Презентация по казахскому языку на тему "Өсімдіктер мен Жануарлар Қызыл кітабы"

• 1 слайд

  Өсімдіктер мен жануарлардың
  "Қызыл кітабы"
  

• 2 слайд

  Күннің сәні – шуағымен, Қыстың сәні – қырауымен.
  Көлдің сәні – аққуымен,
  Оқушы сәні – біліммен.
  
  

• 3 слайд

  Аңдар
  Жануарлар
  Қызыл түс
  Құстар
  Өсімдіктер
  “Қызыл
  кітап”
  Қызыл – сақта, қорғаныш, ерекше түс.
  Осы кітапта жойылып кету каупі бар аң, құс, өсімдік жануарлар
  тіркелген. Егер осы кітаптағы жануарларға қиянат жасаған адам
  мемлекет тарапынан айыппұл төлейді немесе жазаланады.
  

• 4 слайд

  Қазақстанның “Қызыл кітабы” 1977 жылы, 1991 жылы, 1996 жылы өңделіп шықты.
  Мақсаты: Саны азайған өсімдіктер мен жануарларды есепке алу
  

• 5 слайд

  Грейг қызғалдағы
  

• 6 слайд

  Грейг қызғалдағы (Tulіpa greіgіі) – лалагүлділер тұқымдасы, қызғалдақ туысына жататын көп жылдық пиязшықты өсімдік. Қаратау жотасында, Шу-Іле тауларында, Қоржынтауда, Талас және Қырғыз Алатауында да кездеседі. Биіктігі 40 – 50 см. Сабағы жуан, түкті келеді. Жапырағы жалпақ таспа тәрізді, кейде жиегі иректеліп, үстіңгі бетінде қою күлгін таңбалары болады. Гүлі дара, қызыл, қызғылт сары түсті, көктемде гүлдейді. Тұқымы арқылы және вегетативті (өсімді) жолмен көбейеді. Жемісі – қорапша. Грейг қызғалдағы – өте әдемі, сәнді өсімдік. Қазір Ақсу-Жабағылы қорығында сақталған. Алматы, Қарағанды, Жезқазған ботаникалық бақтарында қолдан өсіріледі. Грейг қызғалдағы өте сирек кездесетін түр болғандықтан қорғауға алынып, Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген.
  

• 7 слайд

  Кауфман қызғалдағы
  

• 8 слайд

  
  КАУФМАН ҚЫЗҒАЛДАҒЫ (Tulipa kaufmanniana) – лалагүлдер тұқымдасы, қызғалдақ туысына жататын көп жылдық жуашықты өсімдік. Қазақстанда Қаратаудың, Талас Алатауының, Өгем жотасы мен Қоржынтаудың тастақты жерлерінде, тауалды аймақтан субальпі белдеулеріндегі тау жылғаларының жағалауларында өседі. Биікт. 40 см-дей, жуашығының пішіні жұмыртқа тәрізді, сыртын қара қоңыр қабық жапқан.
  Жапырағының саны 2 – 3-тен аспайды, ұзынша немесе эллипс сияқты. Гүлі дара жетіледі, ішкі жағы ақ, онда ұсақ сары дақтар анық көрінеді, ал сыртқы беті қызыл немесе күлгін түсті. Тұқымынан көбейеді. Наурыздың аяғынан маусымға дейін гүлдейді. Кауфман қызғалдағы – сәндік өсімдік, әсіресе селекцияда көп пайдаланылады, 200-ден астам сорты бар.
  КАУФМАН ҚЫЗҒАЛДАҒЫ - ның жылдан-жылға таралу аймағының азаюына байланысты сирек кездеседі. Қорғауға алынып, Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген.
  

• 9 слайд

  Дермене – жусан дәрілік
  қасиеті бар өсімдік
  

• 10 слайд

  Дермене– күрделі гүлділер тұқымдасының жусан туысына жататын көп жылдық шала бұта. Оңтүстік Қазақстан облысы, Арыс ауданының Дәрмене кеңшарында қолдан өсіріледі. Биіктігі 18 – 30 см. Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген.
  

• 11 слайд

  Іле Алатауының
  шырша ағашы
  

• 12 слайд

  Тянь-Шань шыршасы — қалдық өсімдіктер. Жас ұзақтығы 250–300 жыл. Ұсақ тасты, жартасты тау беткейлерінде бірыңғай шыршалы кейде сібір самырсынымен аралас орман құрап өседі. Орта биіктігі 60 метрге жетеді, ал сыпайы жағдайында 100 метрге жетеді. Орта жуандығы 2 метрге дейін жетеді. Діңінің қабығы қоңырқай сұрғылт түсті, қабыршақтанып оңай сылынады.
  Қылқаны (жапырақтары) 4 қырлы, үшкір, ұзындығы 2-3,5 см, ені 2,0 мм-дей, ұзарған өркенінің қабық төмпешіктерінде бір-бірден болады. Жапырақтары түскенде төмпешіктері сақталып қалады. Бүрі сопақша, цилиндр пішінді, ұзындығы 8-10 см, жуандығы 2,5-4 см. Жеміс жапырақтары, көбінесе бүрлерінде орналасады. Мамыр айында гүлдейді. Вегетативтік (өсімді) жолмен көбейеді. Тұқымы мамырда, қоңырқай түсті келеді, жұқа қанатшалы өсіндісі арқылы желмен таралады, тамыз-қыркүйекте піседі. Алғашқы 15 жылда баяу (жылына 5-25 см), содан кейін тез өседі.
  

• 13 слайд

  Түйе
  

• 14 слайд

  Түйелер (лат. Camelus) — ірітабандылар отряд тармағына жататын сүтқоректі ірі жануарлардың бір туысы. Түйелер шөлге де, қатты аязға да төзімді, күшті көлік малы. Мұның екі түрі бар: қос өркешті түйе (Бактрия түйесі) — негізгі өсірілетін жерлері: Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Астрахан, Сталинград, Саратов және Чита облыстары, бұрынғы КСРО-да мұның Астрахан түйесі, Қазақстан түйесі, Монғол түйесі деп аталатын негізгі үш тұқымы өсіріледі; бір өркешті түйе (дромедар), — Түрікменстанда, көбінесе Тәжікстанда, Өзбекстанның оңтүстік аудандарында және Қазақстанның кейбір жерлерінде өсіріледі. Ең көп өсірілетін жері — Қарақұм. Қоспақ түрлеріне, пайдалануына, қанына қарай: аруана, желмая, нар деп аталады. Түйенің еті мол, жүні биязы болады.
  

• 15 слайд

  Құландар
  

• 16 слайд

  Құлан (лат. Equus hemionus) – тақтұяқтылар отрядына жататын жабайы жылқы. Сыртынан қарағанда құланның есекке де (басы үлкен, құлағы ұзын, құйрығы қысқа, кекілі жоқ, жалы тік), жылқыға да (жүріс-тұрысы ширақ, дене бітімі сымбатты, сирақтары ұзын) ұқсайтын ерекшелігі бар. ХТҚО және КСРО Қызыл кітаптарына енгізілген. Дене тұрқы 210 – 240 см, шоқтығының биіктігі 112 – 126 см, салмағы 190 – 260 кг аралығында.
  Түсі сарғыштау, жотасында қара қошқыл жолағы болады, құйрығының ұшы қара, бауыры мен сирақтары ақшыл келеді. Жыныстық жағынан 2 – 3 жасында жетіледі. Маусым – шілде айларында күйлеп, 11,0 – 11,5 айдай буаз болып, мамыр – маусым айларында құлындайды.
  

• 17 слайд

  Қарақұйрық
  

• 18 слайд

  Қарақұйрық (лат. Gazella subgutturosa) – сүтқоректілер класының қуысмүйізділер тұқымдасына жататын аң. Қазақстанда Үстірт пен Маңғыстауда, Арал өңірінде, Қызылқұм, Мойынқұм, Бетпақдаланың оңтстігінде, Оңтүстік Балқаш өңірінде (Тауқұм, Сарыесікатырау) кездеседі. Соңғы жылдары Қара Ертіс өзенінің жағалауындағы құмдарда көрініп жүр. Тұлғасы сымбатты, дене тұрқы 101 – 126, шоқтығының биіктігі 67 – 79 см. Текесінің салмағы 22,0 – 41,0 ешкісінікі – 20 – 34 кг. Текелерінің мүйізі түп жағы бедерлі, ұшы бір-біріне қарай аздап иілген, қара-қоңыр түсті. Ұзындығы 33 – 43 см болады, ешкілері – тоқал. Құйрығы кішкентай, қара-қоңыр түсті. Тұяқтары кішкентай, қара түсті, сопақша әрі үшкір келеді. Тері жамылғысы құм тектес, сарғыш-сұр.
  

• 19 слайд

  Бүркіт – жыртқыш құс
  

• 20 слайд

  Бүркіт - (лат. Aquila chrysaetos) — сұңқартәрізділер отрядына, қаршыға тұқымдасына жататын үлкен құс. Көбінесе тоғайлы және таулы жерде тіршілік етеді. Биік ағаштар мен зәулім жар тасқа ұя салып, 1—2 жұмыртқа табады. Орта Азияда, Қазақстанда бүркітті қолға үйретіп түлкі, елік, қарақұйрық сияқты аңдарға салады, шабыты түскен кырағы бүркіттер қасқырды да алады, ашынғанда адамға да түседі.
  

• 21 слайд

  Тырна
  

• 22 слайд

  Тырналар — ірі, мойны, аяқтары және тұмсығы ұзын, ал құйрығы қысқа, жақсы жүгіретін құстар. Көпшілік түрлерінің ұзын кеңірдегі, төс қырының маңайында бірнеше түйін құрайды.
  
  Осы кеңірдегіндегі түйіндердің әсерінен, олар күшті дыбыстар шығарады. Бұлар далалы және батпақты жердің барлығында да кезде-седі. Бізде тырналар (Gгuіdае) деген тұқымдасының бірнеше түрі белгілі. Оның ішінде жиірек кездесетіні сұр тырна (Gгиs dгиs). Бұл ұзындыры 120 см салмағы 6 кг-дай ірі құс. Тундра мен биік таулардан басқа жерлердің барлығында дерлік кездеседі.
  

• 23 слайд

  Дуадақ – түйеқұсқа ұқсас
  

• 24 слайд

  Дуадақ (лат. Otis tarda) — тырнатәрізділер отрядының бір тұқымдасына жататын құс. Шығу тегі жөнінен тырналарға ұқсас болғандықтан оларды бір отрядқа жатқызады. Дуадақдың қазба қалдықтары эоцен дәуірінен белгілі.
  Дене тұрқы тауыққа ұқсас. Дуадақ — үнсіз әрі сақ жүретін құс. Құрлықта жүруге, жүгіруге бейімделген үш бармағы болады. Салмағы 4 — 11 кг, ірілері 20 кг-ға жетеді.
  

• 25 слайд

  Мылтық – аңшы
  
  Жыртқыш
  аңды жою
  Қызық үшін
  Азық үшін
  

• 26 слайд

  Жабайы табиғат Дүние жүзі қорының (WWF) эмблемасында үлкен панда бейнеленген
  Үлкен панда – аюдың аты. Ол Кытайдың таулы аймағында тіршілік етеді
  

• 27 слайд

  Үлкен панда, бамбук аюы (лат. Ailuropoda melanoleuca) - аю тұқымдасына жататын сүтқоректі. Кейде үлкен панда жанат тұқымдасына жатқызады немесе кіші пандамен пандалар тұқымдасына (Ailuropodidae) белгілейді. Қытай (СычуаньШэньси, Ганьсу және Тибеттік тay беткейлерінде) таралған. Жылына 1-2 қонжық туады. Бамбук өркені және тамырларымен қоректенеді. 20 ғ. 70 жж. бамбуктар жойылған кезде үлкен панда саны азайды. Қытайда үлкен панда халықтың асыл казынасы болып жарияланды. Панда аю қазіргі таңда сирек кездесетін, аз қалатын және жоқ болып кетуі үлкен қауіпі бар жануарлардың тізіміне кіреді. ХТҚО Қызыл кітабына енгізілген.
  

• 28 слайд

  Табиғатты қорғау ережелері
  
  Көгалды жерлерді таптамау
  Өсіп тұрған ағашты, жас талды сындырмау
  Орманда кездесетін құмырсқа илеуін бұзбау.
  Құс ұясын бұзбау
  Жеміс ағаштарының түбін әктеу
  Өсіп тұрған ағаштың қураған бөлігін кесіп, кескен жерін сылау
  Орманда, бақта қоқыс тастамау
  Көктемде ұшып келетін құстарға ұя жасау
  Қыстап қалатын құстарға азық дайындау
  

• 29 слайд

  Табиғатты сүю керек,
  қорғау керек,
  Ол біздің – азаматтық
  борышымыз!