Жаңа сабақ 1.Сабақтын тақырыбын, мақсатын анықтау,
сабақ жоспарымен таныстыру: Жоспары: - селекция ғылымы және оның әдістері; -
жануарларды қолға үйрету – селекцияның бастапқы кезеңі; - жануарларды қолға
үйрету аймақтары мен олардың жабайы ататектері;
- мәдени
өсімдіктердің шығу орталықтары. 2.Мұғалімнің жаңа сабақты түсіндіруі (слайд
арқылы)
Селекция (лат. «selectio» – сұрыптау) деген мағынаны
білдіреді. Қазіргі кезде селекция өсімдіктердің жаңа іріктемелері мен
жануарлардың бағалы қолтұқымдарын және микроорганизмдердің қажетті штамдарын
алу әдістері туралы ғылым саласы болып табылады.
Іріктеме,
қолтұқым, штамм – бұлар адамның қолымен түзілген организм популяциялары.
Қолтұқым – бұл үй жануарларының ерекше формалары,
іріктеме – мәдени өсімдіктердің формалары, ал штамм микроорганизмдердің таза
себіндісі. Олар нақты морфологиялық, физиологиялық және жоғары өнімділік
сияқты тұқым қуалайтын ерекшеліктермен сипатталады. Бұл ерекшеліктердің
фенотиптік көрінісі сыртқы орта жағдайларына байланысты. Сондықтан сұрыптау
жұмыстарында климаттық факторлармен қатар күтіп – баптау шараларына үлкен мән
беру керек.
Жануарларды
қолға үйрету – селекцияның бастапқы кезеңі. Адам әуел бастан-ақ
өзін қоректік заттармен қамтамасыз ету мақсатында жабайы жануарларды қолға
үйретті, жеуге жарамды өсімдіктерді өсіріп, өнімдерін пайдаланды. Жабайы
жануарлар мен өсімдіктер бара – бара адамның іс-іректіне байланысты мәдени
формаларға айналды.
Жануарларды
қолға үйретудегі ең басты мәселе – оның мінез құлқын өзгертіп, қолға ұстауға
бейімдеу, үй жағдайында көбейтіп, өсімтал ұрпақ алу. Б.з.д VI-VIII мың жыл
бұрын басталған қолға үйрету әрекетінің нәтижесінде көптеген жануарлар мен
өсімдіктерді адамның тұрмыс жағдайына, шаруашылыққа тиімді кеңінен
пайдаланды.
Жабайы жануарлар
мен өсімдіктердің мәдени формаға айналу әрекетін зерттеу барысында Ч.Дарвин:
«Жабайы түрлер қолға үйрету процесінде елеулі өзгерістерге ұшырады» деген
қорытынды жасады.
Қолға үйрету
жұмыстарының нәтижесінде байқалған сан алуан өзгерістер адамның шығармашылық
рөлін айқындап, оның өсімдіктер мен жануарлардың белгілерін түрлі бағытта өзгертуге
қабілетті екенін көрсетті. Кейінгі ғалымдардың зерттеулері бойынша
өзгергіштіктің қай формасы болмасын өз алдына қолтұқым мен іріктеменің
түзілуіне себеп бола алмайды. Оған тек адам ғана әсер етеді. Ал, тұқым
қуалайтын өзгергіштіктің өзі мәдени формалар эволюциясының алғышарттары бола
алады. Бұл эволюциялық процесте адамның мақсатты әрекеті бағыттаушы фактрдың
рөлін атқарады. Дарвин бұл әрекеттерді қолдан сұрыптау деп атады. Қолдан
сұрыптау қолтұқымдар мен іріктеме алудағы негізгі қозғаушы күш деп көрсетті.
Қолдан
сұрыптау
Мақсатсыз
(санасыз ) –құнды Мақсатқа сай әдістемелік сұрыптау -
белгілері бар
дараларды сақтауға
және көбейтуге
бағытталған сұрыптау.
|
Оставьте свой комментарий
Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.