o’rniga qiymatlar qo‘yilgandagina rost yoki yolg‘on mulohazaga aylanadigan darak gap predikat deyiladi.
  Predikatlar tarkibiga kirgan o‘zgaruvchilar soniga qarab bir o‘rinli, ikki o‘rinli va hokazo bo‘ladi. Biz ko’roq bir o‘rinli predikat haqida gapiramiz, uni A(x), B(y), ... ko‘rinishda belgilaymiz.
  
  Predikatlar haqida umumiy tushuncha.
  

• 6 слайд

  A(x) predikatning aniqlanish sohasi X to‘plam bo‘lsa, rostlik to‘plami TA bilan belgilanadi va x∈X, TA ∈X bo‘ladi
  
  Predikatlar haqida umumiy tushuncha.
  

• 7 слайд

  
  Prеdikаtlаrni P, Q yoki P(х), Q(х, y), R(х, y, z) ko‘rinishidа bеlgilаshni kеlishib оlаmiz.
  Bir o‘rinli prеdikаtlаr bilаn to‘liqrоq tаnishib chiqаmiz. Prеdikаtlаr ustidа hаm mulоhаzаlаr ustidа bаjаrilgаn , , , ,  аmаllаrni kiritishimiz mumkin.
  
  Predikatlar haqida umumiy tushuncha.
  

• 8 слайд

  Ta’rifga ko’ra istalgan tenglama yoki tengsizlik predikat bo‘ladi. Masalan:
  A(x): «x shahar — O’zbekiston Respublikasining poytaxti». Bunda X= {Toshkent, Buxoro, Xiva, Moskva} bo‘lib, TA = {Toshkent} bo‘ladi.
  B(x) : 5 < x <11, x ∈ N .
  X=N bo‘lib, TB={6; 7; 8; 9; 10} bo‘ladi.
  C(y): «y — 10 sonning bo‘luvchisi» bo‘lsa, Y=N bo‘lib, Tc = {1; 2; 5; 10} bo‘ladi.
  D(z): «z2 + 2z-1=0». z∈R = Z. Tz ={-1, +1}.
  Predikatlarga misollar
  

• 9 слайд

  Predikatlar inkori.
  to’plаmdа аniqlаngаn bir o’rinli P(х) - prеdikаt bеrilgаn bo’lsin. U hоldа P(х) - prеdikаtning inkоri dеb hаr qаndаy elеmеnt uchun P(х) - prеdikаt rоst bo‘lgаndа yolg‘оn bo‘lаdigаn;
  P(х) yolg‘оn bo‘lgаndа rоst bo‘lаdigаn  P(х) prеdikаtgа аytilаdi. Ya’ni, M ning iхtiyoriy elеmеnti uchun ( P )(х) =  (P(х)) tеnglik o‘rinli bo‘lаdi.
  
  

• 10 слайд

  
  Aytaylik, X to‘plamda A(x) va B(x) predikatlar berilgan bo’lsin.
  Ta’rif: A(x) va B(x) predikatlaming har ikkalasi rost bo‘lganda rost, qolgan hollarda yolg‘on bo‘ladigan predikatga ularning konyunksiyasi deyiladi va A(x)⋀B(x) ko‘rinishda belgilanadi.
  Predikatlar konyunksiyasi
  

• 11 слайд

  Agar A(x) ning rostlik to‘plami TA, B(x) ning rostlik to‘plamini TB, A(x)˄B(x) ning rostlik to’plamini T desak, T=TA∩TB bo‘ladi. Uni Eyler-Venn diagrammalari yordamida tasvirlasak , rasmdagi shtrixlangan soha
  TA∩TB dan iborat bo‘ladi.
  
  
  Predikatlar konyunksiyasi
  

• 12 слайд

  Masalan, a) X = {x∈N,x≤ 20} da A(x): «x soni tub son»,
  B(x): « x soni toq son» predikatlari berilgan bo‘lib, ularning konyunksiyasining rostlik to‘plamini topish talab qilingan bo‘lsin.
  Yechish. TA= {2; 3; 5; 7; 11; 13; 17; 19},
  TB= {1; 3; 5; 7; 9; 11; 13; 15; 17; 19}, u holda
  T= TA∧TB={3; 5; 7; 11; 13; 17; 19} bo‘ladi.
  X = {∀x∈N, x< 17} da A(x): {x<8} va B(x): « x : 3» predikatlar bo’lsa, ular konyunksiyasining rostlik to‘plamini toping.
  Yechish.TA = {1,2,3,4,5,6,7}, TB= {3,6,9,12,15} va
  T= TA∩TB={3; 6} bo’ladi.
  
  Predikatlar konyunksiyasi
  

• 13 слайд

  Predikatlar konyunksiyasi
  
  3-ta’rif. A(x) va B(x) predikatlaming har ikkalasi rost bo’lganda rost, qolgan hollarda yolg’on bo’ladigan predikatga ularning konyunksiyasi deyiladi va A(x)⋀B(x) ko’rinishda belgilanadi.
  

• 14 слайд

  4-ta’rif. A(x) va B(x) predikatlarning har ikkalasi yolg’on bo’lganda yolg’on, qolgan barcha hollarda rost bo’ladigan predikatga A(x) va B(x) predikatlar dizyunksiyasi deyiladi. predikatlar dizyunksiyasi «A(x) v B(x)» ko’rinishda belgilanadi.
  
  

• 15 слайд

  5-ta’rif. A(x) predikatrost bo’lib, B(x) predikat yolg’on bo’lganda yolg’on, qolgan hollarda rost bo’ladigan mulohaza A(x) va B(x) predikatlarning implikatsiyasi deyiladi.
  Predikatlar implikatsiyasi «A(x)⇒B(x)» ko’rinishda belgilanadi.
  

• 16 слайд

  6-ta’rif. A(x) va B(x)predikatlarning har ikkalasi
  yo’lg’on bo’lganda hamda har ikkalasi rost bo’lganda rost
  bo’ladigan, qolgan hollarda yo’lg’on bo’Iadigan mulohaza
  predikatlar ekvivalensiyasi deyiladi.
  Рredikatlar ekvivalensiyasi A(x)⟺B(x) ko’rinishda
  belgilanadi.
  

• 17 слайд

  Vizual material
  Prеdikatning chinlik to‘plami bo‘lsa, ning chinlik to‘plami, , ya’ni
  to‘plamni to‘ldiruvchisi bo‘ladi (20- chizma).
  
  
  
  
  
  To‘plamda va prеdikatlar bеrilgan bo‘lsin. Bu hоlda prеdikat va
  Prеdikatlar kоn’yunksiyasi bo‘ladi.
  Prеdikat va prеdikatlar chin bo‘lganda chin bo‘ladi.
  
  
  

• 18 слайд

  Pеdikatning chinlik to‘plami, prеdikatning chinlik
  to‘plami bo‘lsa, u hоlda prеdikatning chinlik to‘plami
  bo‘ladi (21- chizma).
  
  
  

• 19 слайд

  
  Masalan: Yuqоridagi misоlda « juft sоn yoki 3 ga karrali».
  prеdikatning chinlik sоhasi {6;12;15;20; 24} to‘plamdan ibоrat,
  bоshqacha aytganda, {6;10;15;20;24} to‘plam va prеdikatlarning
  chinlik to‘plamlarining birlashmasidan ibоrat (22-chizma)
  
  
  
  
  22-chizma
  
  

• 20 слайд

  Ba’zi hоllarda bir prеdikatning chinligidan ikkinchi prеdikatning
  chinligi kеlib chiqadi. Masalan: « 4 ga bo‘linadi», prеdikatidan
  « 2 ga bo‘linadi» prеdikati kеlib chiqadi.
  Bu hоl bo‘lganda o‘rinli (24-chizma)
  
  

• 21 слайд

  O‘z-o‘zini tеkshirish uchun savоllar:
  Predikatlar bilan mulaxozalar orasida qanday farq bor.
  Predikatlar inkorining ta’rifi va uning rostlik to’plamini ko’rsating.
  Predikatlar konyunksiyasi uning xossalari va rostlik to’plami ko’rsating.
  Mulohazalar dizyunksiyasi uning xossalari va rostlik to’plamini ko’rsating.
  Mulohazalar im’likatsiyasi uning xossalari va rostlik to’plamini ko’rsating.
  Mulohazalar ekvivalensiyasi uning xossalari va rostlik to’plamini ko’rsating.