Презентация по биологии на тему" Өркеннің көптүрлілігі"(6 класс)

                                                                                                                                                 Сабақтың тақырыбы: Өркеннің көптүрлілігі:Вегетативтиік және генеративтік,жер  үстілік және  жер астылық өркендер.Өркеннің түрөзгерістері.

Сабақтың мақсаты: Өсімдіктің вегетативті мүшелері - өркен, бүршік жайлы мағлұмат беру.Түрін өзгерткен жер асты өркендердің  түрлерімен , ерекшеліктері мен танысып , өзіндік айырмашалықтарын зерттеу.

Сабақтың міндеттері:

Білімділігі – өркен, бүршіктің өзіндік ерекшеліктері, атқаратын қызметі, олардың түрлері туралы мағлұмат беру.

Дамытушылығы –пәнге деген қызығушылығын арттырып,өздігімен ізденуге бағыт бере отырып,шығармашылық қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелілігі – адамның тұлға ретінде дамуын, ғылыми дүнетанымын дамытуға баулу;

Құрал-жабдықтар: электронды көрсетілімдер,сызба-нұсқалар,суреттер,кестелер

Сабақтың типі: құрастырылған

Түрі: Ізденіс сабақ

Әдісі:1.СТО технологиясы.

    2.Сұрақ-жауап.

    3.Әңгіме-дәріс.

    4.Кестемен жұмыс.

    5.Тірек-сызбамен жұмыс.

    6.Топтастыру.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру кезеңі:

1.Лездемелік сұрақтар.

І топқа.1. Жапырағы мен бүршігі бар бұтақтанбаған жас сабақ . (өркен)

2. Өсімдіктің орталық тірек бөлігі. ( сабақ)

3. Сабақтың жапырақ өсетін жуан жері. ( буын)

4. Жапырақтың сабаққа орналасқан жері. ( жапырақ қолтығы)

II топқа

1. Өсімдікті ұзартып өсіретін бүршік. (төбе бүршігі)

2. Қабықтан кейінгі қабат. (камбий)

3.Сабақтың орталық бөлігі. (өзек)

4.Өте әлсіз жұмсақ сабақ (жатаған) 

ІІІ. Жаңа материалды түсіндіру кезеңі

 Жұмыстың барысы:

Сабақ - өсімдіктің жер асты мүшелерімен жер үсті мүшелерін жалғастырып тұратын орталық тірек.

Тамырсабақ, түйнек, пиязшық түрін өзгерткен жер асты өркендерге жатады.

1)    тамырсабақтың ұшында – бүршік, ал тамыр ұшында оймақша болады;

     2) тамырсабақ буын және буын аралығынан тұрады.

Буынында жетілмеген түссіз қабыршақтары (жапырақ қалдығы) орналасады. Тамырда буын, буын аралық, жапырақ болмайды; 3) қабыршақ қолтығындағы бүршіктерден келешекте жер асты және жер үсті өркендер дамиды.

 Тамырда бүршік болмайды; 4) буыннан қосалқы тамырлар шығады. Жер астында дамығандықтан,ашық жасыл түсті емес. Тамырға ұқсас қоңырқай, күңгірт түсті болғандықтан тамырсабақ деп аталған. Тамырсабақтың буын аралығының ұзын немесе қысқа болуына байланысты ұзын тамырсабақты, қысқа тамырсабақты өсімдіктер деп бөлінеді. Тамырсабақтар – жатаған (бидайық, қоңырбас, бетеге), қысқарған (бүлдірген, шыршай), шырынды (қырлышөп, құртқашаш), түйнек тәрізді (канна) деп бөлінеді. Тамырсабақта қоректік заттар қоры мол жиналатын дықтан суыққа өте төзімді. Тамырсабақ та өнеркәсіп пен медицинада пайдаланатын әр түрлі заттар қорға жиналады. Мысалы, бояғыш заттар (риян), эфир майы мен ұшқыш қышқылдары бар шүйіншөп (валерьяна), қант (бидайық), крахмал (кендір) және т. б.

Інжугүл мен жатағанқазтабанныңтамырсабақтары (1); қосалқытамырлар (2).

Түйнек– сабақтыңтүпжағындағыжерастықолтықбүршіктендамитынөркенніңұшындағыбүршік. Бүршікбілеуленіп, жуандапөсіптүйнеккеайналады. Түйнектіңбүршікқолтығындатүссізжетілмегенжапырақтарымайдақабыршақтәрізді. Жетілмегенжапырағыныңқураптүсіпқалғандағыізінкөзшедейді. Түйнектегібүршіктерсабақтағысияқтыкезектесіпорналасады. Түйнектіңжерастыөркенгежалғасқанжерін – негізі, оғанқарама-қарсыжағынтөбесідейді. Жапырақізі (көзшесі) мен бүршіктертөбежағындажиірекорналасады.

Түйнектіңсыртынтозқабыққаптайды. Картопөсімдігініңтүбінетопырақтынеғұрлымкөбірекүйіптүптесе, соғұрлымтүйнектеркөбіректүзіледі.

Картоптыкөбінесетүйнектеріарқылыкөбейтеді. Түйнектенжерүстіөркендерідамиды. Уақытыжеткендегүлдепжемістүзіледі. Жемістерініңүлкендігішиедей, жидекжемісдепаталады. Картопжемісі – жидекжеміс, жерастытүйнегітүрінөзгерткенөркен. Жерастытүйнеккежералмұрты (топинамбур) жатады.

Картопөсімдігіндегітүйнектіңбөлімдері.

Пиязшық (жуашық) – түрінөзгерткеншырынды, қысқарғанжерастыөркені. Жерастыпиязшықтыөсімдіктерге – пияз, сарымсақ, сүмбілшаш (гиацинт), лалагүл, жабайыжуа, қызғалдақ, бәйшешек, қазжуажатады. Пиязшықтыңтөменгіұшындағытығызжерінқысқарғансабақнемесетүбіртекдейді.

Түбіртектеншашақталыпкөптегенқосалқытамырларшығады. Жапырақтары да түрінөзгерткен. Пиязшықтыңсыртындағы кебу, жарғақтәріздіқабыршақтарыішкібөлімдерінқорғайды. Ішкіжапырақтарынақант, т.б. заттарқорғажиналатындықтанқалың, жұмсақ, шырынды. Бір-бірінеқабатталыпөтетығызжанасады.

Төбе, қолтықбүршіктеріненжерүстіжасылөркендердамиды. Пиязшықтыөсімдіктеркөбінеседалалы, шөлді, шөлейттіаймақтардаөседі (тауда да өседі). Ертекөктемдегүлдеп, жеміс пен тұқымдамыпүлгереді. Себебіпиязшығындағықоректікзаттарыменқоректенеді. Өсудәуіріқысқаболғаныменжылмезгілініңқолайсызжағдайынажақсыбейімделген. Пиязшықтарықысы-жазытопырақтаболады. Пиязшықтыөркенгежатқызатынсебебі: 1) қысқарғансабағы (түбіртегі); 2) қосалқышашақтамырлары; 3) төбежәнеқолтықбүршіктері бар. Пиязшықтанжербетінеөркендершығып, гүлдепжемісбереді. Пияздыңжемісі – құрғақжаңғақша.

Түріөзгергенжерүстісабақтар: сояу, шырындысабақтар, қырыққабатқауданы. Жерастыөркендер – тамырсабақ, түйнек, пиязшық.

1. Шашақтамыр. 2. Түбіртек (қысқарғансабағы). 3. Сыртқы кебу қабыршақтар. 4. Ішкішырындыжапырақтары. 5. Төбе, қолтықбүршіктері.

Сабақты бекіту:

Өсімдіктіңаты

Тіршілікортасы

Өсетінуақыты

Қоректенуі

Тамырдыңтүрі

Сабақтыңтүрі

Ұлпалар

Жаулары

Түрі

Құрлықта

Суда

Көктем

Жаз

Минералдызат

Тыңайтқыш

Шашақ

Кіндік

Тіксабақ

Қысқарғансабақ

Өткізгіш

Түзуші

Бунақденелі

Құрт

Жабайы

Мәдени

Тамырсабақ

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

Түйнек

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

Пиязшық

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

2-тапсырма.

Постер қорғау.Әр топ өздеріне берілген тапсырма бойынша сурет салып постерлерін қорғайды.1топ-пиязшык,2 топ-түйнек

Үй тапсырмасы:  §19.№13 Зертханалық жұмысты аяқтап келу.

Зертханалық жұмыс №13

Тақырыбы: Тамырсабақтың, түйнектің және пиязшықтың құрылысын қарау.

Мақсаты: Тамырсабақтың, түйнектің және пиязшықтың құрылысының ерекшеліктерімен таныстыру.

Көрнекілігі: түйнек, пиязшық, тамырсабақ бөліктерінің қатты қағаздан жеке-жеке қиылған жапсырма. 

Пиязшықтарыарқылыкөбейту	Тамырсабақ Жатағанбидайық
Картоптытүйнекбөліктеріжәнекөзшелеріненкөбейту	Қойбүлдіргендімұртшаларыарқылыкөбейту

ІІ. Өсу мүшелерінің бөліктері (жас өркендері) арқылы көбейту.                                                                Жас өркендері арқылы тал, терек, қарағаш, үйеңкі және т.б. өсімдіктер көбейеді (50-сурет). Көбейту үшін қыстық (жапырақсыз) және жаздық өркендер (жапырақты) алынады.

Қыстық өркендерді күзде дайындайды. Жапырақтарын түсірген кезде немесе көктемде бүршігін жармай тұрғанда ұзындығы 20-30 см 1, 2, 3 жылдық өркендерін алады. Көктемге дейін құмға көміп, көктемде топыраққа отырғызады. Жаздық өркендерді ауық-ауық желдетіліп тұратын жылыжайда сақтайды. Тамырланып кетсе қыста 0° суықта жертөледе сақтайды. Мектеп айналасын, көшелерді көгалдандыруға, көктемде ағаштардың жас өркендерін алып, бірден топыраққа отырғызады.

 Сабақ өркенінен сәндік үшін өсірілетін көп жылдық гүлдерді (қалампыр, қазтамақ, қынагүл (колеус), традесканция, фикус және т. б.) көбейтеді. Бөлмеде өсетін гүлдердің кез келгенінен ұзындығы 10-15 см етіп жас өркенін бөліп алады. Алдын ала дайындалған, ішінде топырағы мен құмы бар (құмды құмыраның түбіне қалыңдығын 3-5 см етіп салады) гүл құмырасына отырғызып, суарады.

Телу арқылы көбейту. Телу дегеніміз бір өсімдіктің бүршігін алып, екінші өсімдікке будандастыру. Дәмді, суыққа төзімді, зиянкестерге шыдамды, іріктемелер шығаруға телу әдісін қолданады.

Суыққа төзімді жеміс алу үшін мәдени өсімдіктердің бүршігін жабайы өсімдікке телиді. Суыққа төзімділік қасиеті жемістерге беріледі. Телудің көбірек қолданылып жүргендері – жанастыра телу, кесінділеп телу, көзшелеп телу.

Жанастыра телу – қатар өскен екі өсімдікті біріне-бірін жанастырады. Жанасар жағындағы қабығын азғана сүрегімен қоса сыдыра тіліп тастайды. Жөке немесе кендір жіппен байлап қояды. Ұласу мерзімі 1-2 жыл.

Кесінділеп телу – бір өсімдік өркенінен бүршігі бар бөлігін кесіп алып, екінші өсімдікке ұластырады.

Көзшелеп телу – бір өсімдіктің бүршігін аздаған сүрек бөлімімен қоса кесіп алады. Екінші өсімдіктің қабығын сүрегіне дейін «Т» әрпі тәріздендіріп тіледі. Бүршікті қабыққа кигізе жанастырып, жөкемен байлап қояды.