Разработка урока по химии на тему "Химическая связь"

                       Сабақтын технологиялық картасы № 3

                            Технологическая карта урока (план)

Тобы/Группа_________________________       Күні/Дата___________________________

Тақырыбы/Тема: Химиялық байланыстар және зат құрылысы.

Педагогикалық технология/ Педагогическая технология: сабақты жүргізудегі дәстүрлі әдістермен қатар жаңа технологиялар қолдану, тестілеу, есептер шығару, деңгейлік оқыту.

Сабақтың түрі/Тип урока: аралас

Сабақтың мақсаты/ Цели урока:

1.      Оқытушылық/Обучающая: химиялық байланыстардың табиғатты түзілуін және олардың түрлерін білу.     

2.      Дамытушылық/Развивающая: оқушылардың инеллектін және олардың жалпы дамуын көтеру.   

3.      Тәрбиелік/Воспитательная: шығармышылық белсенділігін дамытуды жалғастыру.

ҚР Білім беру стандарты/  Государственный стандарт образования РК:

1.      Білім/ Знания:  атом құрылысын білу: байланыс түрлерін.  

2.      Біліктілік/ Умения: химиялық байланыстарын ажырата білу, оларға мысалдар келтіру. 

3.      Дағдылар/ Навыки: байланыстадың жазылу механизм білу.

Глоссарий: ковалентті бай-с, ковалентті полюсті және полюсіз бай-с, иондық бай-с, металдық бай-с, сутекті бай-с.  Донорлы – акцеторлы механизм. 

Негізгі және қосымша әдебиеттер/Основная и дополнительная литература: Темирбулатова А, Нурахметова Н, Рудзитис, Жумадилова Р.

Пенаралық байланыс/ Межпредметные связи: физика, биология

Көрнекті құралдар, жабдықтар үлестірме қағаздар/Нагладные пособия, оборудование, раздаточный материал: оқулық, тірек конспект, карточкалар.

                                                 Сабақ барысы/Ход урока.

1.Ұйымдастыру бөлімі/Организационная часть: 1)Топты тізім бойынша тексеру.

2) сабаққа дайындылығын тексеру.

3) сабақтың мақсаттарын айту.

2.   Өткен тақырыпты қайталау/Опрос и проверка пройденного материала: 1) Оксидтер дегеніміз не? Оксидтердің химиялық қасиеттері?

2)     Қышқылдар дегеніміз не? Қышқылдардың қасиеттері?

3)     Негіздер дегеніміз не? Негіздердің қасиеттері?

4)     Тұздар дегеніміз не? Тұздардың қасиеттері?  

3.Жаңа тақырыпты зерделеу/Изучение нового материала: 1)  химиялық байланыстардың түрлеріне анықтама беру.

Химиялық байланыс, негізінен, сыртқы s- және р- кейде ішкіде d- және f-қабаттардың валенттілік электрондарымен жүзеге асырылады. Түзілген байланыс жалпы энергияның ұжымына әкеледі, сондықтан атомдық күйге қарағанда молекулалық күй едәуір тұрақты болады.

Атом құрылысы заттар қрылысы теориясымен, дәлірек айтқанда химиялық байланыс теориясымен тығыз байланысты.

Химиялық байланыстың 4 түрі бар. Олар: ковалентті байланыс, иондық байланыс, металдық байланыс, сутектік байланыс.

2) химиялық байланыстардың түзілу схемасын түсіндіру және әр түрлеріне мысалдар келтіру.

Ковалентті байланыс.

Ковалентік байланыстың пайда болуы қарпайым молекула- сутек молекуласының түзілуі мысалымен жақсы түсіндіріледі.

Атомдар жақындасқанда олардың электрондық бұлттары бүркесіп, ядролардың арасындағы кеністікте максимал электрон тығыздығы бар молекулалық бұлт түзіледі.

Қарама қарсы спиндері бар екі жұптаспаған s- электрондардың қосылуын квантық ұяшықтарда сызбанұсқамен былай бейнелейді:

Коваленттік байланыс химиялық элемент атомдарын энергетикалық тиімді (жалпы жағдайға) 8 және 2 электронды (сутек үшін) тұрақты электрондық конфегурацияға ауыстырады. Сутек атомдарының қосылуы тұрақты жүйге 1s² (s-s орбитальдарының бүркесуіне) әкеледі.

Хлор молекуласында да ковалентті байланыс екі р- электрондарының көмегімен жүзеге асырылады.

Әр бір атом екі деңгейді толтырып, 8 электрондық конфегурация болады: s²р⁶ (р-р орбитальдардың бүркесуі) бұл кезде бүркесу аймағына жауапты бір электрондық жұп екі хлор атомына да ортақ күйге ауысады. Электрондық орбитальдар неғұрлым көбірек бүркіссе химиялық байланыс соғұрлым берік болады.

Коваленттік байланысының еселігі ортақ электрондық жұптың санына тәуелді. Егер Н₂ және Cl₂ молекуласында бір байланыстан болса, онда N₂ -де үш байланыс болады.

Ортақ электрондық жұп есебінен жүзеге асырылатын химиялық байланысты коваленттік байланыс деп атайды.

Коваленттік байланыстың екі түрі бар: полюссіз және полюсті.

Полюссіз коваленттік байланыста электрондардың жалпы жұбынан түзілген электрондық бұлт, байланыс бұлты (тығыз электрондық аймақ) деп аталады, ол екі атомының ядроларына қатысты кеңістікте семметриялы таралады. Мысалы, бір элементтің атомынан тұратын молекулалар:Н₂, Сl₂, N₂, O₂ ,F₂ және т.б.

полюсті коваленттік байланыстарда электрондық бүркесу аймағы электротерістігі үлкен атомға ығысқан. Мысал ретінде газтектес хлорсутектің түзілуін қарастырайық:

Байланыс s- жне р- электрондарының ортақ жұптарының түзілу есебінен ( s, р- орбитальдардың бүркесуі) пайда болады. Электрондық жұп хлор атомына ығысқан, өйткені хлор атомының салыстырмалы электротерістігі (2.8) сутек атомына (2.1) қарағанда үлкендеу.

Коваленттік байланыс электрондық орбитальдардың бүркесу тәсілі бойынша да ерекшеленеді. Азот молекуласында бір ϭ- және π- коваленттік байланыстарға бөлінетін үш еселі байланыс бар. Егер байланыстың электрондық бұлты атомдардың ядроларын қосатын түзуде жатса, онда берік σ- байланыс алады.

р-орбитальдар бүйір жақтарымен бүркіскенде берік емес π- байланыстар түзіледі:

азот молекуласында π- байланыс перпендикуляр жазықтықта жатады, өйткені бұлттары у және z осьтері бойымен орналасқан р- электрондар әрекеттесуге қатысады.

Демек, σ-байланыстар мынадай электрондық орбитальдардың бүркесуі есебінен түзілуі мүмкін

s=s (H₂), s=p (H-Cl), p=p(Cl₂)

Коваленттік байланыстың екі маңызды сипаттамасы бар: байланыс ұзындығы жәнебайланыс энергиясы.

Байланыс ұзындығы ядроаралық қашықтың шамасына сәйкес келеді. Байланыс зындығы неғұрлым аз болса, химиялық байланыс соғұрлым берік болады. Байланыс энергиясы молекуладағы бар байланысты үзуге қажет энергия тең. Ол кДж/моль-мен өлшенеді, яғни берілген 1 моль затта бар байланысқа сәйкес.

Иондық байланыс.

Иондық байланыс металдық және бейметалдық қассиеттері немесе электротерістік (ЭТ) мәндері бойынша күшті ерекшеленетін элементтердің атомдары әрекеттескенде түзіледі. Белседі металдар- сілтілік және сілтілік жер элементтері белсенді бейметалдар- гологендермен иондық байланыспен қосылады, мысалы NaCl натрий атомы (1.0) және хлор атомы(ЭТ2.8) эрекеттескенде натрий атомы хлор атомына бір электронды беру есебімен натрий хлоридін түзеді:

натрий және хлор иондары арасында электростатикалық тартылу күштері пайда болып, нәтижесінде иондық қосылыс натрий хлориді түзіледі иондардың, нақтырақ айтқанда, катиондар мен аниондардың электростатикалық тартылуы есебінен түзілген химиялық байланыс иондық байланыс деп аталады.

Металдық байланыс.

Көптеген металдар атомдарының сыртқы деңгейде бір, екі немесе үш электроннан болады. Олардың иондану энергиялары төмен болғандықтан жеңіл үзіледі де, бос электрондарын жиынтығы түзеді. Оны электрондық газ деп те атайды. Олар оңай қозғалады, жеңіл ауысады. Сондықтан кез келген металды өзара баланысқан металдың оң ионының және электон газынан тұратын тығыз жинақталған құрылым ретінде қарауға болады.

Метал иондары мен бос электрондар арасында түзілетін байланысты металдық байланыс деп атайды. Ол металдар мен құймаларға тән№ байланыстың табиғаты- электрлік.

Сутектік байланыс.

Сутектік байланыс- бұл бір молекуладағы оң полюстенген сутек атомы мен екінші бір молекуладағы теріс полюстенген фтор, оттек және азот (кейде хлор, күкірт және т.б) атомы арасында түзілетін ерекше байланыс. Ол көбінесе молекулааралық кейде молекулаішілік болады. Молекулааралық сутектік байланыс су молекулаларының арасында пайда болады. Оң полюстенген сутек атомы бейтарап электрондық жұбы бар электротерістік атоммен әрекетескенде молекулааралық сутектік байланыс түзіледі.

Сутектік байланыс арқылы сұйық және қатты сулардың ассомилияциясы және молекулалардың реттеле орналасуы түсіндіріледі. Олар балқу және қайнау, еріткіш қабілетік, химиялық белсендік сияқты оқшау физикалық және химиялық қасиетеріне әсер етеді.

Белоктармен нуклеин қышқылдарының құрылысымында молекулаішілік сутектік байланыстар ерекше  мәнге ие болады.

3) донорлы – акцепторлы механиміне өзгеше тоқтау. Акцептор және донор деген мағынаны түсіне білу.  

     Ковалентік байланыс түзілуінің донорлы-акцепторлы механизмі.

Коваленті байланыс екі электрон бұлтының ортақтасуы есебінен ғана емес, басқалай түзілуі мүмкін.

Коваленттік байланыстың түзілуінің донорлы-акцепторлы деп аталатын басқа да механизм бар. Донор- бұл қос екі электрондық бұлты баратом, ал акцептор- бұл электрон жұбын қабылдауға қабілетті бос орбиталы бар бөлшек.

Бұл жағдайда коваленттік байланыс донордың қос электрондық бұлты мен акцептордың бос орбиталінің есебінен пайда болады. Мысал ретінде оксоний ионындағы Н₃О⁺ донорлы- акцепторлы байланыстың түзілу механизмен қарастырамыз. Судағы ерітінділерде бос протон болмайды, өйткені оксоний ионының түзілуі энергетикалық жағынан өте тиімді:

Н₂О + Н⁺ =  Н₃О⁺                 

су молукуласындағы оттек атомыында бөлінбеген екі жұп электрон бар:

сутек катионында 1s- орбиталь бос, ол электронмен толтырылмаған. Екі бөлшек жақындасқанда оттектің бір қос электрондық бұлты оттек атомына да сутек атомына да ортақ болады

Сутек протонының заряды барлық бөлшектерге ортақ болады, өйткені ол барлық атомдар арасына таралған.

Донорлы-акцепторлы байланыс механизмі бойынша түзілген қосылыстар кешені (комплекс) қосылыстар деп атайды. Кешенді қосылыстың құрамында кешентүзуші мен лигантардан тұрады.

4.      Нығайту/Закрепление: карточкалармен жұмыс істеу.     

5.Өздік жұмыс/Самостаятельная работа учащихся:реакцияларға мысалдар келтіру.

6. Сабақтың қорытындысы/ Подведение итогов урока: 1) ковалетті, иондық, сутектік, металдық байланыстар дегеніз не?   2) тақтаға схемасын көрсету.

7. Үй тапсырмасы/Домашнее задание: анықтамаларды жаттау.

Оқытушы/ преподаватель: Мухамеджанова М.К.