8 сыныпқа арналған қысқа мерзімді сабақ жоспарлары

А. Қ. Альжанов, Ш. Ислам

ИНФОРМАТИКА

Мұғалімнің жұмыс

дәптері

УДК 373

ББК 74.263.2

А 43

«Білім-2050» шығармашыл педагогтерінің одағы»

қоғамдық бірлестігі отырысының шешімімен ұсынылған

(2013 жылғы 2 тамыздағы № 5 хаттама)

А 43

Альжанов А. Қ., Ислам Ш.

Информатика: Жалпы білім беретін мектептің 8 сыныбына арналған.
Мұғалімнің жұмыс дәптері /А. Қ. Альжанов, Ш. Ислам. – Астана:
«Самғай біл» ЖШС, 2013. – 184 бет.

ISBN 978-601-300-050-3

Мұғалімге арналған жұмыс дәптері пәннің әрбір тақырыбы бойынша сабақтардың толымды жоспарларынан тұрады. Онда мұғалімге әдістемелік ақпаратпен қоса оқушылардың сабақтың әр кезеңіндегі іс-әрекеттері толық қамтылады.
Бұл сабақ әзірлемелері ҚР МЖБС-на негізделген типтік оқу бағдарламасына,
күнтізбелік - тақырыптық жоспарға сәйкес келеді.

Сабақтардың мазмұны ұлттық құндылықтар мен ерекшеліктерді ескеріп отырып, оқу материалын деңгейлеп игерудің «білім–түсінік–қолданыс–талдау–жинақтау–баға» критерийлі жүйесіне негізделіп шығарылған. Жалпы білім беретін орта мектеп мұғалімдерінің пайдалануына арналған.

Жоба ұйымдастырушысы мен үйлестірушісі – Г. Қ. Оразова.

УДК 373

ББК 74.263.2

ISBN 978-601-300-050-3 © «Самғай біл» ЖШС, 2013

Түсінік хат

Қазіргі білім беру жүйесі заманның өзгеру үдерісіне сай
дамып отыруы тиіс. Осыған орай жас ұрпаққа тәлім-тәрбие
беруде оқушының функционалдық сауаттылығын арттыру маңыздылығы алдыңғы орынға шықты. Әлемдегі дамыған,
қуатты елдердің білім беру жүйесінің бәсекеге қабілеттілігі де
осы өлшемге сәйкес жүргізіледі. Бұл өз кезегінде
Қазақстан Республикасындағы білім беру қызметкерлерінің алдына да осындай жауапты міндет жүктейтіні айқын.

Осы міндетті жүзеге асыру және еліміздегі білім беру жүйесіне жан-жақты қолдау көрсету мақсатында «Білім-2050» шығармашыл педагогтер одағы (ШПО) қоғамдық бірлестігі (ҚБ) құрылып, жалпы орта білім беретін мектепте өтілетін пәндерге арналған технологиялық әзірлеме кешенін (ТӘК) ұсынып отыр. Оқу-әдістемелік кешеннің құрамына: «Мұғалімнің жұмыс дәптері», «Оқушының жұмыс дәптері», «Тақырыптар бойынша слайдтар мен тест тапсырмалары» топтамалары кіреді.

Мұғалімнің жұмыс дәптері

Бұл – мемлекеттік жалпыға бірдей міндетті білім беру стандартына негізделген типтік оқу бағдарламасын басшылыққа алып
жасалған күнтізбелік - тақырыптық жоспарды және соның негізінде әр тақырып пен сабақтың құрамдас бөліктерін толық қамтитын дайын сабақ әзірлемесі.

Нақты нәтижеге бағытталған білім беруді көздейтін әзірлеме
Б. М. Блум таксономиясы негізінде ұлттық құндылықтар мен ерекшеліктерді ескере отырып жасалған.

Күнделікті өтілетін жаңа сабақ, қорыту - бекіту және жазба жұмыстарының жоспарлары Блумның танымдық сала таксономиясына, ал сыныптан тыс сабақ жоспарлары эмоционалдық сала таксономиясына лайықталып жасалған. Кешенге жинақталған жоғарыдағы топтамалар бір мезгілде қатар қолданылады, олар сабақ кезеңдері арқылы бірін-бірі толықтырып отырады.

Сабақ кезеңдері бірнеше блоктардан тұрады:

І. «Ақпарат алмасу» блогы (жаңа сабақты түсіндіру) – біртұтас педагогикалық үдерістің жаңа тақырыпты түсіндіруге бағытталған теориялық - ақпараттық бөлігі. Ұсынылып отырған әзірлемедегі «Ақпарат блогының» мазмұны оқулықтан тыс басқа да қосымша дереккөздермен (ғылыми-танымдық әдебиеттер, электрондық қор) толықтырылған.

Слайдтардағы аудио-видео материалдар оқушыға аз уақыт ішінде көп мәліметті меңгеруге мүмкіндік береді.

ІІ. «Алғашқы бекіту» блогы (жаңа сабақты бекіту) сабақ жоспарына сәйкес жүргізіледі. Мұнда оқушы берілген ақпараттың мазмұнына өз түсінігі бойынша түйін жасайды.

Күнтізбелік –тақырыптық жоспар

(Аптасына 1 сағат, барлығы 34 сағат)

№	Сабақтың тақырыбы	Сағат саны
1	Кіріспе. Компьютердің негізі және ақпаратты қолдану.	1
2	• Сандардың тарихы және санау жүйелері	1
3	Позициялық санау жүйелерінде бір санау жүйесінен басқа санау жүйесіне ауыстыру	1
4	Екілік, сегіздік, және он алтылық жүйелердегі сандарды көшіру алгоритмі. Екілік жүйедегі арифметикалық амалдарды орындау.	1
5	Логиканың негізгі түсініктері және логикалық операциялар.	1
6	Ақиқат кестесі және логика заңдары.	1
7	Компьютердің логикалық негізі	1
8	Қазіргі заманғы дербес компьютердің архитектурасының даму үрдісі.	1
9	Бақылау жұмысы. 1 тоқсан.	1
10	Компьютердің қосымша құрылғылары, қосымша құрылғыларды орнату, драйверлер	1
11	Тармақталу операторлары	1
12	Тармақталу операторлары	1
13	Тармақталу операторлары	1
14	Алгоритмдеу және программалау. Күрделі шарттар	1
15	Циклдік алгоритмдер,циклдік алгоритмдерді программалау .	1
16	Бақылау жұмысы. 2 тоқсан.	1
17	Тура және кері есепшоты бар циклдер	1
18	Циклдің алғы шарты және ілесу шарты	1
19	Графикалық операторлар	1
20	Процедуралар	1
21	Ақпараттық модельдеу	1
22	Компьютерде модельдерді зерттеу	1
23	Microsoft Excel электрондық кестесі	1
24	Microsoft Excel құрылымы және деректерді енгізу	1
25	Microsoft Excel-де деректерді пішімдеу	1
26	Бақылау жұмысы. 3 тоқсан.	1
27	Microsoft Excel-де толтыру маркері және формулалармен жұмыс	1
28	Microsoft Excel-де сілетемелермен жұмыс	1
29	Microsoft Excel-де функциялар және стандартты функциялармен жұмыс істеу	1
30	Microsoft Excel-де диаграммаларды құру және кестені баспаға дайындау	1
31	Компьютерлік желілер	1
32	Интернет желісі	1
33	Бақылау жұмысы. 4 тоқсан.	1
34	Қорытында бақылау жұмысы.	1
Барлығы		34

№ 1 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:
	• Кіріспе. Компьютердің негізі және ақпаратты қолдану.
Күтілетін нәтиже:
	Жаңа білім	7-сынып пәнінің бөлімдерін еске түсіреді. 8-сыныптағы «Информатика» пәнінің тақырыптарын таниды.
	Жаңа түсінік	Пән бөлімдеріне қарап 8-сыныптағы пән тақырыптары 7-сынып тақырыптарының жалғасы екенін түсінеді.
	Қолданым әрекеті	Пән бөлімдерінің арасындағы байланысты анықтайды.
	Талдау әрекеті	8-сынып тақырыптарын тарауларға бөліп салыстырады.
	Шығармашылық әрекет	8-сынып оқулығымен жұмыс жасай отырып, нені танып білетінін жоспарлайды.
	Бағамдау әрекеті	8-сыныптағы «Информатика» пәнінен үйренетін ақпараттың маңыздылығын ерекшелейді.
Сабақ құрылымы:
	І. Ақпарат алмасу (12 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту (5 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (15 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (10 мин.). V. Бағамдау-бағалау (3 мин.).
Оқыту әдісі:
	• Репродуктивті, ішінара-зерттеушілік.
Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
	• Қажетті бастапқы ақпарат береді, алдын ала әзерленген тапсырмалардың орындалуын ұйымдастырады, көмек көрсетеді.
Сабақ типі:
	• Белсенді-ізденушілік, шағын топтарда жұмыс істеу.
Оқушы іс-әрекетін ұйымдастыру:
	• Күтілетін нәтижеге қол жеткізу мақсатында ұсынылған алгоритм бойынша жұмыс жасау.
Оқушыда дағды қалыптастыру:
	• Логикалық ойлау, ой қорту, өздігінен және топта жұмыс жасау дағдыларын қалыптастыру.
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
	• Логика, ақпарат, информатика, алгоритм, программалау.
Ақпарат көздері:
	• Е. В. Шевчук, Н. С. Кольева. Информатика 8, Алматы: Мектеп, 2012.
Сабақты бағалау:
	• Оқушының бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады.
Үй тапсырмасы:
	8-сыныпты өтілітін тақырыптардан нені күтесіз? Өтілетін тақырыптардың күнделікті өмірдегі пайдасын жазыңыз.

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. 7-сынып тақырыптарын жалпы шолу.

2. «Информатика» пәнінен үйренетін ақпарат.

3. «Информатика» пәнінің мақсат-міндеттері.

Слайдтар:

1-слайд 7-сынып тақырыптарын жалпы шолу

1. Компьютерде ақпараттарды ұсыну тәсілі.

• Сандық, мәтіндік және графикалық ақпаратты кодтау, кодтан шығару.

2. Компьютер

• Компьютердің аппараттық қамтамасыз етуі, жады, операциялық жүйелердің жіктелуі және функциялары.

3. Алгоритмдеу және программалау

• Программалау – алгоритмді формалді жазу тәсілі, алфавит, программалау тілінің синтаксисі

• Айнымалылар типтері, арифметикалық өрнектерді жазу ережесі, сызықтық алгоритмдерді программалау, енгізу және шығару операторлары, меншіктеу операторы.

2-слайд 7-сынып тақырыптарын жалпы шолу

1. Ақпараттық модельдеу

• модельдерді сипаттау әдістері, модельдер қасиеті, әртүрлі білім салаларының мысалдарында модельдерді зерттеу.

2. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар

• компьютерлік графика түрлері.

• векторлық және растрлық графиктерді құру және өңдеу бойынша программалары, графикалық файлдардың пішімі

• векторлық графика, векторлық графиканы өңдеу бойынша программасының интерфейсі; фигураларды салу, векторлық объектілермен қарапайым амалдар, қисықтарды редакциялау, мәтін, мәтіндік блоктар құру

• растрлық графика, растрлық графиканы өңдеу бойынша программа интерфейсі, растрлық бейнелердің параметрлері, растрлық бейнелермен жалпы жұмыс жасау тәсілдері, түстер, салу құралдары, аймақтарды ерекшелеу, ерекшеленген аймақтармен жұмыс, қабаттар, мәтінмен жұмыс

3-слайд 8-сынып «Информатика» пәнінің негізгі бөлімдері

4-слайд 8-сынып «Информатика» пәнінің мақсаты

1. Логика негіздерін сипаттау.

2. Екілік арифметиканы қолдана білу.

3. Компьютер құрылымымен танысу.

4. Күрделі алгоритмдерді үйрету және оларды қалай программалау керек екендігін көрсету.

5. Компьютерде модельдерді зерттеу.

6. MS Excel бағдарламасын толық меңгеру.

7. Желі ұғымын анықтау және интернеттің жұмыс істеу принципін түсіну.

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

7-сынып «Информатика» пәнінің жалпы мазмұны

8-сынып «Информатика» пәнінің өтілетін тақырыптары

8-сынып «Информатика» пәнінің мақсаты

Қорытынды:___________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Информатика ғылымы нені зерттейді?

2. Информатика пәнінің басқа қандай пәндермен тығыз байланысы бар?

3. 7-сыныпта өткен «Информатика» пәнінің мақсатын жазыңыз?

4. Ақпарат сөзін қалай түсінесіз?

5. Ақпараттық процесс дегеніміз не?

6. 7-сынып «Информатика» пәнін өту кезінде компьютердің қай бағдарламаларын қолдандыңыз?

7. 7-сынып пен 8-сынып тақырыптарының арасындағы байланысты анықтаңыз.

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Логика және компьютер сөздерінің арасындағы байланысты түсіндір.

2. Алгоритм дегеніміз не және оның программалауға қандай қатысы бар?

ІІІ деңгей тапсырмалары

7-сынып «Информатика» пәнінің қай бөлімі 8-сынып Информатикасына сәйкес келеді? Бұл бөлім 8-сыныпта қалай қарастырылады?

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

7-сыныпта өткен тақырыптарды әрі қарай қалай дамытар едіңіз?

1-топ – Жоғарыдағы сұраққа жауап ретінде шағын баяндама жазыңыз.

2-топ – Жоғарыдағы сұраққа жауап ретінде шағын баяндама жазыңыз.

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

______________________________________________________________________

№2 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:
	Сандардың тарихы және санау жүйелері
Мақсат:
	Жаңа білім	Сандардың шығу тарихын еске түсіреді. Сан және цифр ұғымын сипаттайды. Санау жүйелерін және санау жүйелерінің түрлерін анықтайды.
	Жаңа түсінік	Позициялық және позициялық емес санау жүйелерін айырып таниды. Оларға жататын санау жүйелерін анықтайды.
	Қолданым әрекеті	Санау жүйелерінің жазылу ережелерін пайдаланады. Әр жүйедегі сандардың жазылу ерекшеліктерін көрсетеді.
	Талдау әрекеті	Позициялық санау жүйесіне жататын екілік, сегіздік, ондық, он алтылық санау жүйелерінің байланысын анықтайды.
	Шығармашылық әрекет	Жаңа санау жүйесін ойлап табады. Сол жүйенің ерекшеліктерін түсіндіреді.
	Бағамдау әрекеті	Әрбір санау жүйесінің ерекшеліктерін салыстыра отырып, олардың маңыздылығын түйіндейді.
Сабақ құрылымы:
	І. Ақпарат алмасу (5 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту (10 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (15 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (10 мин.). V. Бағамдау-бағалау (5 мин.).
Сабақ типі:
	• фронтальді, топтық.
Оқыту әдісі:
	• репродуктивті, ішінара ізденушілік.
Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
	• Оқушыларға бағыт-бағдар, қажет болған жағдайда көмек береді. Өз ойларын дамытуға көмектеседі.
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
	• Санау жүйесі, позициялық, позициялық емес, негіз, цифрлар алфавиті, бірлік жүйе, иероглиф.
Оқушыда дағды қалыптастыру:
	• Тақырып бойынша әртүрлі танымдық сұрақтарды шешу, белгілеген мақсатқа қол жеткізу, өзін-өзі дамыту, топпен жұмыс істеу және топ жұмысының нәтижесін көру, өз ойын сынып алдында қорғай білу
Ақпарат көздері:
1. Е. В. Шевчук, Н. С. Кольева. Информатика 8, Алматы: Мектеп, 2012. 2. О.Ефимова, В.Морозова, Н.Угринович «Курс компьютерной технологии» учебное пособие для старших классов.-М.: ООО «Издательство АСТ», 2000. 3. Е. Арын, Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Ғылымтану, Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006. 4. Қазақ Энциклопедиясы, 7 том.
Оқушы жетістігін бағалау:
	• Негізгі баға орындалған деңгейге байланысты барлық оқушыға қойылады. Ал қосымша баға (бонус) топтық тапсырма үшін беріледі.
Үй тапсырмасы:
	Ондық жүйеден басқа өзің қалаған кез-келген санау жүйесінің маңыздылығын дәлелде.

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Сандардың тарихы. Сан және цифр ұғымы

2. Санау жүйелерінің түрлері

3. Санау жүйелерінің жазылу ережелері және ерекшеліктері

Слайдтар:

1-слайд Сандардың шығу тарихы

• Сандар шамамен 1500 жыл бұрын Үндістанда пайда болған

• Әуелі сандар сызықшамен белгіленген

• Ноль санының пайда болуы сандарға революция жасаған

«Қарыз», «жеткіліксіздік» деген ұғымдар теріс сандардың шығуына алып келеді

2-слайд Сандар және Цифрлар ұғымы

• Сан – мөлшерді сипаттайтын санауда пайдаланатын абстракт нәрсе

• Сандардың мынадай түрлері бар:

• Натурал сандар (Белгісі N)

• Бүтін сандар (Белгісі Z)

• Тиімді сандар (Белгісі Q) (рационал)

• Рабайсыз сандар (Белгісі I) (иррационал)

• Нақты сандар (Белгісі R)

• Терім сандар (Белгісі C) (комплекс)

Реті бұлай болады: N ⊂ Z ⊂ Q ⊂ R ⊂ C

3-слайд Сандар және Цифрлар ұғымы

• Цифр – біріккенде санды құрайтын символдың түрі болып табылады

• Цифрлар ең алғаш Үнді-Араб санау жүйелерінде пайда болған

Ертеректе қолданылған басқа да тарихи цифрлар:

4-слайд Санау жүйелері

САНАУ ЖҮЙЕЛЕРІ – сандарды өрнектеудің қандай да бір тәсілі және оған сәйкес сандармен әрекет жасау ережелері

5-слайд Позициялық емес санау жүйелері

• Позициялық емес санау жүйелерінде әр цифрдың мәні оның тұрған орнына тәуелді емес

6-слайд Позициялық емес санау жүйелерің түрлері

asd 7-слайд Бірлік жүйе

Бірлік жүйеде заттың саны белгілі бір таңбаның санымен белгіленеді

8-слайд Иероглифтер

Ежелгі мысырлықтар түйінді сандар үшін 1, 10, 100 және т.с.с. арнайы таңбаларды пайдаланған

9-слайд Римдік цифрлар

• Позициялық емес санау жүйелерінің ішінде ең көп тарағаны - римдік санау жүйесі

I	V	X	L	C	D	M
1	5	10	50	100	500	1000

• Римдік сандарды жазу үшін қосу және азайту амалдары пайдаланылады

Улкен белгінің оң жағына

қойылған әрбір кіші белгі

санның мәніне қосылады

IX = 10 + 1

Улкен белгінің сол жағына

қойылған әрбір кіші белгі

санның мәнінен азайтылады

IX = 10 - 1

10-слайд Позициялық емес санау жүйелерінің кемшіліктері

1. Үлкен сандарды жазу үшін әрдайым жаңа таңбаларды еңгізіп отыру қажет

2. Бөлшек және теріс таңбалы сандарды өрнектеу мүмкін емес

3. Орындау алгоритмі болмағандықтан, арифметикалық амалдарды орындау қиын

11-слайд Позициялық санау жүйелері

• Позициялық жүйенің нақты анықталған цифрлар алфавиті мен негізі бар

• Позициялық санау жүйесінің негізі цифрлар санына тең және көрші позицияда тұрған бірдей цифрлардың мәндері неше есеге ерекшеленетінін анықтайды

• Позициялық санау жүйелері:

Санау жүйесі	Негізі	Цифр алфавиті
Ондық	10	0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
Екілік	2	0, 1
Сегіздік	8	0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
Он алтылық	16	0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A(10), B(11), C(12), D(13), E(14), F(15)

12-слайд Біз қай санау жүйесін қолданамыз?

• Ондық

• Неліктен?

• Адам қолындағы саусақтардың санымен байланысты.

13-слайд Ондық санау жүйесі

• Санды жазғанда біз оны санау жүйесінің негізі болатын 10 санының дәрежелерінің қосындысы ретінде өрнектейміз

793 = 7 * 10²+ 9 * 10¹ + 3 * 10⁰

• Ондық бөлшектерді жазу үшін санның негізі ретінде дәреженің теріс мәні қолданылады

712,39 = 7 * 10²+ 1 * 10¹ + 2 * 10⁰+ 3 * 10^-1 + 9 * 10^-2

14-слайд Екілік және сегіздік санау жүйелері

• Екілік санау жүйесі:

11,01₂ = 1 * 2¹+ 1 * 2⁰ + 0 * 2^-1 + 1 * 2^-2= 3,25₁₀

• Сегіздік санау жүйесі:

123,4₈ = 1 * 8²+ 2 * 8¹ + 3 * 8⁰ + 4 * 8^-1 = 83,5₁₀

15-слайд Он алтылық санау жүйесі

Он алтылық санау жүйесінің алфавиті ондық санау жүйесінің 10 цифрын және латын алфавитінің цифрлар рөлін атқаратын алғашқы алты әрпін қамтиды

A = 10

B = 11

C = 12

D = 13

E = 14

F = 15

5FC,8₁₆ = 5 * 16² + 15 * 16¹+ 12 * 16¹+ 8 * 16^-1 = 1532,5₁₀

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Сандар мен цифрлардың мағынасын бере отырып, олардың айырмашылығын түсіндіру	Позициялық және позициялық емес санау жүйелерінің ерекшеліктерін анықтау	Позициялық санау жүйесінің басты құраушыларын көрсету

Қорытынды:_________________________________________________________________________________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Ең кіші натурал санды жазыңыз.

2. Цифр ретінде әріп символы қолданыла ма?

3. Егер ағылшын алфавитін цифрлар ретінде қолдансақ, 21 санын белгілейтін цифрді көрсетіңіз.

4. Позициялық санау жүйелерінің позициялық емес санау жүйелерінен қалай ерекшеленеді?

5. 0, 1, 2, 3 сандарынан тұратын санау жүйесінің негізі нешеге тең?

6. Позициялық санау жүйелері бір-бірінен қалай ерекшеленеді?

7. Позициялық жүйенің ең кіші негізі қандай?

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Мына римдік сан ондық санау жүйесінде қандай санға тең?

MLXIX = ?

2. 219,78 санын компьютердегі калькулятордың көмегін қолдана отырып, екілік, сегіздік және он алтылық санау жүйесіне ауыстырып, саның әр жүйедегі жаймаланған түрін жазыңыз.

ІІІ деңгей тапсырмалары

3. Төменде берілген сандарды өсу ретімен жазыңыз.

1533, 5FC, 10111111111, 3000

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

I – топқа:

Кез-келген санау жүйесін ойлап тауып, оның жазылу ережесін, ерекшеліктерін және басқа жүйелермен салыстырғандағы кемшіліктерін жазыңыз. 102 ондық санын өз санау жүйеңізде жазыңыз.

II – топқа:

Кез-келген санау жүйесін ойлап тауып, оның жазылу ережесін, ерекшеліктерін және басқа жүйелермен салыстырғандағы артықшылығын жазыңыз. 201 ондық санын өз санау жүйеңізде жазыңыз.

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

№3 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:
	Позициялық санау жүйелерінде бір санау жүйесінен басқа санау жүйесіне ауыстыру
Мақсат:
	Жаңа білім	Негізгі позициялық санау жүйелерін атап шығады. Олардың жазылу ережелерін еске түсіреді. Сандарды ондық санау жүйелеріне көшіруді сипаттайды.
	Жаңа түсінік	Екілік, сегіздік, он алтылық санау жүйелеріндегі сандарды ондық жүйеге аударуды сандарды жаймаланған түрде жазу арқылы түсінеді.
	Қолданым әрекеті	Бүтін және ондық бөлшек сандарды көшіру алгоритмін құрастырады.
	Талдау әрекеті	Кез-келген бір санау жүйедегі санды екінші санау жүйесіне ауыстыру алгоритмін талдайды.
	Шығармашылық әрекет	Сандарды бір жүйеден екінші жүйеге көшіру арқылы санау жүйелерінің арасындағы байлынысты анықтайды.
	Бағамдау әрекеті	Сандарды кез-келген санау жүйесінен басқа санау жүйесіне ондық жүйені қолдана отырып аударуға болатындығын тұжырымдайды.
Сабақ құрылымы:
	І. Ақпарат алмасу (7 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту (10 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (13 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (12 мин.). V. Бағамдау-бағалау (5 мин.).
Сабақ типі:
	• фронтальді, топтық.
Оқыту әдісі:
	• репродуктивті, ішінара ізденушілік.
Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
	• Оқушыларға бағыт-бағдар, қажет болған жағдайда көмек береді. Өз ойларын дамытуға көмектеседі.
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
	Көшіру алгоритмі, баған
Оқушыда дағды қалыптастыру:
	• Тақырып бойынша әртүрлі танымдық сұрақтарды шешу, белгілеген мақсатқа қол жеткізу, өзін-өзі дамыту, топпен жұмыс істеу және топ жұмысының нәтижесін көру, өз ойын сынып алдында қорғай білу
Ақпарат көздері:
	1. Е. В. Шевчук, Н. С. Кольева. Информатика 8, Алматы: Мектеп, 2012. 2. Угрюмов Е. П. Цифровая схемотехника. СПб, БХВ-Петербург, 2004. 3. Спирина М.С., Спирин П.А. "Дискретная математика", 2004, стр. 298 (техника перевода чисел из одной системы счисления в другую); 4. http://ru.wikipedia.org/wiki/Системы_счисления
Оқушы жетістігін бағалау:
	• Негізгі баға орындалған деңгейге байланысты барлық оқушыға қойылады. Ал қосымша баға (бонус) топтық тапсырма үшін беріледі.

Үй тапсырмасы:

Кестені толтырыныз:

Ондық жүйе	Жетілік жүйе	Он екілік жүйе
12
	56
		8А
121
		99

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Сандарды ондық санау жүйелеріне көшіру

2. Бүтін және ондық бөлшек сандарды көшіру алгоритмі

3. Сандарды кез-келген жүйеден басқа бір жүйеге аудару.

Слайдтар:

1-слайд Негізгі позициялық санау жүйелері

Санау жүйесі:	Екілік	Сегіздік	Ондық	Он алтылық
Негізі:	2	8	10	16
Цифр алфавиті:	0, 1	0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7	0, 1, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9	0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A(10), B(11), C(12), D(13), E(14), F(15)
Жаймаланған түрі:	110 = 12²+12¹+0*2⁰	537 = 58²+38¹+7*8⁰	55 = 510¹+510⁰	FC = 1616¹+1216⁰

2-слайд Сандарды ондық санау жүйесіне көшіру

Кез-келген ондық бүтін санды басқа бір жүйеге көшіру алгоритмі

1. Санды жаймаланған түрінде жазыңыз

2. Жазылған амалды есептеңіз

3-слайд Сандарды ондық санау жүйесіне көшіру

Екілік, сегіздік және он алтылық жүйедегі санды ондық жүйеге ауыстыру мысалы:

2 –> 10	1101₂ = 12³ +02² +12¹ +12⁰ = 8 + 2 + 1 = 11₁₀
8 –> 10	123₈ = 18² +28¹ +3*8⁰ = 64 + 16 + 3 = 83₁₀
16 –> 10	ABC₂ = 1016² +1116¹ +12*16⁰ = 2560 + 176 + 12 = 2572₁₀

4-слайд Сандарды ондық жүйеден екілік, сегіздік, және он алтылық жүйелерге көшіру

Бүтін сандарды көшіру алгоритмі:

1. Ондық санды санау жүйесінің негізіне бөлуіміз керек. Бұл процесс бөлінді бөлгіштен кіші болғанша жалғастырылады.

2. Алынған қалдықтарды кері тізбекпен жазамыз.

5-слайд Бүтін сандарды көшіру мысалы

Ондық жүйеден екілік жүйеге ауыстыру:

Ондық жүйеден сегіздік жүйеге ауыстыру:

Ондық жүйеден он алтылық жүйеге ауыстыру:

75₁₀ = 1001011₂

75₁₀ = 113₈

75₁₀ = 4B₈

6-слайд Сандарды ондық жүйеден екілік, сегіздік, және он алтылық

жүйелерге көшіру

Ондық бөлшекті көшіру алгоритмі:

• Ондық бөлшек жүйе негізіне тізбектей көбейтіледі, ал алынған бөлшек бөлігі жүйе негізіне тағы да көбейтіледі. Бұл процесс нөлді бөлшек бөлік алынғанша жалғастырылады.

• Алынған бүтін бөліктерді тік бағанаға жазамыз.

7-слайд Ондық бөлшекті көшіру алгоритмі

0,375 ондық бөлшек санын 2-лік жүйеге көшіру мысалы:

0,375₁₀= 0,011₂

8-слайд Санды кез-келген жүйеден басқа бір жүйеге көшіру

Санды p жүйесінен q жүйесіне көшіру алгоритмі:

Санды p жүйесінен 10 жүйеге көшіреміз

• P жүйесіндегі санның жаймаланған түрін жазып, есептеулер жүргіземіз

Санды 10 жүйеден q жүйесіне көшіреміз

• Ондық санды санау жүйесінің негізіне бөлеміз

• Алынған қалдықты кері тізбекпен жазамыз

9-слайд Санды кез-келген жүйеден басқа бір жүйеге көшіру

7 жүйедегі 39 санын 12 жүйеге көшіру алгоритмі:

• 7 жүйедегі 39 санын 10 жүйеге ауыстыру:

39₇ = 3*7¹+ 9*7⁰= 30₁₀

• 10 жүйедегі 30 санын 12 жүйеге көшіру:

39₇ = 30₁₀= 26₁₂

30 12

-24 2 12

6 -0 0

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Сандарды ондық санау жүйесіне көшіру ережесін сипаттаңыз.

Бүтін және ондық бөлшекті көшіру алгоритміндеріндегі айырмашылықты көрсетіңіз.

Сандарды кез-келген жүйеден басқа жүйеге бірден ауыстырудағы қиыншылықтарды жазыңыз.

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Қай белгілі позициялық жүйеде латын алфавиті қолданады?

2. Сегіздің санау жүйесіндегі 123,45 санының жаймаланған түрін жазыңыз.

3. Екілік жүйедегі 111,001 санын ондық жүйеге көшіріңіз.

4. Ондық жүйедегі 123 саны қай жүйеде 173-ке тең?

5. AB және FF сандарының қосындысы ондық жүйеде нешеге тең?

6. 2 цифрдан тұратын он алтылық жүйедегі ең үлкен санды ондық жүйеде жазыңыз.

7. 12,5₈ + AB₁₆ + 101₂ өргенін жаймаланған түрде жазып, нәтижені ондық түрде көрсетіңіз.

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Төмендегі бүтін сандарды ондық санау жүйесінен сегіздік санау жүйесіне көшіріңіз: 751, 632, 909.

2. 0,0625 бөлшек санын екілік, сегіздік және он алтылық жүйелерге көшіріңіз.

ІІІ деңгей тапсырмалары

9-дық жүйедегі 256 санының қай жүйелердеге баламалары төрт цифрдан тұрады?

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

1-топқа:

3, 9, және 27 санау жүйелерінің арасындағы байланысты табыңыз.

2-топқа:

2, 4, және 32 санау жүйелерінің арасындағы байланысты табыңыз

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

№4 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

	Тақырыбы:
			Екілік, сегіздік, және он алтылық жүйелердегі сандарды көшіру алгоримті. Екілік жүйедегі арифметикалық амалдарды орындау.
	Мақсат:
			Жаңа білім	Арифметиканың коммуникативтік, ассоциативтік және дистрибутивтік заңдарын атап шығады. Сандарды баған түрінде қосу, азайту, көбейту және бөлу амалдарын еске түсіреді. Екілік арифметиканы сипаттайды.
			Жаңа түсінік	Екілік, сегіздік, он алтылық санау жүйелеріндегі сандарды бір жүйеден екінші жүйеге көшіру алгоритмін түсінеді.
			Қолданым әрекеті	Екілік жүйеде арифметикалық амалдарды орындау үшін қосу, азайту, көбейту кестелерін қолданады.
			Талдау әрекеті	Екілік арифметика мен сегіздік және он алтылық арифметиканың байланысын анықтайды
			Шығармашылық әрекет	Ондық жүйедегі көбейту кестесін екілік, сегіздік және он алтылық жүйелерінде қайта құрады.
			Бағамдау әрекеті	Екілік арифметиканың таңдау есептеріндегі маңыздылығын бағалайды.
	Сабақ құрылымы:
			І. Ақпарат алмасу (5 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту (10 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (15 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (10 мин.). V. Бағамдау-бағалау (5 мин.).
	Сабақ типі:
			• фронтальді, топтық.
	Оқыту әдісі:
			•репродуктивті, ішінара ізденушілік.
	Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
			•Оқушыларға бағыт-бағдар, қажет болған жағдайда көмек береді. Өз ойларын дамытуға көмектеседі.
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
		•Коммуникативтік, ассоциативтік, дистрибутивтік, арифметикал амал, абсолют шама
Оқушыда дағды қалыптастыру:
		•Тақырып бойынша әртүрлі танымдық сұрақтарды шешу, белгілеген мақсатқа қол жеткізу, өзін-өзі дамыту, топпен жұмыс істеу және топ жұмысының нәтижесін көру, өз ойын сынып алдында қорғай білу
Ақпарат көздері:
		1. Е. В. Шевчук, Н. С. Кольева. Информатика 8, Алматы: Мектеп, 2012. 2. Датова Т. К. Арифметические основы компьютера, Алматы, 2002. 3. http://ru.wikipedia.org/wiki/Арифметика 4. Потопахин В. В. Двоичная Арифметика, МИФ-2, №1, 2002.
Оқушы жетістігін бағалау:
		• Негізгі баға орындалған деңгейге байланысты барлық оқушыға қойылады. Ал қосымша баға (бонус) топтық тапсырма үшін беріледі.
Үй тапсырмасы:
		Топта 5 оқушы бар және бізге әр оқушының салмағы белгілі. Оқушыларды екі топқа бөлу керек, әрі екі топтағы оқушылардың біріккен салмағының айырмашылығы минималды болу керек. Есепті екілік арифметиканың көмегімен шығарыңыз.
САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Арифметика заңдары.

2. Екілік, сегіздік және он алтылық санау жүйелеріндегі сандарды көшіру алгоритмі

3. Екілік жүйедегі арифметикалық амалдарды орындау.

Слайдтар:

1-слайд Арифметика заңдары және амалдарды баған түрінде орындау

Арифметика заңдары:

Коммуникативтік

Ассоциативтік

Дистрибутивтік

m + n = n + m

m · n = n · m

( m + n ) + k = m + ( n + k ) = m + n + k

( m · n ) · k = m · ( n · k ) = m · n · k

( m + n ) · k = = m · k + n · k

Амалдарды баған түрінде орындау:

Қосу

Азайту

Көбейту

Бөлу

2-слайд Санды екілік санау жүйесінен сегіздік жүйеге көшіру

• Екілік санау жүйесінде берілген санды сегіздікке көшіру ушін:

1. Санды оңнан солға қарай үш цифрдан топтап бөлу керек

2. Әрбір топты сегіздік цифрға түрлендіреміз

3. Егер соңғы сол жақтағы топ үш цифрдан аз болса, оны сол жақтан нөлдермен толтыру қажет

• 1101111 екілік санын көшіру мысалы

001 101 111 -> 0*2² + 0*2¹ + 1*2⁰1*2² + 0*2¹ + 1*2⁰1*2² + 1*2¹ + 1*2⁰

1101111₂ = 157₈

3-слайд Санды екілік санау жүйесінен сегіздік жүйеге көшіру

Көшіруді тезірек орындау ушін екілік санау жүйесіндегі үш цифрдан тұратын топтарды сегіздік цифрларға көшіру кестесін пайдалаңыз

Екілік санау жүйесіндегі үш цифрлық топтардың сегіздік цифрлармен сәйкестік кестесі:

Екілік жүйе	Сегіздік жүйе
000	0
001	1
010	2
011	3
100	4
101	5
110	6
111	7

4-слайд Санды екілік санау жүйесінен он алтылық жүйеге көшіру

• Екілік санау жүйесінде берілген санды он алтылыққа көшіру ушін:

1. Санды оңнан солға қарай төрт цифрдан топтап бөлу керек

2. Әрбір топты он алтылық цифрға түрлендіреміз

3. Егер соңғы сол жақтағы топ төрт цифрдан аз болса, оны сол жақтан нөлдермен толтыру қажет

• 1101111 екілік санын көшіру мысалы

0110 1111 -> 0*2³ + 1*2² + 1*2¹+ 0*2⁰1*2³ + 1*2² + 1*2¹+ 1*2⁰

1101111₂ = 5F₁₆

5-слайд Санды екілік санау жүйесінен он алтылық жүйеге көшіру

Екілік санау жүйесіндегі үш цифрлық топтардың он алтылық цифрлармен сәйкестік кестесі:

Екілік жүйе	Он алтылық жүйе
0000	0
0001	1
0010	2
0011	3
0100	4
0101	5
0110	6
0111	7
1000	8
1001	9
1010	A(10)
1011	B(11)
1100	C(12)
1101	D(13)
1110	E(14)
1111	F(15)

6-слайд Санды сегіздік және он алтылық жүйелерден екілік жүйесіне көшіру

• Сегіздік жүйеден екілік жүйеге көшіру үшін санның әрбір цифрын екілік санау жүйесіндегі үш цифрдан тұратын топқа түрлендіру керек

• Он алтылық жүйеден екілік жүйеге көшіру үшін санның әрбір цифрын екілік санау жүйесіндегі төрт цифрдан тұратын топқа түрлендіру керек

• 127 санын сегіздік және он алтылық жүйеден екілік жүйесіне көшіру:

127₈ = 001 010 111 = 1010111₂

127₁₆ = 0001 0010 0111 = 100100111₂

7-слайд Екілік жүйедегі қосу амалы:

• Екілік санау жүйесіндегі қосу кестесі:

0 + 0 = 0

0 + 1 = 1

1 + 0 = 0

1 + 1 = 10 (Екі бірлікті қосу нәтижесінде жоғары разрядқа көшіру орындалады)

10110 1001 1111 101,011

+ 101 + 1010 + 1 + 1,11

11011 10011 10000 111 ,001

8-слайд Екілік жүйедегі азайту амалы:

• Азайту ережесі:

Азайту амалын орындау барысында әрдайым абсолют шамасы бойынша үлкенінен кішісі алынып, үлкен санның таңбасы қойылады

• Екілік санау жүйесіндегі азайту кестесі

0 - 0 = 0

1 - 0 = 1

1 - 1 = 0

10 - 1 = 1 (Нольден бірді алу мүмкін емес, сондықтан жоғарғы разрядтан бірлікті қарызға алу керек)

9-слайд Екілік жүйедегі азайту амалы:

Екілік жүйедегі азайту мысалдары

1011

-111

100

1001

-110

11-1011=-(1011-11)

1011

-11

1000

10-слайд Екілік жүйедегі көбейту амалы:

• Екілік жүйедегі көбейту кестесі:

0*0=0

1*0=0

0*1=0

1*1=1

• Көбейту мысалдары:

1011

x 101

+ 1011

1011

110111

10101

x 111

+ 10101

10101

10010011

101,1

x 101

+ 1011

1011

11011,1

11-слайд Екілік жүйедегі бөлу амалы:

• Екілік жүйеде бөлу амалы ондық жүйедегідей орындалады

• Бөлу мысалы:

11-слайд Сегіздік және он алтылық жүйелердегі арифметика амалдары:

• Сегіздік және он алтылық жүйелерде арифметикалық амалдар екілік жүйедегідей орындалады

• Сегіздік және он алтылық жүйелердегі бөлу мысалы:

Екілік

Сегіздік

Он алтылық

100110010011000 101011

101011 111001000

1000011

101011

110000

101011

46230 53

455 710

4C98 2B

2B 1CB

219

204

158

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Арифметика заңдарын және олардың түсіндірмесін жазыңыз.

Екілік, сегіздік, және он алтылық жүйелердегі сандарды көшіру алгоритмін сипаттаңыз.

Екілік жүйедегі арифметикалық амалдардың ережелерін түсіндіріңіз.

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. 24 • (26453 + 15663) / 152 өрнегін орындаңыз.

2. Екілік арифметикада қандай сандарды қолдануға болады?

3. Екілік санау жүйесінде қосу амалыңын дұрыс екенін қалай түсінуге болады?

4. 101 екілік санын сегіздік жүйеге ауыстырыңыз.

5. Сегіздік 57 санының екілік жүйедегі баламасы қанша цифрдан тұрады?

6. Он алтылық ABC санын екілік жүйеге ауыстырыңыз.

7. Неліктен екілік жүйеден сегіздік жүйеге көшіргенде санды 3-тен, ал екілік жүйеден он алтылық жүйеге көшіргенде санды 4-тен топтау керек?

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Амалды орындаңыз:

a. 1011+10111

b. 10111-101

c. 111*10

2. Өрнектің мәнін табыңыз:

101*(11-10)-10+10111/11 = ?

ІІІ деңгей тапсырмалары

Төменде берілген амалдардың мәндерін кему ретімен жазып шығыңыз:

11101₂+10101₂*11₂, 1212₈/5₈, (AB₁₆+12₁₆)*10₁₆

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

1-топқа: 8-дік жүйеде көбейту кестесін құру.

2-топқа: 16-лық жүйеде көбейту кестесін құру.

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

______________________________________________________________________

№5 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

	Тақырыбы:
				Логиканың негізгі түсініктері және логикалық операциялар.
	Мақсат:
				Жаңа білім	Ойлау, пайымдау әдістері туралы ілімдер тарихын еске түсіреді. Логика ғылымының негізгі ұғымдарын сипаттайды.
				Жаңа түсінік	«Пікір» ұғымына мысал келтіреді. Логикалық айнымалыны пікір ұғымы арқылы түсінеді.
				Қолданым әрекеті	Пікір құру үшін негізгі логикалық операцияларды пайдаланады.
				Талдау әрекеті	Қарапайым және күрделі пікірлер арасындағы байланысты табады. Күрделі пікірлердің ішіндегі қарапайым пікірлерді бөлшектеп қарастырады.
				Шығармашылық әрекет	Берілген тұжырымдарға сүйене отырып ой қорытындысын жасайды.
				Бағамдау әрекеті	Ой тұжырым жасаудағы логикалық амалдардың пайдасын түсіндіреді.
	Сабақ құрылымы:
				І. Ақпарат алмасу (10 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту (10 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (8 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (10 мин.). V. Бағамдау-бағалау (7 мин.).
	Сабақ типі:
				• фронтальді, топтық.
	Оқыту әдісі:
				• репродуктивті, ішінара ізденушілік.
	Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
				• Оқушыларға бағыт-бағдар, қажет болған жағдайда көмек береді. Өз ойларын дамытуға көмектеседі.
	Негізгі ұғымдар мен терминдер:
				Логика, пікір, ұғым, ой қорытынды, ойлау формалары, конъюнкция, дизъюнкция, инверсия
	Оқушыда дағды қалыптастыру:
				• Тақырып бойынша әртүрлі танымдық сұрақтарды шешу, белгілеген мақсатқа қол жеткізу, өзін-өзі дамыту, топпен жұмыс істеу және топ жұмысының нәтижесін көру, өз ойын сынып алдында қорғай білу
		Ақпарат көздері:
			1. Е. В. Шевчук, Н. С. Кольева. Информатика 8, Алматы: Мектеп, 2012. 2. Ә. Нысанбаев. Қазақ энциклопедиясы, Алматы: Қазақ энциклоп., 1998 3. http://ru.wikipedia.org/wiki/Пікір 4. А.Қ.Құсайынов. Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002. – 456 бет. 5. И.Г.Семакина, Е.К. Хеннера. М.: БИНОМ. 2004
		Оқушы жетістігін бағалау:
			• Негізгі баға орындалған деңгейге байланысты барлық оқушыға қойылады. Ал қосымша баға (бонус) топтық тапсырма үшін беріледі.
Үй тапсырмасы:
			Бес қарапайым пікірден тұратын күрделі пікір құрып, әрбір пікірді логикалық айнымалымен ауыстырыңыз. Логикалық операцияның көмегімен пікірдің ақиқат немесе жалған екендігін анықтаңыз.
САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Логика ғылымының тарихы және негізгі түсініктері

2. Пікір ұғымы және логикалық айнымалылар.

3. Негізгі логикалық операциялар.

Слайдтар:

1-слайд Логика ғылымының тарихы

Ойлау, пайымдау әдістері туралы алғашқы ілімдер Ежелгі шығыс елдерінде пайда болған
Логика ғылымының негізін құрушы Аристотель болып табылады
1666 жылы Неміс ғалымы Г. В. Лейбниц пікірлер арасындағы байланысты математикалық қатынас түріне аударуға тырысты
1766 жылы Джордж Буль математикалық заңдылықтарға бағынатын логикалық әмбебап тілді құру түралы Лейбниц идеясын дамытты
Джордж Буль логикалық алгебраның атасы болып табылады

2-слайд Ойлаудың негізгі формалары

Ұғым – объективті нағыздық нәрселерін және олардың қасиеттерін көрсететін абстрактілі ойлау формаларының бірі

• Ұғымның мазмұны деп сол ұғым туралы ойлағанда, алдымен, ойға оралатын заттың мәнді белгілерінің жиынтығын айтамыз.

• Ұғым көлемі сол ұғым туралы ойға оралатын заттардың жиынтығы болып табылады.

Пікір – заттар, белгілер немесе зат пен оның белгілері арасындағы қарым-қатынаста (терістеу не костау түрінде) бейнеленетін ойлау формасы. Пікір ақиқат не жалған болып келеді.

• Мысалы: «Астана – Қазақстан астанасы»

Ой қорытынды – бір немесе бірнеше пікір қоспасынан шыққан жаңа пікір түріндегі ойлау формасы.

3-слайд Пікір түрлері

4-слайд Пікір түрлері

Қарапайым пікір бір субъектіден тұрады, яғни қарапайым пікірдің бірде-бір бөлігі жеке бір пікір болып табылмайды.

§ Мысалы: «Далада жаңбыр жауып тұр»

Күрделі пікір бірнеше субъектіден тұрады, яғни күрделі пікірді бірнеше қарапайым пікірге бөлуге болады

§ Мысалы: «Аспан бұлтты болып тұр, далада жаңбыр жауып тұр, күн өте суық»

§ Бұл пікір үш қарапайым пікірден тұрады

§ Аспан бұлтты болып тұр

§ Далада жаңбыр жауып тұр

§ Күн өте суық

5-слайд Математикалық логика

Математикалық логикада пікірдің мазмұны зерттелмейді, тек оның ақиқат, не жалған екендігі маңызды.
Қарапайым пікірлерді белгілеу үшін логикалық айнымалылар қолданылады.

§ Логикалық айнымалылар латын әрпімен белгіленеді және тек 0-ге немесе 1-ге тең бола алады.

Мысалы: «Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан Республикасының президенті». A = 1

«Юпитер Сатурн планетасының спутнигі». B = 0

Күрделі пікірлер логикалық функциялар деп аталады.

§ Логикалық функциялар да 0 немесе 1 деген мәнді қабылдай алады.

6-слайд Негізгі логикалық операциялар

$Надпись: 0 /\ 0 = 0 0 /\ 1 = 0 1 /\ 0 = 0 1 /\ 1 = 1$ 7-слайд Конъюнкция

«және» жалғаулығына сәйкес келеді
& немесе * немесе /\ символымен белгіленеді
Логикалық айнымалылардың конъюнкциясы айнымалылардың бәрі ақиқат болған жағдайда ғана ақиқат, қалған жағдайларда жалған болады.

8-слайд Дизъюнкция

«немесе» жалғаулығына сәйкес келеді
|| немесе \/ немесе + символымен белгіленеді
$Надпись: 0 \/ 0 = 0 0 \/ 1 = 1 1 \/ 0 = 1 1 \/ 1 = 1$ Логикалық айнымалылардың конъюнкциясы айнымалылардың бәрі жалған болған жағдай да ғана жалған, қалған жайдағларда ақиқат болады.

9-слайд Инверсия (Терістеу)

«емес» етістігіне сәйкес келеді
~ символымен белгіленеді
Логикалық айнымалының инверсиясы айнымалы ақиқат болған жағдай да ғана жалған, ал жалған болған жағдайда ақиқат болады.

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Логика ғылымының тарихы және негізгі түсініктері

Пікір ұғымы және логикалық айнымалылар.

Негізгі логикалық операциялар.

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. «Дербес компьютер» ұғымының көлемін анықтаңыз.

2. Пікір сұраулы сөйлем түрінде өрнектелуі мүмкін бе?

3. «Бес жердегі жетім алты жердегі алтыдан кіші» пікірін формалды түрде жазыңыз.

4. Берілген сөйлемдердің қайсысы пікір болып табылады?

a. Сканнер – ақпаратты енгізу құрылғысы

b. Тыңдаңыздар

c. Бір сағатта қанша минут бар?

5. Берілген пікірлердің ақиқаттылығын анықтаңыз.

a. 5*5 = 25.

b. Жер айдың серігі.

c. Паскаль – бағдарламалау тілі.

6. Бірінші пікір: Сыныпта бес топ бар. Екінші пікір: Әрбір топта үш оқушы бар. Ой қорытындысын шығарыңыз.

7. Логикалық айнымалылардың қосындысын табыңыз.

A = {Жер – Күн жүйесіндегі планета}

B = {Мәскеу – Америка астанасы}

C = {Сары қара сөзінің антонимі}

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Берілген логикалық формуланың мәні неге тең, егер A = 1, B = 0, C = 0

~ (A & B \/ C)

2. Пікірлердің мәндерінің ақиқат жалғандығын анықтаңыз:

a. Саят Мөлдірдің ұлы және Саят Мөлдірден үлкен.

b. Он үшке қалдықсыз бөлінеді немесе он беске қалдықсыз бөлінеді.

c. Теңге АҚШ елінің валютасы емес.

ІІІ деңгей тапсырмалары

P, Q, R айнымалылары келесі пікірлерді белгілесін.

P: Менің компьютерім жұмыс істеп тұр.

Q: Менің үй-жұмысым компьютердің ішінде.

R: Мен ертең сабақта жақсы баға аламын.

Берілген логикалық формуланы күрделі пікір түрінде жазып, оның ақиқат-жалғандығын анықтаңыз:

R = [(~P /\ ~Q /\ R) \/ ~( P /\ Q /\ R)]

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

Газетте мектепті 2010 бітірген Саят, Сакен, Ақбота атты үш оқушының мұғалім болғаны жазылған. Олар үш түрлі пән мұғалімдері: бірі – математика, екіншісі – физика, ал үшіншісі – химия пәнінің мұғалімі болып табылады. Тағы да қосымша келесі ақпарат берілген:

1. Ақбота Алматыда тұрмайды.

2. Сакен Қостанайда тұрмайды.

3. Алматыда тұратын адам математика пәнінің мұғалімі емес.

4. Сакен физика пәнінің мұғалімі емес.

1-топқа: Ақбота қай қалада тұрады және қай пәннің мұғалімі.

2-топқа: Саят қай қалада тұрады және қай пәннің мұғалімі.

3-топқа:Сәкен қай қалада тұрады және қай пәннің мұғалімі.

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

____________________________________________________________________________

______________________________________________________________________

№6 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:
	Ақиқат кестесі және логика заңдары.
Мақсат:
	Жаң білім	Негізгі логикалық операцияларды атап шығады. Логикалық операциялардың орындалу ретін біледі. Ақиқат кестесін таниды.
	Жаңа түсінік	Ақиқат кестесін құруды ережеге сүйене отырып түсіндіреді. Ақиқат кестесіне мысал келтіреді.
	Қолданым әрекеті	Логикалық өрнекті ақиқат кестесінің көмегімен жасап шығарады.
	Талдау әрекеті	Логикалық өрнек пен ақиқат кестесінің арасындағы байланысты анықтайды.
	Шығармашылық әрекет	Логика заңдары арқылы логикалық өрнектерді түрлендіреді.
	Бағамдау әрекеті	Ақиқат кестесі – күрделі логикалық есептерді ықшамдап, жеңілдетілген түрде шешуге көмегін тигізеді деп есептейді.
Сабақ құрылымы:
	І. Ақпарат алмасу (10 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту (10 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (8 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (10 мин.). V. Бағамдау-бағалау (7 мин.).
Сабақ типі:
	• фронтальді, топтық.
Оқыту әдісі:
	• репродуктивті, ішінара ізденушілік.
Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
	• Оқушыларға бағыт-бағдар, қажет болған жағдайда көмек береді. Өз ойларын дамытуға көмектеседі.
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
	Логикалық операция, ақиқат кестесі, логикалық өрнек, импликация, тепе-теңдік
Оқушыда дағды қалыптастыру:
	• Тақырып бойынша әртүрлі танымдық сұрақтарды шешу, белгілеген мақсатқа қол жеткізу, өзін-өзі дамыту, топпен жұмыс істеу және топ жұмысының нәтижесін көру, өз ойын сынып алдында қорғай білу
Ақпарат көздері:
	1. Е. В. Шевчук, Н. С. Кольева. Информатика 8, Алматы: Мектеп, 2012. 2. Ә. Нысанбаев. Қазақ энциклопедиясы, Алматы: Қазақ энциклоп., 1998 3. http://ru.wikipedia.org/wiki/Пікір 4. А.Қ.Құсайынов. Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002. – 456 бет. 5. И.Г.Семакина, Е.К. Хеннера. М.: БИНОМ. 2004
Оқушы жетістігін бағалау:
	• Негізгі баға орындалған деңгейге байланысты барлық оқушыға қойылады. Ал қосымша баға (бонус) топтық тапсырма үшін беріледі.

Үй тапсырмасы: Сотта Ерік, Серік және Беріктің ісі қаралуда. Үшеуінің бірі қазына тауып, оны тығып қойған. Төменде олардың жазған арыздары берілген:

Берік: «Қазынаны мен алған жоқпын, Серік алды»

Ерік: «Қазынаны Серік алған жоқ, Берік алды»

Серік: «Қазынаны мен алған жоқпын, Ерік те алған жоқ», - деген

Сот үшеуінің бірі екі рет өтірік айтқанын, бірі екі рет шындықты айтқанын, және бірі бір рет өтірік, бір рет шындықты айтқанын анықтады. Ақиқат кестесінің көмегімен қазынаны кімнің алғанын анықтаңыз.

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Логикалық операциялардың орындалу реті.

2. Ақиқат кестесінің құрылу ережесі.

3. Импликация және логикалық теңдік

4. Логика заңдары.

Слайдтар:

1-слайд Негізгі логикалық операциялар

1. Конъюнкция – логикалық айнымалылардың конъюнкциясы айнымалылардың бәрі ақиқат болған жағдайда ғана ақиқат, қалған жағдайларда жалған болады.

2. Дизъюнкция – логикалық айнымалылардың конъюнкциясы айнымалылардың бәрі жалған болған жағдайда ғана жалған, қалған жағдайларда ақиқат болады.

3. Инверсия – логикалық айнымалының инверсиясы айнымалы ақиқат болған жағдайда ғана жалған, ал жалған болған жағдайда ақиқат болады.

4. Импликация – екі логикалық айнымалының импликациясы айнымалының біріншісі ақиқат, ал екіншісі жалған болған жағдайда ғана жалған, қалған уақытта ақиқат.

5. Тепе-теңдік – екі логикалық айнымалының тепе-теңдігі екеуі де ақиқат, не екеуі де жалған болған жағдайда ғана ақиқат, қалған уақытта жалған болады.

2-слайд Логикалық өрнек және логикалық операциялардың орындалу реті

Күрделі пікірлерді формула ретінде жазуға болады. Ол үшін қарапайым пікірлерді логикалық айнымалылармен белгілеп, оларды логикалық операциялармен байланыстыру керек.
Логикалық өрнек – формула ретінде жазылған күрделі пікір.

§ Мысалы:

§ Логикалық өрнектерде операциялар солдан оңға қарай келесі ретпен орындалады:

§ Инверсия

§ Конъюнкция

§ Дизъюнкция

§ Импликация және тепе-теңдік

§ Логикалық операциялардың орындалу ретін өзгерту үшін жақша қолдану керек.

3-слайд Ақиқат кестесі және құру ережесі

§ Ақиқат кестесі – берілген айнымалылар мәндерінің барлық мүмкін комбинацияларынан тұратын және әр комбинацияның ақиқат мәні көрсетілген логикалық функцияларды сипаттайтын кесте.

§ Ақиқат кестесін құру ережесі:

1. Өрнекті жазып, логикалық операциялардың орындалу ретін анықтау керек.

2. Ақиқат кестесіндегі жол саны келесі формула бойынша анықталады:

Q = 2^N (Q – жол саны, N – өрнектегі айнымалылардың саны)

3. Ақиқат кестесіндегі бағана саны логикалық айнымалылар мен логикалық операциялардың қосындысына тең.

4. Бағаналарды логикалық айнымалылардың аттарымен белгілеп, кестеге логикалық айнымалылардың мүмкін болған барлық мәндерін енгізу керек.

5. Негізгі логикалық операцияларды орындай отырып кестені толтыру қажет.

4-слайд Ақиқат кестесін құру мысалы

Мысалы, төмендегі өрнектің ақиқат кестесін құрайық:

F(A, B, C) = ~A /\ (B \/ C)

Жол саны: Q = 2^{3(Айнымалылар саны)} = 8
Бағана саны: 3(Айнымалылар саны)+3(Операциялар саны) = 6
Бірінші жолдағы бағаналардың қабылдайтын мәндері:

B\/C

~A /\ (B \/ C)

5-слайд Ақиқат кестесін құру мысалы

F(A, B, C) = ~A /\ (B \/ C)

A	B	C	~A	B\/C	~A /\ (B \/ C)

6-слайд Ақиқат кестесін құру мысалы

F(A, B, C) = ~A /\ (B \/ C)

A	B	C	~A	B\/C	~A /\ (B \/ C)
0	0	0
0	0	1
0	1	0
0	1	1
1	0	0
1	0	1
1	1	0
1	1	1

7-слайд Ақиқат кестесін құру мысалы

F(A, B, C) = ~A /\ (B \/ C)

A	B	C	~A	B\/C	~A /\ (B \/ C)
0	0	0	1	0	0
0	0	1	1	1	1
0	1	0	1	1	1
0	1	1	1	1	1
1	0	0	0	0	0
1	0	1	0	1	0
1	1	0	0	1	0
1	1	1	0	1	0

8-слайд Ақиқат кестесінен логикалық өрнек құру

Логикалық өрнекті құру ережесі:

1. Ақиқат кестесінің қорытынды мәні 1 тең жолдарына минтерм құрамыз.

2. Минтерм деп айнымалылардың конъюнкциясын атаймыз. Егер айнымалының мәні 0 тең болса, оның инверсиясын аламыз.

3. Ақиқат кестесінің логикалық өрнегі минтермдердің дизъюнкциясына тең.

9-слайд Ақиқат кестесінен логикалық өрнек құру

Берілген кестеден логикалық өрнек құру мысалы:

A	B	F
0	0	0
0	1	1
1	0	1
1	1	0

• Екінші қатарда: A = 0, B = 1, F = 1

Минтерм = ~A /\ B

• Үшінші қатарда: A = 1, B = 0, F = 1

Минтерм = A /\ ~B

Екі минтермнің дизъюнкциясының нәтижесінде:

F = (~A /\ B) \/ (A /\ ~B)

10-слайд Логика заңдары

Тепе теңдік заңы: Әрбір айтылған пікір өз-өзіне тең.

A = A

Қарама-қайшылық заңы: бір уақытта және бір қатынаста алынған нәрсе туралы екі қарама-қарсы ой сол мезетте бірдей ақиқат бола алмайды.

A /\ ~A = 0

11-слайд Логика заңдары

§ Үшіншінің аластатылу заңы: бір уақытта және бір қатынаста айтылған екі қарама-қайшы ойдың біреуі қалай болғанда да ақиқат болады.

A \/ ~A = 1

Терістеуді терістеу заңы: егер бір пікірді екі рет терістесік, сол пікірдің өзін қайта аламыз.

~(~A) = A

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Логикалық операциялардың орындалу реті.

Ақиқат кестесінің құрылу ережесі.

Импликация және логикалық теңдік

Логика заңдары.

Қорытынды:___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Үш қарапайым пікірден және негізгі логикалық операциялардың бәрін қолданатын күрделі пікір құрыңыз.

2. 5<X<=7 формуласын логикалық операциялардың көмегімен пікір түрінде жазыңыз.

3. A = 1, B = 0, C = 0

Төменде берілген пікірдің мәні ақиқат болатындай етіп логикалық операциялардың орындалу ретін өзгертіңіз.

~ A /\ B \/ C

4. A/\B\/C өрнегінің барлық мүмкін мәндерін көрсететін ақиқат кестесін құрыңыз.

5. Ақиқат кестесі 512 жолдан тұратын болса, бұл кестеде қанша логикалық айнымалы бар?

6. Берілген пікірдің ақиқат кестесі қанша бағаннан тұрады?

~ (A \/ B) /\ C /\ ~D \/ E

7. Берілген ақиқат кестесіндегі қатені табыңыз:

A	B	~A	~B	~A/\~B
0	0	1	1	1
0	1	1	0	0
1	0	0	1	0
1	1	0	0	1

ІІ деңгей тапсырмалары

1. F пікірінің ақиқат кестесінің бір бөлігі берілген:

X	Y	Z	F
1	0	0	0
0	1	0	1
0	0	1	0

F символы төмендегі берілген пікірлердің қайсысына сәйкес келеді?

a. (0 ∧ Y) ∧ (X ≡ Z)

b. (1 ∧ Y) ∧ (X ≡ Z)

c. (0 ∨ ¬Z) ∧ (X ≡ Y)

d. (¬1 ∧ Y) ∧ (X ≡ Z)

F пікірінің ақиқат кестесінің бір бөлігі берілген:

X1	X2	X3	X4	X5	X6	X7	X8	F
1	0	1	0	1	1	1	0	1
0	1	0	1	1	0	0	1	1
1	0	1	0	1	0	1	0	0

F символы төмендегі берілген пікірлердің қайсысына сәйкес келеді?

a. (х1 —> х2) ∧ ¬хЗ ∧ х4 ∧ ¬х5 ∧ хб ∧ ¬х7 ∧ х8

b. (х1 —> х2) ∨ ¬хЗ ∨ х4 ∨ ¬х5 ∨ хб ∨ ¬х7 ∨ х8

c. ¬(х1 —> х2) ∨ хЗ ∨ ¬х4 ∨ х5 ∨ ¬хб ∨ х7 ∨ ¬х8

d. ¬(х1 —> х2) ∧ хЗ ∧ ¬х4 ∧ х5 ∧ ¬хб ∧ х7 ∧ ¬х8

ІІІ деңгей тапсырмалары

Логикалық өрнектерді ақиқат кестесінің көмегімен дәлелдеңіз.

· X \/ (Y /\ Z) ó (X \/ Y) /\ ( X \/ Z)

· ~(X /\ Y) ó ~X \/ ~Y

· (A \/ B) /\ (~A \/ B) ó B

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

Формуланы логика заңдарына сүйене отырып ықшамдаңыз. Қай заңдарды қолданғаныңызды жазыңыз. Сіз қолданған заңнан басқа заңды қолданып формуланы ықшамдауға бола ма?

1-топқа: F = A /\ B \/ D \/ ~ (A \/ ~D).

2-топқа: F = A /\ ~B \/ B /\ C \/ ~A /\ ~B

3-топқа: F = (А /\ В) \/ (A /\ ~В)

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

№7 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

	Тақырыбы:
			Компьютердің логикалық негізі
	Мақсат:
			Жаңа білім	Екілік арифметиканы және негізгі логикалық операцияларды есіне түсіреді. Логикалық элементтерді сипаттайды.
			Жаңа түсінік	Логикалық элементтерді (инвертор, дизъюнктор, конъюнктор, «немесе-емес», «және-емес») логикалық операциялардың көмегімен түсіндіреді.
			Қолданым әрекеті	Логикалық элементтерді қолданып интегралдық сұлбаны құрастырады. Берілген интегралдық сұлбаның ақиқат кестесі мен формуласын есептеп шығарады.
			Талдау әрекеті	Ақиқат кестесінен интегралдық сұлба құру ережесін талдайды.
			Шығармашылық әрекет	Берілген интегралдық сұлбаның қарапайымдырақ түрін қайта құрады.
			Бағамдау әрекеті	Логикалық элементтердің компьютердің құрылымындағы пайдасын сипаттайды.
	Сабақ құрылымы:
			І. Ақпарат алмасу (8 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту (12 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (8 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (12 мин.). V. Бағамдау-бағалау (5 мин.).
Сабақ типі:
		• фронтальді, топтық.
Оқыту әдісі:
		• репродуктивті, ішінара ізденушілік.
Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
		• Оқушыларға бағыт-бағдар, қажет болған жағдайда көмек береді. Өз ойларын дамытуға көмектеседі.
	Негізгі ұғымдар мен терминдер:
			Логикалық элемент, инвентор, конъюнктор, дизъюнктор, интегралдық сұлба
	Оқушыда дағды қалыптастыру:
			• Тақырып бойынша әртүрлі танымдық сұрақтарды шешу, белгілеген мақсатқа қол жеткізу, өзін-өзі дамыту, топпен жұмыс істеу және топ жұмысының нәтижесін көру, өз ойын сынып алдында қорғай білу
	Ақпарат көздері:
			1. Е. В. Шевчук, Н. С. Кольева. Информатика 8, Алматы: Мектеп, 2012. 2. Ә. Нысанбаев. Қазақ энциклопедиясы, Алматы: Қазақ энциклоп., 1998 3. Н.М. Фатеева, О.А. Возилкина, Н.В. Тумбаева, Арифметические и логические основы компьютера. Барнаул: Изд-во АГАУ, 2008 4. Нұрманов М.Ш., Құрманов А.Т., Жанғозин Ә.Ж., Электроника және микросхемотехника, А., 2000
	Оқушы жетістігін бағалау:
			• Негізгі баға орындалған деңгейге байланысты барлық оқушыға қойылады. Ал қосымша баға (бонус) топтық тапсырма үшін беріледі.
	Үй тапсырмасы: Жартылай қосындылауыш сұлбасының жасалуына қарап, бір дәрежелі қосындылауыштың интегралдық сұлбасын жасаңыз.
САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Логикалық элементтер

2. Интегралдық сұлбаның құрылу ережесі

3. Жартылай және толық қосындылауыш сұлбалар

Слайдтар:

1-слайд Логикалық элементтер

Логикалық элементтер – логика алгебрасы ережелеріне сәйкес кіріс сигналдарымен қарапайым логикалық операцияларды (функцияларды) жүзеге асыратын электрондық құрылғылар.
Логикалық элементтердің электрлік сигнал беретін бір немесе бірнеше кірісі және шығысы бар.

0 – электр сигнал жоқ
1 – электр сигнал бар

Компьютердегі кез-келген электрлік сұлбаны «инвентор», «конъюнктор», және «дизъюнктор» атты негізгі үш логикалық элементтің көмегімен жүзеге асыруға болады.

2-слайд Логикалық элемент «емес» (инвентор)

Ең қарапайым логикалық элемент терістеу функциясын атқаратын инвентор болып табылады.
Инвентордың бір кірісі және бір шығысы бар.
Интегралдық сұлбада инвентор төмендегі бейнемен беріледі:

Егер кіріске 1 сигналы берілетін болса, шығыста 0 сигналы болады және керісінше

кіріс	шығыс
0	1
1	0

3-слайд Логикалық элемент «немесе» (дизъюнктор)

Логикалық қосу операциясын орындайтын логикалық элемент дизъюнктор деп аталады.
Дизъюнктордың кем дегенде екі кірісі және бір шығысы бар.
Интегралдық сұлбада дизъюнктор төмендегі бейнемен беріледі:

1-кіріс	2-кіріс	шығыс
0	0	0
0	1	1
1	0	1
1	1	1

Егер кірістің кем дегенде біреуіне 1 сигналы берілетін болса, шығыста 1 сигналы болады.

4-слайд Логикалық элемент «және» (конъюнктор)

Логикалық көбейту операциясын орындайтын логикалық элемент конъюнктор деп аталады.
Конъюнктор кем дегенде екі кірісі және бір шығысы бар.
Интегралдық сұлбада конъюнктор төмендегі бейнемен беріледі:

1-кіріс	2-кіріс	Шығыс
0	0	0
0	1	0
1	0	0
1	1	1

Егер кірістің кем дегенде біреуіне 0 сигналы берілетін болса, шығыста 0 сигналы болады.

5-слайд Логикалық элемент «және-емес»

§ Логикалық элемент және-емес Шеффер логикалық функциясын орындайды.

§ Және-емес логикалық элементінің кем дегенде екі кірісі және бір шығысы бар.

§ Интегралдық және-емес логикалық элементі төмендегі бейнемен беріледі:

1-кіріс	2-кіріс	шығыс
0	0	1
0	1	1
1	0	1
1	1	0

§ Және-емес логикалық элементінің ақиқат кестесі:

6-слайд Логикалық элемент «немесе-емес»

1-кіріс	2-кіріс	Шығыс
0	0	1
0	1	0
1	0	0
1	1	0

§ Логикалық элемент немесе-емес Шеффер логикалық функциясын орындайды.

§ Немесе-емес логикалық элементінің кем дегенде екі кірісі және бір шығысы бар.

§ Интегралдық және-емес логикалық элементі төмендегі бейнемен беріледі:

Немесе-емес логикалық элементінің ақиқат кестесі:

7-слайд Компьютердің логикалық элементтері

8-слайд Интегралдық сұлба

§ Логикалық элементтерден тұратын және белгілі бір операцияларды орындайтын сұлбаны интегралдық сұлба деп атаймыз.

§ Интегралдық сұлбаны сипаттаудың ең маңызды формасы – оның құрылымдық формуласы болып табылады.

§ Берілген интегралдық сұлбаның құрылымдық формуласы:

9-слайд Интегралдық сұлба құру

asd

10-слайд Интегралдық сұлбаның құрылу ережесі

Жобаланып жатқан аспаптың шарттары бойынша ақиқат кестесін құру.
Ақиқат кестесінен логикалық өрнек құру және өрнекті мүмкін болғанынша ықшамдау.
Логикалық өрнекке (құрылымдық формула) қарап интегралдық сұлбаны бейнелеу.

11-слайд Косындылауыш

Қосындылауыш – компьютер процессорындағы арифметикалық қосу амалын орындайтын цифрлық сұлбалардың негізгі бөлігі.

asd

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Логикалық элементтер

Интегралдық сұлбаның құрылу ережесі

Жартылай және толық қосындылауыш сұлбалар

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Қағаз шығаратын аспаптың үш құрылғысы бар. Аспаптың жұмыс істеуі үшін үш құрылғының екеуі жарамды болу керек. Егер A бірінші құрылғыны, B екінші құрылғыны, C үшінші құрылғыны белгілесе, формула ретінде аспаптың жарамсыз жағдайын көрсетіңіз.

2. Инвенторға тек 1 сигналы келіп түсетін болса, қанша сигнал жібергеннен кейін 1 сигналын қайта ала аламыз?

3. Дизъюнктор логикалық элементіне төмендегі пікір ретінде берілген екі сигнал келіп түссе, шығыстағы сигналдың мәнін анықтаңыз.

1. 1+2 = 5;

2. 8*9 < 90;

4. Конъюнктор логикалық элементіне 2 сигнал келіп түседі. Әр сигналдың ақиқат, не жалған болу ықтималдығы бірдей болса, шығыс сигналының ақиқат болуының ықтималдығы қанша пайыз?

5. Коньюнкторды терістеу неге сәйкес келеді?

6. Дизьюнкторды терістеу неге сәйкес келеді?

7. Алдымен конъюнктор, сосын дизъюнктордан өткен сигнал шығыста 0 болу үшін кірісте қандай сигналдар берілу керек?

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Берілген интегралдық сұлбаның формуласын жазыңыз.

2. Интегралдық схема берілген. Кіріс сигналдарының қандай комбинациясы шығыста С «1» (ақиқат) мәнін береді.

a. 1, 1

b. 0, 0

c. Кез-келген

d. Ешқандай

ІІІ деңгей тапсырмалары

Берілген ақиқат кестесінің интегралдық сұлбасын құрыңыз.

А	В	С	F
0	0	0	0
0	0	1	1
0	1	0	0
0	1	1	0
1	0	0	0
1	0	1	0
1	1	0	0
1	1	1	1

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

Берілген интегралдық сұлбаның логикалық формуласын анықтап, сұлбаның қарапайым түрін қайта құрыңыз.

1-топқа: New Bitmap Image

2-топқа: New Bitmap Image

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

№8 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

	Тақырыбы:
			Қазіргі заманғы дербес компьютердің архитектурасының даму үрдісі.
	Мақсат:
			Жаңа білім	Компьютер ұғымын еске түсіреді. Компьютердің атқаратын міндеттерін атап шығады.
			Жаңа түсінік	Компьютердің түрлерін қайта қарайды. Қазіргі заманғы дербес компьютердің негізгі элементтерін айырып таниды.
			Қолданым әрекеті	Дербес компьютер элементтерінің өзара байланысын анықтайды.
			Талдау әрекеті	Компьютер элементтерінің ерекшеліктерін сипаттай отырып талдайды.
			Шығармашылық әрекет	Қазіргі заманғы дербес компьютерлердің болашақтағы даму үрдісін жобалайды. Дербес компьютерлердің жаңа архитектурасын жасайды.
			Бағамдау әрекеті	Дербес компьютерлердің маңыздылығын сипаттайды. Оларды компьютердің басқа түрлерімен салыстырып, компьютерлердің арасындағы ең көп тарағаны деп есептейді.
	Сабақ құрылымы:
			І. Ақпарат алмасу (12 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту (8 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (10 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (10 мин.). V. Бағамдау-бағалау (5 мин.).
	Сабақ типі:
			• фронтальді, топтық.
	Оқыту әдісі:
			• репродуктивті, ішінара ізденушілік.
	Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
			• Оқушыларға бағыт-бағдар, қажет болған жағдайда көмек береді. Өз ойларын дамытуға көмектеседі.
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
		Дербес компьютер, тасымал компьютер, Қалта компьютер, планшет, басқару құрылғысы, арифметикалық-логикалық құрылғы, регистр, жедел жады, қатқыл дискілер, монитор, пернетақта, тышқан
	Оқушыда дағды қалыптастыру:
			• Тақырып бойынша әртүрлі танымдық сұрақтарды шешу, белгілеген мақсатқа қол жеткізу, өзін-өзі дамыту, топпен жұмыс істеу және топ жұмысының нәтижесін көру, өз ойын сынып алдында қорғай білу
	Ақпарат көздері:
			1. Е. В. Шевчук, Н. С. Кольева. Информатика 8, Алматы: Мектеп, 2012. 2. Симоновича С.В. Информатика. Базовый курс. Учебное пособие / Под ред. – Питер: 2000.- 637. 3. https://kk.wikipedia.org/wiki/Компьютер 4. http://kk.wikipedia.org/wiki/Пернетақта 5. Основы информатики: Учеб. Пособие / В. А. Коднянко. Красноярск: ИПЦ КГТУ, 2004. 324 с. 6. Аладьев В.З., Хунт Ю.Я., Шишаков М.Л., Основы информат., М., 1998.
	Оқушы жетістігін бағалау:
			• Негізгі баға орындалған деңгейге байланысты барлық оқушыға қойылады. Ал қосымша баға (бонус) топтық тапсырма үшін беріледі.
	Үй тапсырмасы: Өзіңіз қолданған компьютерлерді атап шығып, қай компьютерді кандай себеппен қолданғаныңызды жазыңыз.

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1 Компьютер ұғымы

2 Компьютердің түрлері

3 Компьютер элементтері және олардың атқаратын мақсаттары

Слайдтар:

1-слайд Компьютер ұғымы

§ Компьютер (ағылш. Computer – «есептегіш») – есептеулерді жүргізуге, және ақпаратты алдын ала белгіленген алгоритм бойынша қабылдау, қайта өңдеу, сақтау және нәтиже шығару үшін арналған машина.

2-слайд Компьютердің түрлері

Компьютер бірнеше түрге бөлінеді және әр компьютерге сәйкес арнайы программалық-ақпараттық құрылым болады.

3-слайд Дербес компьютер (ДК)

§ Дербес компьютер - компьютердің қазіргі уақытта ең кең тараған түрі болып табылады.

§ ДК-дің минимум тізіміне мыналар жатады:

1. жүйелік блок;

2. монитор;пернетақта;

4-слайд Тасымал компьютер (ТК)

§ Тасымал компьютер – жеңіл, ықшам, жұқа экранды ДК.

§ Халық арасында тараған аты – ноутбук.

§ Ноутбуктардың басты ерекшеліктері жеңіл салмақтылығында және көлемінің ықшамдылығында.

Батареямен жұмыс істейді және жұмыс істеу уақыты бір сағат пен он бес сағат аралығына тең.

5-слайд Қалта компьютерлер

§ Бұл қалтаға немесе сөмкеге сыйып кететін шағын тасымал компьютерлер.

§ Жиі жеке сандық көмекші деп аталады.

Қалта компьютерде пернетақтаның орнына сенсорлық экран жаблықталған, оны саусақпен немесе перамен (қаламға ұқсас құрал) басқаруға болады

6-слайд Планшеттік ДК

§ Бұл тасымал және қалта компьютерлерінің қасиеттерін жинақтаған тасымал ДК-лер.

§ Белгілі операциялық жүйелер орнатылған:

◦ Android (Google);

◦ BlackBerry Tablet OS (англ.) (BlackBerry);

◦ iOS (Apple);

◦ Open webOS (LG Electronics);

◦ Sailfish OS (Jolla);

◦ Tizen (Intel / Samsung);

Windows RT (Microsoft).

7-слайд Компьютердің элементтері

Кез-келген дербес компьютер келесі құрылғылардан тұрады:

Негізгі элементтер	Қосымша элементтер
Жүйелік блок Монитор Пернетақта Тышқан	Принтер Сканнер Модем Ақпарат тасымалдаушылар

Жүйелік блок келесі элементтерден тұрады:

а) Процессор

ә) Басқару құрылғысы

б) Арифметикалық-логикалық құрылғы

в) Регистрлер (реттеуші тетік)

г) Компьютердің жадысы.

д) Қатқыл дискілер

8-слайд Монитор

Монитор – компьютердің программасы жұмыс істеген кезде шығаратын ақпаратты бейнелеуге арналған негізгі құрылғы.
Қазіргі уақытта оның мынадай түрлері қолданылады:

1. Ақпаратты шығару түріне қарай:

◦ алфавитті-сандық (алфавитті-сандық ақпаратты ғана бейнелейтін дисплей);

◦ графикалық (векторлық, растрлық);

2. Құрылымына қарай:

◦ ЭСТ – электрондық сәулелік түтікше негізінде (1-сурет);

◦ СК – сұйық-кристалды дисплей (2-сурет);

◦ Плазмалық – плазмалық тақта негізінде (3-сурет);

9-слайд Пернетақта

§ Пернетақта (Клавиатура; keyboard) компьютерге мәліметтер мен командаларды енгізуге арналған құрылғы.

§ Пернетақтада бірнеше түрлі пернелер бар. Оларды мынадай санаттар бойынша жіктеуге болады:

• Әріптік-цифрлық пернелері : бұлар әріптер мен сандар пернелері.

• Тыныс белгі пернелері: бұлар қос нүкте (:), нүктелі үтір (;), сұрақ белгісі (?), дәйекше (') және тырнақшалар (") сияқты пернелер.

• Арнайы пернелер: оларға, мысалы, жүгіргі пернелер, Control пернелері мен қызметтік пернелер (F1–F12) жатады. Бұл пернелер қолданылу мақсатына байланысты әр түрлі іс-қимыл жасайды. Мысалы, мәтін өңдегіште ENTER пернесін басқаннан кейін жаңа жол басталады, ал іздеу жүйесінде ол қажетті мәтін енгізілгеннен кейін іздеу үрдісін белсендіреді.

9-слайд Процессор

§ Компьютердің басты элементі оның миы немесе процессор болып табылады.

§ Процессор дегеніміз – корпусқа орнатылған, өлшемі бірнеше квадрат миллиметр болатын электрондық схема. Ол барлық есептеулер мен ақпараттық өңдеуді секундына бірнеше миллион операция жылдамдықпен орындайды.

§ Компьютер процессордың жылдамдығымен сипатталады.

§ Процессор жылдамдығы мегагерцпен (МГц) немесе гигагерцпен (ГГц) өлшенеді.

§ Процессордың құрамына мыналар кіреді:

1. басқару құрылғысы;

2. арифметикалық-логикалық құрылғы;

3. процессор жадысының регистері

10-слайд Процессордың даму хронологиясы

Шыққан жылы	Маркасы	Тактілік жиілігі (МГц)	Оперативті жады
1982	286	8-20	1-2 Мб
1985	386	20-60	2-4 Мб
1989	486	66-100	4-8 Мб
1993	Pentium	100-300	8-22 Мб
1997	Pentium II	300-450	16-32 Мб
1999	Pentium III	500-1000	32-128 Мб
2000	Pentium IV	1000-3400	128-800 Мб
2007	Core 2 Quad	2400-2667	8 Гб
2008	Core i7	2667-3333	24 Гб

11-слайд Басқару құрылғысы

1. Басқару құрылғысы компьютердің барлық құрылғыларының жұмыстарын мынадай программа бойынша басқарады:

• жадыдан программаның кезекті командасын және барлық амалға қатысатын сандарды шақырады;

• оларды арифметикалық-логикалық құрылғыларға бағыттап, алынған нәтижені жадыға жібереді;

12-слайд Арифметикалық-логикалық құрылғы

4-биттік АЛҚ схемасы

§ Арифметикалық-логикалық құрылғы мәліметтерді өңдеуге арналған.

§ Ол арифметикалық және логикалық амалдарды орындайды да аралық немесе соңғы нәтижені еске сақтау құрылғысына жібереді.

§ Ең алғашқы арифметикалық-логикалық құрылғыны ойлап тапқан – Джон фон Нейман.

13-слайд Регистрлер (Реттеуші тетік)

§ Процессор регистрі – негізгі немесе аралық мәліметтерді, не олардың бөліктерін сақтауға арналған және машиналық командаларды орындау кезінде пайдаланылатын, мөлшері бір немесе екі машиналық сөз болатын процессор ішіндегі жады ұяшығы.

14-слайд Компьютердің жадысы. Жедел жады

§ Жедел жады – бұл өзгеретін ақпаратты сақтауға арналған құрылғы.

§ Бұл компьютердің жұмыс жадысының көлемін, яғни бір мезгілде орындалатын программалардың саны мен өлшемін анықтайды.

§ Жады энергияға тәуелді жұмыс істейді. Компьютер өшірілгеннен кейін ондағы ақпарат жойылады.

15-слайд Компьютердің жадысы. Қатқыл дискілер

§ Қатқыл дискілер – бұл ЭЕМ-ныда (электрондық есептеуіш машина) ақпараттарды, программаны және мәліметтерді ұзақ уақыт сақтауға арналған құрылғы.

§ Бұл дискілер жиі винчестер деп аталады.

§ ДК-де қатқыл дискілер жүйелік блокта орналасады.

§ Винчестер бір немесе бірнеше маталл дискілерден тұрады.

§ Қатқыл дискіде қозғалтғыш оқу/жазу бас тетігі мен электрониканы басқару құралы бар.

§ Қатқыл дискінің негізгі параметрлеріне сыйымдылық, беріктілік, өнімділік жатады.

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Компьютер ұғымы және оның атқаратын қызметтері

Компьютер түрлері

Компьютер элементтері және олардың атқаратын мақсаттары

Қорытынды:________________________________________________________________________________________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Компьютердің атқаратын қызметтерін жазып шығыңыз.

2. Компьютерді қосу алгоритмі қандай?

3. Компьютер процессорының қандай түрлерін білесіз?

4. Екі санды қосу амалын компьютердің қай құрылғысы орындайды?

5. Тасымал компьютерлерінің кемшіліктерін жазыңыз.

6. Егер сіздің мақсатыңыз кітап оқу, музыка тыңдау және видео көру болса компьютердің қай түрін қолданғаныңыз дұрыс?

7. Ену-шығу құрылғыларына 3 мысалдан келтіріңіз.

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Жедел жады мен қатқыл дискілердің айырмашылығын мысал келтіре отырып түсіндіріңіз.

2. Процессор құрамына кіретін құрылғылардың өзара байланысын жазыңыз.

ІІІ деңгей тапсырмалары

1. Үй қолданысына, яғни документтер жасауға, видео көруге, ойын ойнауға арналған компьютер сатып алатын болсаңыз қандай құрылғыларға назар аудару керек және неліктен?

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

Келешекте даму процессінің нәтижесінде компьютердің элементтері қалай өзгеруі мүмкін? Қандай жаңа құрылғыларды орнатар едіңіз және қай құрылғыларды алып тастар едіңіз?

1-топқа: Жоғарыда берілген сұрақ.

2-топқа: Жоғарыда берілген сұрақ.

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

_________________________________________________________________

№9 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

	Тақырыбы:
			Бақылау жұмысы. 1 тоқсан.
	Күтілетін нәтиже:
			Жаңа білім	1-тоқсан бойынша өткен материалдарды еске түсіреді
			Жаңа түсінік	Санау жүйелері және екілік арифметиканы түсінеді.
			Қолданым әрекеті	Логикалық өрнекті ақиқат кестесінің көмегімен жасап шығарады.
			Талдау әрекеті	Логикалық өрнектерді логика заңдарына сүйене отырып талдайды.
			Шығармашылық әрекет	Бақылау жұмысына байланысты шығармашылық әрекет орындалмайды.
			Бағамдау әрекеті	Бақылау жұмысын жазу арқылы 1 тоқсанда өтілген тақырыптардың маңыздылығын сипаттайды.
	Сабақ құрылымы:
			І. Ақпарат алмасу (5 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту (0 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (40 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (0 мин.). V. Бағамдау-бағалау (0 мин.).
Сабақ типі:
		• Оқушылардың білімін бақылау, бағалау
Оқыту әдісі:
		• Қайталау
Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
		• Оқушыларға есептерді бірнеше нұсқа ретінде ұсыну • Нұсқаларды дайындау үшін деңгейлік тапсырмалар ретін ауыстыру
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
		• Логикалық операция, Цифрлар алфавиті, Дербес компьютер, тасымал компьютер, Қалта компьютер, Конъюнция, Дизъюнкция, Инверсия, арифметикалық-логикалық құрылғы, регистр, жедел жады, қатқыл дискілер, монитор, пернетақта, тышқан
Оқушыда дағды қалыптастыру:
		• Бақылау жұмысына дайындық мақсатында барлық слайд материалдарын, денгейлік тапсырмалар мен үй жұмысы тапсырмаларын қайталау.
Ақпарат көздері:
		• Е. В. Шевчук, Н. С. Кольева. Информатика 8, Алматы: Мектеп, 2012. • Основы информатики: Учеб. Пособие / В. А. Коднянко. Красноярск: ИПЦ КГТУ, 2004. 324 с.
Оқушы жетістігін бағалау:
		• Оқушының бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады.
Үй тапсырмасы:
		• Бақылау жұмысында жауап бере алмаған немесе жауабына сенімді емес сұрақтарды қарау, қатемен жұмысқа дайындалу.

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1 Санау жүйелері

2 Логика заңдары

3 Компьютердің түрлері

Слайдтар:

1-слайд Санау жүйелері

САНАУ ЖҮЙЕСІ

2-слайд Позициялық санау жүйелері

• Позициялық жүйенің нақты анықталған цифрлар алфавиті мен негізі бар

• Позициялық санау жүйелері:

Санау жүйесі	Негізі	Цифр алфавиті
Ондық	10	0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
Екілік	2	0, 1
Сегіздік	8	0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
Он алтылық	16	0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A(10), B(11), C(12), D(13), E(14), F(15)

3-слайд Сандарды ондық жүйеден екілік, сегіздік, және он алтылық жүйелерге көшіру

Ондық бөлшекті көшіру алгоритмі:

• Алынған бүтін бөліктерді тік бағанаға жазамыз.

4-слайд Санды кез-келген жүйеден басқа бір жүйеге көшіру

Санды p жүйесінен q жүйесіне көшіру алгоритмі:

Санды p жүйесінен 10 жүйеге көшіреміз

• P жүйесіндегі санның жаймаланған түрін жазып, есептеулер жүргіземіз

Санды 10 жүйеден q жүйесіне көшіреміз

• Ондық санды санау жүйесінің негізіне бөлеміз

• Алынған қалдықты кері тізбекпен жазамыз

5-слайд Екілік санау жүйесіндегі амалдар кестесі

Қосу:

0 + 0 = 0

0 + 1 = 1

1 + 0 = 0

1 + 1 = 10 (Екі бірлікті қосу нәтижесінде жоғары разрядқа көшіру орындалады)

Азайту:

0 - 0 = 0

1 - 0 = 1

1 - 1 = 0

10 - 1 = 1 (Нольден бірді алу мүмкін емес, сондықтан жоғарғы разрядтан бірлікті қарызға алу керек)

Көбейту:

0 * 0 = 0

0 * 1 = 0

1 * 0 = 0

1 * 1 = 1

Бөлу:

Екілік жүйеде бөлу амалы ондық жүйедегідей орындалады

6-слайд Негізгі логикалық операциялар

8-слайд Логика заңдары

Тепе теңдік заңы: Әрбір айтылған пікір өз-өзіне тең.

A = A

Қарама-қайшылық заңы: бір уақытта және бір қатынаста алынған нәрсе туралы екі қарама-қарсы ой сол мезетте бірдей ақиқат бола алмайды.

A /\ ~A = 0

A \/ ~A = 1

Терістеуді терістеу заңы: егер бір пікірді екі рет терістесік, сол пікірдің өзін қайта аламыз.

~(~A) = A

9-слайд Логикалық элементтер

§ Логикалық элементтер – логика алгебрасы ережелеріне сәйкес кіріс сигналдарымен қарапайым логикалық операцияларды (функцияларды) жүзеге асыратын электрондық құрылғылар.

§ Логикалық элементтердің электрлік сигнал беретін бір немесе бірнеше кірісі және шығысы бар.

§ 0 – электр сигнал жоқ

§ 1 – электр сигнал бар

§ Компьютердегі кез-келген электрлік сұлбаны «инвентор», «конъюнктор», және «дизъюнктор» атты негізгі үш логикалық элементтің көмегімен жүзеге асыруға болады.

10-слайд Компьютердің түрлері

Компьютер бірнеше түрге бөлінеді және әр компьютерге сәйкес арнайы программалық-ақпараттық құрылым болады.

11-слайд Компьютердің элементтері

Кез-келген дербес компьютер келесі құрылғылардан тұрады:

Негізгі элементтер	Қосымша элементтер
Жүйелік блок Монитор Пернетақта Тышқан	Принтер Сканнер Модем Ақпарат тасымалдаушылар

Жүйелік блок келесі элементтерден тұрады:

а) Процессор

ә) Басқару құрылғысы

б) Арифметикалық-логикалық құрылғы

в) Регистрлер (реттеуші тетік)

г) Компьютердің жадысы.

д) Қатқыл дискілер

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Санау жүйелері	Логика заңдары	Компьютердің түрлері

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Компьютерді қосу алгоритмі қандай?

2. Компьютер процессорының қандай түрлерін білесіз?

3. Тасымал компьютерлерінің кемшіліктерін жазыңыз.

4. 0, 1, 2, 3 сандарынан тұратын санау жүйесінің негізі нешеге тең?

5. Позициялық санау жүйелерінің позициялық емес санау жүйелерінен қалай ерекшеленеді?

6. Ондық жүйедегі 123 саны қай жүйеде 173-ке тең?

7. 12,5₈ + AB₁₆ + 101₂ өргенін жаймаланған түрде жазып, нәтижені ондық түрде көрсетіңіз.

8. Екілік жүйедегі 111,001 санын ондық жүйеге көшіріңіз.

9. AB және FF сандарының қосындысы ондық жүйеде нешеге тең?

10. Сегіздік 57 санының екілік жүйедегі баламасы қанша цифрдан тұрады?

11. «Бес жердегі жетім алты жердегі алтыдан кіші» пікірін формалды түрде жазыңыз.

12. Неліктен екілік жүйеден сегіздік жүйеге көшіргенде санды 3-тен, ал екілік жүйеден он алтылық жүйеге көшіргенде санды 4-тен топтау керек?

13. Бірінші пікір: Сыныпта бес топ бар. Екінші пікір: Әрбір топта үш оқушы бар. Ой қорытындысын шығарыңыз.

14. Конъюнктор логикалық элементіне 2 сигнал келіп түседі. Әр сигналдың ақиқат, не жалған болу ықтималдығы бірдей болса, шығыс сигналының ақиқат болуының ықтималдығы қанша пайыз?

15. Логикалық айнымалылардың қосындысын табыңыз.

A = {Жер – Күн жүйесіндегі планета}

B = {Мәскеу – Америка астанасы}

C = {Сары қара сөзінің антонимі}

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Берілген логикалық формуланың мәні неге тең, егер A = 1, B = 0, C = 0

~ (A & B \/ C)

2. Пікірлердің мәндерінің ақиқат жалғандығын анықтаңыз:

a. Саят Мөлдірдің ұлы және Саят Мөлдірден үлкен.

b. Он үшке қалдықсыз бөлінеді немесе он беске қалдықсыз бөлінеді.

c. Теңге АҚШ елінің валютасы емес.

3. Мына римдік сан ондық санау жүйесінде қандай санға тең?

MLXIX = ?

4. Процессор құрамына кіретін құрылғылардың өзара байланысын жазыңыз.

5. 219,78 санын компьютердегі калькулятордың көмегін қолдана отырып, екілік, сегіздік және он алтылық санау жүйесіне ауыстырып, саның әр жүйедегі жаймаланған түрін жазыңыз.

6. 0,0625 бөлшек санын екілік, сегіздік және он алтылық жүйелерге көшіріңіз.

7. Өрнектің мәнін табыңыз:

101*(11-10)-10+10111/11 = ?

8. F пікірінің ақиқат кестесінің бір бөлігі берілген:

X1	X2	X3	X4	X5	X6	X7	X8	F
1	0	1	0	1	1	1	0	1
0	1	0	1	1	0	0	1	1
1	0	1	0	1	0	1	0	0

F символы төмендегі берілген пікірлердің қайсысына сәйкес келеді?

a. (х1 —> х2) ∧ ¬хЗ ∧ х4 ∧ ¬х5 ∧ хб ∧ ¬х7 ∧ х8

b. (х1 —> х2) ∨ ¬хЗ ∨ х4 ∨ ¬х5 ∨ хб ∨ ¬х7 ∨ х8

c. ¬(х1 —> х2) ∨ хЗ ∨ ¬х4 ∨ х5 ∨ ¬хб ∨ х7 ∨ ¬х8

d. ¬(х1 —> х2) ∧ хЗ ∧ ¬х4 ∧ х5 ∧ ¬хб ∧ х7 ∧ ¬х8

9. Берілген интегралдық сұлбаның формуласын жазыңыз.

10. Жедел жады мен қатқыл дискілердің айырмашылығын мысал келтіре отырып түсіндіріңіз.

ІІІ деңгей тапсырмалары

1. 9-дық жүйедегі 256 санының қай жүйелердеге баламалары төрт цифрдан тұрады?

2. Төменде берілген амалдардың мәндерін кему ретімен жазып шығыңыз:

11101₂+10101₂*11₂, 1212₈/5₈, (AB₁₆+12₁₆)*10₁₆

3. P, Q, R айнымалылары келесі пікірлерді белгілесін.

P: Менің компьютерім жұмыс істеп тұр.

Q: Менің үй-жұмысым компьютердің ішінде.

R: Мен ертең сабақта жақсы баға аламын.

Берілген логикалық формуланы күрделі пікір түрінде жазып, оның ақиқат-жалғандығын анықтаңыз:R = [(~P /\ ~Q /\ R) \/ ~( P /\ Q /\ R)]

4. Логикалық өрнектерді ақиқат кестесінің көмегімен дәлелдеңіз.

· X \/ (Y /\ Z) ó (X \/ Y) /\ ( X \/ Z)

· ~(X /\ Y) ó ~X \/ ~Y

· (A \/ B) /\ (~A \/ B) ó B

5. Берілген ақиқат кестесінің интегралдық сұлбасын құрыңыз.

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

_________________________________________________________________

№ 10 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:
	• Компьютердің қосымша құрылғылары, қосымша құрылғыларды орнату, драйверлер
Мақсат:
	Жаңа білім		• Қосымша құрылғылардың анықтамасын біледі. • Енгізу құрылғылардың анықтамасын біледі. • Шығару құрылғылардың анықтамасын біледі. • Құрылғыларды орнатуды біледі
	Жаңа түсінік		• Енгізу және шығару құрылғыларының айырмаcын біледі
	Қолданым әрекеті		• Анықтамаларды пайдалана отырып, компьютерге қосымша құрылғылард өз бетімен орната алады.
	Талдау әрекеті		• Құрылғылардың орнату тәсілдерін талдайды
	Шығармашылық әрекет		• Жаңа құрылғылардын түрлерімен танысып, талдайды.
	Бағамдау әрекеті		• Компьютерлік құрылғылар жайлы білімін түйіндейді.
Сабақ құрылымы:
		І. Ақпарат алмасу (15 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту (4 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (12 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (10 мин.). V. Бағамдау-бағалау (4 мин.).
Сабақ типі:
		• Сабақта жаңа білімді игеру
Оқыту әдісі:
		• Түсіндірмелі-иллюстративтік, топтық
Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
		• Оқушыларды жаңа түсініктермен таныстыру • Жаңа тақырыпты бекіту мақсатында нақты мысалдар көрсету • Оқушыларға мысалда берілген тапсырмаларды өз бетімен орындап көруге мүмкіндік беру. Өз бетімен орындауда нәтижелер оң болмаған жағдайда, нұсқаулар беру. • Сабақ барысында оқушыларға қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндік беру
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
		• Енгізу құрылғылары, шығару құрылғылары, драйверлер, порт.
Оқушыда дағды қалыптастыру:
		• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру • Қажет болған жағдайда мұғалімнен көмек сұрау • Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау
Ақпарат көздері: Драйвер, Википедия Ашық Энциклопедиясы. Компьютердің сыртқы құрылғылары. Bilimdiler.kz, 2013 жыл.
Оқушы жетістігін бағалау:
		• Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады. Қосымша бағаны алу үшін топтық тапсырманы орындау қажет.

Үй тапсырмасы:

• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы

ü Негізгі түсініктер мен анықтамаларды жаттау.

ü Интернет желісін пайдалана отырып, компьютердің қосымша құрылғылары тақырыбына қысқаша зерттеу жүргізіу.

• Бонус-балл тапсырмасы: Өзінің жеке компьютеріндегі порттарды анықтау.

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Компьютердің қосымша құрылғылары

2. Қосымша құрылғыларды орнату

3. Драйверлер

Слайдтар:

1-слайд Компьютердің қосымша құрылғыларына компьютерге сырттан

қосылатын құрылғылар жатады

2-слайд

• Компьютер жұмыс істеп жатқан кезде компьютерге ақпаратты немесе сигналдарды енгізу мақсатында қолданылатын құрылғылар енгізу құрылғылары деп аталады

• Машиналық цифрлы кодты адам қабылдай алатын және оны өндей алатын формасына айналдыратын құрылғыларды шығару құрылғылары деп атаймыз

Енгізу-шығару құрылғылары құрылғылар мен компьютердың арасындағы аппараттық интерфейсты құрайды

WEB -камера

3-слайд Енгізу құрылғылары

Тышқан

Пернетақта

Джойстик

Трекбол

Микрофон

Сканер

Геймпад

WEB -камера

4-слайд Шығару құрылғылары

Проектор

Динамик

Құлаққап

Проектор

Монитор

Принтер

5-слайд Қосымша құрылғыларды орнату

Әр құрылғының орнататын арнайы порты болады.

Компьютердың артқы бөлігінде әдетте жоғарыдағы суретте көрсетілген порттар болады.

6-слайд Қолданылатын негізгі порттар

PS/2 –порты. Бұл портқа пернетақтаны немесе тышқанды орнатуға

болады. Ескі нұсқадағы компьютерлерде бұл порт екіге бөлінеді.

Бірі тек пернетақта, екіншісі тек тышқан орнатуға арналған (боялған түсіне назар аударыңыз)

USB 2.0 –порты. Қолданыста ең жиі қолданылатын порт. Бұл портқа

тышқан, USB-флеш жинақтағыш, Web-камера, геймпад, HDD – диск,

принтер, сканер және тағы басқа құрылғыларды орнатуға болады.

USB 3.0 –порты. Бұл порт USB 2.0 портының жетілдірілген түрі.

LAN –порты. Негізінен UTP кабельдері арқылы компьютермен модемды

жалғауға арналған. Интернетке қол жеткізудың негізгі порты.

7-слайд

DVI, HDMI – порттары арқылы компьютермен мониторды

немесе проекторды жалғауға болады. Ескі нұсқаулы

компьютерлерде VGA атаулы порт арқылы жалғанады

3,5 мм TRS – порттары. Әр порттың түсіне байланысты өзінің

қызметі бар.

Жасыл түсті портқа құлаққап, динамик, портативті

дыбыс-ұлғайтқыштарды қосуға болады.

Қызғылт түсті портқа микрофонды орнатады.

Көгілдір түсті портқа дыбысты күшейтетін қосымша

құрылғыларды қосады.

8-слайд Драйверлер

Драйвер — компьютердің сыртқы құрылғылармен өзара әрекеттесуін басқаратын бағдарлама.

• Драйверлер компьютерді басқаратын операциялық жүйелердің cыртқы құрылғылармен байланысын орнатуы арқылы олардың мәлімет алмасу процесін қадағалап, дұрыс жұмыс атқаруын жүзеге асырады

• Әрбір сыртқы құрылғының өз драйвері болады

• Соңғы нұсқаудағы операциялық жүйелерде қажетті құрылғылардың драйверлері операциялық жүйеде орнатылған болады

• Қажетті драйверлерді құрылғыны шығарған компанияның ресми сайтынан табуға болады

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Енгізу құрылғылары

Шығару құрылғылары

Порттар

Қорытынды:______________________________________________________________________________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Қосымша құрылғылар дегеніміз не?

2. Құрылғылар кандай түрлерге бөлінеді?

3. Енгізу құрылғыларын ата.

4. Шығару құрылғыларын ата.

5. Қолданыста ең жиі қолданылатын порт қандай?

6. Драйвер дегенге толық анықтама жаз.

7. Интернетке қол жеткізудың негізгі порты не деп аталады?

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Төмендегілердің қайсысы шығару құрылғыларына арналған порт?

a. DVI

b. Қызғылт түсті 3,5 мм TRS

c. PS/2

d. Ethernet

2. Төмендегілердің қайсысы шығару және енгізу құрылғыларына арналған

PS/2

a. HDMI

b. USB

c. VGA

3. USB 2.0 және USB 3.0 порттарының негізгі айырмашылықтарын ата.

ІІІ деңгей тапсырмалары

1. Минимум қажетті порттары бар компьютердың артынын схемасын сыз

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

Сынып 3 топқа бөлінуі керек.

1-топ тапсырмасы: Енгізу құрылғылар мен соларға сәйкес порттардың

схемасын сыз.

2-топ тапсырмасы: Шығару құрылғылар мен соларға сәйкес порттардың схемасын сыз.

3-топ тапсырмасы:

Драйверлерды қажет етуды талап ететін құрылғыларды жаз.

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

_________________________________________________________________

№11 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:
		• Тармақталу операторлары
Күтілетін нәтиже:
		Жаңа білім		•Тармақталу операторларының қолданылу жағдайларын анықтайды.
		Жаңа түсінік		•Тармақталу операторларының түрлерін айырып таниды.
		Қолданым әрекеті		•Таңдау операторының жазылу форматын көрсетеді. •Таңдау операторын есеп шығаруда пайдаланады.
		Талдау әрекеті		•Бірнеше шарты бар есепті бөлшектеп қарастырады.
		Шығармашылық әрекет		•Таңдау операторын қолданудың тиімділігін түсіндіреді.
		Бағамдау әрекеті		•Таңдау операторы жайлы білімін түйіндейді.
Сабақ құрылымы:
		І. Ақпарат алмасу (13 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту (2 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (20 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (7 мин.). V. Бағамдау-бағалау (3 мин.).
Сабақ типі:
		• Сабақта жаңа білімді игеру
Оқыту әдісі:
		• Түсіндірмелі-иллюстративтік, топтық
Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
		• Оқушыларды жаңа түсініктермен таныстыру • Жаңа тақырыпты бекіту мақсатында нақты мысалдар көрсету • Оқушыларға мысалда берілген тапсырмаларды өз бетімен орындап көруге мүмкіндік беру. Өз бетімен орындауда нәтижелер оң болмаған жағдайда, нұсқаулар беру. • Сабақ барысында оқушыларға қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндік беру
	Негізгі ұғымдар мен терминдер:
			Тармақталу операторлары, таңдау операторы, шартты оператор, шартсыз көшу операторы
	Оқушыда дағды қалыптастыру:
			• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру • Қажет болған жағдайда мұғалімнен көмек сұрау • Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау
	Ақпарат көздері:
			1. Бөрібаев, Б., Нақысбеков, Б., Мадиярова, Г. 2005. Информатика және есептеуіш техника негіздері. Алматы: Мектеп. 2. Оператор выбора case. Ақпарат көзі: http://bestlogistics.ru/825/17.htm 3. Алгоритмы ветвления. Оператор выбора. Ақпарат көзі: http://www.myshared.ru/slide/88106/ 4. Задачи по теме “Оператор выбора”. Ақпарат көзі: http://kufas.ru/
	Оқушы жетістігін бағалау:
			• Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады. Қосымша бағаны (бонус) алу үшін топтық тапсырманы орындау қажет.
	Үй тапсырмасы:
			• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы ü Анықтамаларды жаттау. ü Жыл мезгілігің нөміріне сәйкес (1 – қыс, 2 – көктем, 3 – жаз, 4 - күз) сол мезгілдегі айларды шығаратын программа құру. CASE операторын қолдану.

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Тармақталу алгоритімі

2. Тармақталу операторлары

3. Таңдау операторы

Слайдтар:

1-слайд Тармақталу алгоритімі. Өткенді еске түсіру.

• Белгілі бір шарттың орындалу немесе орындалмауына байланысты командалар тізбегінің бірнеше тармақтарға бөлінетін тобы тармақталу алгоритімі деп аталады.

2-слайд Тармақталу алгоритімін орындау үшін қолданылатын операторлар

Таңдау операторы

3-слайд Шартсыз көшу операторы

• Көшу немесе шартсыз көшу операторы операторлардың сызықты орындалуын бұзып, келесі атқарылуды, яғни белгісі бар операторға көшуді орындайды.

• Бұл оператор GOTO (көшу) түйінді сөзінен басталады да, одан кейін LABEL бөлімінде сипатталған белгі атауы жазылады.

4-слайд Шартсыз көшу операторы

Мысалы, белгі бөлігіндегі сипатталу:

LABEL 20, SUM;

болса, онда GOTO операторында тек осы белгілер ғана пайдаланылады, яғни

GOTO 20;

немесе

GOTO SUM;

5-слайд Шартты оператор

• Тарамақталу процестері бар алгоритмдерді ұйымдастыру үшін шартты операторлар пайдаланылады. If шартты операторы шартқа байланысты программадағы іс-әрекеттердің орындалу ретін өзгертеді.

онда

6-слайд Шартты оператор

7-слайд Таңдау операторы

• Жоғарыда біз белгілі бір шарттың орындалу немесе орындалмауына байланысты алгоритмнің 1- операторы немесе 2-операторы орындалатынын қарастырдық.

• Алайда, көбінесе мүмкін болатын жағдайлар екеу емес, одан да көп бола береді, яғни процесс көп тармақты болады.

8-слайд Таңдау операторы

• Берiлген мысалдан 0-9 дейінгі цифр түрінде көрсетілген сандардың сөз түрінде жазылуы if операторы арқылы көрсетілген.

• Алайда, бұлай жазу ыңғайлы емес болып табылады. Осы арада case таңдау операторы керек.

9-слайд Таңдау операторы

Case <селектор-оператор> of

<1-тұрақтылар тізімі>: < 1-оператор >;

<2-тұрақтылар тізімі>: < 2-оператор >;

…

<N-тұрақтылар тізімі>: < N-оператор >;

Else <оператор>

End;

10-слайд

Есеп

Апта күндерінің сан реті бойынша (1,2,…,7) апта күнінің атын шығаратын блок-схема және программа құр. Басқа сандар енгізілген жағдайда «Аптада 7 күн ғана бар!» хабарын шығар.

11-слайд

Program esep_sheshui;

Var n : integer;

Begin

writeln(‘Апта күніне сәйкес сан енгізіңіз: ’);

readln(n);

Сase n of

1: writeln(‘Дүйсенбі);

2: writeln(‘Сейсенбі);

3: writeln(‘Сәрсенбі’);

4: writeln(‘Бейсенбі’);

5: writeln(‘Жұма’);

6: writeln(‘Сенбі’);

7: writeln(‘Жексенбі’);

Else writeln(‘Аптада 7 күн ғана бар!’)

End;

End.

12-слайд Сандар интервалы

Case x of балама (альтернатива)

1,2,3,4: < 1-оператор >; 1..4: < 1- оператор >;

13-слайд Айдың реттік нөміріне сәйкес жыл мезгілін анықтау

program zhyl_mezgili;

var

month: integer; {айға сәйкес сан}

begin

write (’Айға сәйкес санды енгізіңіз:’);

readln (month);

writeln (‘Жыл мезгілі:’);

case month of

1, 2, 12: writeln (’қыс’);

3..5: writeln (’көктем’);

6..8: writeln (’жаз’);

9..11: writeln (’күз’);

else writeln (’Енгізілетін сан 1 мен 12-нің арасында болуы керек.’);

end;

end.

14-слайд

Program amaldar;

Var

operation:Char;

x,y,z:real;

begin

Writeln('Введите первое число');

readln(x);

Writeln('Введите число');

readln(y);

Writeln(‘арифметикалық амалды енгізіңіз +, -, * или /');

readln(operation);

Case operation of

'+': z:=x+y;

'-': z:=x-y;

'*': z:=x*y;

'/': z:=x/y;

Else

Writeln(‘Сіз енгізген амал қабылданбайды');

End;

writeln('Z=', Z:5:2);

end.

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Тармақталу алгоритімі	Тармақталу операторлары	Таңдау операторы

Қорытынды:___________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Тармақталу операторлары қандай жағдайда қолданылады?

2. Паскаль тілінде тармақталу келесі операторларды қолдану арқылы жүзеге асады:

а) readln, writeln

ә) if, case

б) меншіктеу, go to

3. Шартсыз көшу операторы қалай аталады?

4. Шартты көшу операторы қалай аталады?

5. Шартты көшу операторының қандай түрлері бар?

6. Тармақталу операторлары дегеніміз не?

7. Қандай жағдайда процесс көп тармақты болып есептеледі?

ІІ деңгей тапсырмалары

1. CASE операторының форматын жаз.

2. CASE операторын қолдана отырып, пернетақтадан енгізілген уақыттың (бүтін санды енгіз) тәуліктің қай мезгіліне сәйкес келетінін анықтайтын программа құр.

3. Таңдау операторының форматын жаз.

ІІІ деңгей тапсырмалары

1. Оқу кабинетінің нөмірін сұрап, кабинеттің қай қабатта орналасқанын анықтайтын программа құр.

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

Сынып 3 топқа бөлінуі керек. Әр топ өз тапсырмасын орындайды.

1-топ тапсырмасы: Апта күнінің нөміріне сәйкес (1 мен 7 арасындағы бүтін сандар) өздеріңнің сыныптарыңда сол күні болатын сабақ санын шығаратын программа құр. Осы есепті шешуде неліктен таңдау операторын қолдану ыңғайлы екенін түсіндіріңдер.

2-топ тапсырмасы: Мектептегі бағалардың сөз түріндегі баламасын шығаратын программа құр. (1 – “нашар”, 2 –“қанағаттандырылмаған”, 3 –“қанағаттанарлық”, 4 –“жақсы”, 5–“өте жақсы”). Осы есепті шешуде неліктен таңдау операторын қолдану ыңғайлы екенін түсіндіріңдер.

3-топ тапсырмасы: Адамның бойын сұрап, сәйкес хабарлама шығаратын программа құр (кішкентай, орта бойлы, ұзын бойлы, өте ұзын бойлы). Осы есепті шешуде неліктен таңдау операторын қолдану ыңғайлы екенін түсіндіріңдер.

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

№12 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:
	• Тармақталу операторлары
Күтілетін нәтиже:
	Жаңа білім	•Шартты оператордың түрлерін анықтайды. •Логикалық қатынастарды біледі.
	Жаңа түсінік	•Логикалық амалдарды айырып таниды. •Құрама операторды түсінеді.
	Қолданым әрекеті	•Есеп шешуде шартты операторды пайдаланады.
	Талдау әрекеті	•Шартты оператордың күрделірек есептерді шешуде қолданылуын талдайды.
	Шығармашылық әрекет	•Шартты операторға қатысты есептерді қайта қарайды.
	Бағамдау әрекеті	•Шартты оператор туралы білімін түйіндейді.
Сабақ құрылымы:
	І. Ақпарат алмасу (12 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту (3 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (14 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (13 мин.). V. Бағамдау-бағалау (3 мин.).
Сабақ типі:
	• Сабақта жаңа білімді игеру
Оқыту әдісі:
	• Түсіндірмелі-иллюстративтік, топтық
Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
	• Оқушыларды жаңа түсініктермен таныстыру • Жаңа тақырыпты бекіту мақсатында нақты мысалдар көрсету • Оқушыларға мысалда берілген тапсырмаларды өз бетімен орындап көруге мүмкіндік беру. Өз бетімен орындауда нәтижелер оң болмаған жағдайда, нұсқаулар беру. • Сабақ барысында оқушыларға қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндік беру
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
	• Шартты оператор, шартты оператордың қысқартылған түрі, шарт, логикалық қатынастар, логикалық амалдар, құрама оператор
Оқушыда дағды қалыптастыру:
	• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру • Қажет болған жағдайда мұғалімнен көмек сұрау • Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау
Ақпарат көздері:
	1. Бөрібаев, Б., Нақысбеков, Б., Мадиярова, Г. 2005. Информатика және есептеуіш техника негіздері. Алматы: Мектеп. 2. С.П. Минеев. Разветвляющиеся алгоритмы. Ақпарат көзі: http://kafedra.ucoz.kz/load/0-0-0-9-2 3. Програмирование разветвляющихся алгоритмов. Ақпарат көзі: http://metodist.lbz.ru/authors/informatika/3/files/ppt9kl/4.5.ppt
Оқушы жетістігін бағалау:
	• Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады. Қосымша бағаны (бонус) алу үшін топтық тапсырманы орындау қажет.
Үй тапсырмасы:
	• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы Үш орынды сан берілген. Осы сан цифрларының арасында бірдей цифрлардың бар-жоғын анықтайтын программа құр.

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Шартты оператор түрлері

2. Логикалық қатынастар мен операциялар

3. Құрама оператор

Слайдтар:

1-слайд Шартты оператордың жалпы түрі

Толық түрі: Қысқартылған түрі:

else-тің алдында «;» белгісі қойылмайды.

2-слайд Шарт – логикалық өрнек

Шарт –Boolean типінің True (Ақиқат) немесе False (Жалған) мәндерін қабылдай алатын логикалық өрнек.

3-слайд Логикалық қатынастар

Логикалық қатынас – екі өрнек немесе айнымалыны салыстыру. Нәтиже Boolean типінде True (Ақиқат) немесе False (Жалған) бола алады. Екі өрнек немесе айнымалыларды салыстыу үшін салыстыру операторлары қолданылады.

4-слайд Логикалық операциялар

Логикалық операциялар– логикалық қатынастарға қолданылатын операциялар.

Логические операциялар логикалық операторлар арқылы жүзеге асады:

Емес – логикалық теріске шығару

Және - логикалық көбейту

Немесе – логикалық қосу

5-слайд Шартты оператордың толық түрі

program n_9;

var x, a, b: real;

begin

writeln(‘Нүктенің кесіндіде жату-жатпуын анықтау');

иә

жоқ

write ('а, b-ны енгізіңіз >>');

readln (a, b);

write ('x-ті енгізіңіз >>');

readln (x);

if (x>=a) and (x<=b) then

writeln (‘Нүкте кесіндіде жатады')

else writeln (‘Нүкте кесіндіде жатпайды')

end.

6-слайд Шартты оператордың қысқартылған түрі

program n_10;

var min, a, b, c: integer;

begin

writeln (‘Үш санның үлкенін анықтау');

write ('а, b, с-ны енгізіңіз >>');

readln (a, b, c);

max:=a;

if (b>max) then max:=b;

if (c>max) then max:=c;

writeln (‘max = ', max)

end.

7-слайд Құрама оператор

Шартты операторды қолданғанда then және else сөздерінен кейін тек қана бір оператор қолдануға болады.

Егер then және else сөздерінен кейін бірнеше оператор орындау керек болса, құрама оператор қолданылады:

begin <операторлар тізбегі> end

8-слайд

Квадраттық теңдеуді шешу блок-схемасы

9-слайд

program n_11;

var a, b, c: real;

var d: real;

var x, x1, x2: real;

begin

writeln (‘Квадрат теңдеуді шешу');

write (‘ a, b, c коэффииенттерін енгізіңіз >>');

readln (a, b, c);

d:=b*b-4*a*c;

if d<0 then writeln (‘Түбірлері жоқ');

if d=0 then

begin

x:=-b/2/a;

writeln (‘Теңдеу түбірі x=', x:9:3)

end;

if d>0 then

begin

x1:=(-b+sqrt(d))/2/a;

x2:=(-b-sqrt(d))/2/a;

writeln (‘Теңдеу түбірлері:');

writeln ('x1=', x1:9:3);

writeln ('x2=', x2:9:3)

end;

end.

10-слайд Шартты оператор ішіндегі шартты оператор

Келесідей құрылым болуы мүмкін:

if < 1-шарт > then

if <2-шарт> then <1-оператор>

else <2-оператор>

else <3-оператор>

else әрқашан ең жақын тұрған if-ке тиісті болады.

11-слайд Сызықтық теңдеуді шешу

program tendeu;

var a, b, x: real;

begin

writeln (‘Сызықтық теңдеуді шешу');

write (‘ a , b коэффициенттерін енгізіңіз >');

readln (a, b);

if a<>0 then

begin

x:=-b/a;

writeln (‘Теңдеу түбірі x=', x:9:3)

end

else if b<>0 then writeln (‘Түбірі жоқ')

else writeln ('x – кез-келген сан');

end.

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Шартты оператор түрлері

Логикалық қатынастар мен операциялар

Құрама оператор

Қорытынды:_________________________________________________________________________________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Шартты оператордың қандай түрлері бар? Олардың бір-бірінен айырмашылығы неде?

2. Логикалық операциялар дегеніміз не?

3. Қандай логикалық қатынастарды білесің?

4. Қандай логикалық операцияларды білесің?

5. Паскаль тілінде шартты оператордың толық және қысқартылған түрі қалай жазылады?

6. Құрама операторды қолдана отырып, келесі программа үзіндісін қысқартылған түрге келтір:

if a>b then c:=1;

if a>b then d:=2;

if a<=b then c:=3;

if a<=b then d:=4

7. Шартты оператордың ішіне тағы шартты оператор қандай кезде қойылады?

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Пернетақтадан бүтін сан енгізу. Енгізілген сан оң болса, оған 1-ді қосу, әйтпесе одан 2-ні азайту. Пайда болған санды экранға шығару.

2. Пернетақтадан бүтін сан енгізу. Енгізілген сан оң болса, оған 1-ді қосу, әйтпесе одан 2-ні азайту. Ал егер 0 болса, санды 10-ға ауыстыр. Пайда болған санды экранға шығару.

3. Пернетақтадан бүтін сан енгізу. Енгізілген сан жұп болса, оған 1-ді қосу, тақ болса, одан 2-ні азайту. Пайда болған санды экранға шығару.

ІІІ деңгей тапсырмалары

1. Екі сан берілген. Екеуінің арасындағы үлкенін анықтайтын программа құр.

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

Сынып үш топқа бөлінуі керек. Әр топ өзіне тиісті тапсырманы орындайды.

1-топ:

Екі өлшемді координаталар жүйесінде екі нүкте берілген. Осы екі нүктенің қайсысы координаталар басына жақын жатқанын анықтайтын программа құр.

Енгізілетін мәіметтер мысалы

Шығатын мәліметтер мысалы

1-нүктенің координаталары>>1, 2

2-нүктенің координаталары >>3, 4

Бірінші нүкте жақын

2-топ:

Келесі функцияның мәнін есептейтін программа құр:

Енгізілетін мәіметтер мысалы	Шығатын мәліметтер мысалы
-5	y = - 1
0	y = 0
5	y = 1

3-топ:

Үш сан берілген. Үш санның қаншасы оң сан екенін анықтайтын программа құр.

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

_________________________________________________________________

№13 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

	Тақырыбы:
			• Тармақталу операторлары
	Күтілетін нәтиже:
			Жаңа білім	•GOTO операторының қолданылу жағдайын анықтайды. •Бос оператор ұғымын таниды.
			Жаңа түсінік	•Шартсыз көшу операторын қалай жариялау керек екенін түсінеді. •Шартсыз көшу операторының неге тиімсіз екенін түсіндіреді.
			Қолданым әрекеті	•Шартсыз көшу операторын есеп шешуде пайдаланады.
			Талдау әрекеті	•Шартсыз көшу операторының әрекетін талдайды.
			Шығармашылық әрекет	•Шартсыз көшу операторының әрекет қаайта қарайды.
			Бағамдау әрекеті	•Шартсыз көшу операторы жайлы білімін түйіндейді.
	Сабақ құрылымы:
			І. Ақпарат алмасу (15 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту ( 2 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (13 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (12 мин.). V. Бағамдау-бағалау (3 мин.).
	Сабақ типі:
			• Сабақта жаңа білімді игеру
	Оқыту әдісі:
			• Түсіндірмелі-иллюстративтік, топтық
Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
		• Оқушыларды жаңа түсініктермен таныстыру • Жаңа тақырыпты бекіту мақсатында нақты мысалдар көрсету • Оқушыларға мысалда берілген тапсырмаларды өз бетімен орындап көруге мүмкіндік беру. Өз бетімен орындауда нәтижелер оң болмаған жағдайда, нұсқаулар беру. • Сабақ барысында оқушыларға қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндік беру
	Негізгі ұғымдар мен терминдер:
			•Шартсыз көшу операторы, бос оператор, белгі
	Оқушыда дағды қалыптастыру:
			• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру • Қажет болған жағдайда мұғалімнен көмек сұрау • Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау
	Ақпарат көздері:
			1. Бөрібаев, Б., Нақысбеков, Б., Мадиярова, Г. 2005. Информатика және есептеуіш техника негіздері. Алматы: Мектеп. 2. Оператор безусловного перехода. Ақпарат көзі: 1581mgtu.ru/docs/PROGRAMMIROVANIE/VETVLEN/bezusl.ppt‎ 3. Оператор безусловного перехода GOTO. Ақпарат көзі:http://ppt4web.ru/informatika/operator-bezuslovnogo-perekhoda-goto.html 4. Turbo Pascal тілі, оқу-әдістемелік құралы. Ж.Б. Көпеев. П. 2011 ж. 5. Pascal. Операторы условного и безусловного перехода. Ақпарат көзі: http://kvodo.ru/pascal-operators-conditional-and-unconditional-jump.html
	Оқушы жетістігін бағалау:
			• Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады. Қосымша бағаны (бонус) алу үшін топтық тапсырманы орындау қажет.
	Үй тапсырмасы:
			• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы Белгі бола алмайтын “атаулардың” 10 мысалын келтір.

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Шартсыз көшу операторының жазылуы

2. Бос оператор

3. Шартсыз көшу операторының қолданылуы

Слайдтар:

1-слайд GOTO операторы

• GOTO операторы программада шартсыз көшу үшін қолданылады.

2-слайд GOTO операторының жазылуы

Оператордың жалпы жазылуы:

GOTO белгі;

Белгі 1 мен 9999 арасындағы таңбасыз сан болуы мүмкін немесе латын әріптерінен және цифрлардан құралған символдар тізбегі болуы мүмкін

3-слайд “Белгіні”сипаттау

• Белгілер белгілерді сипаттау бөлімінде жарияланады.

• Мысалы:

• LABEL 20, SUM;

• LABEL 1;

• LABEL A;

4-слайд Белгінің жазылуы

• Белгі қажетті операторлар алдында қойылып, олардан қос нүкте арқылы бөлінеді.

Label   L1, L2;
Begin
...
   goto L1;
...
   L1 : goto L2;
...
   L2 :

End.

5-слайд

Мысал.

program goto_mysal; {программа аты}
uses crt;                           {модульді қосу}
label m;                       {m белгісінің сипатталуы}
begin
write(‘Мен');               {басып шығару}
goto m;                        {белгіге өтуді талап ету}
write(‘мектепте оқымаймын');    {бұл оператор орындалмайды}
m: write(‘мектепте оқимын');        {осы бөлімге өту}
readkey;                      {программаны тоқтату үшін}
end.

6-слайд

Есеп

X-ті есептеу программасын құру:

x:=12*b/(2-a)

7-слайд

Шартты операторды қолдану арқылы

uses crt;

var a,b,x:real;

begin

read (a,b);

if (a=2)then

writeln (‘Шешімі жоқ')

else

begin

writeln (‘Шешімі бар');

x:=12*b/(2-a);

writeln (x);

end;

end.

8-слайд Шартсыз көшу операторы арқылы

uses crt;

var a,b,x:real;

begin

BELGI:

read (a,b);

if (a=2)then

begin

writeln (‘Шешімі жоқ');

writeln (‘а-ның мәнін қайта енгізіңіз');

goto BELGI;

end

else

begin

writeln (‘Шешімі бар');

x:=12*b/(2-a);

writeln (x);

end;

end.

9-слайд

Бос оператор

Бос оператор ешқандай да әрекеттің орындалмайтынын көрсетеді, ол программа блогынан шықпай-ақ, бірнеше жолды орындамай өткізіп жіберіп, блок соңына бірден көшетін кезде пайдаланылады. Мұндайда END cөзінің алдына белгі жазылап, соңына қос нүкте қойылады,мысалы:

Label Belgi;

...

Begin

...

goto Belgi; {Блок соңына көшу}
...
Belgi: {Белгісі бар бос оператор}

End.

10-слайд

Мысал.

Есеп. X нақты саны берілген. Y функциясының мәнін есептеңіз:

Шарттарды байқап қарасақ, 1< x ≤ 2 интервалында функцияның анықталмағанын көруге болады.

11-слайд Блок-схема

asd1

12-слайд

program mysal;

uses crt;

Label 1;

var x,y:real;

BEGIN

clrscr;

Write(‘х мәнін енгізіңіз: ');ReadLn(x);

If x <=-1 Then y:=sqr(cos(x))

Else IF x<=1 THEN y:=-sqr(x)+4

ELSE if x>2 then y:=1/x

else Begin

WriteLn('Функция анықталмаған');

GOTO 1;

End;

WriteLn('y=',y:7:2);

1: readln;

END.

13-слайд

• Шартсыз көшу операторын Паскаль тіліндегі басқа операторлармен алмастыруға болады.

• Құрылатын программаларда шартсыз көшу операторы сирек қолданылады.

• Goto операторын шектен тыс көп қолдану программаны түсінуді қиындатып жіберуі мүмкін.

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Шартсыз көшу операторының жазылуы

Бос оператор

Шартсыз көшу операторының қолданылуы

Қорытынды:_________________________________________________________________________________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. GOTO операторы не үшін қолданылады?

2. GOTO операторының форматын жаз.

3. Шартсыз көшу операторының белгілерін жариялау үшін сипаттау бөлімінде қандай түйінді сөз қолданылады?

4. Бос оператор деген не?

5. Бос оператор қандай жағдайда қолданылады?

6. Неліктен шартсыз көшу операторы программалауда сирек қолданылады?

7. Шартсыз көшу операторы қалай аталады?

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Шартсыз көшу операторының көмегімен y=4x/12b+10 өрнегі бойынша y-тің мәнін есептеу программасын құр.

2. x ∈ [1; 20] кесіндіде қадамы h=2-ге тең болғандағы у=5х -2 функциясының мәнiн есептеу бағдарламасын жаз.

3. Төмендегі программа қалай жұмыс істейтінін түсіндір.

program esep;

label 1;

var

b,c:integer;

begin

1:writeln ('В мен С-ны енгіз');

read(b,c);

if b>=c then goto 1

else writeln ('В С-дан кіші’);

end.

ІІІ деңгей тапсырмалары

1. Келесi қосындыны есептеу бағдарламасын жаз:

S = (2⋅ 1− 1) + (2⋅ 2 − 1) + ... + (2⋅ i − 1), мұндағы i = 10.

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

Сынып екі топқа бөлінуі керек. Әр топ өз тапсырмасын орындайды.

program goto_mysal;
uses crt;
label m;
begin
write('People are ');
goto m;
write('fool');
m: write('clever');
readkey;
end.

1-топ: Жоғарыда берілген программа үзіндісінің нәтижесі қандай болмақ?

2-топ: Жоғарыда берілген программа үзіндісінің нәтижесі өзгермейтіндей, шартсыз көшу операторын қолданбай программаны қалай өзгертуге болады?

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

_________________________________________________________________

№ 14 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:
	• Алгоритмдеу және программалау. Күрделі шарттар
Мақсат:
	Жаңа білім	• Базалық күрделі шарттарды біледі • Операторлық жақшаларды біледі • Программалық блок-схемаларды біледі
	Жаңа түсінік	• Күрделі шарттар
	Қолданым әрекеті	• Шарттармен берілген математикалық есептерді шығаруда қолданады
	Талдау әрекеті	• Алгоритмнің тиімді түрлерін аныұтауды талдайды
	Шығармашылық әрекет	• Қосымша математикалық есептерді программа түрде жаза алады
	Бағамдау әрекеті	• Күрделі шарттар жайлы білімін түйіндейді
Сабақ құрылымы:
	І. Ақпарат алмасу (15 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту (4 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (12 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (10 мин.). V. Бағамдау-бағалау (4 мин.).
Сабақ типі:
	• Сабақта жаңа білімді игеру
Оқыту әдісі:
	• Түсіндірмелі-иллюстративтік, топтық
Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
	• Оқушыларды жаңа түсініктермен таныстыру • Жаңа тақырыпты бекіту мақсатында нақты мысалдар көрсету • Оқушыларға мысалда берілген тапсырмаларды өз бетімен орындап көруге мүмкіндік беру. Өз бетімен орындауда нәтижелер оң болмаған жағдайда, нұсқаулар беру. • Сабақ барысында оқушыларға қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндік беру
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
	• Операторлық жақшалар, күрделі шарттар
Оқушыда дағды қалыптастыру:
	• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру • Қажет болған жағдайда мұғалімнен көмек сұрау • Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау
Ақпарат көздері: 1. Turbo Pascal тілі, оқу-әдістемелік құралы. Ж.Б. Көпеев. Павлодар 2011 жыл 2. Уикипедия ашық энциклопедиясы. Күрделі шарттар 3. Бөрібаев, Б., Нақысбеков, Б., Мадиярова, Г. 2005. Информатика және есептеуіш техника негіздері. Алматы: Мектеп.
Оқушы жетістігін бағалау:
	• Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады. Қосымша бағаны (бонус) алу үшін топтық тапсырманы орындау қажет.
Үй тапсырмасы:
	• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы ü Негізгі түсініктер мен анықтамаларды жаттау. ü Үштаңбалы сан берілген. Бірдей цифрға басталып, аяқталатының анықтау. (Мысалы 717)

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Програмалық блок схемалар

2. Шарттар қою

3. Операторлық жақшаларды қолдану

Слайдтар:

1-слайд

Программаларды құрған кезде біз тармақталу тапсырмаларына бірнеше шарттарды қолданып қана қоймай, тармақталу конструкциясын бірінің ішінің біріне сала аламыз.

Шартты өте жиі тексеру қажеттігі туады. Шартқа байланысты белгілі бір операторлар тізбегі орындалу керек. Паскальда операторлар тізбегі бір құрылымды операторға біріктіріледі. Оларды BEGIN және END операторлы жақшалардың ішіне орналастырады.

2-слайд

Күрделі шарт – бір-бірімен логикалық операциялардың көмегімен байланысатын бірнеше қарапайым шарттардан (қатынастардан) тұрады:

• not – ЕМЕС (терістеу, инверсия)

• and – ЖӘНЕ (логикалық көбейту, конъюнкция,
шарттардың бір мезгілде орындалуы)

• or – НЕМЕСЕ (логикалық қосу, дизъюнкция,
ең болмағанда бір шарттың орындалуы)

• xor – арифметикалық НЕМЕСЕ (екі шарттың екеуін емес, біреуін ғана орындау)

Қарапайым шарттар (қатынастар)

< <= > >= = <>

3-слайд

a немесе b коэфициенттерің 0-ге тең емес екендігін тексеру

If (a=0) or (b=0) then writeln (‘true’) else writeln (‘false’)

4-слайд

Program a1;

Var x,y:integer;

Begin

Read(x);

If x<5 then y:=1 else y:=2;

If x>5 then y:=3 else y:=4;

Writeln(‘y=‘,y)

End.

Программаның блок-схемасы

5-слайд

Program a2;

Var x,y:integer;

Begin

Read(x);

If x<5 then y:=-1

else If x>5 then y:=0

else y:=1;

Writeln(‘y=‘,y)

End.

6-слайд

X,Y координатолары берілген нүктенің қай ширекте жататынын анықтайтын алгоритмді жаз

If (X>0) and (Y>0) then writeln (‘1 ширек’)

else if (X<0) and (Y>0) then writeln (‘2 ширек’)

else if (X<0) and (Y<0) then writeln (‘3 ширек’)

else writeln (‘4 ширек’)

7-слайд

Келесі шарттарға сай, у-ты табатын программа құр

PROGRAM F1;

VAR X,Y: REAL; Y=

BEGIN

READLN(X);

IF X<2 THEN Y: = X ELSE

IF X<3 THEN Y: = 2 ELSE Y: = -X + 5;

WRITELN (‘Y=’ , Y);

READLN;

END.

8-слайд

VAR X,Y: REAL;

BEGIN

READLN(X);

IF X<=0 THEN Y: = SQR(X) ELSE

IF X>1 THEN Y: = 2*X+4 ELSE Y: = SQRT(SIN(X));

WRITELN (‘Y=’ , Y:1:1);

READLN;

END.

9-слайд

VAR X,Y: REAL;

BEGIN

READLN(X);

IF X<=3 THEN Y: =12+COS(5*X) ELSE

IF X>5 THEN Y: = X+5 ELSE Y: = (5*X+7)/(3*X-4);

WRITELN (‘Y=’ , Y);

READLN;

END.

10-слайд a, b, c коэфициенттері берілген квадрат теңдеудің түбірлерін табу asd

11-слайд Назар аударыңыз!
Екінші шартты тексергенде «Иә» және «Жоқ» тармақтарында бірнеше оператор орындалу керек

Бұндай жағдайларда операторлық жақшаларды қолданамыз

begin оператор1;оператор2;……….end;

12-слайд

Program Tubirler;

Var a,b,c,d,x1,x2,x: real;

Begin

writeln(‘Коэфициенттерді жаз’);

readln (a,b,c);

d:=sqr(b)-4*a*c;

If d <0 then writeln (‘түбірлері жоқ’)

else if d=0 then begin X:=(-1*b)/(2*a);

writeln (‘бір түбір ’,x) end

else begin x1:=(-1*b+sqrt(d))/(2*a);

x2:=(-1*b-sqrt(d))/(2*a);

writeln (‘бірінші түбір’,x1,’екінші түбір’,x2) еnd

end.

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Күрделі шарттар

Операторлық жақшалар

Блох схемалар

Қорытынды:_________________________________________________________________________________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Күрделі шарт дегеніміз не?

2. Қарапайым шарттарды ата.

3. Операторлы жақшаларды ата.

4. Қарапайым логикалық шарттарды ата.

5. Қойылған шарттарды не себепті тексеріп тұру қажет?

6. GOTO операторының форматын жаз.

7. CASE операторының форматын жаз.

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Үшбұрыштың қабырғаларының ұзындықтары берілген. Үшбұрыштың түрін анықтау: тең қабырғалы, тең бүйірлі, жәй.

2. Төртбұрыштың қабырғаларының ұзындықтары берілген. Төртбұрыштың түрін аныұтау: квадрат, тіктөртбұрыш.

3. a,b,c сандары берілген. Егер а<=b<=c, онда сандарды солардың квадраттарымен ауыстыру. Егер a>b>c, онда әр санды нөлмен алмастыру, бұл шарттар орындалмаса, сандардың таңбасын ауыстыру.

ІІІ деңгей тапсырмалары

Бағдаршам әр 2минут сайын қызыл түс көрсетеді. Одан кейін әр 3 минут сайын жасыл түс көрсетеді. Сағат басталғаннан кейін өткен минуттың санын

іV. шығармашылық әрекет

көрсететін К саны берілген. Бағдаршамның қай түсті коөрсетіп тұрғаның анықтау.
 Топтық жұмыс.

Сынып 3 топқа бөлінуі керек.

1-топ тапсырмасы: Фирма 25 пен 40 жас арасындағы қызметкерлерді жұмысқа алуда. Адамның жасын енгізіп, оны фирмаға алуға болатындығы немесе болмайтындығы туралы мәлімет шығару («болады» немесе «болмайды» деген жауап шығару).

2-топ тапсырмасы: Айдың нөмірін енгізу арқылы, жыл мезгілінің атауын шығару.

Мысал: Ай нөмірін енгіз: 4 Көктем

3-топ тапсырмасы:

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

__________________________________________________________________

№ 15 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:

• Циклдік алгоритмдер,циклдік алгоритмдерді программалау .

Мақсат:

Жаңа білім

• Қайталау операторлары туралы түсінікті бекіту.

Жаңа түсінік

• Циклдермен жұмыс істеуді үйрету

Қолданым әрекеті

• Алгоритм жазуды іс жүзінде қолдану

Талдау әрекеті

• Есепке циклді қолдану мүмкіндігін талдайды

Шығармашылық әрекет

• Ойлау қабілетін дамыту, алға қойған мақсатқа жетуге тәрбиелеу.

Бағамдау әрекеті

• Циклдер жайлы білімін түйіндейді.

Сабақ құрылымы:

І. Ақпарат алмасу (15 мин.).

ІІ. Алғашқы бекіту (4 мин.).

ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (12 мин.).

ІV. Шығармашылық қалыптастыру (10 мин.).

V. Бағамдау-бағалау (4 мин.).

Сабақ типі:

• Сабақта жаңа білімді игеру

Оқыту әдісі:

• Түсіндірмелі-иллюстративтік, топтық, эвристикалық – зерттеушілік.

Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:

• Оқушыларды жаңа түсініктермен таныстыру

• Жаңа тақырыпты бекіту мақсатында нақты мысалдар көрсету

• Оқушыларға мысалда берілген тапсырмаларды өз бетімен орындап көруге мүмкіндік беру. Өз бетімен орындауда нәтижелер оң болмаған жағдайда, нұсқаулар беру.

• Сабақ барысында оқушыларға қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндік беру

Негізгі ұғымдар мен терминдер:

• Цикл, ілесу шартты, алғы шартты.

Оқушыда дағды қалыптастыру:
	• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру • Қажет болған жағдайда мұғалімнен көмек сұрау • Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау
Ақпарат көздері: 1. Turbo Pascal тілі, оқу-әдістемелік құралы. Ж.Б. Көпеев. Павлодар 2011 жыл 2. Бөрібаев, Б., Нақысбеков, Б., Мадиярова, Г. 2005. Информатика және есептеуіш техника негіздері. Алматы: Мектеп. 3. Уикипедия — ашық энциклопедиясы. Циклдік алгоритмдер.
Оқушы жетістігін бағалау:
	• Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады. Қосымша бағаны (бонус) алу үшін топтық тапсырманы орындау қажет.
Үй тапсырмасы:
	• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы ü Негізгі түсініктер мен анықтамаларды жаттау. ü K және N нақты сандары берілген. N рет K санын шығару. ü 1 кг қанттың А бағасы берілген. 1, 2, 3..10 кг қанттың бағасын шығар.

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Қайталану командаларын түсіндіру.

2. Блок схема бойынша алгоритм құрау.

3. Паскаль программасын жазу.

Слайдтар:

1-слайд Қайталану командалары

Программаның белгілі бір бөлігінің орындалуын бірнеше рет қайталау үшін қолданылатын командаларды қайталану командалары деп атайды. Айнымалылардың әртүрлі мәндері үшін операторлар бірнеше рет қайталанып орындауы қажет болуы мүмкін. Бұл операторларды қайталау үшін программаға бірнеше рет жазсақ, онда программаға көп уақыт кетеді, әрі программалық текст өте ұзақ, оқуға ынғайсыз болады. Сондықтан программалық текстер қысқа, оқуға жеңіл болу үшін қайталану процессін циклдық операторлар қолданып ұйымдастырады.

2-слайд

Циклдік процесс ұйымдастыру үшін келесі операторлар қолданылады:

• FOR циклдік операторы ( Үшін циклі )
Параметрлі циклдік операторлар цикл денесінің қайталануы арқылы алдын – ала белгілі болғанда қолданылады.

• WHILE – DO циклдік операторы

алғы шартты параметрлі циклдік оператор. Цикл денесінің қайталануы белгісіз болғанда қолданылады.

• REPEAT – UNTIL циклдік операторы

ілесу шартты параметрлі циклдік оператор. Цикл денесінің қайталануы белгісіз болғанда қолданылады.

3-слайд Цикл ішіндегі циклдер

Pascal программаларында бір циклдің ішінде екінші цикл, оның ішінде үшінші цикл тағыда сондай – сондай бір – біріне қабаттастырып ұйымдастыруға болады. Егер бір циклдің денесінің құрамында басқа бір циклдер болса,ондай циклді сыртқы цикл дейді. Ал цикл басқа бір циклдің құрамында болса, ондай циклді ішкі цикл дейді. Сыртқы және ішкі циклдерді ұйымдастыру тәртібі жай циклдерді ұйымдастыруға ұқсайды.Тек қана мынадай ережені есте сақтаған жөн: Ішкі циклдердің барлық операторлары сыртқы циклдің денесінде болуы шарт.

4-слайд Есеп №1.

1-ден 8-ге дейінгі бүтін сандардың квадраттары мен кубтарын есептеп шығару (a-дан b-ға дейін).Ерекшелігі: бірдей амалдар 8 рет орындалады.

5-слайд Алгоритм

6-слайд Алгоритм ("цикл" блогімен)

Снимок

7-слайд Программа

program qq;

var i, i2, i3: integer;

begin

for i:=1 to 8 do begin

i2 := i*i;

i3 := i2*i;

writeln(i:4, i2:4, i3:4);

end;

end.

8-слайд Қадамдарды қалай өзгертуге болады?

Есеп №2.

Экранға 1-ден 9-ға дейінгі тақ сандардың квадраттары мен кубтарын есептеп шығару.

Ерекшелігі: цикл айнымалысы 2-ге артып отыру керек.

Мәселе: Паскальде қадамдар саны 1 немесе -1 болуы мүмкін.

9-слайд Программа

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Қайталану командалары деген не?	Циклдық операторлардың неше түрі бар?	Алғы шартты параметрлі циклдік оператор деген не?

Қорытынды:___________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Қайталану командалары не үшін қажет?

2. Циклді алгоритмдер дегеніміз не?

3. Циклді алгоритмдердің форматын жаз.

4. Reрeat және while операторларының айырмашылығы неде?

5. Қадамдарды қалай өзгертуге болады?

6. Ішкі цикл дегеніміз не?

7. Барлық 3 таңбалы сандар ішінен 4 – ке бөлінетін сандардың нешеу екенін анықтаңдар.

ІІ деңгей тапсырмалары

1. a мен b-ны енгізіп, осы екеуінің арасындағы сандардың көбейтінділері мен кубтарын есептеп шығару.

2. Алғашқы 10 натурал санның көбейтіндісін табыңдар.

3. Ақпараттық өлшемі 100 байттан 200 байтқа дейін 1 қадаммен өзгерген мәндері үшін килобайт, мегабайтпен өрнекте.1 байт = 1024 байт

ІІІ деңгей тапсырмалары

1. 1, 2, 4, 7, 11, 16, … тәртібімен орналасқан 10 санның квадраттары мен кубтарын есептеп шығару

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

Сынып 3 топқа бөлінуі керек.

Берілген программалар не нәтиже береді, өз беттеріңше анықтаңдар.

1-топ тапсырмасы:

S:=1;

X:=1;

While X<5 do

Begin

S:=S*x;

X:=x+1;

End;

Writeln(s);

2-топ тапсырмасы:

p:=0;

X:=10;

While X<6 do

Begin

P:=p+x;

X:=X-2;

End;

Writeln(p);

3-топ тапсырмасы:

p:=1;

X:=1;

While X<8 do

Begin

P:=p+x;

X:=x+2;

End;

Writeln(p);

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

____________________________________________________________________________________________________________________________________________

№16 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:

Бақылау жұмысы. 2 тоқсан.

Күтілетін нәтиже:

Жаңа білім

2-тоқсан бойынша өткен материалдарды еске түсіреді

Жаңа түсінік

Тармақталу және алгоритмдерді түсінеді.

Қолданым әрекеті

Шарттармен берілген математикалық есептерді шығаруда қолданады

Талдау әрекеті

Алгоритмнің тиімді түрлерін аныұтауды талдайды

Шығармашылық әрекет

Бақылау жұмысына байланысты шығармашылық әрекет орындалмайды.

Бағамдау әрекеті

Бақылау жұмысын жазу арқылы 2 тоқсанда өтілген тақырыптардың маңыздылығын сипаттайды.

Сабақ құрылымы:

І. Ақпарат алмасу (5 мин.).

ІІ. Алғашқы бекіту (0 мин.).

ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (40 мин.).

ІV. Шығармашылық қалыптастыру (0 мин.).

V. Бағамдау-бағалау (0 мин.).

	Сабақ типі:
			• Оқушылардың білімін бақылау, бағалау
	Оқыту әдісі:
			• Қайталау
Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
		• Оқушыларға есептерді бірнеше нұсқа ретінде ұсыну • Нұсқаларды дайындау үшін деңгейлік тапсырмалар ретін ауыстыру
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
		• Операторлық жақшалар, күрделі шарттар, шартсыз көшу операторы, бос оператор, белгі, шартты оператор, шартты оператордың қысқартылған түрі, шарт, логикалық қатынастар, логикалық амалдар, құрама оператор, тармақталу операторлары, таңдау операторы, шартты оператор, шартсыз көшу операторы
Оқушыда дағды қалыптастыру:
		• Бақылау жұмысына дайындық мақсатында барлық слайд материалдарын, денгейлік тапсырмалар мен үй жұмысы тапсырмаларын қайталау.
Ақпарат көздері:
		• Е. В. Шевчук, Н. С. Кольева. Информатика 8, Алматы: Мектеп, 2012. • Основы информатики: Учеб. Пособие / В. А. Коднянко. Красноярск: ИПЦ КГТУ, 2004. 324 с.
Оқушы жетістігін бағалау:
		• Оқушының бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады.
Үй тапсырмасы: • Бақылау жұмысында жауап бере алмаған немесе жауабына сенімді емес сұрақтарды қарау, қатемен жұмысқа дайындалу.

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1 Компьютердің қосымша құрылғылары

2 Тармақталу

3 Алгоритмдеу және программалау

Слайдтар:

1-слайд

Енгізу-шығару құрылғылары құрылғылар мен компьютердың арасындағы аппараттық интерфейсты құрайды

2-слайд Драйверлер

Драйвер — компьютердің сыртқы құрылғылармен өзара әрекеттесуін басқаратын бағдарлама.

• Әрбір сыртқы құрылғының өз драйвері болады

• Қажетті драйверлерді құрылғыны шығарған компанияның ресми сайтынан табуға болады

3-слайд Тармақталу алгоритімі. Өткенді еске түсіру.

4-слайд Тармақталу алгоритімін орындау үшін қолданылатын операторлар

5-слайд Шарт – логикалық өрнек

Шарт –Boolean типінің True (Ақиқат) немесе False (Жалған) мәндерін қабылдай алатын логикалық өрнек.

6-слайд Логикалық қатынастар

7-слайд GOTO операторы

• GOTO операторы программада шартсыз көшу үшін қолданылады.

8-слайд

• not – ЕМЕС (терістеу, инверсия)

• and – ЖӘНЕ (логикалық көбейту, конъюнкция,
шарттардың бір мезгілде орындалуы)

• or – НЕМЕСЕ (логикалық қосу, дизъюнкция,
ең болмағанда бір шарттың орындалуы)

• xor – арифметикалық НЕМЕСЕ (екі шарттың екеуін емес, біреуін ғана орындау)

Қарапайым шарттар (қатынастар)

< <= > >= = <>

9-слайд Программаның блок-схемасы

Program a1;

Var x,y:integer;

Begin

Read(x);

If x<5 then y:=1 else y:=2;

If x>5 then y:=3 else y:=4;

Writeln(‘y=‘,y)

End.

10-слайд Қайталану командалары

11-слайд Циклдік процесс ұйымдастыру үшін келесі операторлар қолданылады:

• WHILE – DO циклдік операторы алғы шартты параметрлі циклдік оператор. Цикл денесінің қайталануы белгісіз болғанда қолданылады.

• REPEAT – UNTIL циклдік операторы ілесу шартты параметрлі циклдік оператор. Цикл денесінің қайталануы белгісіз болғанда қолданылады.

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Компьютердің қосымша құрылғылары	Тармақталу	Алгоритмдеу және программалау

Қорытынды:_________________________________________________________________________________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Қосымша құрылғылар дегеніміз не?

2. Құрылғылар кандай түрлерге бөлінеді?

3. Тармақталу операторлары қандай жағдайда қолданылады?

4. Паскаль тілінде тармақталу келесі операторларды қолдану арқылы жүзеге асады:

а) readln, writeln

ә) if, case

б) меншіктеу, go to

5. Шартсыз көшу операторы қалай аталады?

6. Қандай логикалық операцияларды білесің?

7. Паскаль тілінде шартты оператордың толық және қысқартылған түрі қалай жазылады?

8. Құрама операторды қолдана отырып, келесі программа үзіндісін қысқартылған түрге келтір:

if a>b then c:=1;

if a>b then d:=2;

if a<=b then c:=3;

if a<=b then d:=4

9. Бос оператор деген не?

10. GOTO операторының форматын жаз.

11. Операторлы жақшаларды ата.

12. Қарапайым логикалық шарттарды ата.

13. Reрeat және while операторларының айырмашылығы неде?

14. Қадамдарды қалай өзгертуге болады?

15. Ішкі цикл дегеніміз не?

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Төмендегілердің қайсысы шығару құрылғыларына арналған порт?

a. DVI

b. Қызғылт түсті 3,5 мм TRS

c. PS/2

d. Ethernet

2. Төмендегілердің қайсысы шығару және енгізу құрылғыларына арналған

a. PS/2

b. HDMI

c. USB

d. VGA

3. CASE операторының форматын жаз.

4. CASE операторын қолдана отырып, пернетақтадан енгізілген уақыттың (бүтін сандарды енгіз) тәуліктің қай мезгіліне сәйкес келетінін анықтайтын программа құр.

5. Пернетақтадан бүтін сан енгізу. Енгізілген сан оң болса, оған 1-ді қосу, әйтпесе одан 2-ні азайту. Пайда болған санды экранға шығару.

6. Пернетақтадан бүтін сан енгізу. Енгізілген сан оң болса, оған 1-ді қосу, әйтпесе одан 2-ні азайту. Ал егер 0 болса, санды 10-ға ауыстыр. Пайда болған санды экранға шығару.

7. Шартсыз көшу операторының көмегімен y=4x/12b+10 өрнегі бойынша y-тің мәнін есептеу программасын құр.

8. x ∈ [1; 20] кесіндіде қадамы h=2-ге тең болғандағы у=5х -2 функциясының мәнiн есептеу бағдарламасын жаз.

9. a,b,c сандары берілген. Егер а<=b<=c, онда сандарды солардың квадраттарымен ауыстыру. Егер a>b>c, онда әр санды нөлмен алмастыру, бұл шарттар орындалмаса, сандардың таңбасын ауыстыру.

10. Ақпараттық өлшемі 100 байттан 200 байтқа дейін 1 қадаммен өзгерген мәндері үшін килобайт, мегабайтпен өрнекте.1 байт = 1024 байт

ІІІ деңгей тапсырмалары

1. Минимум қажетті порттары бар компьютердың артынын схемасын сыз

2. Оқу кабинетінің нөмірін сұрап, кабинеттің қай қабатта орналасқанын анықтайтын программа құр.

3. Екі сан берілген. Екеуінің арасындағы үлкенін анықтайтын программа құр.

4. Келесi қосындыны есептеу бағдарламасын жаз:

S = (2⋅ 1− 1) + (2⋅ 2 − 1) + ... + (2⋅ i − 1), мұндағы i = 10.

5. Бағдаршам әр 2минут сайын қызыл түс көрсетеді. Одан кейін әр 3 минут сайын жасыл түс көрсетеді. Сағат басталғаннан кейін өткен минуттың санын көрсететін К саны берілген. Бағдаршамның қай түсті коөрсетіп тұрғаның анықтау.

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

_________________________________________________________________

№ 17 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:

• Тура және кері есепшоты бар циклдер

Мақсат:

Жаңа білім

Тура циклдер

Кері циклдер

Жаңа түсінік

Тура және кері есепшоты бар циклдермен жұмыс істеу біледі. Тура және кері есепшоты бар циклдерге алгоритм жаза алады

Қолданым әрекеті

Есеп шығаруда қолданады

Талдау әрекеті

Есепке циклді қолдану мүмкіндігін талдайды

Шығармашылық әрекет

Есептерді програмаға циклдар арқылы жазады

Бағамдау әрекеті

Тура және кері есепшоты бар циклдер жайлы білімін түйіндейді

Сабақ құрылымы:

І. Ақпарат алмасу (15 мин.).

ІІ. Алғашқы бекіту (4 мин.).

ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (12 мин.).

ІV. Шығармашылық қалыптастыру (10 мин.).

V. Бағамдау-бағалау (4 мин.).

Сабақ типі:

• Сабақта жаңа білімді игеру

Оқыту әдісі:

• Түсіндірмелі-иллюстративтік, топтық

Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
	• Оқушыларды жаңа түсініктермен таныстыру • Жаңа тақырыпты бекіту мақсатында нақты мысалдар көрсету • Оқушыларға мысалда берілген тапсырмаларды өз бетімен орындап көруге мүмкіндік беру. Өз бетімен орындауда нәтижелер оң болмаған жағдайда, нұсқаулар беру. • Сабақ барысында оқушыларға қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндік беру
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
	• Цикл, айнымалы.
Оқушыда дағды қалыптастыру:
	• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру • Қажет болған жағдайда мұғалімнен көмек сұрау • Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау
Ақпарат көздері: Цикл (программирование), Википедия ашық энциклопедиясы. Turbo Pascal тілі, оқу-әдістемелік құралы. Ж.Б. Көпеев. Павлодар 2011 жыл.
Оқушы жетістігін бағалау:
	Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады. Қосымша бағаны алу үшін топтық тапсырманы орындау қажет.
Үй тапсырмасы:
	• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы ü Негізгі түсініктер мен анықтамаларды жаттау. ü K және N нақты сандары берілген. N рет K санын шығару. ü 1 кг қанттың А бағасы берілген. 1, 2, 3..10 кг қанттың бағасын шығар.

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Тура циклдер

2. Кері есепшоты бар циклдер

Слайдтар:

1-слайд Айнымалысы кеміп отыратын цикл

Есеп. 8-ден 1-ге дейінгі бүтін сандардың квадраттары мен кубтарын есептеп шығару (кері қарай есептеу).

Ерекшелігі: цикл айнымалысы кеміп отыруы керек.

2-слайд Шығарылуы:

for i:=8 downto 1 do begin

i2 := i*i;

i3 := i2*i;

writeln(i:4, i2:4, i3:4);

end;

3-слайд Айнымалысы бар цикл

Айнымалының 1-ге артуы:

for <айнымалы> := <алғашқы мән> to

<ең соңғы мән> do begin

{цикл денесі}

end;

Айнымалының 1-ге кемуі:

for <айнымалы> := <алғашқы мән>
downto

<ең соңғы мән> do begin

{цикл денесі}

end;

4-слайд Ерекшеліктері:

• цикл айнымалысының мәні бүтін болуы керек (integer)

• цикл айнымалысының өзгеру қадамы қашанда 1-ге (to) немесе -1-ге (downto) тең

• егер цикл денесінде бір ғана оператор болса, begin мен end сөздерін жазбай кетуге болады: for i:=1 to 8 do writeln(‘Сәлем');

• егер соңғы мән алғашқы мәннен кіші болса, (to) циклы бірде бір рет орындалмайды (шартты циклдың басында тексеру, шартты алдын ала тексеретін цикл)

5-слайд

• Цикл денесінде цикл айнымалысын өзгертуге рұқсат етілмейді (неліктен?)

• Алғашқы және соңғы мәндер өзгертілгенімен цикл ішіндегі қадамдар саны өзгермейді:

n := 8;

for i:=1 to n do begin

writeln('Салем');

n := n + 1;

end;

6-слайд Цикл неше рет орындалған?

a := 1;

for i:=1 to 3 do a := a+1; a = 4

a := 1;

for i:=3 to 1 do a := a+1; a = 1

a := 1;

for i:=1 downto 3 do a := a+1; a = 1

a := 1;

for i:=3 downto 1 do a := a+1; a = 4

7-слайд

Ой толғау: Тек 5 санды ғана шығару керек, k айнымалысы 1-ден 5-ке дейін өзгереді. i-дің бастапқы мәні 1-ге тең, циклдың әр қадамы сайын i 2-ге артып отырады.

8-слайд Шығарылуы:

i := 1;

for k:=1 to 5 do begin

i2 := i*i;

i3 := i2*i;

writeln(i:4, i2:4, i3:4);

i := i + 2;

end;

9-слайд

Ой толғау: Тек 5 санды ғана шығару керек, k айнымылысы 1-ден 5-ке дейін өзгереді. k-ны біле отырып, i-ді есептеу қажет.

10-слайд Шығарылуы:

for k:=1 to 5 do begin

i := 2*k – 1;

i2 := i*i;

i3 := i2*i;

writeln(i:4, i2:4, i3:4);

end;

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Енгізу құрылғылары

Шығару құрылғылары

Порттар

Қорытынды:_______________________________________________________________________________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Цикл айнымалысының мәні қандай тип болуы мүмкін?

2. Downto мен to-дың айырмашылығы?

3. Вegin мен end сөздерін қай жағдайда жазбай кетуге болады?

4. For i:=1 to n do; n 1-ден кіші болған жағдайда цикл неше рет орындалады?

5. For i:=1 downto n do; n 1-ден кіші болған жағдайда цикл неше рет орындалады?

6. For i:=1 to n do; n=1 болған жағдайда цикл неше рет орындалады?

7. Цикл денесінде цикл айнымалысын өзгертуге неге рұқсат етілмейді?

ІІ деңгей тапсырмалары

1. a мен b-ны енгізіп, осы екеуінің арасындағы сандардың квадраттары мен кубтарын есептеп шығаратын программа жаз.

2. Айнымалысы 3-ке кеміп отыратын цикл жаз.

3. 1-100 аралығындағы 5-ке қалдықсыз бөлінетін сандарды экранға шығаратын программа жаз.

ІІІ деңгей тапсырмалары

1, 2, 4, 7, 11, 16, … тәртібімен орналасқан алғашқы 10 санның квадраттары мен кубтарын есептеп шығару

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

Сынып 3 топқа бөлінуі керек.

1-топ тапсырмасы: 1-ден 100-ге дейінгі жұп сандарды екі еселеп шығару

2-топ тапсырмасы: 1-ден 100-ге дейінгі тақ сандарды үш еселеп шығару

3-топ тапсырмасы: 1-ден 100-ге дейінгі жай сандарды төрт еселеп шығару

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

_________________________________________________________________

№ 18 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:

• Циклдің алғы шарты және ілесу шарты

Мақсат:

Жаңа білім

• Алғы шартты, ілесу шартты циклдер біледі

Жаңа түсінік

• Алғы шартты және ілесу шартты циклдерді қолдана алады

Қолданым әрекеті

• Тізбек есептерге алғы шартты циклді, ілесу шартты циклді колданады

Талдау әрекеті

• Есептерге алғы шартты циклдерді, ілесу шартты циклдерді қолдану тәсілдерін талдайды

Шығармашылық әрекет

• Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамытады

Бағамдау әрекеті

• Циклдің алғы, ілесу шарты жайлы білімін түйіндейді

Сабақ құрылымы:

І. Ақпарат алмасу (15 мин.).

ІІ. Алғашқы бекіту (4 мин.).

ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (12 мин.).

ІV. Шығармашылық қалыптастыру (10 мин.).

V. Бағамдау-бағалау (4 мин.).

Сабақ типі:

• Сабақта жаңа білімді игеру

Оқыту әдісі:

• Түсіндірмелі-иллюстративтік, топтық

Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:

• Оқушыларды жаңа түсініктермен таныстыру

• Жаңа тақырыпты бекіту мақсатында нақты мысалдар көрсету

• Сабақ барысында оқушыларға қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндік беру

Негізгі ұғымдар мен терминдер:
	• Алғы шартты цикл, соңғышартты цикл.
Оқушыда дағды қалыптастыру:
	• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру • Қажет болған жағдайда мұғалімнен көмек сұрау • Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау
Ақпарат көздері: Цикл (программирование). Википедия Ашық Энциклопедиясы. Turbo Pascal тілі, оқу-әдістемелік құралы. Ж.Б. Көпеев. Павлодар 2011 жыл.
Оқушы жетістігін бағалау:
	• Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады. Қосымша бағаны (бонус) алу үшін топтық тапсырманы орындау қажет.
Үй тапсырмасы:
	• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы ü Негізгі түсініктер мен анықтамаларды жаттау. ü Бүтін сан енгізіп, ондағы цифрлардың қосындысын табу.

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Алғы шартты циклдер

2. Ілесу шартты циклдер

3. Программа

4. Ерекшеліктер

Слайдтар:

1-слайд Қадамдар саны белгісіз цикл

Мысал: Бөренеден ағаштың бұтағын кесіп алу керек. Қолараны әрі-бері неше рет қозғалтуымыз керек ?

Есеп: (<2000000) бүтін сан енгізіп, ондағы цифрлардың санын анықтау.

Шығару амалы: Ең соңғы орналасқан цифрларды кезекпен алып тастай отырып, санаушыны арттырамыз.

Мәселе: неше қадам жасау керектігі белгісіз.

Шығарылуы: n = 0 болғанда тоқтау керек, яғни "n <> 0" болғанша орындай беру керек.

2-слайд Алгоритм

3-слайд Программа

program qq;

var n, count, n1: integer;

begin

writeln(’Бүтін сан енгіз’);

read(n);

count := 0;

while n <> 0 do begin

count := count + 1;

n := n div 10;

end;

writeln( ’cанында’,count, ’цифр табылды’);

end.

4-слайд Шартты цикл

while <шарт> do begin

{цикл денесі}

end;

Ерекшеліктері:

күрделі шарттарды қолдануға болады:

while (a<b) and (b<c) do begin

{цикл денесі}

end;

Егер цикл денесінде бір ғана оператор болса, begin мен end сөздерін жазбай кетуге болады:

while a < b do

a := a + 1;

5-слайд Ерекшеліктері:

циклге кірген сайын шарт есептеліп отырады
егер шарт циклге кіруде жалған болса, цикл бірде-бір рет орындалмайды

a := 4; b := 6;

while a > b do

a := a – b;

Егер шарт түбінде жалған болмайтын болса, программаның жұмысы дағдарысқа ұшырайды (тоқтаусыз орындала береді)

a := 4; b := 6;

while a < b do

d := a + b;

6-слайд Цикл неше рет орындалған?

a := 4; b := 6;

while a < b do a := a + 1;

a := 4; b := 6;

while a < b do a := a + b;

a := 4; b := 6;

while a > b do a := a + 1;

a := 4; b := 6;

while a < b do b := a - b;

a := 4; b := 6;

while a < b do a := a - 1;

for i:=1 to 10 do begin

{цикл денесі}

end;

7-слайд For-ды while-ға ауыстыру және керісінше

8-слайд Соңғышартты цикл

Есеп: Бүтін оң сан енгізіп(<2000000), ондағы цифрлардың санын анықтау.

Мәселе: Теріс санның немесе нөлдің енгізілмеуін қалай қадағалауға болады?

Шығарылуы: Егер бұрыс сан енгізілсе,берілгендерді енгізу үшін кері оралу (цикл!).

Ерекшелігі: Цикл денесі кемінде бір рет орындалады. => шартын тексеруді циклдың соңында орындау керек. (соңғышартты цикл).

Соңғышартты цикл – шарттың тексерілуі циклдың соңында орындалатын цикл түрін айтады.

9-слайд

Соңғышартты цикл: алгоритм

10-слайд Программа

program qq;

var n: integer;

begin

repeat

writeln(‘Оң сан енгіз');

read(n);

until n > 0;

... { негізгі алгоритм }

end.

Ерекшеліктері:

• цикл денесі кемінде бір рет орындалады

• until ("…болмайынша") сөзінен кейін циклдан ШЫҒУДЫҢ шарты қойылады.

11-слайд Цикл неше рет орындалған?

a := 4; b := 6;

repeat a := a + 1; until a > b;

a := 4; b := 6;

repeat a := a + b; until a > b;

a := 4; b := 6;

repeat a := a + b; until a < b;

a := 4; b := 6;

repeat b := a - b; until a < b;

a := 4; b := 6;

repeat a := a + 2; until a < b;

12-слайд Тізбектер

Мысалдар:

• 1, 2, 3, 4, 5, …

• 1, 2, 4, 7, 11, 16, …

• 1, 2, 4, 8, 16, 32, …

13-слайд Есеп: модулі бойынша 0,001-ден асып түсетін

тізбектегі барлық элементтердің қосындысын табу:

Тізбек элементтері (№2-ден бастап ):

14-слайд Алгоритм

15-слайд Программа

program qq;

var b, c, z: integer;

S, a: real;

begin

S := 0; z := -1;

b := 1; c := 2; a := 1;

while abs(a) > 0.001 do begin

S := S + a;

a := z * b / c;

z := - z;

b := b + 1;

c := c * 2;

end;

writeln('S =', S:10:3);

end.

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Циклдің алғы шарты	Циклдің ілесу шарты	Ерекшеліктері

Қорытынды:___________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Циклдің алғы шарты мен циклдің ілесу шартының ұқсастығы неде?

2. Циклдің алғы шарты мен циклдің ілесу шартының айырмашылығына не жатады?

3. Қай түйінді сөзден кейін циклдан шығу шарты орындалады?

4. Соңғышартты цикл дегенге анықтама жаз.

5. While-ды for-ға қандай жағдайда ауыстыруға болады?

6. Программа логикалық қате әсерінен шексіз орындала беруі мүмкін циклдерді атап жаз.

7. Вegin мен end сөздерін жазбай кетуге болатын жағдайларды сипатта.

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Тізбектегі элементтердің қосындысын 0,001 дәлдікпен табу :

Жауап: S = 1.157

2. 1-100 арасындағы сандар қосындысын тап. Жауап: S =5050

3. 0.5; 1; 1.5; 2;... 6.5;7 аралығындағы сандардың квадраттарының қосындысын тап. Жауап: S = 253.75

ІІІ деңгей тапсырмалары

1.Бірклеткалы амеба әр 3 сағат сайын екі клеткаға бөлінеді. 3, 6, 9, 12,....,24 сағаттан кейін қанша амеба болатының анықта.

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

Сынып 3 топқа бөлінуі керек.

1-топ тапсырмасы: Натурал сан енгізіп, сол сандағы цифрлардың қосындысы 10-ға тең екендігінің дұрыстығын анықтау.

Мысал:

Оң сан енгіз: Оң сан енгіз:

-234 1233

Оң сан енгізу керек. Жоқ

>= 0 сан енгіз:

1234

Иә

2-топ тапсырмасы: Натурал сан енгізіп,қандай цифрлардың бірнеше рет кездесетіндігін анықтау.

Мысал:

Оң сан енгіз: Оң сан енгіз:

2323 1234

2, 3 қайталанады Қайталану жоқ.

3-топ тапсырмасы:

Бүтін сан енгізіп, ондағы цифрлардың қосындысын табу.

Мысал: Бүтін сан енгіз: 1234

1234 санындағы цифрлардың қосындысы(1+2+3+4) 10-ға тең.

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

______________________________________________________________________

№19 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:

• Графикалық операторлар

Мақсат:

Жаңа білім

• Графикалық операторларды, функция графиктерін құруды біледі

Жаңа түсінік

• Графикалық операторлармен жұмыс істей алады

• Паскальда графикмен жұмыс істей алады

• Графикалық операторлармен жұмыс істей алады

• Паскальда графикпен жұмыс істей алады

Қолданым әрекеті

• Компьютерде суреттерді синтездеуде, визуалдық ақпаратты өңдеуде колданады

• Функция графиктерін программа жүзінде қолданады

Талдау әрекеті

• Суреттерді өңдеу тәсілдерін талдайды

• Функция графиктерін өңдеу тәсілдерін талдайды

Шығармашылық әрекет

• Суреттерді код түрге айналдырады

• Функция графиктерін код түрге айналдырады

Бағамдау әрекеті

• Графикалық операторлар жайлы білімін түйіндейді

Сабақ құрылымы:

І. Ақпарат алмасу (15 мин.).

ІІ. Алғашқы бекіту (4 мин.).

ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (12 мин.).

ІV. Шығармашылық қалыптастыру (10 мин.).

V. Бағамдау-бағалау (4 мин.).

Сабақ типі:

• Сабақта жаңа білімді игеру

Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
	• Оқушыларды жаңа түсініктермен таныстыру • Жаңа тақырыпты бекіту мақсатында нақты мысалдар көрсету • Оқушыларға мысалда берілген тапсырмаларды өз бетімен орындап көруге мүмкіндік беру. Өз бетімен орындауда нәтижелер оң болмаған жағдайда, нұсқаулар беру. • Сабақ барысында оқушыларға қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндік беру
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
	• Графикалық операторлар, штрих, пиксель
Оқушыда дағды қалыптастыру:
	• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру • Қажет болған жағдайда мұғалімнен көмек сұрау • Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау
Ақпарат көздері: Компьютерная графика, Википедия ашық энциклопедиясы. kk.convdocs.org. Паскаль тілінің графикалық мүмкіншіліктері. Түстер. Операторлар.
Оқушы жетістігін бағалау:
	• Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады. Қосымша бағаны (бонус) алу үшін топтық тапсырманы орындау қажет.
Үй тапсырмасы:
	• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы ü Негізгі түсініктер мен анықтамаларды жаттау. ü Сырты жазылмен қоршалған сары үшбұрыш салу ü 45^оқа бұрылған “Қош келдіңіз” сөзін салу ü 0 мен 2π интервалы арасындағы y = 3 cos(x) функциясының графигін құру.

Оқыту әдісі:

• Түсіндірмелі-иллюстративтік, топтық

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Графикалық операторлар

2. Түстерді басқару

3. Фигуралар

4. Штрих

5. Функция графиктерін құру

Слайдтар:

1-слайд

Координаталар жүйесі

(x,y)

2-слайд Түстерді басқару

Cызықтың түсі мен қалыңдығы, нүктелердің түсі:

Pen ( 1, 255, 0, 0 );

Бояудың түсі мен стилі:

Brush ( 1, 0, 255, 0 );

Мәтін түсі:

TextColor ( 0, 0, 255 );

3-слайд Нүктелер, кесінділер және қисық сызықтар

Pen (1, 0, 0, 255);

Point (x, y);

Pen (1, 0, 255, 0); Line (x1, y1, x2, y2);

Pen (1, 255, 0, 0); MoveTo (x1, y1);
LineTo (x2, y2);

LineTo (x3, y3);

LineTo (x4, y4);

LineTo (x5, y5);

4-слайд

Фигуралардың ішін бояу

Pen (1, 0, 0, 255);

Brush (1, 255, 255, 0);

Rectangle (x1, y1, x2, y2);

Pen (1, 255, 0, 0);

Brush (1, 0, 255, 0);

Ellipse (x1, y1, x2, y2);

Brush (1, 100, 200, 255);

Fill (x, y);

5-слайд

Мәтін

TextColor (0, 0, 255);

Brush (1, 255, 255, 0);

Font (20, 30, 600);

MoveTo (x, y); writeln (‘Салем!');

6-слайд

Мысал

(200, 50)

program qq;

begin

Pen(2, 255, 0, 255);

Brush(1, 0, 0, 255);

Rectangle(100, 100, 300, 200);

MoveTo(100, 100);

LineTo(200, 50);

(300, 200)

(100, 100)

LineTo(300, 100);

Brush(1, 255, 255, 0);

Fill(200, 75);

Pen(2, 255, 255, 255);

Brush(1, 0, 255, 0);

Ellipse(150, 100, 250, 200);

end.

7-слайд Штрихтер салу

Rectangle (x1, y1, x2, y2);

Line( x1+h, y1, x1+h, y2);

Line( x1+2*h, y1, x1+2*h, y2);

Line( x1+3*h, y1, x1+3*h, y2);

...

h := (x2 – x1) / (N + 1);

Rectangle (x1, y1, x2, y2);

x := x1 + h;

for i:=1 to N do begin

Line( round(x), y1, round(x), y2);

x := x + h;

end;

8-слайд

Түсті қалай өзгертуге болады?

9-слайд

Штрихтер салу

Снимок

10-слайд

11-слайд Функция графиктерін құру

Есеп:

0 мен 2π интервалы арасындағы y = 3 sin(x) функциясының графигін құру.

Анализ:

x = π/2 болғанда максималды мән y_max = 3

x = 3π/2 болғанда минималды мән y_min = -3

Мәселе: функция координалардың математикалық жүйесінде көрсетілген, ал графикті координаталарын пиксельдермен көрсете отырып компьютер экранында шығару керек.

12-слайд Координаталардың түрленуі

Координаталардың математикалық жүйесі

Снимок

13-слайд Координаталардың экрандық жүйесі (пиксельдер)

Снимок

14-слайд Программа

15-слайд Нүктелерді қалай біріктіруге болады?

Алгоритм:

Егер бірінші нүкте болса

(x_э,y_э) нүктесіне өту

әйтпесе

(x_э,y_э) нүктесіне кесінді

16-слайд Программа:

Снимок

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Графика

Графикалық операторлар

Штрих

Қорытынды:___________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1.Нүктелер, кесінділер және қисық сызықтарды сызудың негізгі операторларын жаз.

2. Нүктелер қоятын функция атауы және параметрлері қандай? ,

3. Кесінділер қоятын функция атауы және параметрлері қандай?

4. Қисық сызықтар қоятын функция атауы және параметрлері қандай?

5. Rectangle функциясының қызметі қандай?

6. Ellipse функциясының қызметі қандай?

7. Fill функциясының қызметі қандай?

ІІ деңгей тапсырмалары

Төменде көрсетілгендей фигураларды сызатын программалар жаз.

2) 3)

ІІІ деңгей тапсырмалары

1.Квадрат пен үшбұрыштан құрылған үйшіктің суретін сал.

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

Сынып 3 топқа бөлінуі керек.

1-топ тапсырмасы:

Пернетақтадан штрих сызықтарының санын енгізе отырып фигура салу және оның ішін әр түрлі түстермен бояу.

2-топ тапсырмасы:

Пернетақтадан шеңберлердің санын енгізу арқылы шеңбердің суретін салу және оның ішіндегі әр шеңберді әр түрлі түске бояу

3-топ тапсырмасы:

Функция графигін құру (эллипс)

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

_________________________________________________________________

№ 20 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:

• Процедуралар

Мақсат:

Жаңа білім

• Процедуралардың негізгі идеясын біледі.

Жаңа түсінік

• Процедураның негізгі идеясын түсінеді

Қолданым әрекеті

• Қиын есептерді шығаруда қолданады

Талдау әрекеті

• Қиын есептерді ұсақ есептерге бөліп талдайды

Шығармашылық әрекет

• Процедураны қолдану аясында шығармашылық жұмыс жасайды

Бағамдау әрекеті

• Процедуралар жайлы білімін түйіндейді.

Сабақ құрылымы:

І. Ақпарат алмасу (15 мин.).

ІІ. Алғашқы бекіту (4 мин.).

ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (12 мин.).

ІV. Шығармашылық қалыптастыру (10 мин.).

V. Бағамдау-бағалау (4 мин.).

Сабақ типі:

• Сабақта жаңа білімді игеру

Оқыту әдісі:

• Түсіндірмелі-иллюстративтік, топтық

Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:

• Оқушыларды жаңа түсініктермен таныстыру

• Жаңа тақырыпты бекіту мақсатында нақты мысалдар көрсету

• Сабақ барысында оқушыларға қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндік беру

Негізгі ұғымдар мен терминдер:
	• Процедура, нақтылы параметрлер, формальды параметрлер
Оқушыда дағды қалыптастыру:
	• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру • Қажет болған жағдайда мұғалімнен көмек сұрау • Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау
Ақпарат көздері: Подпрограмма, Википедия Ашық Энциклопедиясы. Turbo Pascal тілі, оқу-әдістемелік құралы. Ж.Б. Көпеев. Павлодар 2011 жыл.
Оқушы жетістігін бағалау:
	• Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады. Қосымша бағаны (бонус) алу үшін топтық тапсырманы орындау қажет.
Үй тапсырмасы
	• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы ü Негізгі түсініктер мен анықтамаларды жаттау. ü Процедураларды қолданып, төмендегі суретті сал.
	ü Өзінің жеке компьютеріндегі порттарды анықтау.

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Процедуралар

2. Алгоритм

3. Программа

Слайдтар:

1-слайд

Процедура – кейбір әрекеттерді орындау үшін қолданылатын көмекші.

Қолданылуы:

· программаның әр жерінде орналасқан бірдей әрекеттерді орындау

программаны түсіну оңай болу үшін оны бірнеше қосалқы бөліктерге бөлу

2-слайд

3-слайд Есеп: Мына фигураны құру:

4-слайд Ерекшелігі: Үш ұқсас фигура. жалпы: өлшемдері, айналу бұрышы

айырмашылықтары: координаталары, түстері

5-слайд Есепті орындау тәртібі:

• бірдей немесе ұқсас әрекеттерді ерекшелеп алу

(үш фигура)

• олардың ұқсас жерлері (өлшемі, пішіні, айналу бұрышы) мен айырмашылықтарын (координаталары, түсі) табу

• айырмашықтарын белгісіз айнымалылар түрінде өрнектеу, осы айнымалылар процедураның параметрлері болады

6-слайд

7-слайд

Программа

8-слайд Ерекшеліктері:

• барлық процедуралар негізгі программаның үстінде орналасқан

• процедураның тақырыбында формальды параметрлер жазылады, олар кейде өзгеріп отыратындықтан атаулармен белгіленеді

• процедураны шақыру кезінде жақша ішінде нақтылы параметрлер(сандар немесе арифметикалық өрнектер) көрсетіледі

procedure Tr( x, y, r, g, b: integer);

9-слайд Ерекшеліктері:

• әрбір формалды параметрдің қос нүктеден кейін типі көрсетілуі қажет

• егер типтері бірдей параметрлер бірінен кейін бірі орналасса, олардың арасы үтірмен ажыратылады

• процедураның ішіндегі параметрлер айнымалылар секілді қолданылады

10-слайд Ерекшеліктері:

• процедурада қосымша айнымалы ретінде жергілікті(локальді) айнымалыларды пайдалануға болады, басқа процедуралар оған қатынай алмайды

11-слайд Параметр-айнымалылар

Есеп: екі айнымалы мәндерінің орындарын ауыстыратын процедураны құру.

Ерекшеліктері:

Процедурада жасалған өзгертулер шақырушы программаға белгілі болуы қажет.

12-слайд Параметр-айнымалылар

Қолданылуы:
процедура(және функция) осындай әдіс арқылы бірнеше мән бере алады.

Шақыртудың тыйым салынған нұсқалары

Exchange ( 2, 3 ); { сандар }

Exchange ( x+z, y+2 ); { өрнектер }

13-слайд Тапсырмалар

Процедураларды пайдалана отырып, мына фигураны құрастыру

Процедураларды пайдалана отырып, мына фигураны құрастыру.

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Процедура	Програма	Ерекшеліктері

Қорытынды:___________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1.Процедура дегеніміз не?

2.Процедура программаның ішінде шақырылғандағы айнымалылар не деп аталады?

3. Процедураның ішінде шақырылғандағы айнымалылар не деп аталады?

4. Процедураның функциядан нендей айырмашылықтары бар?

5. Жергілікті(локальді) айнымалылар дың не ерекшелігі бар?

6. Параметр-айнымалылардың не ерекшелігі бар?

7. Параметр-айнымалылар арқылы шақыруға тыйым салынған мысалдар жаз.

ІІ деңгей тапсырмалары

Төмендегі фигураларды салатын программа жаз.

1. 2. 3.

ІІІ деңгей тапсырмалары

1.Берілген программадағы айнымалылардың түрін сипатта.

procedure Exchange ( var a, b: integer );

var c: integer;

begin

c := a; a := b; b := c;

end;

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

Сынып 3 топқа бөлінуі керек.

1-топ тапсырмасы: Процедураға байланысты есеп ойлап табу, оның программасын жазуды екінші топқа тапсыру.

2-топ тапсырмасы: Процедураға байланысты есеп ойлап табу, оның программасын жазуды үшінші топқа тапсыру.

3-топ тапсырмасы:

Процедураға байланысты есеп ойлап табу, оның программасын жазуды бірінші топқа тапсыру.

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

_________________________________________________________________

№21 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:

• Ақпараттық модельдеу

Мақсат:

Жаңа білім

• Модельдеу типтерін атап шығады;

• Компьютерлік модельдеу кезеңдерін сипаттайды.

Жаңа түсінік

•Компьютерлік модельдің айырмашылықтарымен танысады;

•Модельдеудің негізгі кезеңдері жайлы ақпарат алады.

•Модельдеу жайлы қосымша ақпарат алады.

Қолданым әрекеті

•Ақпараттық модельді құруға дағдыланады. •Ақпараттық модельді құру дағдысын жетілдіреді.

Талдау әрекеті

• Баска пәннен алған теориялық білімдерін модель құруда қолданып көрсетеді.

Шығармашылық әрекет

•Басқа пәндерде пайдаланылатын модельдерді атайды.

Сабақ құрылымы:

І. Ақпарат алмасу (15 мин.).

ІІ. Алғашқы бекіту (5 мин.).

ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (15 мин.).

ІV. Шығармашылық қалыптастыру (5 мин.).

V. Бағамдау-бағалау (5 мин.).

Сабақ типі:
	• Сабақта жаңа білімді игеру
Оқыту әдісі:
	• Жеке, топпен жұмыс, өз бетімен жаңа білім алу,бекіту жаттығулары
Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
	• Жаңа терминологиямен таныстыру • Тапсырмаларды орындауда көмектесетін нақты мысалдарды көрсету • Оқушыларға тапсырманы өз бетімен орындап көруге мүмкіндік беру. Өз бетімен орындауда нәтижелер оң болмаған жағдайда, нұсқаулар беру
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
Оқушыда дағды қалыптастыру:
	• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру • Қажет болған жағдайда мұғалімнен көмек сұрау • Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау
Ақпарат көздері:
	1. Б.Бөрібаев, Б.Нақысбеков, Г.Мадиярова. 2005. Информатика және есептеуіш техника негіздері. Алматы: Мектеп. 2. Компьютерная модель. Ақпарат көзі: Википедия http://kk.wikipedia.org/wiki/Компьютерлік_модельдеу
Оқушы жетістігін бағалау:
	• Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады. Қосымша бағаны (бонус) алу үшін топтық тапсырманы орындау қажет.
Үй тапсырмасы:
	• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы
	• Бонус-балл тапсырмасы

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Компьютерлік модельдеу;

2. Негізгі модельдеу кезеңдері жайлы толық мәлімет;

3. Қосымша ақпарат.

Слайдтар:

1-слайд Ақпараттық модельдеу

Компьютерлік модельді зерттеу

2-слайд Компьютерлік модельдеу - ақпараттық модельді компьютерде жасап,

тәжірибе жүзінде тексеру.

3-слайд Компьютерде модель жасаудың кезеңдері

1)Ақпараттық модельдің сипаттамасын құру;

2)Ақпаратты жеткізу;

3)Компьютерлік моделді дайындау;

4)Компьютерлік тәжірибе жүргізу;

5)Жетілдірулер енгізу.

4-слайд Ақпараттық модельдің сипаттамасын құру

• Модельдеудің бірінші кезеңі түпнұсқа объекттің

қасиеттері жайлы ақпаратты талап етеді. Модельдің

танымдық пайдасының басты алғышарты – объекттің

параметрлерін шартты түрде қайталай алуы.

Ұқсастықтың жеткілікті және мөлшерден тыс болуы

жайлы сұрақ мұқият анализді талап етеді. Ұқсастықтың

тым нық болуы да, тыңғылықсыз болуы да модельдің

модель ретінде жұмыс жасауын тоқтатады. Осылайша,

модельденетін объекттің бір шартты өзгешелігін игеру –

басқа өзгешеліктерін ескермеу деген сөз. Сондықтан,

кез келген модель түпнұсқасын тек бір жағынан ғана

орын басады. Нәтижесінде – бір объекттің жан-жақты

параметрлерін жеткізу үшін бірнеше модель жасалуы мүмкін.

5-слайд Ақпаратты жеткізу

Екінші кезеңде модель зерттеудің дербес нысаны ретінде көрінеді. Зерттеудің ішіне модельдің қасиеттерін жан-жақты қарастырып, барлық теориялық білімнің

жинақталуы кіреді. Одан бөлек, модельдің параметрлары мен қасиеттері арасындағы қатынас жүйелендіріледі. Осы кезеңнің ақырғы нәтижесі – жүйелердірілген, параметрлерінің өзгерісі қорытынды нәтижеге үлестемелі өзгеретін модель бейнесі айқындалады.

6-слайд Компьютерлік моделді дайындау

• Үшінші қадам – жинақталған, жүйеге келтірілген ақпаратты компьютер қабылдай алатын программалау тіліне өзгерту. Ақпараттық тілді ауыстыру процессінің белгілі заңдылықтары бар. Модель жайлы ақпарат, параметрлеріне енгізілген өзгерістерге орай жетілдірілген болуы. Оған қоса, модельде орын алмаған түпнұсқаның кейбір қасиеттері жойылуы тиіс. Ақпаратты компьютер қабылдай алатын мәнерге келтіруде, мысалы, паскаль программалау тілі қолданылады.

7-слайд Компьютерлік тәжірибе жүргізу

Келесі кезеңде, практика жүзінде тексеру. Параметр және қасиет, одан алынған қорытынды нәтижелері тексерілуден өтеді. Мұндағы көзделетін мақсат – модельді қайта құрудағы немесе басқарудағы теорияны анықтау.

8-слайд Жетілдірулер енгізу

Жоғарыдағы қадамдарды ескере отырып, жетілдірулер енгізіледі. Модельдің қасиеттері сараланады, параметрлері бекітіледі. Бесінші кезеңнен өткізілген модель – түпнұсқаның белгілі бір шартты жұмыс ортасында орнын баса алатын объект.

9-слайд Қосымша ақпарат

Модельдеу — қайталанулары бар процесс. Демек, алғашқы төрт кезеңнен кейін, модель дайын болғанша тағы қадамдардың циклды түрде қайталануы мүмкін. Осылайша, зерттелетін объект жайлы ақпарат кеңейдіғ зерттеу тереңдейді, ал бастапқы жасалған модель жетілдіріледі. Модельдеудің алғашқы циклінде орын алған кемшіліктер, келесі циклдерде жойыла береді.

10-слайд Қателіктердің басты себепкерлері

• Түпнұсқа жайлы бастапқы ақпараттың жеткіліксіз мөлшерде болуы;

• Модельді жүйелендіру кезінде жасалатын қателіктер;

• Компьютерлік программалау тіліне ауыстырғанда жасалатын дәлсіздіктер;

11-слайд Бекіту сұрақтары

• Компьютерде жасалған модель модельдеудің қай түріне жатады?

• Модельдеу кезінде қайталануға ұшырайтын қай кезеңдер?

• Мектеп программасындағы қай пәндер модельдеуді өте кең пайдаланады?

12-слайд Қорытынды

• Кезеңдер:

• Ақпараттық модельдің сипаттамасын құру;

• Ақпаратты жеткізу;

• Компьютерлік моделді дайындау;

• Компьютерлік тәжірибе жүргізу;

• Жетілдірулер енгізу.

• Орын алатын басты қателіктер:

• Түпнұсқа жайлы бастапқы ақпараттың жеткіліксіз мөлшерде болуы;

• Модельді жүйелендіру кезінде жасалатын қателіктер;

• Компьютерлік программалау тіліне ауыстырғанда жасалатын дәлсіздіктер;

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Модельдеу кезеңдері

Кезеңді сипатта

Жасалу жолдары

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Компьютерде модельдеудің негізгі кезеңдері?

2. Компьютерде жасалған модель модельдеудің қай түріне жатады?

3. Модельдеу кезінде қайталануға ұшырайтын қай кезеңдер?

4. Мектеп программасындағы қай пәндер модельдеуді өте кең пайдаланады?

5. Түпнұсқа жайлы ақпарат жеткіліксіз болған жағдай модельдің жұмыс атқаруына қалай әсер етеді?

6. Қалта калькуляторын, компьтердің моделі деп есептеуге болады ма? Неліктен?

7. Сынып ішіндегі кез-келген бір объектіге модель жасаңдар.

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Информатика пәнінен басқа кез-келген сабақта өткен тақырыптан алынған ақпаратты модель ретінде жазып көрсетіңіз.

2. Жасалған ақпараттық модельді компьютерлік модель ретінде жазыңыз.

ІІІ деңгей тапсырмалары

1. Сендердің ойларыңша, компьютерлік модельдеудің бесінші қадамы неге циклді қайталануға ұшырамайды?

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

Модельді тексеру барысында қателіктер табылса, қандай әрекет жасау керек? Компьютерлік модель жасауда ақпараттың маңызы қандай?

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

_________________________________________________________________

№22 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:

• Компьютерде модельдерді зерттеу

Мақсат:

Жаңа білім

• Модельдеу типтерін атап шығады;

• Компьютерлік модельдеу кезеңдерін сипаттайды.

Жаңа түсінік

•Материалдық модель мен ақпараттық модельдің айырмашылықтарымен танысады;

•Қоршаған ортадағы модельдерді қай типке жататындығын ажыратады.

Қолданым әрекеті

•Ақпараттық модельді құруға дағдыланады. •Ақпараттық модельді құру дағдысын жетілдіреді.

Талдау әрекеті

• Баска пәннен алған теориялық білімдерін модель құруда қолданып көрсетеді.

Шығармашылық әрекет

•Әртүрлі модельдерге мысал келтіреді.

Бағамдау әрекеті

•Модельдерді материалдық немесе ақпараттық

болып бөлінуіне байланысты сипаттау;

•Компьютерлік модельді жасаудың кезеңдеріне негізделіп модель құру.

Сабақ құрылымы:

І. Ақпарат алмасу (15 мин.).

ІІ. Алғашқы бекіту (5 мин.).

ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (15 мин.).

ІV. Шығармашылық қалыптастыру (5 мин.).

V. Бағамдау-бағалау (5 мин.).

Сабақ типі:

• Сабақта жаңа білімді игеру

Оқыту әдісі:

• Жеке, топпен жұмыс, өз бетімен жаңа білім алу,бекіту жаттығулары

Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
	• Жаңа терминологиямен таныстыру • Тапсырмаларды орындауда көмектесетін нақты мысалдарды көрсету • Оқушыларға тапсырманы өз бетімен орындап көруге мүмкіндік беру. Өз бетімен орындауда нәтижелер оң болмаған жағдайда, нұсқаулар беру
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
Оқушыда дағды қалыптастыру:
	• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру • Қажет болған жағдайда мұғалімнен көмек сұрау • Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау
Ақпарат көздері:
	1. Б.Бөрібаев, Б.Нақысбеков, Г.Мадиярова. 2005. Информатика және есептеуіш техника негіздері. Алматы: Мектеп. 2. Компьютерная модель. Ақпарат көзі: Википедия http://kk.wikipedia.org/wiki/
Оқушы жетістігін бағалау:
	• Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады. Қосымша бағаны алу үшін топтық тапсырманы орындау қажет.
Үй тапсырмасы:
	• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы
	• Бонус-балл тапсырмасы

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Модельдермен таныстыру;

2. Материалдық және ақпараттық модельдер;

3. Компьютерлік модельдердің жасалу кезеңдері.

Слайдтар:

1-слайд

Модель жасаудың негізгі кезеңдері

2-слайд

Модель - белгілі бір

зерттелетін нысанның ой

түсінік арқылы(ақпараттық)

немесе материалдық түрде

жасалған шартты үлгісі.

Модельдеу – модель жасау

мен оларды зерттеуге негіз

делген әлемді тану мен

өзгертудің әдістерінің бірі.

3-слайд

4-слайд

Компьютерлік модельдеу - ақпараттық модельді компьютерде жасап, тәжірибе жүзінде тексеру.

Ақпаратты формаландыру -

ақпаратты белгілі бір форма

жүзінде айқындап көрсету.

5-слайд Компьютерде модель жасаудың негізгі кезеңдері

• Ақпараттық модельдің сипаттамасын құру;

• Ақпаратты жеткізу;

• Компьютерлік моделді дайындау;

• Компьютерлік тәжірибе жүргізу;

• Жетілдірулер енгізу.

6-слайд Бірінші кезең

Ақпараттық модельдің сипаттамасын құру – зерттеу мақсатына қарай елеулі параметрлерді айқындап, мардымсыз ерекшеліктерін ескермей объектті сипаттау.

7-слайд Екінші кезең

Ақпаратты жеткізу - модельді формаландыру, яғни белгілі бір формаға келтіріп, айқындап белгілеу.

8-слайд Үшінші кезең

• Компьютерлік модельді дайындау – формаландырылған ақпаратты компьютер қабылдай алатын мәнерге келтіру. Модельді дайындаудың бірнеше амалы бар, мысалы:

§ Программалау тіліне аудару арқылы;

§ Электронды кесте, кескін не басқа да құралдар арқылы;

9-слайд Төртінші кезең

• Компьютерлік тәжірибе жүргізу – бастапқы ақпаратты енгізіп, модельдің процесс бойындағы жұмысын бақылай отыра қорытындысын алу.

10-слайд Бесінші кезең

Жетілдірулер енгізу – қорытындыланған ақпаратты саралап, модельді жетілдіру.

Егер алынған нәтижелер қате болса, жоғарыда айтылған қадамдарда дәлсіздіктер орын алған болуы тиіс. Мұндай жағдайларда, түзетулер енгізіліп, қайта тексеріс өткізілуі керек. Түзетілімдер бірнеше рет енгізіліу мүмкін.

11-слайд Бақылау сұрақтары:

1) «Модель» және «модельдеу» терминдерінің айырмашылығы неде?

2) Ақпараттық және материалдық модельдердің мысалдарын келтіріңіздер.

3) Компьютерлік модельді жасаудың неше негізге кезеңі бар. Оларды атаңыз.

4) Компьютер қабылдай алатын қандай программалау тілдерін білесіңдер?

12-слайд Қорытынды

Модель - зерттелетін нысанның шартты үлгісі.

v Модельдеудің түрлері:

• Материалдық

• Ақпаррық

v Компьютерлік модель жасаудың негізгі кезеңдері:

• Ақпараттық модельдің сипаттамасын құру;

• Ақпаратты жеткізу;

• Компьютерлік моделді дайындау;

• Компьютерлік тәжірибе жүргізу;

• Жетілдірулер енгізу.

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Модель типтері	Типтерді сипатта	Жасалу жолдары

Қорытынды:_________________________________________________________________________________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Модельдердің типтерін атаңыз.

2. Ақпаратты модельге жататын бес мысал келтіріңіз.

3. Компьютерде модельдеудің негізгі кезеңдері?

4. «Модель» және «модельдеу» терминдерінің айырмашылығы неде?

5. Мектеп қабырғасында материалдық модельдің қандай мысалын таба аласыңдар?

6. Ақпаратты компьтерге енгізуде пайдаланылатын қандай программалау тілдерін білесіңдер?

7. Ақпаратты модельдің сипаттамасын құруда қандай алғышарттар бар?

ІІ деңгей тапсырмалары

3. Информатика пәнінен басқа кез-келген сабақта өткен тақырыптан алынған ақпаратты модель ретінде жазып көрсетіңіз.

4. Жасалған ақпараттық модельді компьютерлік модель ретінде жазыңыз.

ІІІ деңгей тапсырмалары

1. Модельдеудің мақсаты неде? Модельдеуден басқа қандай альтернативті амалдар білесіңдер?

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

Модельдеудің бүгінгі күнгі маңызы қандай? Компьютерлік модель жасауда

ақпараттың алар орны қандай?

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

_________________________________________________________________

№ 23 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:

• Microsoft Excel электрондық кестесі

Мақсат:

Жаңа білім

•Microsoft Excel электрондық кестесін жалпы таныстырады.

Жаңа түсінік

•Электрондық кестесімен істелінетін қарапайым әрекеттерді түсіндіреді.

Қолданым әрекеті

•Microsoft Excel-дің негізгі элементтерін пайдаланып көреді.

Талдау әрекеті

•Электрондық кестенің басты элементтерін бейнелеп көрсетеді.

Шығармашылық әрекет

•Microsoft Excel электрондық кестесін қолдану әрекетін жобалайды.

Бағамдау әрекеті

•Microsoft Excel электрондық кестесіжайлы білімдерін түйіндейді.

Сабақ құрылымы:

І. Ақпарат алмасу ( 12 мин.).

ІІ. Алғашқы бекіту (3 мин.).

ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (20 мин.).

ІV. Шығармашылық қалыптастыру (17 мин.).

V. Бағамдау-бағалау (3 мин.).

Сабақ типі:

• Сабақта жаңа білімді игеру

Оқыту әдісі:

• Түсіндірмелі-иллюстративтік, топтық жұмыс

Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:

• Оқушыларды жаңа деректермен таныстыру

• Жаңа тақырыпты бекіту мақсатында нақты мысалдар көрсету

• Сабақ барысында оқушыларға қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндік беру.

Негізгі ұғымдар мен терминдер:

• Электрондық кесте, құралдар үстелі, пернелер тіркесімі, сұхбат терезесі.

Оқушыда дағды қалыптастыру:

• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру

• Қажет болған жағдайда мұғалімнен көмек сұрау

• Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау

Ақпарат көздері:

1. Microsoft Office Еxcel. Википедия Ашық Энциклопедиясы.

2. Excel-ДЕ ЖҰМЫС ІСТЕУ.ЭЛЕКТРОНДЫ КЕСТЕЛЕРДІ ӘЗІРЛЕУ. Қазақстан Республикасында ақпараттық теңсіздікті төмендету бағдарламасы бойынша халықты компьютерлік сауаттылыққа оқыту жөніндегі оқу-әдістемелік құрал, 8–модуль.

Оқушы жетістігін бағалау:

• Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады.

Үй тапсырмасы:
	• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы:
	Электрондық кестеде жаңа құжат жасау, кітапты сақтау, кітаптқа бірнеше парақ қосу үшін керек қадамдарды тауып, жазып келу.

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Электрондық кесте дегеніміз не?

2. Excel-дің негізгі элементтері

3. Қарапайым пәрмендер

Слайдтар:

1-слайд

Microsoft Excel электрондық кестесі

Microsoft Еxcel - электрондық кесте құрастыратын кең таралған қолданбалы программа. Excel-де график тұрғызу, күрделі функциялар арқылы есептеу және бірнеше жұмыс кітаптарымен қатар жұмыс атқару сияқты мүмкіндіктер бар.

2-слайд Excel бағдарламасын ашу

Excel бағдарламасын Microsoft Windows-тың кез келген басқа бағдарламаларын қосу үшін қолданылатын тәсілдерінің бірімен іске қосуға болады.

Бастау – Бағдарламалар – Microsoft Office - Microsoft Excel немесе Бастау – Бағдарламалар – Microsoft Excel.

3-слайд

Терезенің негізгі элементтері

Тақырып жолағы – бұл құжаттың атауы және терезені басқару батырмалары.

Файл құралдар үстелі – Жаңа, Сақтау, Ашу, Басып шығару сияқты құжатпен жұмыс істеуге арналған негізгі стандартты батырмаларды қамтиды.

4-слайд Терезенің негізгі элементтері

Басты құралдар үстелі –Қиып алу, Көшіру, Қою және мәтіннің қажетті параметрлерін және оның құжатта орналасатын орнын (туралауды) белгілеуге арналған негізгі стандартты батырмаларды қамтиды.

Кірістіру құралдар үстелі – Құжатқа сурет, кесте, фигуралар, графиктер енгізу батырмалар жинағы.

5-слайд Терезенің негізгі элементтері

Excel кітабы парақтардан тұрады. Ашылған бетте олар үшеу болады. Парақтар арасында терезенің төменгі жағындағы «Парақ1», «Парақ2» сілтемелерді пайдаланып ауысуға болады. Excel-де парақтар жанындағы батырманы басып жаңа парақтар қосуға болады.

Шатаспау үшін парақшалардың түсін де өзгертуге болады. Ол үшін керек парақшаның үстін оң жақ батырмамен басып, Түс деген мәзірде қалаған түсті таңдайсыз.

6-слайд Microsoft Excel-де жаңа құжат жасау

Жаңа құжат жасау үшін төмендегілелдің бірін жасауға болады:

Файл құралдар үстелінде Жасау батырмасын шерту, ұсынылған қалыртар ішінен керегін таңдау;

<Ctrl>+<N> пернелер тіркесімін басу;

7-слайд Microsoft Excel-де бар кітапты ашу

Бар құжатты ашу үшін:

Файл мәзірінде Ашу бұйрығын таңдаңыз;

<Ctrl+О> пернелер тіркесімін басыңыз, сонда Ашу сұхбат терезесі пайда болады, керек файлды іздеп таңдаңыз.

8-слайд Кітапты сақтау

Кітапты сақтау үшін:

Файл мәзірінен Сақтау әмірін таңдаңыз;

Пернетақтадан бір мезгілде <Ctrl+S> пернелерін басыңыз;

Бағдарлама алғаш сақтағанда Басқаша сақтау сұхбат терезесін ашады. (<Ctrl> + <Shift>+ <S> ) Файл атауын енгізіп, файлды сақтау жолын нұсқаңыз. Сақтау батырмасын басыңыз.

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Электрондық кесте дегеніміз не?

Microsoft Excel-мен не істеуге болады?

Қандай пернелер тіркесін қолдануға болады?

Қорытынды:_________________________________________________________________________________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1.Электрондық кестелер не үшін қолданылады?

___________________________________________________________________________

2.Электрондық кестенің қай түрі кең таралған?

___________________________________________________________________________

3.Windows XP-да Excel-ді ашу жолы қандай? Қанша әртүрлі жол бар?

___________________________________________________________________________

4. <Ctrl> + <N> пернелер тіркесімін басу қандай нәтиже береді?

____________________________________________________________________________

5. <Ctrl> + <О> пернелер тіркесімін басу қандай нәтиже береді?

____________________________________________________________________________

6. <Ctrl> + <S> пернелер тіркесімін басу қандай нәтиже береді?

____________________________________________________________________________

7. Құжатқа сурет, кесте, фигуралар, графиктер енгізу үшін қай саймандар үстелі пайдалы?

_____________________________________________________________________________

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Құжатпен жұмыс істеуге арналған негізгі батырмалар қай үстелде?

_____________________________________________________________________________

2. Айналдыру сызықтары нендей мүмкіндіктер береді?

_____________________________________________________________________________

3. <Ctrl> + <Shift> + <S> пернелер тіркесімін басу қандай нәтиже береді?

_____________________________________________________________________________

ІІІ деңгей тапсырмалары

1. Парақшаның атын өзгерту үшін қажетті қадамдарды атаңыз.

_____________________________________________________________________________

 Топтық жұмыс.

Сынып 3 топқа бөлініп, әр топ өзіне сәйкес тапсырманы орындауы тиіс.

I топ. Microsoft Excel-ді Windows операциялық жүйесінде қалай ашады? Қанша түрлі жолмен ашуға болады?

____________________________________________________________________________

II топ. Microsoft Excel кітабын сақтау жолын көрсетеңіз. Қандай пернелер тіркесімен сақтау диалог терезесін шақыруға болады?

____________________________________________________________________________

III топ. Microsoft Excel кітабын ашу жолын көрсетеңіз. Қандай пернелер тіркесімен ашу диалог терезесін шақыруға болады?

____________________________________________________________________________

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

______________________________________________________________________

№ 24 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

	Тақырыбы:
		• Microsoft Excel құрылымы және деректерді енгізу
	Мақсат:
		Жаңа білім	•Microsoft Excel электрондық кестесінің жалпы құрылымымен таныстырады және деректерді енгізу процессімен қорытындылайды.
		Жаңа түсінік	• Microsoft Excel-дің құрылымының түсіндірмесін береді.
		Қолданым әрекеті	•Microsoft Excel-де деректерді өңдейді.
		Талдау әрекеті	•Электрондық кестенің құрылымын өзгертуді бейнелеп көрсетеді.
		Шығармашылық әрекет	•Microsoft Excel электрондық кестесінде деректермен жұмыс жасауды жоспарлайды.
		Бағамдау әрекеті	•Microsoft Excel электрондық кестесі құрылымы жайлы білімдерін түйіндейді.
	Сабақ құрылымы:
		І. Ақпарат алмасу ( 12 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту (3 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (15 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (20 мин.). V. Бағамдау-бағалау (5 мин.).
	Сабақ типі:
		• Сабақта жаңа білімді игеру
	Оқыту әдісі:
		• Түсіндірмелі-иллюстративтік, топтық жұмыс
	Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
		• Оқушыларды жаңа деректермен таныстыру • Жаңа тақырыпты бекіту мақсатында нақты мысалдар көрсету • Оқушыларға мысалда берілген тапсырмаларды өз бетімен орындап көруге мүмкіндік беру. Өз бетімен орындауда нәтижелер оң болмаған жағдайда, нұсқаулар беру. • Сабақ барысында оқушыларға қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндік беру.
	Негізгі ұғымдар мен терминдер:
		• Ұяшық, өрнек, белсенді ұяшық, мәтінмәндік мәзір.
	Оқушыда дағды қалыптастыру:
		• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру • Қажет болған жағдайда мұғалімнен көмек сұрау • Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау
	Ақпарат көздері:
		1. Microsoft Office Еxcel. Википедия Ашық Энциклопедиясы. 2. Excel-ДЕ ЖҰМЫС ІСТЕУ.ЭЛЕКТРОНДЫ КЕСТЕЛЕРДІ ӘЗІРЛЕУ. Қазақстан Республикасында ақпараттық теңсіздікті төмендету бағдарламасы бойынша халықты компьютерлік сауаттылыққа оқыту жөніндегі оқу-әдістемелік құрал.
	Оқушы жетістігін бағалау:
		• Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады.
	Үй тапсырмасы:
		• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы:
		Электрондық кестеде баған және жолдың енін, биіктігін өзгерту үшін жасалынатын қадамдарды жазып келу.
САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Ұяшық дегеніміз не?

2. Деректерді енгізу.

3. Ұяшық мазмұнымен жұмыс істеу.

4. Баған және жолдың параметрін өзгерту.

Слайдтар:

1-слайд Microsoft Excel құрылымы

Excel-де әрбір жұмыс парағы жолдар мен бағандардан тұрады. Бағандар аты латын алфавитінің бас әріптерімен жазылады. Бір жұмыс парағы 256-ға дейін бағанды қамти алады. Жолдар 1-65536 аралығында нөмірленеді.

2-слайд Microsoft Excel құрылымы

Бағандар мен жолдардың қиылысуы ұяшықтар деп аталады. Әрбір ұяшықтың жол мен баған белгіленуінен тұратын адресі болады. (Мысалы: А9, D21, F5, G7, L16)

Ұяшық мекен жайы ұяшыққа деген сілтеме болып табылады және осы ұяшықтағы деректерді өрнекте пайдалану үшін қолданылады. Ұяшықтың бірі ғана берілген уақыт мезетінде белсенді болып табылады.

3-слайд Іргелес ұяшықтартарды таңдау

Excel бағдарламасы кестесінде іргелес ұяшықтар ауқымын бөлектеп алу үшін:

бірінші бөлектелетін ұяшықты шертіп, <Shift> пернесін басып тұрып, бөлектелетін ауқымның соңғы ұяшығын шерту қажет;

Тышқан көмегімен алғашқы ұяшықтан бастап соңғысына дейін белгілеу қажет;

4-слайд Іргелес емес ұяшықтарды таңдау

Excel бағдарламасында іргелес емес ұяшықтарды ерекшелеу үшін бірінші ұяшықты шертіп, <Ctrl> пернесін басып ұстап тұрып, қажет ұяшықтарды шерту керек.

5-слайд Ұяшықтардың енін өзгерту

Ұяшықтардың енін өзгерту үшін :

Пішім – Ұяшық ені қосымша мәзірінде керек мәнді көрсетеміз;

Баған таңбашасының оң жақ шетін оңға немесе солға жылжытып, бағанның енін ұлғайтуға болады;

6-слайд Ұяшықтардың биіктігін өзгерту

Ұяшықтардың биіктігін өзгерту үшін :

Пішім – Ұяшық биіктігі қосымша мәзірінде керек мәнді көрсетеміз;

Жол таңбашасының үстіңгі жағын жоғары немесе төменге жылжытып, жолдың биіктігін ұлғайтуға болады;

7-слайд Деректерді енгізу

Microsoft Excel кестесінің ұяшығында не мәтін, не сан, не өрнек орналасуы мүмкін, бірақ ұяшық мазмұнының аралас болуына болмайды.

8-слайд Ұяшық мазмұнымен жұмыс істеу

Ұяшық мазмұнымен жұмыс істеу үшін оны белсенді етіп алу керек.

Белсенді ұяшықтың мазмұнын өңдеу үшін:

Ұяшықты тінтуірдің сол жақ пернесімен екі рет шерту;

Ұяшық мазмұнын өрнектер жолағында өңдеу;

<Ғ2> пернесін басу;

Белсенді етіп алып үстінен жаңа ақпарат жаза беруге де болады.

Белсенді ұяшықтың мазмұнын өшіру үшін:

<Delete> пернесін шерту керек.

9-слайд Кестеге жол және баған үстеу

Кестеге жол және баған үстеу үшін:

жол немесе баған тақырыбын тінтуірдің оң жақ пернесімен шертіп, мәтінмәндік мәзірді шақырып алыңыз да, кірістіру әмірін таңдаңыз;

Тышқанның оң жағын басып, кірістіру - баған/жол әмірін таңдаңыз;

10-слайд Кестедегі жол және бағанды жою

Кестеге жол және бағанды жою үшін:

жол немесе баған тақырыбын тінтуірдің оң жақ пернесімен шертіп, мәтінмәндік мәзірді шақырып алыңыз да, Жою әмірін таңдаңыз;

Тышқанның оң жағын басып, өшіру - баған/жол әмірін таңдаңыз;

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Ұяшық мекен-жайы дегеніміз не?

Белсенді ұяшықтың мазмұнын өңдеу үшін не істеуге болады?

Excel-де іргелес емес ұяшықтарды ерекшелеу қалай жүзеге асады?

Қорытынды:___________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1.Ұяшық мекен-жайы нені көрсетеді?

____________________________________________________________________

2. Ұяшықта мәтін, сан және өрнек бірге орналасуы мүмкін бе?

____________________________________________________________________

3. Кестедегі жол немесе бағанды жою мәтінмәндік мәзірді қалай шақыруға болады?

____________________________________________________________________

4. Ұяшық белсенді кезде <Delete> пернесін басу қандай нәтиже береді?

_____________________________________________________________________

5. Ұяшық белсенді кезде <F2> пернесін басу қандай нәтиже береді?

____________________________________________________________________

6. Ұяшық белсенді кезде <Ctrl> пернесін басып, басқа көрші емес ұяшықтарды таңдау мүмкін бе?

____________________________________________________________________

7. Өрнектер жолағы дегеніміз не?

____________________________________________________________________

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Ұяшықтардың енін өзгерту үшін не істелінеді?

____________________________________________________________________

2. Ұяшықтардың биіктігін өзгерту үшін не істелінеді?

____________________________________________________________________

3. Кестеге жол және баған үстеу үшін не істелінеді?

_____________________________________________________________________

ІІІ деңгей тапсырмалары

1.Кестеде барлығы қанша ұяшық болуы мүмкін?

____________________________________________________________________

 Топтық жұмыс.

Сынып 3 топқа бөлініп, әр топ өзіне сәйкес тапсырманы орындауы тиіс.

I топ. Ұяшықтардың енін қалай өзгертуге болады?Биіктігін?

____________________________________________________________________

II топ. Кестеге жол және баған үстеу қалай жүзеге асырылады? Жолды қалай жоюға болады?

_____________________________________________________________________

III топ. Іргелес ұяшықтар ауқымын бөлектеп алу үшін қай перне басылу қажет? Басқаша тышқанмен бөлектеу қалай болады?

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

№ 25 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:

• Microsoft Excel-де деректерді пішімдеу

Мақсат:

Жаңа білім

•Электрондық кестеде деректерді енгізу және оларды форматтаумен ( пішімдеумен) таныстырады.

Жаңа түсінік

• MS Excel –де деректермен жұмыс істеудің үсіндірмесін береді.

Қолданым әрекеті

•Microsoft Excel-де деректерді пішімдейді.

Талдау әрекеті

•Электрондық кесте мәнін өзгертуді бейнелеп көрсетеді.

Шығармашылық әрекет

•Microsoft Excel электрондық кестесінде әр түрлі пішін қолдануды жоспарлайды.

Бағамдау әрекеті

•Microsoft Excel электрондық кестесі ұсынатын пішіндер жайлы білімдерін түйіндейді.

Сабақ құрылымы:

І. Ақпарат алмасу ( 12 мин.).

ІІ. Алғашқы бекіту (3 мин.).

ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (19 мин.).

ІV. Шығармашылық қалыптастыру (18 мин.).

V. Бағамдау-бағалау (3 мин.).

Сабақ типі:

• Сабақта жаңа білімді игеру

Оқыту әдісі:

• Түсіндірмелі-иллюстративтік, топтық жұмыс

Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:

• Оқушыларға MS Excel-дегі деректермен жұмыс істеуді, яғни мәтінді енгізуді, сандарды енгізуді және оларды форматтауды(пішімдеуді) үйрету.

• «Оқыта үйрену» әдісімен кесте құру және деректер енгізіп, оларды форматтауды (пішімдеуді) компьютер арқылы көрсету.

• Сабақ барысында оқушыларға қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндік беру.

Негізгі ұғымдар мен терминдер:

• Ұяшық, пішін, белсенді ұяшық, мәтінмәндік мәзір, құралдар үстелі.

Оқушыда дағды қалыптастыру:

• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру

• Қажет болған жағдайда мұғалімнен көмек сұрау

• Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау

Ақпарат көздері:

1. Microsoft Office Еxcel. Википедия Ашық Энциклопедиясы.

Оқушы жетістігін бағалау:

• Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады.

Үй тапсырмасы:
	• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы:
	Өтілген тақырыпты қайталау. Оқушылар күнделігінің кестесін құрып келу.

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. MS Excel-де деректер дегеніміз не?

2. Сандық және тексттік пішін түрлері.

3. Microsoft Excel-дегі пішімдеу операциялары.

Слайдтар:

1-слайд Microsoft Excel-дегі пішімдеу операциялары

MS Excel-де деректер 3 түрлі пішімде бола алады:

1) Сандық

2) Тексттік

3) Формула

Енгізілетін мәліметтің сан немесе формула екенін оның алғашқы символына қарап анықтайды. Егер енгізілетін символдың біріншісі сан болса, онда оны сандық типке жатқызамыз. Егер біріншісі теңдік белгісі болса, формула деп қабылдайды. Егер бірінші символымыз әріп немесе апостроф болса, мәтін деп қабылдайды.

2-слайд Microsoft Excel-де сандық пішін

Сандық пішін.

Есеп-қисаптар үшін түрлі пішіндер қолданылады:

Жәй сандық;

Қаржылық;

Мезгілдік;

Проценттік;

Бөлшектік;

Дәрежелік.

Excel-де енгізілген сандық мәліметтер автоматты түрде ұяшықтардың оң жақшетіне орналасады.

3-слайд Microsoft Excel-де мәтіндік пішін

Мәтіндік формат мәтіндер және сандық есептік емес деректер үшін. Бұндай деректерге жатады: почта индексі, телефон нөмірлері, түрлі тіркеу нөмірлері және т.б..

Excel-де енгізілген жазбаша мәліметтер автоматты түрде ұяшықтардың сол жақ шетіне орналасады.

4-слайд Ұяшықтарды пішімдеу

Ұяшықтарды пішімдеу – бұл олардың сыртқы көрінісін безендіру, сондай-ақ олардың мазмұнының деректер пішіміне түзетулер енгізу. Ұяшықтарды пішімдеу үшін қажетті ұяшықтарды ерекшелеп алып, Пішімдеу құралдар үстелінің батырмаларын пайдаланыңыз немесе Пішім мәзірінің – Ұяшықтар әмірін іске қосыңыз.

5-слайд Microsoft Excel-дегі пішімдеу операциялары

Пішімдеу операциялары:

• Сандық пішімді өзгерту;

• Ұяшықтарда текстті және санды туралау параметрлерін өзгерту;

• Қаріп параметрлерін өзгерту;

• Ұяшық жиектерінің параметрлерін өзгерту;

• Әшекейлер – ұяшықтың боялуын өзгерту;

• Қорғаныс – ұяшықтың қорғанысын өзгерту;

• Ұяшықтарды біріктіру

6-слайд Сандық пішімді өзгерту параметрлері

Басты құралдар үстелі

7-слайд Туралау - ұяшықтарда текстті және санды туралау параметрлері

Басты құралдар үстелі

8-слайд

Қаріп– қаріп параметрлері

Басты құралдар үстелі немесе <Ctrl+Shift+F>

9-слайд Жиек – ұяшық жиектерінің параметрлері

Басты құралдар үстелі

10-слайд

Әшекейлер – ұяшықтың боялу параметрлері

Басты құралдар үстелі

11-слайд Қорғаныс – ұяшықтың қорғаныс параметрлері

Басты құралдар үстелі

12-слайд Ұяшықтарды біріктіру

Екі немесе бірнеше ұяшықты біріктірген кезде олар бір ұяшыққа айналып, ұяшықтағы мәтінді не өрнекті пішімдеуді оңайлатады. Ұяшықтарды біріктіру үшін:

• Кестеде болады деп болжанып отырған бағандар санына сәйкес ұяшықтар ауқымын ерекшелеу қажет;

• Пішімдеу құралдар үстелінде ұяшықтарды біріктіру және ортада орналастыру батырмасын басу керек.

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Кестеде бөлшек санды қалай енгіземіз?

Ұяшықтарды қалай қосамыз?

Ұяшықтарды бояу үшін қандай батырманы пайдаланамыз?

Қорытынды:___________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Уақыт мезгілін жазу үшін қандай пішім пайдалынылады?

2. Мәтіндік жолдар мен цифрмен көрсетілген сандық емес мәліметтерді жазу үшін қолданылатын пішім?

3. Енгізілгеннің мәндер емес, формула екенін Excel қалай анықтайды?

4. Ұяшықтарды пішімдеу дегеніміз не?

5. Ұяшықтар пішімі сұхбат терезесін қалай шақырады?

6. Сандық пішімдерге мысал келтіріңдер.

7. Мәтіндік пішімге мысал келтіріңдер.

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Жақтаудың түрін анықтайтын параметрлерді қай терезеден енгізуге болады?

2. Excel-де енгізілген сандық мәліметтер автоматты түрде ұяшықтардың қай жақ шетіне орналасады?

3. Ұяшықтарды біріктіру және ортада орналастыру үшін не жасалынуы шарт?

ІІІ деңгей тапсырмалары

1.<Ctrl+Shift+F> -ті басу қандай ұяшықты шақырады?

 Топтық жұмыс.

Сынып 3 топқа бөлініп, әр топ өзіне сәйкес тапсырманы орындауы тиіс.

I топ. Ұяшықтарға сандар енгізіп, оларды:

Жәй сандық;

Қаржылық;

Мезгілдік қылып өзгертіңдер.

II топ. Ұяшықтарға сандар енгізіп, оларды:

Проценттік;

Бөлшектік;

Дәрежелік қылып өзгертіңдер.

III топ. Ұяшықтарға мәтін енгізіп, сол ұяшықтардың қаріпін, бояуын, қоршауын өзгертіңдер.

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

_________________________________________________________________

№26 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:

Бақылау жұмысы. 3 тоқсан.

Күтілетін нәтиже:

Жаңа білім

3-тоқсан бойынша өткен материалдарды еске түсіреді

Жаңа түсінік

Ақпараттық модельдеуді түсінеді.

Қолданым әрекеті

Microsoft Excel-дің негізгі элементтерін пайдаланып көреді.

Талдау әрекеті

Электрондық кестенің құрылымын өзгертуді бейнелеп көрсетеді.

Шығармашылық әрекет

Бақылау жұмысына байланысты шығармашылық әрекет орындалмайды.

Бағамдау әрекеті

Бақылау жұмысын жазу арқылы 3 тоқсанда өтілген тақырыптардың маңыздылығын сипаттайды.

Сабақ құрылымы:

І. Ақпарат алмасу (5 мин.).

ІІ. Алғашқы бекіту (0 мин.).

ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (40 мин.).

ІV. Шығармашылық қалыптастыру (0 мин.).

V. Бағамдау-бағалау (0 мин.).

Сабақ типі:

• Оқушылардың білімін бақылау, бағалау

Оқыту әдісі:

• Қайталау

Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
	• Оқушыларға есептерді бірнеше нұсқа ретінде ұсыну • Нұсқаларды дайындау үшін деңгейлік тапсырмалар ретін ауыстыру
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
	• Цикл, графикалық операторлар, штрих, пиксель, алғы шартты цикл, процедура, электрондық кесте, құралдар үстелі, пернелер тіркесімі, сұхбат терезесі, ұяшық, өрнек, белсенді ұяшық, мәтінмәндік мәзір, ұяшық, пішін, белсенді ұяшық, мәтінмәндік мәзір, құралдар үстелі.
Оқушыда дағды қалыптастыру:
	• Бақылау жұмысына дайындық мақсатында барлық слайд материалдарын, денгейлік тапсырмалар мен үй жұмысы тапсырмаларын қайталау.
Ақпарат көздері:
	• Е. В. Шевчук, Н. С. Кольева. Информатика 8, Алматы: Мектеп, 2012. • Основы информатики: Учеб. Пособие / В. А. Коднянко. Красноярск: ИПЦ КГТУ, 2004. 324 с.
Оқушы жетістігін бағалау:
	• Оқушының бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады.
Үй тапсырмасы: • Бақылау жұмысында жауап бере алмаған немесе жауабына сенімді емес сұрақтарды қарау, қатемен жұмысқа дайындалу.

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1 Процедуралар

2 Ақпараттық модельдеу

3 Microsoft Excel электрондық кестесі

Слайдтар:

1-слайд Шартты цикл

while <шарт> do begin

{цикл денесі}

end;

Ерекшеліктері:

күрделі шарттарды қолдануға болады:

while (a<b) and (b<c) do begin

{цикл денесі}

end;

Егер цикл денесінде бір ғана оператор болса, begin мен end сөздерін жазбай кетуге болады:

while a < b do

a := a + 1;

Енгізу-шығару құрылғылары құрылғылар мен компьютердың арасындағы аппараттық интерфейсты құрайды

2-слайд Соңғышартты цикл

Есеп: Бүтін оң сан енгізіп(<2000000), ондағы цифрлардың санын анықтау.

Мәселе: Теріс санның немесе нөлдің енгізілмеуін қалай қадағалауға болады?

Шығарылуы: Егер бұрыс сан енгізілсе,берілгендерді енгізу үшін кері оралу (цикл!).

Соңғышартты цикл – шарттың тексерілуі циклдың соңында орындалатын цикл түрін айтады.

3-слайд Түстерді басқару

Cызықтың түсі мен қалыңдығы, нүктелердің түсі:

Pen ( 1, 255, 0, 0 );

Бояудың түсі мен стилі:

Brush ( 1, 0, 255, 0 );

Мәтін түсі:

TextColor ( 0, 0, 255 );

4-слайд Процедура – кейбір әрекеттерді орындау үшін қолданылатын көмекші.

Қолданылуы:

· программаның әр жерінде орналасқан бірдей әрекеттерді орындау

программаны түсіну оңай болу үшін оны бірнеше қосалқы бөліктерге бөлу

5-слайд

Модель - белгілі бір

зерттелетін нысанның ой

түсінік арқылы(ақпараттық)

немесе материалдық түрде

жасалған шартты үлгісі.

Модельдеу – модель жасау

мен оларды зерттеуге негіз

делген әлемді тану мен

өзгертудің әдістерінің бірі.

6-слайд Компьютерде модель жасаудың негізгі кезеңдері

• Ақпараттық модельдің сипаттамасын құру;

• Ақпаратты жеткізу;

• Компьютерлік моделді дайындау;

• Компьютерлік тәжірибе жүргізу;

• Жетілдірулер енгізу.

7-слайдMicrosoft Excel электрондық кестесі

8-слайд Microsoft Excel-дегі пішімдеу операциялары

MS Excel-де деректер 3 түрлі пішімде бола алады:

4) Сандық

5) Тексттік

6) Формула

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Процедуралар

Ақпараттық модельдеу

Microsoft Excel электрондық кестесі

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Вegin мен end сөздерін қай жағдайда жазбай кетуге болады?

2. For i:=1 to n do; n 1-ден кіші болған жағдайда цикл неше рет орындалады?

3. While-ды for-ға қандай жағдайда ауыстыруға болады?

4. Программа логикалық қате әсерінен шексіз орындала беруі мүмкін циклдерді атап жаз.

5. Нүктелер қоятын функция атауы және параметрлері қандай?

6. Кесінділер қоятын функция атауы және параметрлері қандай?

7. Процедураның функциядан нендей айырмашылықтары бар?

8. Жергілікті(локальді) айнымалылар дың не ерекшелігі бар?

9. Қалта калькуляторын, компьтердің моделі деп есептеуге болады ма? Неліктен?

10. Сынып ішіндегі кез-келген бір объектіге модель жасаңдар.

11. «Модель» және «модельдеу» терминдерінің айырмашылығы неде?

12. Мектеп қабырғасында материалдық модельдің қандай мысалын таба аласыңдар?

13. <Ctrl> + <О> пернелер тіркесімін басу қандай нәтиже береді?

14. Кестедегі жол немесе бағанды жою мәтінмәндік мәзірді қалай шақыруға болады?

15. Ұяшықтар пішімі сұхбат терезесін қалай шақырады?

ІІ деңгей тапсырмалары

2. While-ды for-ға қандай жағдайда ауыстыруға болады?

3. 0.5; 1; 1.5; 2;....5;7 аралығындағы сандардың квадраттарының қосындысын тап.

4. Информатика пәнінен басқа кез-келген сабақта өткен тақырыптан алынған ақпаратты модель ретінде жазып көрсетіңіз.

5. Жасалған ақпараттық модельді компьютерлік модель ретінде жазыңыз.

6. Информатика пәнінен басқа кез-келген сабақта өткен тақырыптан алынған ақпаратты модель ретінде жазып көрсетіңіз.

7. Жасалған ақпараттық модельді компьютерлік модель ретінде жазыңыз.

8. Айналдыру сызықтары нендей мүмкіндіктер береді?

9. Ұяшықтардың енін өзгерту үшін не істелінеді?

10. Excel-де енгізілген сандық мәліметтер автоматты түрде ұяшықтардың қай жақ шетіне орналасады?

ІІІ деңгей тапсырмалары

1. 1, 2, 4, 7, 11, 16, … тәртібімен орналасқан алғашқы 10 санның квадраттары мен кубтарын есептеп шығару

2. Бірклеткалы амеба әр 3 сағат сайын екі клеткаға бөлінеді. 3, 6, 9, 12,....,24 сағаттан кейін қанша амеба болатының анықта.

3. Берілген программадағы айнымалылардың түрін сипатта.

procedure Exchange ( var a, b: integer );

var c: integer;

begin

c := a; a := b; b := c;

end;

4. Парақшаның атын өзгерту үшін қажетті қадамдарды атаңыз.

5. <Ctrl+Shift+F> -ті басу қандай ұяшықты шақырады?

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

_________________________________________________________________

№ 27 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:

• Microsoft Excel-де толтыру маркері және формулалармен жұмыс

Мақсат:

Жаңа білім

•Оқушылардың Microsoft Excel электронды кестесінде формуламен жұмыс жасай білуді қалыптастырады. Берілген түрлі математикалық формулаларды есептеуді үйретеді.

Жаңа түсінік

• MS Excel –де формуламен жұмыс істеудің түсіндірмесін береді.

Қолданым әрекеті

•Әртүрлі жұмыс әрекеттерін орындауды үйретеді.

Талдау әрекеті

•Электрондық кестені толтырады, талдайды.

Шығармашылық әрекет

•Оқушылардың сабаққа деген қызығушылықтарын арттыра түседі.

Бағамдау әрекеті

•Microsoft Excel электрондық кестесі ұсынатын толтыру маркерлері жайлы білімдерін түйіндейді.

Сабақ құрылымы:

І. Ақпарат алмасу ( 12 мин.).

ІІ. Алғашқы бекіту (3 мин.).

ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (15 мин.).

ІV. Шығармашылық қалыптастыру (22 мин.).

V. Бағамдау-бағалау (3 мин.).

Сабақ типі:

• Сабақта жаңа білімді меңгеру

Оқыту әдісі:

• Интерактивті, түсіндіре-баяндау әдісі, ақпарат әдісі, көрнекілік әдісі

	Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
			• Оқушыларға MS Excel-дегі толтыру маркерімен, формулалармен жұмыс істеуді, үйрету. • «Оқыта үйрену» әдісімен кесте құру және автотолтыруды компьютер арқылы көрсету. • Оқушыларға мысалда берілген тапсырмаларды өз бетімен орындап көруге мүмкіндік беру. Өз бетімен орындауда нәтижелер оң болмаған жағдайда, нұсқаулар беру. • Сабақ барысында оқушыларға қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндік беру.
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
		• Өзтолтыру байрақшасы , өзтолтыру жетесі, автотолтыру.
Оқушыда дағды қалыптастыру:
		• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру • Қажет болған жағдайда мұғалімнен жәрдем сұрау • Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау
Ақпарат көздері:
		1."Информатика” Байжұманов М.Қ., Жапсарбаев Л.Қ. Алматы 2004жыл. 2. "Информатика учебное пособие”. Степаненко Г.Е. Мәскеу, 2003жыл.
Оқушы жетістігін бағалау:
		• Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады.
Үй тапсырмасы:
		• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы:
		Өтілген тақырыпты қайталау. Еркін математикалық өрнек бойынша формуламен жұмыс жасау.

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Деректер қатарын толтыру қадамдары.

2. Авто толтыру және прогрессия бойынша толтыру.

3. Microsoft Excel-де формуланы енгізу.

4. Формулаларды авто толтыру.

Слайдтар:

1-слайд Microsoft Excel-дегі кестені өздігінен біртекті деректермен толтыру

Қатар – логикалық тізбек құрайтын ұяшықтар тізбегі. Excel-де өзтолтыру жетесінің көмегімен сандар, күндер және т.б. қатарларын жасауға болады.

2-слайд Деректер қатарын толтыру қадамдары

Ұяшыққа қатардың бірінші элементін енгізіп, <Enter> пернесін басыңыз немесе өрнектер жолындағы Енгізу батырмасын шертіңіз.

Белсенді ұяшық жақтауының оң жақ төменгі бұрышында Өзтолтыру байрақшасы (кішкене қара квадрат) орналасқан. Тінтуір нұсқағышын осы элементке қойып, басып ұстап отырып, қажетті ұяшықтар ауқымына дейін созыңыз.

3-слайд Деректер қатарын толтыру қадамдары

Қатарға кіретін ұяшықтардың барлығы сұр түсті жақтаумен қоршалады, ал ауқымның соңғы ұяшығындағы мән сары тік төртбұрышта көрініс табады.
Тінтуір пернесін жібере салып, қатар жасауды аяқтаңыз.

4-слайд Авто толтыру

Авто толтыру. Мәтіндік мәліметтерді автоматтандыру үшін авто толтыру әдісін қолданады. Оны жұмыс парағының бір бағанына бірнеше рет қайталанатын мәтіндік жолды енгізгенде пайдаланады. Мәтінді енгізу кезінде программа оны жоғарғы жолдармен салыстырып, бірдей элементтер кездессе автоматты түрде толтырады.

5-слайд Прогрессия бойынша толтыру

Ол үшін Басты > Толтыру > Прогрессия (Правка > Заполнить > Прогрессия) орындау керек. Ашылған прогрессия сұхбат терезесінде прогрессияның тегі, қадам мөлшері, шектік мәні таңдап алынады. ОК батырмасын басқаннан кейін Excel программасы берілген ережелер бойынша ұяшықтарды автоматты түрде толтырып береді.

6-слайд Microsoft Excel-де формуланы енгізу

Microsoft Excel-де формулалар «=» символымен басталады. Формула өрнегі қарапайым немесе күрделі болуы мүмкін. Өрнектер жолағында арифметикалық амалдар солдан оңға қарай орындалады. Күрделі өрнектер үшін жақша «()» қолданса болады.

7-слайд Microsoft Excel-де формуланы көшіру

Формуланы көшіру үшін формула жазылған ұяшықты көшірсе болады.

Ұяшықты белсенді етіп алып, <Ctrl+C> тіркесін басып, формуланы қойғымыз келген ұяшықты таңдап <Ctrl+V> пернесін бассақ болады.

8-слайд Формулаларды авто толтыру

Бұл амал сандарды авто толтыру сияқты жүзеге асырылады. Авто толтыру кезінде формулалардың басқа ұяшықтарға сілтеменің ерекшеліктері ескеріледі: салыстырмалы сілтемелер сәйкесінше көшірменің салыстырмалы орналасуына байланысты өзгереді.

9-слайд

Мысалы, D4 ұяшығына = D1+ D2 формуласын енгізетін болсақ, Excel программасы бұл формуланы «екпінді ұяшықтан үш қатар жоғары және екі қатар төмен ұяшықтағы мәндерді қосу керек» деп қабылдайды. Егер D4 ұяшығын, яғни = D1+ D2 формуласын С4 ұяшығына көшірсек. С4 ұяшығына = С1+С2 формуласы, ал D5 ұяшығына = D2+ D3 формуласы автоматты түрде енгізіледі.

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Excel бағдарламасының өзтолтыру кестесінің көмегімен не істеуге болады?

Ұяшықтарды қалай қосамыз?

Қатар дегеніміз не?

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Қатар дегенді қалай түсінесің?

_________________________________________________________________

2. Кестелерге біртекті деректерді енгізу тәсілдерін ата.

_________________________________________________________________

3. Авто толтыру әдісі не үшін?

_________________________________________________________________

4. Өзтолтыру байрақшасы дегеніміз не?

_________________________________________________________________

5. Парақтың бір бағанына бірнеше рет қайталанатын мәтіндік жолды енгізгенде пайдаланылатын толтыру түрінің атауы не?

_________________________________________________________________

6. Microsoft Excel-де формулалар қандай символмен басталады?

________________________________________________________________

7. Өрнектер жолағында арифметикалық амалдардың орындалу тәртібі қалай?

_________________________________________________________________

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Прогрессия бойынша толтыру терезесін қалай шақырады?

_________________________________________________________________

2. Енгізілетін мәліметтің сан немесе формула екенін қалай анықтауға болады?

_________________________________________________________________

3. Microsoft Excel-де формуланы көшіру үшін не істейміз?

_________________________________________________________________

ІІІ деңгей тапсырмалары

1. Салыстырмалы сілтемелер сәйкесінше көшірменің салыстырмалы орналасуына байланысты өзгереді ме?

________________________________________________________________

 Топтық жұмыс.

Сынып 3 топқа бөлініп, әр топ өзіне сәйкес тапсырманы орындауы тиіс.

I топ. Ұяшықтарға сандар енгізіп, оларды 3 түрлі прогрессия бойынша толтырыңдар.

__________________________________________________________

II топ. Ұяшықтарға сандар енгізіп, оларды 3 түрлі формула қолданып өзгертіңдер.

__________________________________________________________

III топ. Ұяшықтарға мәтін енгізіп, сол ұяшықтарды авто толтыру арқылы толтырыңдар.

______________________________________________________________________

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

_________________________________________________________________

№ 28 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:
	• Microsoft Excel-де сілетемелермен жұмыс
Мақсат:
	Жаңа білім	•Оқушылардың Microsoft Excel электронды кестесінде сілтемелермен жұмыс жасауды қалыптастырады.
	Жаңа түсінік	• MS Excel –де ұяшық адрестерімен жұмыс істеудің түсіндірмесін береді.
	Қолданым әрекеті	•Әртүрлі сілтемерді орынды қолдануды үйретеді.
	Талдау әрекеті	•Сілтемеледрдің айырмашылықтарын тауып, талдайды.
	Шығармашылық әрекет	•Оқушыларды мұқияттылыққа баулиды.
	Бағамдау әрекеті	•Microsoft Excel электрондық кестесі ұсынатын сілтемелер жайлы білімдерін түйіндейді.
Сабақ құрылымы:
	І. Ақпарат алмасу ( 15 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту (3 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (15 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (19 мин.). V. Бағамдау-бағалау (3 мин.).
Сабақ типі:
	• Сабақта жаңа білімді меңгеру
Оқыту әдісі:
	• Интерактивті, түсіндіре-баяндау әдісі, салыстыру әдісі, ақпарат әдісі
Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
	• Оқушыларға Microsoft Excel-дегі ұяшықтарға сілтемелер жайлы жалпы мәлімет беру. • Сілтемелер арасындағы айырмашылықты компьютерде мысалдармен көрсету. • Оқушыларға мысалда берілген тапсырмаларды өз бетімен орындап көруге мүмкіндік беру. Өз бетімен орындауда нәтижелер оң болмаған жағдайда, нұсқаулар беру. • Сабақ барысында оқушыларға қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндік беру.
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
	• Ағымдағы ұяшық.
Оқушыда дағды қалыптастыру:
	• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру • Қажет болған жағдайда мұғалімнен жәрдем сұрау • Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау
Ақпарат көздері:
	1."Информатика” Байжұманов М.Қ., Жапсарбаев Л.Қ. Алматы 2004жыл. 2. "Информатика учебное пособие” Степаненко Г.Е. Мәскеу, 2003жыл.
Оқушы жетістігін бағалау:
	• Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады.
Үй тапсырмасы:
	• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы:
	Өтілген тақырыпты қайталау. Еркін математикалық өрнек бойынша формуламен және сілтемелермен жұмыс жасау.

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Сілтемелер, сілтемені енгізу әдістері.

2. Сілтемелер түрлері.

3. Сілтемелер айырмашылықтары.

Слайдтар:1-слайд Microsoft Excel-дегі ұяшықтарға сілтемелер

Ұяшықтарға сілтемелер.

Формулада ұяшықтарға сілтемелер, яғни есептеуде қолданылатын ұяшық адрестері болуы мүмкін. Демек есептеу нәтижесі басқа ұяшықта орналасқан мәнге тәуелді. Тәуелді ұяшықтағы мәндер бастапқы ұяшықтағы мәндердің өзгеруіне байланысты өзгеріп тұрады.

2-слайд Сілтемені енгізу әдістері

Ұяшықтарға сілтемені әр түрлі тәсілдермен беруге болады:
• Ұяшықтың адресін қолмен теруге болады;
• Қажетті ұяшыққа тышқанмен шерту арқылы ерекшелеп енгізуге болады.

Аралас

сілтеме

Салыстырмалы

сілтеме

3-слайд Сілтемелер түрлері

Сілтемелер салыстырмалы, абсолютті және аралас болуы мүмкін. Үнсіздікте салыстырмалы сілтеме қолданылады, яғни формуланы көшірмеленгенде сілтемелердегі адрестер алғашқы ұяшықтың және көшірменің орналасуына сәйкес автоматты түрде өзгереді.

4-слайд Салыстырмалы сілтеме

Формулаларды бір ұяшықтан екіншісіне көшіргенде нәтиже сілтеменің адрестеуіне тікелей тәуелді. Бастапқыда ұяшықтардағы сілтеме салыстырмалы болып табылады. Формулаларды бір ұяшықтан екінші ұяшыққа көшіргенде сілтеменің адресі автоматты түрде өзгереді . Формулаларда мұндай адрестерді қолдану барысында Excel кестесі ұяшықтың адресін ағымдағы ұяшық адресіне салыстырмалы түрде сақтайды.

5-слайд

Мысалы, А4 ұяшығына = А1+ А2 формуласын енгізетін болсақ, Excel программасы бұл формуланы «екпінді ұяшықтан үш қатар жоғары және одан төменгі ұяшықтағы мәндерді қосу керек» деп қабылдайды. Егер А4 ұяшығын, яғни = А1+ А2 формуласын С4 ұяшығына көшірсек. С4 ұяшығына = С1+С2 формуласы, ал D5 ұяшығына = D2+ D3 формуласы автоматты түрде енгізіледі.

А9, D25, F5 салыстырмалы сілтеме болып табылады.

6-слайдАбсолютті сілтеме

Абсолют адрестелінген ұяшықтың нөмірінің алдына $ белгісін қояды. Белгілі бір ұяшыққа сілтеме жасау қажет болса қолданылады. Формулаларды өңдеу кезінде адрестеу әдісін өзгерту үшін ұяшықтың сілтемесін ерекшелеп алып F4 басу керек.

7-слайд Абсолютті сілтеме

Аралас

сілтеме

Мысалы, $С$15 түрінде сілтеме жазылса, формуланы қай орынға орналастырсақ та, сол формулада тұрақты түрде тек С15 ұяшығындағы мән пайдаланылады.

8-слайд Аралас сілтеме

Аралас адрес. $ белгісі қажетті орында ғана жазылады, Мысалы $С15 немесе С$15. Егер абсолютті адрес белгісі ұяшық адресінің алдында ғана жазылса ($С15), бағана мәні тұрақты, қатар мәні өзгереді. Керісінше қатарды тұрақты қалдырып, бағананы өзгерту үшін (С$15) түріне жазылады.

9-слайд Сілтемелер

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Сілтемелер дегеніміз не?

Сілтемелер неше түрі бар?

Аралас пен абсолют сілтеме айырмасы неде?

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Сілтемелер неше түрі бар?

_________________________________________________________________

2. Салыстырмалы мен абсолют сілтеме айырмасы неде?

_________________________________________________________________

3. Салыстырмалы мен аралас сілтеме айырмасы неде?

_________________________________________________________________

4. Салыстырмалы сілтемеге мысал жаз.

_________________________________________________________________

5. Аралас сілтемеге мысал жаз.

_________________________________________________________________

6. Абсолют сілтемеге мысал жаз.

_________________________________________________________________

ІІ деңгей тапсырмалары

1. « D4 = D1+ D2» қандай сілтеме түріне жатады?

_________________________________________________________________

2. Белгілі бір ұяшыққа сілтеме жасау үшін қандай сілтеме түрін қолданамыз?

_________________________________________________________________

3. Белгілі бір ұяшыққа сілтеме жасау үшін қай пернені басу керек?

_________________________________________________________________

ІІІ деңгей тапсырмалары

1. Қатарды тұрақты қалдырып, бағананы өзгерту үшін С11 ұяшығы қалай жазылуы тиіс?

______________________________________________________________________

 Топтық жұмыс.

Сынып 3 топқа бөлініп, әр топ өзіне сәйкес тапсырманы орындауы тиіс.

I топ. Салыстырмалы адрес қолданып, көбейту кестесін жасаңдар.

______________________________________________________________________

IIтоп.Аралас адрес қолданып, көбейту кестесін жасаңдар.

______________________________________________________________________

III топ. Абсолют адрес қолданып, көбейту кестесін жасаңдар.

______________________________________________________________________

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

_________________________________________________________________

№ 29 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

	Тақырыбы:
		Microsoft Excel-де функциялар және стандартты функциялармен жұмыс істеу
	Мақсат:
		Жаңа білім	• Оқушыларды Excel программасында ұяшықтарға қолданатын функциялар түрлерімен таныстыру; функцияларды енгізуге, әр түрлі есептерді шешу кезінде қолдана білуді үйрету.
		Жаңа түсінік	• MS Excel –де функция енгізудің жұмыс түсіндірмесін береді.
		Қолданым әрекеті	• Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамытады.
		Талдау әрекеті	• Функцияны категорияларымен талдайды.
		Шығармашылық әрекет	•Оқушылардың танымдық қызығушылығын дамытады.
		Бағамдау әрекеті	•Microsoft Excel электрондық кестесі ұсынатын функциялар жайлы білімдерін түйіндейді.
	Сабақ құрылымы:
		І. Ақпарат алмасу ( 15 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту (3 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (15 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (19 мин.). V. Бағамдау-бағалау (3 мин.).
	Сабақ типі:
		• Сабақта жаңа білімді меңгеру
	Оқыту әдісі:
		• Интерактивті, түсіндіре-баяндау әдісі, ақпарат әдісі, көрнекілік әдісі
	Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
		• Оқушыларға Microsoft Excel-дегі функция ұғымын түсіндіру. • Оқушыларға мысалда берілген тапсырмаларды өз бетімен орындап көруге мүмкіндік беру. Өз бетімен орындауда нәтижелер оң болмаған жағдайда, нұсқаулар беру. • Сабақ барысында оқушыларға қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндік беру.
	Негізгі ұғымдар мен терминдер:
		• Ағымдағы ұяшық, функция категориялары.
	Оқушыда дағды қалыптастыру:
		• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру • Қажет болған жағдайда мұғалімнен жәрдем сұрау • Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау
	Ақпарат көздері:
		1."Информатика” Байжұманов М.Қ., Жапсарбаев Л.Қ. Алматы 2004жыл. 2. "Информатика учебное пособие” Степаненко Г.Е. Мәскеу 2003жыл.
	Оқушы жетістігін бағалау:
		• Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады.
	Үй тапсырмасы:
		• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы:
		Өтілген тақырыпты қайталау. Математикалық функцияларды қолданып, 1. -4x2 - 24 x + 28 = 0; 2. -x2 + 10 x - 16 = 0; 3. -3x2 - 45 x - 150 = 0 өрнектерінің дискриминатын және түбірін табыңдар .
САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Функциялар, оларды енгізу әдістері.

2. MS Excel-дегі стандартты функциялар.

3. MS Excel-дегі адрестік операциялардың белгілері.

Слайдтар:

1-слайд Microsoft Excel-дегі функция ұғымы

Microsoft Excel программасында функция ретінде белгілі бір алгоритм бойынша немесе формулалар бойынша жүргізілетін есептеу операциялары қарастырылады. Әрбір функцияның өзіне тән аты болады. Excel программасында стандарт функциялар тек формулаларда ғана қолданылады. Функцияны шақыру ішін формулада функцияның атын көрсету қажет. Функция егізілгеннен кейін жақшада оның параметрлері көрсетіледі. Параметр ретінде сан, ұяшықтар немесе басқа да бір өрнектер алынады.

2-слайд Microsoft Excel-дегі функция ұғымы

Excel программасында функциялардың аттары пернелік тақтадан теріліп жазылады немесе Функция шебері (Формулалар-> Функция енгізу немесе Shift+F3) деп аталатын команда немесе саймандар панеліндегі f_xбатырмасы көмегімен енгізіледі. Функция шебері функцияларға сәйкес формулалардың дайын шаблондарын береді, қолданушы бар болғаны функцияның аргументтерін ғана жазады.

3-слайд Ұяшыққа функцияларды енгізу кезеңдері

Формула енгізетін ұяшықты белгілеу;
Формулалар саймандар үстеліндегі Функция шебері диалогтік терезесін шақыру;
Функция шебері диалогтік терез есіндегі Категория өрісінде функцияның типін, содан кейін функция тізімінде функцияны таңдау;
ОК батырмасын шерту

4-слайд Ұяшыққа функцияларды енгізу кезеңдері

Келесі шыққан терезеде мәндерді енгізу;
ОК батырмасын шерту.

Енгізілген мәндер саны 255-тен аспауы қажет. Логикалық және мәтіндік мәндер есептелінбейді.

5-слайд MS Excel-дегі стандартты функциялар

Шебердің көмегімен алынатын көптеген функциялар ғылыми есптеулерге арналған. Қаржымен байланысты есептерді орындауға арналған қаржы функциясы өз алдына бір категорияны құрайды. Экономикалық және бухгалтерлік есептеулерде негізінен қорытындылау функциялары қолданылады. Бұл функцияларға ортақ қасиет, олардың параметрлерінің тізіміне енетін параметрлер саны алдын-ала белгісіз болуы мүмкін, өйткені олар әр жағдайда әр қалай, ал нәтижесінде барлық параметрлерді сипаттайтын ортақ бір сан алынады.

Ең көп қолданылатын функция категориялары: математикалық , логикалық және статистикалық.

6-слайд Математикалық функциялар

• ABS (сан) – санның модулі;

• COS(сан) – косинусты табу;

• EXP(сан) – е^х функциясының мәнін есептеу;

• LN(сан) – логарифмді есептеу;

• SIN (сан) – синусты есептеу;

• TAN (сан) – тангенсті есептеу;

• КОРЕНЬ (сан) – квадрат түбір табу (оң мәнін);

• ПИ () –π санының 15 цифрға дейінгі дәлдікпен алынған мәнін береді;

• СТЕПЕНЬ (негіз сан; дәреже көрсеткіші) – дәрежелеу амалын береді;

7-слайд Логикалық функциялар

Логикалық функциялар қандай да болмасын бір шартқа тәуелді есептеулер жүргізуде қолданылады. Шарттарды көрсету үшін Excel программасында салыстыру амалдарының “ =”, “>”, “<”, “<>” (тең емес), “>=” (үлкен немесе тең), “<= “ (кіші немесе тең) белгілері пайдаланылады.

• ЕСЛИ

• И

• ИЛИ

8-слайд Статистикалық функциялар

• МАКС(аргумент1; аргумент2;…) – аргументтердің үлкенін анықтайды;

• МИН(аргумент1; аргумент2;…) - аргументтердің кішісін анықтайды;

• СРЗНАЧ(аргумент1; аргумент2;…) – аргументтердің орташа мәнін табады;

• СЧЕТЕСЛИ(диапазон; шарт) – диапазондағы берілген шартты қанағаттандыратын аргументтер санын анықтайды .

9-слайд MS Excel-дегі адрестік операциялардың белгілері

Адрестік операциялар дегеніміз - функция параметрлерінің арақатынасын анықтайтын символдар.

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Функция дегеніміз не?	Функциялардың неше түрі бар?	Математикалық пен логикалық функция айырмасы неде?

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1.Microsoft Excel программасында функция анықтамасы не?

_________________________________________________________________

2.Функцияларды қалай енгізуге болады? Барлық түрін атап шық.

_________________________________________________________________

3.Енгізілетін параметр санына шектеу бар ма?

_________________________________________________________________

4. Қаржымен байланысты есептерді орындауға арналған категорияның қандай түрі бар?

_________________________________________________________________

5. Ең көп қолданылатын функция категорияларын жаз.

_________________________________________________________________

6.Логикалық функциялардың айырмашылығы неде?

_________________________________________________________________

7.Екі диапазонды біріктіру үшін қолданылатын оператор белгісі қандай?

_________________________________________________________________

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Барлық функцияларға ортақ қасиет не?

_________________________________________________________________

2. СТЕПЕНЬ(Дәреже) функциясы қандай мән қайтарады?

_________________________________________________________________

3.Адрестік операциялар дегеніміз не?

__________________________________________________________________

ІІІ деңгей тапсырмалары

1. Шартқа тәуелді есептеулер жүргізуде қолданылатын функция категориясы?

_________________________________________________________________

 Топтық жұмыс.

Сынып 3 топқа бөлініп, әр топ өзіне сәйкес тапсырманы орындауы тиіс.

I топ. 1-мысал.

______________________________________________________________________

II топ. 2-мысал.

______________________________________________________________________

III топ. 3-мысал.

______________________________________________________________________

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

______________________________________________________________________

№ 30 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

	Тақырыбы:
		• Microsoft Excel-де диаграммаларды құру және кестені баспаға дайындау
	Мақсат:
		Жаңа білім	• MS Excel-дің графиктік мүмкіндіктері туралы оқушыларға түсінік беріп, Диаграмма шеберінің көмегімен диаграммалар тұрғызуды және әртүрлі типті диаграммалар құруды үйрету.
		Жаңа түсінік	• MS Excel –де диаграмма енгізудің жұмыс түсіндірмесін береді. Баспаға шығаруды түсіндіреді.
		Қолданым әрекеті	• Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамытады.
		Талдау әрекеті	• Функцияны категорияларымен талдайды.
		Шығармашылық әрекет	•Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін жетілдіреді және олардың компьютерлік сауаттылықтарын дамытады.
		Бағамдау әрекеті	•Microsoft Excel электрондық кестесі ұсынатын диаграммалар жайлы білімдерін түйіндейді. Баспаға шығаруды талдайды.
	Сабақ құрылымы:
		І. Ақпарат алмасу ( 15 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту (3 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (15 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (19 мин.). V. Бағамдау-бағалау (3 мин.).
Сабақ типі:
		• Сабақта жаңа білімді меңгеру
Оқыту әдісі:
		• Интерактивті, түсіндіре-баяндау әдісі, ақпарат әдісі, көрнекілік әдісі
	Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
		• Оқушыларға Microsoft Excel-дегі диаграмма ұғымын түсіндіру. • Оқушыларға мысалда берілген тапсырмаларды өз бетімен орындап көруге мүмкіндік беру. Өз бетімен орындауда нәтижелер оң болмаған жағдайда, нұсқаулар беру. • Сабақ барысында оқушыларға қосымша сұрақтар қоюға мүмкіндік беру.
	Негізгі ұғымдар мен терминдер:
		• Графиктік бейнелеу, аңыз, колонтитул.
	Оқушыда дағды қалыптастыру:
		• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру • Қажет болған жағдайда мұғалімнен жәрдем сұрау • Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау
	Ақпарат көздері:
		1."Информатика” Байжұманов М.Қ., Жапсарбаев Л.Қ. Алматы 2004жыл. 2. "Информатика учебное пособие” Степаненко Г.Е. Мәскеу 2003жыл. 3. ITlearn.kz. Microsoft Office бағдарламалары, MS Excel сабақтары.
	Оқушы жетістігін бағалау:
		• Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады.
	Үй тапсырмасы:
		• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы:
		Өтілген тақырыпты қайталау. Қазақстан Республикасының тұрғындарын ұлттары бойынша талдап, тиісті диаграмма құру.
САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Диаграммалар, оларды енгізу әдістері.

2. MS Excel-дегі диаграммалар түрлері.

3. MS Excel-дегі Диаграмма шеберінің жұмысы.

4. Кестені баспаға шығару.

Слайдтар:

1-слайд Microsoft Excel-дегі диаграмма ұғымы

Excel программасындағы диаграмма термині сандық мәліметердің графиктік түрде бейнеленуінің барлық жағын қамтиды. Графиктік бейнелеу берілген мәліметтер қатары негізінде құрылады. Берілген мәліметтері бар жеке алынған жол немесе бағаннан тұратын ұяшықтар тобы мәліметер тобын құрайды. Бір диаграммада бірнеше мәліметтер қатарын бейнелеуге болады.

2-слайд Microsoft Excel-дегі диаграмма ұғымы

Диаграмма деп жұмыс кітабының бір парағына енгізілген графиктік обьектіні айтады. Ол мәліметтер тұрған парқта немесе кез-келген басқа парақта орналасуы мүмкін. Диагамма өзі тұрғызылған мәліметтермен әрқашан тығыз байланыста болады. Егер мәліметтер жаңартылатын болса, диаграмма да автоматты түрде соған сәйкес өзгереді.

3-слайд Диаграммалардың түрлері

1) Бағаналық (гистограмма)

2) Сызықтық

3) Графикалық

4) Дөңгелек

5) Нүктелік

6) Облыстық

7) Жапырақшалық

8) Поверхность

9)Үстіңгі бет

10) Көпіршіген

11) Биржалық

12) Цилиндрлік

13) Конустік

14) Пирамидалық

4-слайд

Дөңгелек диаграммадан басқа барлық диаграммалардың екі осі бар:

1) Горизанталь осі

2) Вертикаль осі

Диаграммалар мынадай элементтерден тұрады:төр,тақырып және аңыз.

• Тақырыптар диаграмманың жеке элементтерін түсіндіру үшін қолданылады.

• Аңыз(легенда)диаграммада бепген деректердің қатарларын ажыратуға көмектеседі.

5-слайд Диаграмма жасау

Диаграмманы тұрғызу үшін Енгізу аспаптар үстелінде орналасқан диаграмма батырмасының көмегімен іске қосылады. Әдетте диаграмма тұрғызар алдында мәліметтер орналасқан аймақты ерекшелеп алады немесе бұл мәліметерді кейін де енізуге немесе өзгертуге болады.

6-слайд

Диаграмма енгізу қадамдары

1-қадам:

Диаграммамен жұмыс тақтасында конструктор саймандар үстеліндегі қалыптардан қажет үлгіні таңдаймыз.

7-слайд Диаграмма енгізу қадамдары

2-қадам:

Мәліметтер аралығын енгізу конструктор саймандар үстелінде мүмкін. Мәліметтерді таңдау әрекеті оларды белгілеу арқылы орындалады.

Диапазонды қолмен жазса да болады.

8-слайд Диаграмма енгізу қадамдары

• 3-қадам:

Диаграммаға түрлі түсініктемелер (легенда) енгізіп, осьтерді белгілеуге, диаграмманың тақырыбын жазуға, мәліметтерді диаграммада көрсетіп жазып қоюға болады. Ол үшін диаграммамен жұмыс тақтасында макет саймандар үстеліндегі функциялар қолданылады.

9-слайд Диаграмма енгізу қадамдары

• 4-қадам:

Диаграммамен жұмыс тақтасында Формат саймандар үстелінде диаграмманың түр-түсін, формасын өзгертуге болады.

10-слайд Диаграмманы редакциялау

Дайын болған диаграмманы түзетуге болады. Ол келесідей элементердің жиынтығынан тұрады: тақырыбы, тақырыптық осьтер, тор сызықтары, тұрғызу аймағы, маркерлер, сандық мәліметер және т.б. Диаграмманың кез-келген элементін тышқанның көмегімен ерекшелеп алып, параметрлерін өзгертуге болады. Пішім (Формат) командасының көмегімен ашылған терезеде диаграмманы пішімдеуге болады. Диаграманы өшіру үшін Delete пернесін басамыз немесе диаграмма орналасқан парағын алып тастаймыз (Түзету (Правка) > Тазарту (Очистка)).

11-слайд Кестені баспаға шығару

Microsoft Excel бағдарламасында беттегі барлық мәліметтерді немесе ұяшықтардың белгілі бір ауқымын баспаға шығаруға болады. Ол үшін Көрініс>Кітапты қарау жүйесі командасын орындау керек. Бұл команда кестені экранға шығарып береді, кестені бұл режимде түзете аламыз.

12-слайд Құжатты баспаға шығару

Құжатты баспаға шығару параметрін баптау үшін Файл > Баспаға шығару командасын таңдау керек, содан кейін бағыныңқы менюде Баспаға шығару командасын таңдау керек.

Баспаға шығару терезесінде принтерді таңдау және т.б баптаулар жасалады.

13-слайд

• Үлкен кестелерді баспаға шығару кезінде беттердің арақашықтығын қоюға болады.

• Беттен бөлек онда орналасқан диаграмманы баспаға шығаруға болады.

• Бір немесе бірнеше кітаптағы бірнеше бетті бірден баспаға шығаруға болады.

• Баспаға шығару масштабын өзгертуге болады. Баспаға шығару кезінде алаң өлшемін, парақ өлшемін таңдауға болады.

• Баспаға шығару беттерінде баспаға шығару уақыты, әртүрлі ақпаратты орналастыруға болатын колонтитулдар болуы мүмкін.

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Жұмыс кітабының бір парағына енгізілген графиктік объект қалай аталады?

Диаграмманың неше түрі бар ?

Диаграмманы құру қанша қадамнан тұрады?

Қорытынды:_________________________________________________________________________________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1.Microsoft Excel-дегі диаграмма ұғымын қалай түсіндіресің?

_________________________________________________________________

2. Аңыз, тақырып, тор дегеніміз не?

_________________________________________________________________

3. Диаграммаға өзгертулерді қалай енгіземіз?

_________________________________________________________________

4. 3 түрлі кез-келген диаграмма түрін жаз.

_________________________________________________________________

5. Диаграммада берілген деректердің қатарларын ажыратуға көмектесетін элемент?

_________________________________________________________________

6. Макет саймандар үстеліндегі функциялар не мақсатта қолданылады?

_________________________________________________________________

7. Диаграмманың түр-түсін, формасын қай саймандар үстелінің көмегімен өзгертуге болады?

_________________________________________________________________

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Графикалық объектінің көшірмесін қалай аламыз?

_________________________________________________________________

2. Құжатты баспаға шығару параметрін баптау үшін қандай командасын таңдау керек?

_________________________________________________________________

3.Қай командасының көмегімен ашылған терезеде диаграмманы пішімдеуге болады?

_________________________________________________________________

ІІІ деңгей тапсырмалары

1. Қай команда кестені экранға баспаға шығатындай етіп көрсетеді?

_________________________________________________________________

Топтық жұмыс.

Сынып 3 топқа бөлініп, әр топ өзіне сәйкес тапсырманы орындауы тиіс.

І топ

1. Төмендегі y=x 2 функцияға график типін таңдап, диаграмма тұрғыз.

х	у
2	4
4	16
6	36
8	64
10	100
12	144

ІІ топ

Кесте бойынша тиісті диаграмманы жасаңдар.

	1926	1939	1959	1970	1979	1989	1999	2009
Қазақтар	57,1	38	30	32,6	36	39,4	50,7	63,3
Орыстар, украиндар, белорустар	33,1	51,5	52,1	51,1	48,1	44,3	37,7	23,3
Басқа ұлттар	9,9	10,5	17,9	16,3	15,9	16,3	11,6	13,1

ІІІ топ

Азиада қорытындысы бойынша диаграммалар құр.

Мемлекеттер

Барлығы

Алтын

Күміс

Қола

________________________________________________________________

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

_________________________________________________________________

№31 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

	Тақырыбы:
			• Компьютерлік желілер
	Мақсат:
			Жаңа білім	• Компьютерлік желілердің жасалу мақсатын атайды; • Желілердің түрлерін ажыратады.
			Жаңа түсінік	•Топология ұғымымен танысады; •Желі топология типтерін атайды.
			Қолданым әрекеті	•Желілердің типтері қай мақсатта қолдынылатынын біледі.
			Талдау әрекеті	•Мектеп қабырғасындағы, үйлеріндегі желілерді ажыратын біледі.
			Шығармашылық әрекет	•Әр ғимарат үшін қай топологияның ыңғайлы екендігін айқындайды.
			Бағамдау әрекеті	•Желілердің мақсатына қарай ыңғайландыру; •Бүкіләлемдік және жергілікті желілерді айыра білу.
	Сабақ құрылымы:
			І. Ақпарат алмасу (15 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту (5 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (15 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (5 мин.). V. Бағамдау-бағалау (5 мин.).
Сабақ типі:
		• Сабақта жаңа білімді игеру
	Оқыту әдісі:
			• Жеке, топпен жұмыс, өз бетімен жаңа білім алу,бекіту жаттығулары
	Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
			• Жаңа терминологиямен таныстыру • Тапсырмаларды орындауда көмектесетін нақты мысалдарды көрсету • Оқушыларға тапсырманы өз бетімен орындап көруге мүмкіндік беру. Өз бетімен орындауда нәтижелер оң болмаған жағдайда, нұсқаулар беру
	Негізгі ұғымдар мен терминдер:
	Оқушыда дағды қалыптастыру:
			• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру • Қажет болған жағдайда мұғалімнен көмек сұрау • Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау
	Ақпарат көздері:
			1. Б.Бөрібаев, Б.Нақысбеков, Г.Мадиярова. 2005. Информатика және есептеуіш техника негіздері. Алматы: Мектеп. 2. Компьютерная модель. Ақпарат көзі: Википедия http://kk.wikipedia.org/wiki/Компьютерлік_желілер
	Оқушы жетістігін бағалау:
			• Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады. Қосымша бағаны (бонус) алу үшін топтық тапсырманы орындау қажет.
	Үй тапсырмасы:
			• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы
			• Бонус-балл тапсырмасы
САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Желілермен таныстыру;

2. Жергілікті желілер;

3. Желілік топология типтері.

Слайдтар:

1-слайд Компьютерлік байланыстың міндеті.

Компьютерлік желілердің негізгі ұғымдары.

Жергілікті желі, ауқымды
компьютерлік желі

2-слайд Желінің жасалу тарихы мен міндеті

Желінің міндеті – ақпаратты жылдам жеткізу және сақтау. 1957 жылы Кеңес Одағы космостық кеңістікте бірқатар алға шыққан болатын. Бұл өз кезегінде АҚШ-да біршама алаңдатушылық тудырып, АҚШ Қорғаныс Министрлігі ақпаратты тасымалдаудың сенімді жүйесін құру туралы шешім қабылдады. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін АҚШ-тың алдыңғы қатарлы жобаларды зерттеу агенттігі (ARPA) компьютерлік желі құруды ұсынды. Компьютерлік желі RPANET деп аталып, 1969 жылы төрт ғылым орталықтарын біріктірді, барлық жұмыстарды АҚШ Қорғаныс министрлігі қаржыландырып отырды. ARPANET желісінің даму қарқыны өте жылдам болды, оны әр түрлі ғылым саласындағы зертеуші-ғалымдар да кеңінен қолдана бастады. «Википедия» беттерінен

3-слайд Компьютерлік желі

Барлық құрылғылардың бір бірімен өзара әрекеттесуіне мүмкіндік беретін байланыс желілері арқылы қосылған компьютерлердің және басып шығарғыштар мен мәтіналғылар сияқты басқа құрылғылардың тобы.

4-слайд

Территориалық орналасуына байланысты ақпараттық желілерді екі негізгі типке бөлуге болады

• Бүкіләлемдік желілер

• Жергілікті желілер

5-слайд Жергілікті желі

Салыстырмалы түрде кішігірім кеңістікті

қамтитын, мысалы ғимараттар,

аумақтағы абоненттерді біріктіреді.

6-слайд Бүкіләлемдік желі

Бір-бірінен өте үлкен қашықтықтағы:

қаланың екі бұрышы, әртүрлі қалалар,

мемлекеттер, континенттердегі

абоненттерді байланыстырады.

7-слайд Жергілікті желілер:

• Өз жұмыс орнынан, өзге құжаттармен

жұмыс жасауға, файлдардың, құжаттардың

айналымын жеңілдетуге, жұмысты қадағалауға;

• Принтерлер, қатқыл дисктер, басқарушы

программы сияқты құнды ресурстарды

тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.

8-слайд Желі топологиясы

Компьютерді желіге қосу, жалғастыру құрылымын

зерттейтін сала.

Желі топологиясы— территориялық, әкімшіліктік жөне ұйымдастырушылық факторларды ескере

отырып, тораптардың нақты орналасулары мен

жалғастыруларын көрсететін желінің жалпы схемасы.

• «Бұтақтар» тәрізді топология

• «Жұлдыз» тәрізді топология

• «Сақина» тәрізді топология

• «Шина» тәрізді топология

9-слайд

• «Бұтақтар» тәрізді топология— тораптары бүтақтар төрізді тармақты қүрьілымда орналасқан желі топологиясы.

• «Жұлдыз» тәрізді топология — барлық тораптары орталық бір тораппен жалғас- қан желі топологиясы.

10-слайд

• «Сақина» тәрізді топология — өр торап басқа екі тораппен қосылған және барлық тораптар бірге сақина қүрайтын желі топологиясы.

«Шина» тәрізді топология — барлық тораптары жалпы бір сызықтық ақпарат-тық арнаға қосылған компьютер желісінің архитектурасы.

11-слайд Сұрақтар

• Компьютерлік желілер неге байланысты

жергілікті немесе бүкіләлемдік деп бөлінеді?

Мектеп қабырғасындағы желі қайсысына жатады, неге?

• Топология түрлерін қалай ажыратады?

Кішігірім сынып бөлмесінде қай топология

түрін пайдаланған тиімді? Бірнеше қабатты ғимараттарда ше?

12-слайд Қорытынды

v Компьютерлік желінің түрлері:

• Бүкіләлемдік

• Жергілікті

v Компьютерлік желінің топология түрлері:

• «Бұтақтар»;

• «Жұлдыз»;

• «Сақина»;

• «Шина» тәрізді.

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Желі топология типтері	Типтерді сипатта	Жасалу жолдары

Қорытынды:_________________________________________________________________________________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Желілердің типтерін атаңыз.

2. Жергілікті желі пайдалынылатын мысал келтіріңіз.

3. Топология типтерін атап өтіңіз.

4. Қай желі типінің ақпарат тарату жылдамдығы артық? Неліктен?

5. Сынып ішіндегі компьтерлік желі арқылы файлдарды тасымалдап үйреніңдер.

6. Өте үлкен ауқымдағы компьтерлер санын бір желіге қосу үшін ең тиімді топология типі қандай?

7. Бүкіләлемдік желіден ақпарат алғанда қандай қиындықтар туындауы мүмкін?

ІІ деңгей тапсырмалары

5. Топология типтерін сызып көрсетіңіз.

6. Сынып ішінде қай топология типі пайдаланылады?

ІІІ деңгей тапсырмалары

1. Бүкіләлемдік желі қандай ара-қашықтыққа дейін жұмыс істейді?

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

• Кішігірім сынып бөлмесінде қай топология түрін пайдаланған тиімді? Бірнеше қабатты ғимараттарда ше?

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

_________________________________________________________________

№32 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:
	• Интернет желісі
Мақсат:
	Жаңа білім	• Интернет қызметтерімен танысады; • Домен түрлерін ажыратады.
	Жаңа түсінік	•Сайт, сайт беттермен танысады; •Протокол типтерін атайды.
	Қолданым әрекеті	•Интернет қызметтерін пайдалану мақсаттарын үйренеді.
	Талдау әрекеті	•Сайттың тіркелуін талдайды.
	Шығармашылық әрекет	•Өздері білетін бір сайттың домен аттарын жазады.
	Бағамдау әрекеті	•Интернет протокол және сәйкес қызметтерін жаза білу; •Домен және сайт, сайт беттері ұғымдарын білу.
Сабақ құрылымы:
	І. Ақпарат алмасу (15 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту (5 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (15 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (5 мин.). V. Бағамдау-бағалау (5 мин.).
Сабақ типі:
	• Сабақта жаңа білімді игеру
Оқыту әдісі:
	• Жеке, топпен жұмыс, өз бетімен жаңа білім алу,бекіту жаттығулары
Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
	• Жаңа терминологиямен таныстыру • Тапсырмаларды орындауда көмектесетін нақты мысалдарды көрсету • Оқушыларға тапсырманы өз бетімен орындап көруге мүмкіндік беру. Өз бетімен орындауда нәтижелер оң болмаған жағдайда, нұсқаулар беру
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
Оқушыда дағды қалыптастыру:
	• Жаңа өткен тақырыпты толық игеру • Қажет болған жағдайда мұғалімнен көмек сұрау • Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында үй жұмысын, деңгейлік тапсырмаларды толығымен өз бетімен орындау
Ақпарат көздері:
	1. Б.Бөрібаев, Б.Нақысбеков, Г.Мадиярова. 2005. Информатика және есептеуіш техника негіздері. Алматы: Мектеп. 2. Компьютерная модель. Ақпарат көзі: Википедия http://kk.wikipedia.org/wiki/Интернет
Оқушы жетістігін бағалау:
	• Оқушының негізгі бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады. Қосымша бағаны (бонус) алу үшін топтық тапсырманы орындау қажет.
Үй тапсырмасы:
	• Келесі сабаққа дайындық тапсырмасы
	• Бонус-балл тапсырмасы

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1. Интернет ұғымын таныстыру;

2. Интернет қызметтері;

3. Домен деңгейлері.

Слайдтар:

1-слайд Интернет ресурстарына қол жетімдік.

Интернет қызметтері.

2-слайд Интернет

Internet — International(мемлекетаралық) Network(желі) - компьютерлік серверлердің бүкіләлемдік желісі.

3-слайд Интернеттің принципі

Интернет мыңдаған корпоративті, үкіметтік,

ғылыми және үй желілерінен құралған.

Әртүрлі архитектуралы және топологиялы

желілерді біріктіруге IP (Интернет Protocol)

протоколын және мәліметтер пакеттерін

маршрутизациялауды қолдану арқылы қол

жеткізілді.

4-слайд Провайдер

Интернет қызметі провайдері (Провайдер службы Интернет; Internet service provider) — кез келген тұтынушыға Интернетке қосылу мүмкіндігін ұйымдастырып беретін компания немесе мекеме.

5-слайд Интернет протоколдары

Протокол түсінігі - желімен жұмыс жасаған кездегі компьютерлер арасындағы мәліметтер алмасу «тілін» білдіреді. Әртүрлі компьютерлер бір-бірімен байланысу үшін, олар бір протоколмен байланысуы керек. Интернет протоколдар жүйесін TCP/IP протоколдар жиыны деп атайды. Төменде кең тараған интернет-протоколдардың аттары келтірілген:

DNS, FTP,HTTP,HTTPS,IMAP,LDAP,POP3,SMTP,SSH,Telnet, тағы басқа.

6-слайд Қазіргі заманғы кең тараған интернет қызметтері

• Бүкіләлемдік тор

– Веб-форумдар

– Блогтар

– Уики-проекттер (Уикипедия)

– Интернет-дүкен

– Интернет-аукцион

7-слайд Электронды почта

Электронды почта немесе е-mail (electronic mail) - адамдар

арасындағы байланыс тәсілдерінің бірі болып табылады.

Электронды почтаның Интернеттегі негізгі функциясы –

планетаның қай нүктесінде болса да, Интернеттің кез келген екі пайдаланушысы арасында электронды хаттармен - мәтіндік хабарламамен оперативті және өте тез алмасуды жүзеге асыру

Электрондық поштаның ең үлкен қызмет провайдерлері :

* Yahoo!

* MSN

* Gmail

8-слайд Сайттар, сайт беттері

Сайт немесе веб-сайт-(website:web - желi және site - орын) - бiр мекенжайға (домен атымен немесе IP - мекенжаймен) бiрiктірілген компьютер желiсiндегi электрондық құжаттар.

Сайт беті - виртуальды адресі бар белгілі бір үзындықтағы, сайтты құрайтын блок. Мысал үшін, «facebook» сайтын құрайтын сайт беттері – онда тіркелген адамдар (пайдаланушылар) жасаған анкеталар болып табылады.

9-слайд Интернет-радио

Интернет-теледидар

Ақпаратты жеткізу үшін ағымды интернет байланысын пайдаланатын теле немесе радио станциалар.

Қазақстан желісінде ең танымал интернет-радио

станциалары:

1	Радио NRJ	http://energyfm.ru/
2	DFM	http://dfm.ru/
3	Европа +	http://europaplus.kz/
4	Love Radio	http://loveradio.kz/
5	Авторадио	http://avtoradio.ru/

10слайд

11-слайд Тапсырмалар

• Қазақстанның жоғарғы доменінде

тіркелген, екінші деңгейдегі домені school

болатын сайтты жазып көрсетіңдер.

• Өздерің білетін бір сайттың бірінші

және екінше деңгейдегі домен аттарын жазып

көрсетіңдер.

12-слайд Қорытынды

• Интернет - компьютерлік серверлердің бүкіләлемдік желісі.

• Интернет кең тараған қызметтері:

– Бүкіләлемдік тор

– Электронды почта және файл алмасу

– Интернет-радио және теледидар

• Домендер:

– Бірінші деңгей:

• Географикалық;

• Административті;

– Екінші деңгей.

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Интернет қызмет типтері	Типтерді сипатта	Жасалу жолдары

Қорытынды:___________________________________________________________

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Интернет қызмет типтерін атаңыз.

2. Өздерің пайдаланатын қызмет типтері.

3. Протокол типтерін атаңыз.

4. Сайт және сайт беттеріне айқын мысал келтіріңіз.

5. Қазақстан Республикасы территориясындағы коммерциалық мүддеде ашылған сайттық домені қандай болуы тиіс?

6. Интернет жүйесінің қазіргі таңда маңызы қандай?

7. Қазақстан Республикасы аумағында жұмыс атқаратын қандай интернет провайдерлерді білесіңдер?

ІІ деңгей тапсырмалары

1. Географикалық бөліну доменнің қай деңгейіне тән?

2. Сынып ішінде қай қызмет типі пайдаланылады?

ІІІ деңгей тапсырмалары

1. Интернеттің қай қызметі үлкен жылдамдықтағы байланысты талап етеді? Неге?

іV. шығармашылық әрекет

 Топтық жұмыс.

• nu.edu.kz сайтына домен бойынша анализ жасаңдар.

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

______________________________________________________________________

№ 33 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

	Тақырыбы:
			Бақылау жұмысы. 4 тоқсан.
	Күтілетін нәтиже:
			Жаңа білім	4-тоқсан бойынша өткен материалдарды еске түсіреді
			Жаңа түсінік	MS Excel-дің функцияларын біледі. Функцияларды пайдаланып әртүрлі опреацияларды орындайды.
			Қолданым әрекеті	Желілерді бір-бірінен ажыратып біледі.
			Талдау әрекеті	Интернет құралдарын қарсы қойып салыстырады.
			Шығармашылық әрекет	Бақылау жұмысына байланысты шығармашылық әрекет орындалмайды.
			Бағамдау әрекеті	Бақылау жұмысын жазу арқылы 4 тоқсанда өтілген тақырыптардың маңыздылығын сипаттайды.
	Сабақ құрылымы:
			І Ақпарат алмасу (5 мин.). ІІ Алғашқы бекіту (0 мин.). ІІІ Құзырлылық қалыптастыру (40 мин.). ІV Шығармашылық қалыптастыру (0 мин.). V Бағамдау-бағалау (0 мин.).
	Сабақ типі:
			• Оқушылардың білімін бақылау, бағалау
	Оқыту әдісі:
			• Қайталау
	Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
			• Оқушыларға есептерді бірнеше нұсқа ретінде ұсыну • Нұсқаларды дайындау үшін деңгейлік тапсырмалар ретін ауыстыру
	Негізгі ұғымдар мен терминдер:
			• Логикалық операция, Цифрлар алфавиті, Дербес компьютер, тасымал компьютер, Қалта компьютер, Конъюнция, Дизъюнкция, Инверсия, арифметикалық-логикалық құрылғы, регистр, жедел жады, қатқыл дискілер, монитор, пернетақта, тышқан
Оқушыда дағды қалыптастыру:
		• Бақылау жұмысына дайындық мақсатында барлық слайд материалдарын, денгейлік тапсырмалар мен үй жұмысы тапсырмаларын қайталау.
	Ақпарат көздері:
			1 Б.Бөрібаев, Б.Нақысбеков, Г.Мадиярова. 2005. Информатика және есептеуіш техника негіздері. Алматы: Мектеп. 2 Интернеттен ақпаратты іздеу. Ақпарат көзі: http://45minut.kz/?p=421 3 Компьютерная модель. Ақпарат көзі: Википедия http://kk.wikipedia.org/wiki/Компьютерлік_желілер
	Оқушы жетістігін бағалау:
			• Оқушының бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады.
	Үй тапсырмасы: • Бақылау жұмысында жауап бере алмаған немесе жауабына сенімді емес сұрақтарды қарау, қатемен жұмысқа дайындалу.
САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1 MS Excel-дегі функциялар мен диаграммалар.

2 Желі.

3 Интернет.

Слайдтар:

1-слайд (титул)

2-слайд Microsoft Excel-дегі функция ұғымы

Microsoft Excel программасында функция ретінде белгілі бір алгоритм бойынша немесе формулалар бойынша жүргізілетін есептеу операциялары қарастырылады. Әрбір функцияның өзіне тән аты болады.

3-слайд Ұяшыққа функцияларды енгізу кезеңдері

Формула енгізетін ұяшықты белгілеу;
Функция менюіндегі Қою батырмасының көмегімен Функция шебері диалогтік терезесін шақыру;
Функция шебері диалогтік терез есіндегі Категория өрісінде функцияның типін, содан кейін функция тізімінде функцияны таңдау;
ОК батырмасын шерту

4-слайд

Microsoft Excel-дегі диаграмма ұғымы

Диаграмма деп жұмыс кітабының бір парағына енгізілген графиктік обьектіні айтады. Диагамма өзі тұрғызылған мәліметтермен әрқашан тығыз байланыста болады.

5-слайд Диаграммалардың түрлері

1) Бағаналық (гистограмма)

2) Сызықтық

3) Графикалық

4) Дөңгелек

5) Нүктелік

6) Облыстық

7) Жапырақшалық

8) Поверхность

9)Үстіңгі бет

10) Көпіршіген

11) Биржалық

12) Цилиндрлік

13) Конустік

14) Пирамидалық

6-слайд Компьютерлік желі

7-слайд Территориалық орналасуына байланысты ақпараттық

желілерді екі негізгі типке бөлуге болады:

8-слайд Желі топологиясы

Компьютерді желіге қосу, жалғастыру құрылымын зерттейтін сала.

Желі топологиясы— территориялық, өкім- шіліктік жөне үйымдастырушылық факгорларды ескере отырып, тораптардың нақты орналасулары мен жалғастыруларын көрсететін желінің жалпы схемасы.

«Бұтақтар» тәрізді топология

«Жұлдыз» тәрізді топология

«Сақина» тәрізді топология

«Шина» тәрізді топология

9-слайд Интернет

Internet — International(мемлекетаралық) Network(желі) - компьютерлік серверлердің бүкіләлемдік желісі.

10-слайд Қазіргі заманғы кең тараған интернет қызметтері

Бүкіләлемдік тор

Веб-форумдар

Блогтар

Уики-проекттер (Уикипедия)

Интернет-дүкен

Интернет-аукцион

11-слайд

іі алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

MS Excel-дегі функциялар мен диаграммалар.

Желі.

Интернет.

Қорытынды:___________________________________________________________

ііі құзырлылық қалыптастыру

Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1 Ең көп қолданылатын функция категорияларын ата?

2 Диаграмманың түрлерін ата.

3 Интернет қызмет типтерін атаңыз.

4 Төмендегі адрестердің қайсысы екінші деңгейдегі досенге сәйкес келеді?

a) www.fizika.ru

b) interweb.spb.ru/present

c) www.junior.ru/nikolaeva

d) www.junior.ru/nikolaeva/word.htm

5 Домен дегеніміз не?

6 Телекоммуникация дегеніміз …

a) Телевизиялық көпірлір арқылы адамдардың араласуы;

b) Телефондық желі арқылы адамдардың араласуы;

c) Почталық байланыс арқылы қашықтықта ақпарат алмасу;

d) Ақпарат алмасудың техникалық құралдары.

7 Компьютерлік желілер неге байланысты жергілікті немесе бүкіләлемдік деп бөлінеді? Мектеп қабырғасындағы желі қайсысына жатады, неге?

8 Өздерің білетін бір сайттың бірінші және екінше деңгейдегі домен аттарын жазып көрсетіңдер.

9 Провайдер дегеніміз не?

10 Жергілікті желі дегеніміз не? Онда қандай байланыс түрлері қолданылады?

11 Internet-тегі Қазақстанға тиесілі жоғары деңгейлі доменді көрсетіңіз.

a) .kz

b) .org

c) .kaz

d) .ru

12 Windows амалдық жүйесінің құрамына … браузері кіреді.

a) Internet Explorer

b) Netscape Navigator

c) Windows Messenger

d) Microsoft Internet

13 Мекен жайы бетіндегі в Internet-тегі мекен жай беті … басталады.

a) http://-дан

b) mail://-дан

c) http://mail-дан

d) @mail-дан

14 Web-парақтар пішімінің кеңейтілуі – бұл …

a) .txt

b) .htm

c) .doc

d) .exe

15 Домен дегеніміз – бұл …

a) ақпараттың өлшем бірлігі

b) желідегі пайдаланушы компьютерінің мекен-жайын анықтайтын мекен-жай бөлігі*

c) компьютерлер арасындағы байланысты жүзеге асыратын бағдарламаның атауы

d) компьютерлер арасындағы байланысты жүзеге асыратын құрылғы атауы

ІІ деңгей тапсырмалары

1 Ұяшыққа функцияны енгізу кезеңдерін жаз.

2 Бір бағанның элементтерін қосатын функция жаз.

3 Бір жол эдементтерінің арифметикалық ортасын табатын функция жаз.

4 Бір мемелекеттегі өндірістің уақытқа байланысты өзгерісін көрсету үшін қандай диаграмма қолдану қажет?

5 Бір мемелекеттегі әр өндірістің экономикадағы үлесін көрсету үшін қандай диаграмма қолданған жөн?

6 TCP\IP дегеніміз…

a) Internet-ті бақылайтын мекеме;

b) Internet-тегі адресстердің таратылуын бақылайтын мекеме;

c) пакеттік протокол;

d) халықаралық желінің атауы.

7 Кесте бағаны элементтерінің санын санайтын функция жаз.

8 Белгілі бес блог плаформасына мысал келтір.

9 Кеңінен танымал бес интернет дүкендердің аттарын жаз.

10 Браузер (мысалы, Microsoft Internet Explorer) … болып саналады.

a) Internet серверлері

b) вирусқа қарсы бағдарламалар

c) бағдарлама тілінің трансляторы

d) web-парақтарды қарау құралы

ІІІ деңгей тапсырмалары

1 Қай режимде кестені түзете алмаймыз?

2 Әр желілік топологияны ата да, олардың айырмашылығын түсіндір.

3 Бүкіләлемдік желі қандай ара-қашықтыққа дейін жұмыс істейді?

4 Бүкіләлемдік желі қандай ара-қашықтыққа дейін жұмыс істейді?

5 Интернеттегі электрондық поштаның адресі берілген: user-name@mtu-net.ru Пошта сақталатын компьютердің аты қандай?

a) mtu-net.ru

b) ru

c) mtu-net

d) user-name

V бағамдау-бағалау

Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

____________________________________________________________

__________________________________________________________

№34 сабақ

МҰҒАЛІМГЕ АҚПАРАТ s

Тақырыбы:
	Қорытында бақылау жұмысы.
Күтілетін нәтиже:
	Жаңа білім	Жыл бойы өткен материалды есіне түсіреді.
	Жаңа түсінік	Санау жүйелері және екілік арифметиканы түсінеді. Тармақталу және алгоритмдерді түсінеді. Ақпараттық модельдеуді түсінеді. Microsoft Excel-дің функцияларын біледі
	Қолданым әрекеті	Логикалық өрнекті ақиқат кестесінің көмегімен жасап шығарады. Шарттармен берілген математикалық есептерді шығаруда қолданады Microsoft Excel-дің негізгі элементтерін пайдаланып көреді.
	Талдау әрекеті	Логикалық өрнектерді логика заңдарына сүйене отырып талдайды. Алгоритмнің тиімді түрлерін аныұтауды талдайды Электрондық кестенің құрылымын өзгертуді бейнелеп көрсетеді. Интернет құралдарын қарсы қойып салыстырады.
	Шығармашылық әрекет	Бақылау жұмысына байланысты шығармашылық әрекет орындалмайды
	Бағамдау әрекеті	Сабақта жазған бақылау жұмысына сыни талдау жасайды.
Сабақ құрылымы:
	І. Ақпарат алмасу (5 мин.). ІІ. Алғашқы бекіту (0 мин.). ІІІ. Құзырлылық қалыптастыру (40 мин.). ІV. Шығармашылық қалыптастыру (0 мин.). V. Бағамдау-бағалау (0 мин.).
Сабақ типі:
	• Оқушылардың білімін бақылау, бағалау
Оқыту әдісі:
	• Қайталау
Мұғалім іс-әрекетінің тәсілі:
	• Оқушыларға есептерді бірнеше нұсқа ретінде ұсыну • Нұсқаларды дайындау үшін деңгейлік тапсырмалар ретін ауыстыру
Негізгі ұғымдар мен терминдер:
	• Операторлық жақшалар, күрделі шарттар, шартсыз көшу операторы, бос оператор, белгі, шартты оператор, шартты оператордың қысқартылған түрі, шарт, логикалық қатынастар, логикалық амалдар, құрама оператор, тармақталу операторлары, таңдау операторы, шартты оператор, шартсыз көшу операторы
Оқушыда дағды қалыптастыру:
	• Бақылау жұмысына дайындық мақсатында барлық слайд материалдарын, денгейлік тапсырмалар мен үй жұмысы тапсырмаларын қайталау.
Ақпарат көздері:
	• Е. В. Шевчук, Н. С. Кольева. Информатика 8, Алматы: Мектеп, 2012. • Основы информатики: Учеб. Пособие / В. А. Коднянко. Красноярск: ИПЦ КГТУ, 2004. 324 с.
Оқушы жетістігін бағалау:
	• Оқушының бағасы деңгейлік тапсырмаларды орындауына байланысты қойылады.
Үй тапсырмасы: • Бақылау жұмысында жауап бере алмаған немесе жауабына сенімді емес сұрақтарды қарау, қатемен жұмысқа дайындалу.

САБАҚ БЛОКТАРЫ s

і. аҚПАРАТ алмасу

Тақырып жоспары:

1 Санау жүйелері

2 Тармақталу

3 Алгоритмдеу және программалау

4 Microsoft Excel электрондық кестесі

5 Желі

Слайдтар:

1-слайд Санау жүйелері

САНАУ ЖҮЙЕСІ

2-слайд Позициялық санау жүйелері

• Позициялық жүйенің нақты анықталған цифрлар алфавиті мен негізі бар

• Позициялық санау жүйелері:

Санау жүйесі	Негізі	Цифр алфавиті
Ондық	10	0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
Екілік	2	0, 1
Сегіздік	8	0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
Он алтылық	16	0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A(10), B(11), C(12), D(13), E(14), F(15)

3-слайд

Сандарды ондық жүйеден екілік, сегіздік, және он алтылық жүйелерге көшіру

Ондық бөлшекті көшіру алгоритмі:

• Алынған бүтін бөліктерді тік бағанаға жазамыз.

4-слайд Санды кез-келген жүйеден басқа бір жүйеге көшіру

Санды p жүйесінен q жүйесіне көшіру алгоритмі:

Санды p жүйесінен 10 жүйеге көшіреміз

• P жүйесіндегі санның жаймаланған түрін жазып, есептеулер жүргіземіз

Санды 10 жүйеден q жүйесіне көшіреміз

• Ондық санды санау жүйесінің негізіне бөлеміз

• Алынған қалдықты кері тізбекпен жазамыз

5-слайд Екілік санау жүйесіндегі амалдар кестесі

Қосу:

0 + 0 = 0

0 + 1 = 1

1 + 0 = 0

1 + 1 = 10 (Екі бірлікті қосу нәтижесінде жоғары разрядқа көшіру орындалады)

Азайту:

0 - 0 = 0

1 - 0 = 1

1 - 1 = 0

10 - 1 = 1 (Нольден бірді алу мүмкін емес, сондықтан жоғарғы разрядтан бірлікті қарызға алу керек)

Көбейту:

0 * 0 = 0

0 * 1 = 0

1 * 0 = 0

1 * 1 = 1

Бөлу:

Екілік жүйеде бөлу амалы ондық жүйедегідей орындалады

6-слайд Негізгі логикалық операциялар

8-слайд Логика заңдары

Тепе теңдік заңы: Әрбір айтылған пікір өз-өзіне тең.

A = A

Қарама-қайшылық заңы: бір уақытта және бір қатынаста алынған нәрсе туралы екі қарама-қарсы ой сол мезетте бірдей ақиқат бола алмайды.

A /\ ~A = 0

A \/ ~A = 1

Терістеуді терістеу заңы: егер бір пікірді екі рет терістесік, сол пікірдің өзін қайта аламыз.

~(~A) = A

9-слайд Логикалық элементтер

Логикалық элементтер – логика алгебрасы ережелеріне сәйкес кіріс сигналдарымен қарапайым логикалық операцияларды (функцияларды) жүзеге асыратын электрондық құрылғылар.
Логикалық элементтердің электрлік сигнал беретін бір немесе бірнеше кірісі және шығысы бар.

0 – электр сигнал жоқ
1 – электр сигнал бар

Компьютердегі кез-келген электрлік сұлбаны «инвентор», «конъюнктор», және «дизъюнктор» атты негізгі үш логикалық элементтің көмегімен жүзеге асыруға болады.

10-слайд Компьютердің түрлері

Компьютер бірнеше түрге бөлінеді және әр компьютерге сәйкес арнайы программалық-ақпараттық құрылым болады.

11-слайд Компьютердің элементтері

Кез-келген дербес компьютер келесі құрылғылардан тұрады:

Негізгі элементтер	Қосымша элементтер
Жүйелік блок Монитор Пернетақта Тышқан	Принтер Сканнер Модем Ақпарат тасымалдаушылар

Жүйелік блок келесі элементтерден тұрады:

а) Процессор

ә) Басқару құрылғысы

б) Арифметикалық-логикалық құрылғы

в) Регистрлер (реттеуші тетік)

г) Компьютердің жадысы.

д) Қатқыл дискілер

12-слайд

• омпьютер жұмыс істеп жатқан кезде компьютерге ақпаратты немесе сигналдарды енгізу мақсатында қолданылатын құрылғылар енгізу құрылғылары деп аталады

Енгізу-шығару құрылғылары құрылғылар мен компьютердың арасындағы аппараттық интерфейсты құрайды

13-слайд Драйверлер

Драйвер — компьютердің сыртқы құрылғылармен өзара әрекеттесуін басқаратын бағдарлама.

• Әрбір сыртқы құрылғының өз драйвері болады

• Қажетті драйверлерді құрылғыны шығарған компанияның ресми сайтынан табуға болады

14-слайд Тармақталу алгоритімі. Өткенді еске түсіру.

15-слайд Тармақталу алгоритімін орындау үшін қолданылатын операторлар

Таңдау операторы

16-слайд Шарт – логикалық өрнек

Шарт –Boolean типінің True (Ақиқат) немесе False (Жалған) мәндерін қабылдай алатын логикалық өрнек.

17-слайд Логикалық қатынастар

18-слайд GOTO операторы

• GOTO операторы программада шартсыз көшу үшін қолданылады.

19-слайд

• not – ЕМЕС (терістеу, инверсия)

• and – ЖӘНЕ (логикалық көбейту, конъюнкция,
шарттардың бір мезгілде орындалуы)

• or – НЕМЕСЕ (логикалық қосу, дизъюнкция,
ең болмағанда бір шарттың орындалуы)

• xor – арифметикалық НЕМЕСЕ (екі шарттың екеуін емес, біреуін ғана орындау)

Қарапайым шарттар (қатынастар)

< <= > >= = <>

20-слайд

Program a1;

Var x,y:integer;

Begin

Read(x);

If x<5 then y:=1 else y:=2;

If x>5 then y:=3 else y:=4;

Writeln(‘y=‘,y)

End.

Программаның блок-схемасы

21-слайд Қайталану командалары

22-слайд

Циклдік процесс ұйымдастыру үшін келесі операторлар қолданылады:

23-слайд Шартты цикл

while <шарт> do begin

{цикл денесі}

end;

Ерекшеліктері:

күрделі шарттарды қолдануға болады:

while (a<b) and (b<c) do begin

{цикл денесі}

end;

Егер цикл денесінде бір ғана оператор болса, begin мен end сөздерін жазбай кетуге болады:

while a < b do

a := a + 1;

Енгізу-шығару құрылғылары құрылғылар мен компьютердың арасындағы аппараттық интерфейсты құрайды

24-слайд Соңғышартты цикл

Есеп: Бүтін оң сан енгізіп(<2000000), ондағы цифрлардың санын анықтау.

Мәселе: Теріс санның немесе нөлдің енгізілмеуін қалай қадағалауға болады?

Шығарылуы: Егер бұрыс сан енгізілсе,берілгендерді енгізу үшін кері оралу (цикл!).

Соңғышартты цикл – шарттың тексерілуі циклдың соңында орындалатын цикл түрін айтады.

25-слайд Түстерді басқару

Cызықтың түсі мен қалыңдығы, нүктелердің түсі:

Pen ( 1, 255, 0, 0 );

Бояудың түсі мен стилі:

Brush ( 1, 0, 255, 0 );

Мәтін түсі:

TextColor ( 0, 0, 255 );

26-слайд

Процедура – кейбір әрекеттерді орындау үшін қолданылатын көмекші.

Қолданылуы:

· программаның әр жерінде орналасқан бірдей әрекеттерді орындау

программаны түсіну оңай болу үшін оны бірнеше қосалқы бөліктерге бөлу

27-слайд

Модель - белгілі бір

зерттелетін нысанның ой

түсінік арқылы(ақпараттық)

немесе материалдық түрде

жасалған шартты үлгісі.

Модельдеу – модель жасау

мен оларды зерттеуге негіз

делген әлемді тану мен

өзгертудің әдістерінің бірі.

28-слайд Компьютерде модель жасаудың негізгі кезеңдері

• Ақпараттық модельдің сипаттамасын құру;

• Ақпаратты жеткізу;

• Компьютерлік моделді дайындау;

• Компьютерлік тәжірибе жүргізу;

• Жетілдірулер енгізу.

29-слайд

Microsoft Excel электрондық кестесі

30-слайд Microsoft Excel-дегі пішімдеу операциялары

MS Excel-де деректер 3 түрлі пішімде бола алады:

1) Сандық

2) Тексттік

3) Формула

31-слайд Microsoft Excel-дегі функция ұғымы

32-слайд Ұяшыққа функцияларды енгізу кезеңдері

Формула енгізетін ұяшықты белгілеу;
Функция менюіндегі Қою батырмасының көмегімен Функция шебері диалогтік терезесін шақыру;
Функция шебері диалогтік терез есіндегі Категория өрісінде функцияның типін, содан кейін функция тізімінде функцияны таңдау;
ОК батырмасын шерту

33-слайд

Microsoft Excel-дегі диаграмма ұғымы

34-слайд Диаграммалардың түрлері

1) Бағаналық (гистограмма)

2) Сызықтық

3) Графикалық

4) Дөңгелек

5) Нүктелік

6) Облыстық

7) Жапырақшалық

8) Поверхность

9)Үстіңгі бет

10) Көпіршіген

11) Биржалық

12) Цилиндрлік

13) Конустік

14) Пирамидалық

35-слайд Компьютерлік желі

36-слайд Территориалық орналасуына байланысты ақпараттық

желілерді екі негізгі типке бөлуге болады:

37-слайд Желі топологиясы

Компьютерді желіге қосу, жалғастыру құрылымын зерттейтін сала.

«Бұтақтар» тәрізді топология

«Жұлдыз» тәрізді топология

«Сақина» тәрізді топология

«Шина» тәрізді топология

38-слайд Интернет

Internet — International(мемлекетаралық) Network(желі) - компьютерлік серверлердің бүкіләлемдік желісі.

39-слайд Қазіргі заманғы кең тараған интернет қызметтері

Бүкіләлемдік тор

Веб-форумдар

Блогтар

Уики-проекттер (Уикипедия)

Интернет-дүкен

Интернет-аукцион

40-слайд

іі. алғашқы бекіту

Мына кестені толтыра отырып сабақтың мазмұны бойынша қорытынды шығар.

Санау жүйелері	Тармақталу	Алгоритмдеу және программалау	Microsoft Excel электрондық кестесі	Желі

ііі. құзырлылық қалыптастыру

 Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей тапсырмалары

1. Егер ағылшын алфавитін цифрлар ретінде қолдансақ, 21 санын белгілейтін цифрді көрсетіңіз.

2. Позициялық санау жүйелерінің позициялық емес санау жүйелерінен қалай ерекшеленеді?

3. Қай белгілі позициялық жүйеде латын алфавиті қолданады?

4. Сегіздің санау жүйесіндегі 123,45 санының жаймаланған түрін жазыңыз.

5. 24 • (26453 + 15663) / 152 өрнегін орындаңыз.

6. Екілік арифметикада қандай сандарды қолдануға болады?

7. Берілген сөйлемдердің қайсысы пікір болып табылады?

a. Сканнер – ақпаратты енгізу құрылғысы

b. Тыңдаңыздар

c. Бір сағатта қанша минут бар?

8. Берілген пікірлердің ақиқаттылығын анықтаңыз.

a. 5*5 = 25.

b. Жер айдың серігі.

c. Паскаль – бағдарламалау тілі.

9. Үш қарапайым пікірден және негізгі логикалық операциялардың бәрін қолданатын күрделі пікір құрыңыз.

10. 5<X<=7 формуласын логикалық операциялардың көмегімен пікір түрінде жазыңыз.

11. Инвенторға тек 1 сигналы келіп түсетін болса, қанша сигнал жібергеннен кейін 1 сигналын қайта ала аламыз?

12. Дизъюнктор логикалық элементіне төмендегі пікір ретінде берілген екі сигнал келіп түссе, шығыстағы сигналдың мәнін анықтаңыз.

3. 1+2 = 5;

4. 8*9 < 90;

13. Егер сіздің мақсатыңыз кітап оқу, музыка тыңдау және видео көру болса компьютердің қай түрін қолданғаныңыз дұрыс?

14. Ену-шығу құрылғыларына 3 мысалдан келтіріңіз.

15. Енгізу құрылғыларын ата.

16. Шығару құрылғыларын ата.

17. Тармақталу операторлары дегеніміз не?

18. Қандай жағдайда процесс көп тармақты болып есептеледі?

19. Қандай логикалық операцияларды білесің?

20. Паскаль тілінде шартты оператордың толық және қысқартылған түрі қалай жазылады?

21. Неліктен шартсыз көшу операторы программалауда сирек қолданылады?

22. Шартсыз көшу операторы қалай аталады?

23. GOTO операторының форматын жаз.

24. CASE операторының форматын жаз.

25. Қадамдарды қалай өзгертуге болады?

26. Ішкі цикл дегеніміз не?

27. For i:=1 to n do; n=1 болған жағдайда цикл неше рет орындалады?

28. Цикл денесінде цикл айнымалысын өзгертуге неге рұқсат етілмейді?

29. Программа логикалық қате әсерінен шексіз орындала беруі мүмкін циклдерді атап жаз.

30. Вegin мен end сөздерін жазбай кетуге болатын жағдайларды сипатта.

31. Кесінділер қоятын функция атауы және параметрлері қандай?

32. Қисық сызықтар қоятын функция атауы және параметрлері қандай?

33. Процедураның функциядан нендей айырмашылықтары бар?

34. Жергілікті(локальді) айнымалылар дың не ерекшелігі бар?

35. Қалта калькуляторын, компьтердің моделі деп есептеуге болады ма? Неліктен?

36. Модельдердің типтерін атаңыз.

37. <Ctrl> + <S> пернелер тіркесімін басу қандай нәтиже береді?

38. Кестедегі жол немесе бағанды жою мәтінмәндік мәзірді қалай шақыруға болады?

39. Ұяшықтар пішімі сұхбат терезесін қалай шақырады?

40. Парақтың бір бағанына бірнеше рет қайталанатын мәтіндік жолды енгізгенде пайдаланылатын толтыру түрінің атауы не?

41. Абсолют сілтемеге мысал жаз.

42. Енгізілетін параметр санына шектеу бар ма?

43. 3 түрлі кез-келген диаграмма түрін жаз.

44. Топология типтерін атап өтіңіз.

45. Протокол типтерін атаңыз.

ІІ деңгей тапсырмалары

219,78 санын компьютердегі калькулятордың көмегін қолдана отырып, екілік, сегіздік және он алтылық санау жүйесіне ауыстырып, саның әр жүйедегі жаймаланған түрін жазыңыз.

2. 0,0625 бөлшек санын екілік, сегіздік және он алтылық жүйелерге көшіріңіз.

3. Амалды орындаңыз:

a. 1011+10111

b. 10111-101

c. 111*10

4. Берілген логикалық формуланың мәні неге тең, егер A = 1, B = 0, C = 0

~ (A & B \/ C)

5. F пікірінің ақиқат кестесінің бір бөлігі берілген:

X1	X2	X3	X4	X5	X6	X7	X8	F
1	0	1	0	1	1	1	0	1
0	1	0	1	1	0	0	1	1
1	0	1	0	1	0	1	0	0

F символы төмендегі берілген пікірлердің қайсысына сәйкес келеді?

a. (х1 —> х2) ∧ ¬хЗ ∧ х4 ∧ ¬х5 ∧ хб ∧ ¬х7 ∧ х8

b. (х1 —> х2) ∨ ¬хЗ ∨ х4 ∨ ¬х5 ∨ хб ∨ ¬х7 ∨ х8

c. ¬(х1 —> х2) ∨ хЗ ∨ ¬х4 ∨ х5 ∨ ¬хб ∨ х7 ∨ ¬х8

d. ¬(х1 —> х2) ∧ хЗ ∧ ¬х4 ∧ х5 ∧ ¬хб ∧ х7 ∧ ¬х8

6. Процессор құрамына кіретін құрылғылардың өзара байланысын жазыңыз.

7. Төмендегілердің қайсысы шығару құрылғыларына арналған порт?

a. DVI

b. Қызғылт түсті 3,5 мм TRS

c. PS/2

d. Ethernet

8. CASE операторын қолдана отырып, пернетақтадан енгізілген уақыттың (бүтін сандарды енгіз) тәуліктің қай мезгіліне сәйкес келетінін анықтайтын программа құр.

9. Үшбұрыштың қабырғаларының ұзындықтары берілген. Үшбұрыштың түрін анықтау: тең қабырғалы, тең бүйірлі, жәй.

11. Айнымалысы 3-ке кеміп отыратын цикл жаз.

12. 1-100 арасындағы сандар қосындысын тап.

13. Жасалған ақпараттық модельді компьютерлік модель ретінде жазыңыз.

14. Айналдыру сызықтары нендей мүмкіндіктер береді?

15. Географикалық бөліну доменнің қай деңгейіне тән?

16. Топология типтерін сызып көрсетіңіз.

17. Адрестік операциялар дегеніміз не?

18. Белгілі бір ұяшыққа сілтеме жасау үшін қай пернені басу керек?

19. Прогрессия бойынша толтыру терезесін қалай шақырады?

20. Ұяшықтарды біріктіру және ортада орналастыру үшін не жасалынуы шарт?

ІІІ деңгей тапсырмалары

Төменде берілген сандарды өсу ретімен жазыңыз.

1533, 5FC, 10111111111, 3000

2. Квадрат пен үшбұрыштан құрылған үйшіктің суретін сал.

3. Сендердің ойларыңша, компьютерлік модельдеудің бесінші қадамы неге циклді қайталануға ұшырамайды?

4. Модельдеудің мақсаты неде? Модельдеуден басқа қандай альтернативті амалдар білесіңдер?

5. Кестеде барлығы қанша ұяшық болуы мүмкін?

6. Қатарды тұрақты қалдырып, бағананы өзгерту үшін С11 ұяшығы қалай жазылуы тиіс?

7. Шартқа тәуелді есептеулер жүргізуде қолданылатын функция категориясы?

8. Бүкіләлемдік желі қандай ара-қашықтыққа дейін жұмыс істейді?

9. Минимум қажетті порттары бар компьютердың артынын схемасын сыз

10. Келесi қосындыны есептеу бағдарламасын жаз:

S = (2⋅ 1− 1) + (2⋅ 2 − 1) + ... + (2⋅ i − 1), мұндағы i = 10.

V. бағамдау-бағалау

 Сабақтың мақсатына қалай қол жеткізгендігің туралы эссе жаз.

_________________________________________________________________

А. Қ. Альжанов, Ш. Ислам

Информатика

8 сынып

Жалпы білім беретін мектептерге арналған әдістемелік құрал

Мұғалім дәптері

Редакторы: Матин Д. Т.

Корректор: Матин Д. Т.

Компьютерде беттеген: Бапанова Г. К.

Мұқаба дизайны: Қайыржанов С. Т.

02.08.2013 жылы қол қойылды. Форматы 60×84 ¹/₈.

Қағазы офсеттік. Шартты баспа табағы 23.

Гарнитурасы «TimesNewRoman».

Тапсырыс № 10.

Скачать материал

Скачать материал "8 сыныпқа арналған қысқа мерзімді сабақ жоспарлары"

Как учитель может зарабатывать на Инфоуроке?

Скачать материал

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

6 665 123 материала в базе

Найти материалы

Скачать материал

Другие материалы

docx

План-конспект тематического урока "Час кода" в рамках акции “Час кода в России”

18.11.2015
2779
29

rar

Рабочая программа по информатике 6 класс Босова

18.11.2015
581
0

pptx

Презентация по информатике "Слово" 2 класс

18.11.2015
1913
9

pptx

Презентация по информатике "Истинные и ложные утверждения" 2 класс

Рейтинг: 4 из 5

18.11.2015
5178
44

pptx

Презентация тақырыбы: Сыныптан тыс сабақ

18.11.2015
1441
7

pptx

Презентация к внеклассному мероприятию "Безопасность сети Интернет"

18.11.2015
696
3

Вам будут интересны эти курсы:

Оставьте свой комментарий

Авторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.

Скачать материал
- 18.11.2015 1092
- DOCX 14.5 мбайт
- Оцените материал:
Настоящий материал опубликован пользователем Ахметчеев Абай Бахадурович. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт

Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Удалить материал
Автор материала

Ахметчеев Абай Бахадурович
- На сайте: 8 лет и 5 месяцев
- Подписчики: 0
- Всего просмотров: 15560
- Всего материалов: 5