10 сынып Магнит өрісі. Ампер куші

№2 орта мектеп Магнит өрісі. Ампер күші. Дайындаған: Избасарова Акджагуль Жаңаөзен 2016 жыл

Сыныбы: 10

Пәні:физика

Сабақтың аты	§10,1 Магнит өрісі
Сілтеме	Жоспар
Жалпы мақсаты	1. Оқушыларға  магнит өрісі  ұғымын қалыптастыру және Ампер заңы мағынасын таныстыру, ой-танымын дамыту. 2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру. Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету. 3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Күтілетін нәтиже	1. Оқушыларға  магнит өрісі  ұғымын қалыптастыру және Ампер заңы мағынасын таныстыру, ой-танымын дамыту. 2. Оқушыларды ғылыми ой қорытындыларын жасай білуге дағдыландыру. Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету. 3. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу.
Негізгі  идеялар
Тапсырмалар	1.    Жеке жұмыс    Білім деңгейі: А) Еске түсіру «Дұрыс және дұрыс емес тұжырымдар»   Тұжырымдар ия жоқ 1 Электр тогы дегеніміз зарядталған бөлшектердің реттелген қозғалысы 2 Тізбек бөлігіндегі ток күші кедергіге тура пропорционал, ал өткізгіш ұштарындағы кернеуге кері пропорционал болады. 3 Электр өрісін заряд немесе зарядталған дене, ал магнит өрісін магнит заряды тудырады деген сөз дұрыс па? 4 Эрстед тәжірибесінде тогы бар өткізгіш магниттік тілшеге  әсер етеді деген тұжырым бар. Тұжырым дұрыс деп ойлайсыңба? 5 Магнит өрісінің екі полюсі бар; олар оңтүстік және солтүстік полюс деп аталады деген сөз дұрыс па? 6 «Бұрғы ережесі» деген ережемен Ампер күшінің бағытын анықтауға болады, ал «Сол қол» ержесімен магнит өрісінің бағытын анықтаймыз деген тұжырым дұрыс па? 7 Ампердің магниттердегі магнит өрісін оның ішіндегі микротоктар тудырады деген гипотезасы дұрыс па?
	сұрақтар 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 жауаптар ұпай Топтық жұмыс    Оқушыларды топқа бөлу: Оқушылар үш топқа бөлінеді, топтар «Бақылаушылар», «Экспериментаторлар» және «Теоретиктер» деп аталады.
	Жеке   жұмыс  Жаңа материалды түсіндіруден алдын оқушыларға «Инсерт» әдісінде не білетінін анықтап аламын: Оқушылар сабақ басында А  бөлікті толтырады, сабақты түсіндіріп болғаннан соң В бөлікті, түсінбегендерін С бөлікке жазады да, сабақ соңында D бөлікке өзінің жаңадан қандай тұжырымға келгенін жазады. Білемін Білдім  Білгім келеді Жаңаша сыни ойлау   А    В      С    D Жаңа материалды түсіндіру және оқушыларға тапсырма беру.

Сабақ бойынша мұғалімнің  жазбалары:  (мұғалім және оқушы  немен айналысады)

І.Ұйымдастыру (2 минут)

1.1.                   Сәлемдесу

1.2.                   Сынып оқушыларына  жағымды ахуал туғызу

1.3.                   Түгелдеу

1.2. Топқа бөлу (1,2 сандары арқылы 2 топқа бөлінеді)

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау (5  минут)

1.    Электр тогының жылулық әрекеті  жайында не білесіңдер?

2.    Джоуль-Ленц ережесі жайында не білесіңдер?

ІІІ. Талқылау үшін сұрақтар беріледі  және сабақ түсіндіріледі:  (4 минут)

Магнит өрісі деп өткіштердің электр тогымен өзара әрекеттесуі жүзеге асатын материяның түрін айтады.

Тұрақты немесе немесе қарапайым магниттер деп магниттелуін ұзақ сақтайтын денелерді айтады.

           

Магниттердің магниттік полюстер деп аталатын магниттік ұштары болады. Олар солтүстік полюс N және оңтүстік полюс S деп аталады.
Магнит өрісінің күш сызықтары тұйық болып, ол магниттің N солтүтік полюсінен шығып, S оңтүстік полюсіне енеді.

                  

«Бұрғы ережесі»: Бұрғы ережесі бойынша, егер бұрғының ұшын ток бағытымен бағыттасақ, онда оның сабының айналу бағыты магнит өрісі күш сызықтарының бағытын береді.

                 

Жердің магнит өрісінің бар екені магниттік тілшеге бір ұшы солтүстікті, екіншісі оңтүтікті көрсетіп орналасатынына қарап білуге болады. Жердің магниттік полюстері географиялық полюстермен сәйкес келмейді. Жердің географиялық солтүстік полюсіне жақындай келе магнит сызықтары көкжиектен барған сайын ауытқиды және Жерге кірер сәтте 75° солтүстік ендікте және 99° батыс бойлық шамасында вертикал болады. Солтүстік жарты шарда бұл нүкте Жердің оңтүстік магнит полюсі деп аталады.
Оңтүстік географиялық полюс маңайында 66,5° оңтүстік ендікте және 140° шығыс бойлық шамасында магнит сызықтары Жерден шығады. Оңтүстік жарты шарда бұл нүкте Жердің сотүстік магнит полюсі деп аталады.

   

 Магнит өрісінің түрлі конфигурацияларын зерттеу француз ғалымы Амперге тұрақты және жолақ магниттердегі магнит өрісін оның ішіндегі дөңгелек микротоктар тудырады деген гипотезаны ұсынуға мүмкіндік берді. Гипотеза дәлелденді, ядроны айналып жүрген электрондар микротоктардың ролін атқарады.

Француз ғалымы Ампер токтардың өз-ара әрекетін зерттей келе, магнит өрісінің тогы бар өткізгішке белгілі бір күшпен әрекет ететінін байқады. Осы күш кейнінен Ампер күші деп аталып кетті. Соны дәлелдейтін тәжірибе:
                        

Тогы бар өткізгішке магнит өрісі тарапынан әсер ететін күш Ампер күші деп аталады. Ампер күшінің бағыты «Сол қол» ережесімен анықталады.
  «Сол қол ережесі»: Сол қолымыздың алақанынына магнит өрісінің күш сызықтары енетіндей етіп орналастырсақ және төрт саусақты ток бағытымен бағыттасақ, онда 90° бұрышпен тұрған бас бармақ Ампер күшінің бағытын көрсетеді.

               

Ампер заңы – бір-бірінен белгілі бір қашықтықта орналасқан өткізгіштердің шағыш кесіндісі бойымен өтетін екі токтың өзара механикалық әсерлесу заңы. 1820 жылы француз физигі А.М. Ампер (1775-1836) ашқан. Ампер заңынан параллель екі өткізгіш бойымен ток бір бағытта жүрсе, олардың бір-біріне тартылатындығы, қарама-қарсы бағытта жүрсе, бір-бірінен тебілетіндігі шығады. Ампер заңы бойынша тогы бар өткізгіштің шағын кесіндісіне (Δl) магнит өрісі тарапынан әсер етуші механикалық күштің (F) шамасы мына өрнек арқылы табылады:

ІҮ. Топтық жұмыс (15 минут)   

Топтық жұмыс   
Оқушыларды топқа бөлу: Оқушылар үш топқа бөлінеді, топтар «Бақылаушылар», «Экспериментаторлар» және «Теоретиктер» деп аталады. Толтар тақырыпты топ атана сай орындаулары керек.

Ү. Сыни тұрғыдан ойлауға (Жіңішке және жуан сұрақтар) (5 минут)  
Жеке   жұмыс «Блум таксономиясы»
   Білу: жай сұрақтарға жауап бере отырып, тақырыптаға негізгі түсініктерді білу:

 Тұрақты магнит деген не?
  Магнит өрісінің қандай полюстері бар?
  Магнит өрісі күш сызықтарының бағыты қалай қабылданған?
 Ампер күші деген не?
 Ампер күшінің формуласы қандай?

Түсіну: Анықтау сұрақтары:
  Эрстед тәжірибесі нені сипаттайды?
 Манит және электр өрісі арасында қандай байланыс бар?
 Ампер тәжірибесінде тогы бар өткізгіштер неге әсерлеседі?
Қолдану: Практикалық сұрақтар бұнда теория мен эксперименттің арасын байланыстыртыруға бағытталады:
   Магнит өрісін сипаттауға енгізілген белгілер « Х », « • »  нені сипаттайды?
Ампер күші қандай денелер арасында әрекет етеді?
 Ампер күшінің бағытын анықтайтын ереже қандай?

  Талдау: Түсіндірме сұрақтар Не үшін деген сұраққа жауап беріледі:

Эрстед тәжірибесінде өткізгішке ток жібергенде не үшін магнит өрісі ауытқыды?  
   Ампер тәжірибесінде токтар қарама қарсы ақан тогы бар өткізгіштер не үшін . . . . . 
 Не үшін таға тәрізді магниттен тогы бар өткізгіш тебіледі?

Жинақтау: Шығармашылық сұрақтар:
  Ампер тұрақты магниттердегі өрістің шығу себебіне қандай гипотеза ұсынды?
Ток күшінің 1 А (амперь) өлшем бірлігі анықтамасы қандай?
 Магнит өрісі күш сызықтары бағытын және Ампер күшінің бағытын анықтайтын ережелер қалай аталады?

Бағалау;

Магнит өрісі маңыздылығы қандай деп ойлайсың?  
Магниттердің қолдану салаларын білесің бе?
 Ампер күшінің формуласы қалай жазылады, олардағы шамалар мен бірліктерін атап көрсетіңдер.

VІ. Ауызша талдау сұрақтары:
  1 төбеге суретте көрсетілгендей жұмсақ сымнан жасалған серіппе бекітілген. К кілтті қосқанда серіппенің ұзындығы қалай өзгереді? Жауаптарың дәлелдеңдер.
 

2 Өрістің түрін анықтаңдар: А электр өрісі;       В магнит өріс

Жауап:      

3 Тұрақты магннт өрісінде рамка орналасқан. Рамкадағы токтың бағыты суреттегідей көрсетілсе оның жоғары жағана әсер етуші күштің бағытын анықтаңдар:

VІІ   Тесттер

1. Суретте сыртқы магнит өрісінің индукция векторы мен өткізгіштегі I электр тогының бағыттары көрсетілген. Ампер күшінің бағыты

  A) 1  B) 5  C) 3   D) 4  E) 2

2. Ұзындығы 20 см және массасы 4 г горизонталь орналасқан өткізгіш бойымен 1 ток өткенде, Ампер күші ауырлық күшімен теңгеріледі. Магнит өрісінің индукциясы 20 мТл болса, өткізгіштегі ток күші (g =10м/с²)

A) 7 А  B) 5 А  C) 8 А  D) 10 А  E) 6 А

3. Біртекті магнит өрісінде орнатылған тогы бар түзу өткізгішке әсер ететін Ампер күшінің бағыты

A) Солға   B) Оңға  C) Тік төмен  D) Тік жоғары  E) Бізге қарай

4. Суретте келтірілген жағдайдағы магнит өрісінде қозғалып бара жатқан -бөлшекке әсер ететін күштің бағыты

A) оңға   B) тік төмен   C) солға   D) “бізге” қарай   E) тік жоғары

5. Егер зарядталған бөлшектің бастапқы жылдамдығы магнит индукция сызықтарына перпендикуляр болса, бөлшек біртекті магнит өрісінде

A) түзу сызықпен қозғалады    B) шеңбер бойымен қозғалады.  C) тыныштық жағдайда болады.

D) спираль бойымен қозғалады.   E) парабола бойымен қозғалады

6. Индукциясы 7,5 Тл біртекті магнит өрісіндегі түзу өткізгіш арқылы 4 А ток өткенде 20 см ұзындығына 3 Н күш әсер ететін болса, оның магнит күш сызықтарымен жасайтын бұрышы

A) 30⁰  B) 20⁰  C) 50⁰  D) 40⁰  E) 60⁰

VІІІ    Рефлексия

1-топқа: «Синкуейн»,
Синкуейн

Зат есім

Екі сын есім

Үш етістік

Төрт сөзден тұратын сөйлем

Синоним немесе метафора

VІІІ Бағалау
Магнит өрісі тақырыбына дескрипторлар

критерийлер	Тексерілетін элемент	Ұпай (мах 10)
А Білу және түсіну	-Магнит өрісі - оның қасиеттері -магнит өрісі әрекетін түсіндіретін ережелер -
В Қолдану	-Ережелерді қолдану -формулаларды қолджануы
С Анализ және синтез	-Эрстед пен Ампердің тәжірибелерінің мазмұнын түсінуі Магнит және электр өрісі арасындағы айырмашылықтарды сипаттай білуі
D Комуникация	Тақырыптағы үйренген физикалық шаманың маңыздылығы бағалай алуы

	Дұрыс ж/е	Топтық тапсырма	Мәтіндегі  негізгі сұрақтарды жұп болып талқылау	Ауызша есептер шешу	Тест алу	Қоытынды
Жоғары ұпай	7	10	10	3	6	36

 «5»  20-35 ұпай
  «4» 12-19 ұпай
  «3» 10-11 ұпай

Топ басшысы

Мен бүгінгі тақырыпқа байланысты сұрақтарға жауап бере алмын, магнит өрісінің қасиеттерін сипаттай аламын. Мен мына мәліметтерді түсіне аламын:

Өзін өзі бағалау алгоритмі: 1Сіз өзіңіз үшін жаңадан нені білдіңіз?

2Сізге бәрінен бұрын не ұнады?

3Сіз үшін не жеңіл болды?

4Сіз үшін не ауыртпалық тудырды?

5Сіздің қиыншылықтарыңызды шешуге не көмектесті?

6Сіз бұрын істей алмайтынды қазір істей аласыз ба?

7Сізге қай жерінде көмек қажет етілді?

8Бұл тапсырманы басқа топ үшін қалай өзгертер едіңіз?

9Сізде қандай да бір сұрағыңыз бар ма

ҮІ.  Кері байланыс (не үйрендім, не қиын болды, сұрақ.) (2 минут)

Кейінгі тапсырмалар	А.П.Рымкевич №799
Кейінгі оқу	§10,1 Магнит өрісі

.