9 сын қара және түсті металургия

Күні: 20.02.16		Сыныбы: 9                    Пәні: химия
Тақырыбы 45		Қазақстандағы қара және түсті металлургияның дамуы
Мақсаты		Қазақстандағы қара және түсті металлургияның дамуы туралы мағлұмат ала отырып, ойын жеткізе білуге, жұппен жұмыс істеуге дағдыланады.
Жалпы мақсат		Тақырыпты  түсініп оқи білуге баулу. Тілін, сөздік қорларын дамыту арқылы пәнге деген қызығушылығын арттыру. Тақырыпқа сәйкес сандық есептер шығару дағдыларын дамыту.
Күтілетін нәтиже		Тақырыпты түсіне отырып тапсырмалармен жұмыс істеуде    негізгі  анықтамаларды  біледі, түснеді және практикада пайдаланады
7 модульдің қолданылуы		АКТ”, “Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер”, “Оқыту үшін  бағалау және оқуды  бағалау”, “Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету”
Қолданылатын әдіс-тәсілдер		Миға шабуыл, Жигсо,
Қолданылатын ресурстар		Флипчарт, презентация, стикерлер, интербелсенді тақта, химиялық стакандар, тақырып бойынша көрнекіліктер
	Сабақ барысы		Мұғалімнің іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті
	Ұйымдастыру кезеңі		Барлық оқушыларды жануарладың дауыстары бойынша жұптастырамын. Сәлемдесемін. Сыныптағы оқушылардың келген-келмегендерін түгелдеймін. Бағалаумен таныстыру. Бағалау парағын тарту.	Мұғаліммен сәлемдеседі. Жұбын тауып отырады Бір-біріне жылы сөздер айтады.
	Білу Миға шабуыл Кім жылдам Интерактивті тақтаға «Қайталау–оқу айнасы»   әр түрлі  деңгейдегі сұрақтар беріледі,		Үй тапсырмасы Интерактивті тақтадағы сұрақтар арқылы оқушылардың кезекпен жауап беруі сұралады. Миға шабуыл әдісін пайдалану 1)4-периодта II А топшада орналасқан металл                                                                       2)3-периодта III А топшада орналасқан металл                                                                    3)4-периодта VIII В топшада орналасқан металл                                          4)Сөндірілмеген әктің формуласы         5)Бокситтің  формуласы                                                 6) Металдардың жемірілуі деген не? 7) Жемірілудің қандай түрлері бар? 8) Тұрмыстағы металдың жемірілуіне мысалдар келтіріңдер. 9)Пириттің  формуласы                                           10) Темір атомының электрон саны  11) Химиялық жемірілу ненің әсерінен болады? Мысал келтіріңдер. 12) Электрохимиялық жемірілу деген не? Мысал келтіріңдер. 13)Металдар мен олардың құймаларын жемірілуден  сақтаудың жолдарын көрсетіңдер 14) Темірдің жемірілу процессін химиялық реакция түрінде жаз 15) Темірдің қосылыстардағы көрсететін валенттіліктері 16)Жемірілуге тұрақты металдар? 17)Жемірілуге тұрақсыз металдар?	Оқушылар сыныптың соңғы жағында тұрып  интерактивті тақтадан берілген сұрақтарға жауап беру арқылы мәреге жақындайды. Бірінші мәреге жеткен оқушыға ұпай саннын жоғарылату. Оқушылар өткен тақырыпты еске түсіреді.
	Түсіну Қазақстандағы қара және түсті металлургияның дамуы		Осы көрстелген жаңа тақырыпты оқушыларға жинақтау үшін  жаңа материалдарға байланысты ресурстар беру, өз бетерінше дайындық жасату. Кітаппен жұмыс жасату.  Үш қатардағы жұпатарға үш түрлі тапсырма беріледі.  1-қатар: Тақырып бойынша сөзжұмбақ құру. 2-қатар: Әр оқушы тақырыптың бір сөйлем арқылы маңызды бөлігін айтады. Сол тақтаға шыққан оқушылар кері айналып, айтылған сөйлемді оқушылыларға сұрақ ретінде қояды. 3-қатар: Түсті және қара металлургияны салыстыра отырып, венндиаграмма жасайды.	Оқушылардың мақсаты мұғалімді тыңдау, өз ойлары мен пікірлерін айту. Берілген тапсырмалар бойынша жұпта жұмыс істейді, венндиграмма, сөзжұмбақ құрады. Қойылған сұраққа белсене жауап береді.
	Қолдану		Проэкторда көрсетілген химиялық тәжірибенің реакция теңдеуін жаз. 1)      Cu  + H2 SO4  → CuSO4 + NaOH → Cu(OH)2 → 2)      ZnCl2 + NaOH → 3)      AlCl3 + NaOH→ 4)      FeCl3 + NaOH → 5)      CuCl2 + NaOH→ Реакцияның сапалық өзгерістерін жаз	Оқушылардың мұндағы мақсаты берілген тапсырманы өздері талқылап, өз ой-пікірлерімен санаса білу. Жұппен жұмыс істей отырып, тапсырманы дәптерге орындайды және реакцияны жазу арқылы сыныпқа түсіндіреді.
	Талдау		Жұптарға деңгейлік тапсырма беріледі. 1-тапсырма. Мүмкін болатын реакция теңдеулерін аяқта: Fe + HCl → Cu + HCl→ Zn + Pb(NO3)2 → Al + CuSO4  → Fe + HNO3 конц. Hg + CuCl2 → 2) 1 тонна магнетитті (Fe3O4 ) тотықсыздандырғанда 624 кг темір алынған болса, темірдің шығымын есептеңдер.  (86%) 3) Массасы 10г болатын темір тақташасын құрамында 3,2 г мыс сульфаты бар ерітіндіге салған және реакция аяқталғанша ұстаған. Еріген темірдің массасын, тұндырылған мыстың массасын есептеңдер?    4) Айналымды жүзеге асырыңдар:  Fe2O3 → Fe → FeCl2 → Fe(OH)2             ↓                         ↓                FeO                   FeO 5.      3 моль мыс хлориді бар ерітіндіден  қанша грамм мыс бөліп алуға болады? 6.      5г альюмийни 0,3л тұз қышқылымен әрекеттесті, нәтижесінде түзілген тұздың массасын есептеңдер? 7.      10г темірден неше грамм темір сульфидін алуға болады?	Әр жұп тапсырманы орындайды және сыныпқа түсіндіреді.
	Жинақтау Сұрақ-жауап		Оқушылар бір-біріне доп беру арқылы сұрақтар қойып, өтілген тақырыпты жинақтайды 1.      Кернеу қатарындағы литийден магнийге дейінгі орналасқан ең белсендң металдар табиғатта қалай кездеседі? (хлоридтер, сульфаттар, карбонаттар, фосфаттар, силикаттар) 2.      Өнеркәсіптік әдіспен алынатын минералдар қалай аталады? (кендер) 3.      Полиметалл кендер дегеніміз не? (Егер кеннің құрамында бірнеше металл қосылыстары кезедессе) 4.      Алтай тауларында полиметалл кен орындарының жалпы саны? (900) 5.      Қазақстан кен орындарын зерттеумен бастаған академик? 6.      Металлургия дегеніміз не? 7.      Қазақстандағы қара металлургияның ірі кәсіпорындары? 8.      Қазақстандағы түсті металдар өндірісі? 9.      Қазақстандағы аса бағалы металдарды ата? 10.  Авиация және ғарыштық техника салаларында аса қажетті металдар? (альюминий, магний, титан) 11.  Металдарды бөліп алудың әдістерін ата? (Пирометаллургия, гидрометаллургия, электрметалургия)	Оқушылар доп лақтыру арқылы сұрақ қояды және жауап алады. Егер сұрақ қойылған оқушы жауап бермесе, сұрақ қойған оқушы қайтып өзі жауап береді. Әр жауап 1 ұпайдан бағаланып отырады.
	Бағалау		Әр топқа бағалау парақтарын тарату, бағалау шкаласын тақтаға ілу	Әр топ бағалау парақшасы байынша өздерін бағалайды. Оқушылардың өзін-өзі бағалауы.
	Рефлексия		Стикерлерді толтыру Оқушылар бүгінгі сабаққа деген ойынын стикерге жазып, химиялық стакандарға салады (2 мин)	Оқушылар кері байланыс арқылы өздерінің сабақтан алған әсерлерін, ұсыныс, тілектерін жазады.
	Үйге тапсырма		Тақырыптың соңындағы сұрақтарға жауап жазу. Масассы 240г магний оксидін тотықсыздану үшін 80г көмір жұмсалды. Осы көмірдегі таза көміртектің массалық үлесі қандай?	Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.

Күні: 20.02.16		Сыныбы: 9                     Пәні: химия                   Реті: 46
Тақырыбы 45		Металдар және олардың құймаларын алу әдістері
Мақсаты		Металдар және олардың құймаларын алу әдістері мағлұмат ала отырып, ойын жеткізе білуге, жұппен жұмыс істеуге дағдыланады.
Жалпы мақсат		Тақырыпты  түсініп оқи білуге баулу. Тілін, сөздік қорларын дамыту арқылы пәнге деген қызығушылығын арттыру. Тақырыпқа сәйкес сандық есептер шығару дағдыларын дамыту.
Күтілетін нәтиже		Тақырыпты түсіне отырып тапсырмалармен жұмыс істеуде    негізгі  анықтамаларды  біледі, түснеді және практикада пайдаланады
7 модульдің қолданылуы		АКТ”, “Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер”, “Оқыту үшін  бағалау және оқуды  бағалау”, “Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету”
Қолданылатын әдіс-тәсілдер		Миға шабуыл, Жигсо,
Қолданылатын ресурстар		Флипчарт, презентация, стикерлер, интербелсенді тақта, химиялық стакандар, тақырып бойынша көрнекіліктер
	Сабақ барысы		Мұғалімнің іс-әрекеті	Оқушының іс-әрекеті
	Ұйымдастыру кезеңі		Барлық оқушыларды жануарладың дауыстары бойынша жұптастырамын. Сәлемдесемін. Сыныптағы оқушылардың келген-келмегендерін түгелдеймін. Бағалаумен таныстыру. Бағалау парағын тарту.	Мұғаліммен сәлемдеседі. Жұбын тауып отырады Бір-біріне жылы сөздер айтады.
	Білу Миға шабуыл Кім жылдам Интерактивті тақтаға «Қайталау–оқу айнасы»   әр түрлі  деңгейдегі сұрақтар беріледі,		Үй тапсырмасы Интерактивті тақтадағы сұрақтар арқылы оқушылардың кезекпен жауап беруі сұралады. 1.      Кернеу қатарындағы литийден магнийге дейінгі орналасқан ең белсендң металдар табиғатта қалай кездеседі? (хлоридтер, сульфаттар, карбонаттар, фосфаттар, силикаттар) 2.      Өнеркәсіптік әдіспен алынатын минералдар қалай аталады? (кендер) 3.      Полиметалл кендер дегеніміз не? (Егер кеннің құрамында бірнеше металл қосылыстары кезедессе) 4.      Алтай тауларында полиметалл кен орындарының жалпы саны? (900) 5.      Қазақстан кен орындарын зерттеумен бастаған академик? 6.      Металлургия дегеніміз не? 7.      Қазақстандағы қара металлургияның ірі кәсіпорындары? 8.      Қазақстандағы түсті металдар өндірісі? 9.      Қазақстандағы аса бағалы металдарды ата? 10.  Авиация және ғарыштық техника салаларында аса қажетті металдар? (альюминий, магний, титан) 11.  Металдарды бөліп алудың әдістерін ата? (Пирометаллургия, гидрометаллургия, электрметалургия)	Оқушылар сыныптың соңғы жағында тұрып  интерактивті тақтадан берілген сұрақтарға жауап беру арқылы мәреге жақындайды. Бірінші мәреге жеткен оқушыға ұпай саннын жоғарылату. Оқушылар өткен тақырыпты еске түсіреді.
	Түсіну Қазақстандағы қара және түсті металлургияның дамуы		Осы көрстелген жаңа тақырыпты оқушыларға жинақтау үшін  жаңа материалдарға байланысты ресурстар беру, өз бетерінше дайындық жасату. Кітаппен жұмыс жасату.  Кеннен металл алудың әдістері әлденеше ғасырлардан бері белгілі. Алайда қазіргі заманғы металлургияның өзіндік ерекшеліктері бар. Бүгінгі металлургия саласы адамзатқа 75-тен астам таза металды және алуан түрлі қасиеті бар 10 мыңдаған құймаларды беріп отыр. Авиация және ғарыштық, техника саласында аса қажетті металдар (алюминий, магний, титан) көптеген мөлшерде өндіріледі. Қазіргі заман техникасында қолданылмайтын металдар және құймалар жоқ десе де болады. Қара металлургия темір және оның кұймаларын ендірумен айналысады, сондықтан оның өнімдерін де «қара металдар» дей береді. Басқа металдардың бәрінің өндірісін түсті металлургияға жатқызады, ал олардың өздерін және құймаларын «түсті металдар» деп атайды. Қазақстандағы қара металлургияның ең ірі кәсіпорындарына: Теміртау металлургия комбинаты және Ақтөбе ферроқұйма зауыты, Соколов-Сарыбай мен Лисаковск тау-кен комбинаттары жатады. Көптеген металдарды алу үшін бұрыннан белгілі дәстүрлі балқыту әдісі жарамсыз болып шықты. Кеннен металдарды бөліп алудың жаңа тәсілдерін табу қажеттігі туындады. Қазіргі замандағы металлургия – металдарды бөліп алудың әдістеріне орай 3- ке бөлінеді: Гидрометаллургия :Металдарды олардың тұздарынан тотықсыздандыру арқылы алу. Алынатын металдар: күміс,мыс,мырыш,кадмий,молибден, ванадий Мысалы: Cu S O 4 + Zn   Zn S O4 + Cu Пирометаллургия: Жоғары температурада металдарды тотықсыздандыру арқылы алу. Тотықсыздандырғыш: Алюминий,сутек, кремний,көміртек ( ІІ) оксиді Алынатын металдар: хром, темір, марганец, титан, сынап, күміс,висмут, вольфрам Мысалы: Cu O + C = Cu + C O Электрометаллургия : Металдарды электр тоғымен тотықсыздандыру арқылы алу. Сілтілік металдар мен алюминий балқымалардың электролизінен,ал қалған барлық металдар ерітінділерінің электролизі арқылы алынады. Алынатын металдар: натрий, литий, алюминий Мысалы: 2 Na Cl = 2Na + Cl2	Оқушылардың мақсаты мұғалімді тыңдау, өз ойлары мен пікірлерін айту. Берілген тапсырмалар бойынша жұпта жұмыс істейді, венндиграмма, сөзжұмбақ құрады. Қойылған сұраққа белсене жауап береді.
	Қолдану		Проэкторда көрсетілген химиялық тәжірибенің реакция теңдеуін жаз. 6)      Cu  + H2 SO4  → CuSO4 + NaOH → Cu(OH)2 → 7)      ZnCl2 + NaOH → 8)      AlCl3 + NaOH→ 9)      FeCl3 + NaOH → 10)  CuCl2 + NaOH→	Оқушылардың мұндағы мақсаты берілген тапсырманы өздері талқылап, өз ой-пікірлерімен санаса білу. Жұппен жұмыс істей отырып, тапсырманы дәптерге орындайды және реакцияны жазу арқылы сыныпқа түсіндіреді.
	Талдау		Жұптарға деңгейлік тапсырма беріледі. 1-тапсырма. Мүмкін болатын реакция теңдеулерін аяқта: Fe + HCl → Cu + HCl→ Zn + Pb(NO3)2 → Al + CuSO4  → Fe + HNO3 конц. Hg + CuCl2 → 2) 1 тонна магнетитті (Fe3O4 ) тотықсыздандырғанда 624 кг темір алынған болса, темірдің шығымын есептеңдер.  (86%) мыстың массасын есептеңдер?    3) Айналымды жүзеге асырыңдар: Fe2O3 → Fe → FeCl2 → Fe(OH)2             ↓                         ↓                FeO                   FeO 4.      3 моль мыс хлориді бар ерітіндіден  қанша грамм мыс бөліп алуға болады? 5.      10г темірден неше грамм темір сульфидін алуға болады?   6.      Мыс хлоридінің ерітіндісіне массасы 5,6г темір тақташасын салды. Темір толық еріді. Бөлінген мыстың массасы қандай? 7.      Массасы 4,6 г сілтілік металл натрий, йодпен әрекеттескенде, қанша грамм натрийй йодиді түзілді	Әр жұп тапсырманы орындайды және сыныпқа түсіндіреді.
	Жинақтау Сұрақ-жауап		Оқушылар тақырып бойынша сұрақтар қояды	Оқушылар доп лақтыру арқылы сұрақ қояды және жауап алады. Егер сұрақ қойылған оқушы жауап бермесе, сұрақ қойған оқушы қайтып өзі жауап береді. Әр жауап 1 ұпайдан бағаланып отырады.
	Бағалау		Әр топқа бағалау парақтарын тарату, бағалау шкаласын тақтаға ілу	Әр топ бағалау парақшасы байынша өздерін бағалайды. Оқушылардың өзін-өзі бағалауы.
	Рефлексия		Стикерлерді толтыру Оқушылар бүгінгі сабаққа деген ойынын стикерге жазып, химиялық стакандарға салады (2 мин)	Оқушылар кері байланыс арқылы өздерінің сабақтан алған әсерлерін, ұсыныс, тілектерін жазады.
	Үйге тапсырма		Тақырыптың соңындағы сұрақтарға жауап жазу.	Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.