Создание мультмедийного комплекса по учебнику "Букварь"

Создание авторского мультимедийного комплекса дидактических материалов

к учебнику «Букубаар» М.Ф. Кронниковой.

Авторы – составители: Брызгаева Т.Т., Собакина Д.П.,

Попова Г.Д., Соловьева А.Н.,

учителя начальных классов

 МБОУ Соловьевская СОШ им. П.М. Васильева.

Быһаарыы сурук.

Федеральнай государственнай үөрэх стандартын саха оскуолатыгар программатыгар этиллэр: ”Төрөөбүт тыл-көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр ханнык баҕарар норуот улуу нэһилиэстибэтэ, киһи аймах ытык өйдөбүллэриттэн биирдэстэрэ. Төрөөбүт тыл- оҕоҕо тулалыыр эйгэтин кыраҕытык билэр-көрөр, чугас дьонун-сэргэтин кытта истиҥник бодоруһар, иэйиитэ уһуктар, өйө-санаата сайдар, өбүгэтин үөрэҕин утумнуур сүрүн эйгэтэ. 

                  Кыра кылааска саха тылын үөрэтии оҕоҕо ытык өйдөбүллэри иҥэриигэ улахан суолталаах. Киһи аймах үйэлэртэн үйэлэргэ өрө тутан илдьэ кэлбит ытык өйдөбүллэрэ төрөөбүт тыл эгэлгэтигэр, кэрэтигэр сөҥөллөр. Ол курдук үөрэтии ис хоһоонугар тыл үөрэҕин сэргэ уруок, кэпсэтии тиэмэтин,  үөрэтии матырыйаалын быһыытынан төрөөбүт дойду, ийэ дойду, төрөөбүт тыл, айылҕа, үлэ, төрүт дьарык, ыал, дьиэ кэргэн, айымньы уонна кэрэ эйгэтэ, көҥүл, кырдьык, үтүө санаа, киһи аймах курдук ытык өйдөбүллэр киирэллэр”.  

                 Билигин биһиги наука, техника түргэн тэтиминэн сайдар кэмигэр олоробут. Олох сайдан, үгүс маллар, тэриллэр туттуллубат буоллулар. Таҥас-сап, иһит-хомуос барыта уларыйда. Тыа сиригэр оһох оттор, сүөһү көрөр ыал аҕыйаата. Саха ыалын үгэс буолбут олоҕо уларыйан эрэр. Ол түмүгэр саха  төрүт  тылынан кэпсэтии,  төрүт дьарык тыллара сүтэн эрэллэр. Оҕо күннээҕи кэпсэтэр саҥатыгар элбэх нууччалыы тыл киирдэ,   бириэмэлэрин компьютерга, телефоҥҥа барыыллар.  Сахалыы үгүс тыл суолтатын билбэт буолан эрэллэр. М.Ф Кронникова оҥорбут “Букубаар” кинигэтэ ааҕарга, суруйарга үөрэтэрин таһынан-саха омук  үтүө үгэстэрин,төрүт дьарыгын, умнуллан эрэр тыллары киллэрэн, оҕотылын саппааһын байытар, тыл суолтатын чуолкайдык өйдүү үөрэнэригэр, тылын культуратын үрдэтэригэр көмөлөһөр.

Оҕо тыл суолтатын өйдүүрүгэр, билэригэр, тылын баайа кэҥииригэр, сайдарыгар көмөлөөх буоллун диэн ойуулаах тылдьыты, видео материаллары, дидактическай оонньуулары, көрөн диктаннары оҥордубут.    

1.Ойуулаах тылдьыт-тыл ис хоһоонун ойуунан арыйан көрдөрөр, тыл суолтатын быһаарар. Тылдьыты оҥорорго “Саха тылын  быһаарыылаах толору тылдьыта”, “Саха тылын  быһаарыылаах кылгас тылдьыта”туттулуннулар, ону таһынан  саха төрүт дьарыгын, ытык өйдөбүлүн көрдөрөр хаартыскалар уонна ойуулар киирдилэр.

Ойуулаах тылдьыкка киирбит 60 тыл  М.Ф. Кронникова Букубаарыттан киирдилэр. Тыллары талан ылыыга оҕо күннээҕи саҥарар саҥатыгар соччо туттуллубат буолбут, умнууга хаалан эрэр тыллары, саха омук төрүт дьарыктарыгар сыһыаннаах  уонна  саха төрүт  тылларын киллэрдибит.  Холобур, соччо туттуллубат буолбут тыллар  - суол омооно, хомо, чуолҕан, үөлэс  о.д.а.,  төрүт дьарык тыллара  -  муҥха, куйуур, улларар, алларар, дал, кыбыы, туу,сохсо, туһах,  көлө тэриллэрэ  уо.д.а. киирдилэр. Ойуулаах тылдьыты дорҕоонунан үлэҕэ, буукубаны барыыга, текси кытары үлэҕэ, оҕо айар дьоҕурун сайыннарыыга, араас өрүттээх үлэни ыытарга туһаныахха сөп. Холобур, тыы, туу, аппа, үөт  диэн тыллар тылы  дорҕоонунан ырытар үлэҕэ бааллар. Дулҕа, хаххан, улларар, алларар тыллар буукубаны билсиигэ киирбиттэр. Сорох тыллар уонна тыл ситимнэрэ, холобур, аарыма, суол омооно, кыс мас, тиит көтөҕөтө  текси кытары үлэҕэ, ситимнээх саҥаны сайыннарыыга туттуллаллар. Бу тылдьыт сүрүн уратытынан буолар – оҕо ойууну көрөн тыл ис хоһоонун өйдөөн хаалар (зрительная память). Ону таһынан тылдьыкка бэйэбит дойдубут хаартыскаларын туһанныбыт.

  2.Видеоматериаллар тыа сирин олохтоохторун төрүт дьарыктарын көрдөрөр аналлаахтар. Бэйэбит нэһилиэкпит дьонун  дьарыктарыттан уһулунна.Бу устууларга  тыа сирин олохтоохторун төрүт дьарыктара киирдилэр. Матырыйаалтан оҕо тылын саппааһа байар, билиитэ - көрүүтэ кэҥиир. Киинэ    оҕоҕо тыа сирин үлэтин – дьарыгын ордук үчүгэйдик тиэрдэр.

3.Дидактическай оонньуулар букубаар уруоктарыгар үөрэтэр оруолларын таһынан,  оҕо интэриэһин тардар, билиилэрин чиҥэтэр-сайыннарар аналлаахтар.

Дидактическай ооньуулар маннык көрүҥнэргэ наарданнылар:

1.Буукубаны билиигэ оонньуулар.

Сыала: оҕо букубаны өйдүүрүн ситиһии, маарыннаһар элеменнээх буукубалары ырытан, мөккүһэн, бодоруһар ньымаларга үөрэнии.

2.Бөлөхтөөһүн (буквалар дорҕооннорун аһаҕас – бүтэй, ньиргиэрдээх- ньиргиэрэ суох, тыллары наардааһын).

Оонньуу сыала – соруга:  дорҕооннору, тыллары  таба арааран сөптөөх бөлөхтөрү булларарга үөрэтии, манна оҕо быраабыланы тутуһан үлэлииргэ үөрэнэр, үлэтин былаанныыр, үөскээбит мэһэйдэри туоруурга, бэйэтин алҕаһын көннөрүнэргэ үөрэнэр.

3. Тыллары ааҕыы.

Бу үлэ оҕону тылы түргэнник, таба сүһүөхтээн ааҕарга үөрэтэр. Тыллары көрөн диктант үлэтигэр туттуохха сөп.

4.         Көрөн диктант.

 Бу диктаннар тиэкистэрин үөрэнээччи, төрөппүт, учуутал дьиэҕэ, уруокка, эбии дьарыкка ааҕыыны түргэтитиигэ, таба суруйууга, тылы сайыннарыыга, грамматическай ырытыыга, оҕону майгы-сигили өттүнэн иитиигэ анаан туһаныахтарын сөп.

     Оҕоҕо  диктантан  биир тылы эбэтэр этиини ыйыллыбыт бириэмэ устата  көрдөрүллэр, оҕо ботугураан ааҕар, онтон тугу аахпытын көрбөккө эрэ суруйар. Атын этиилэри эмиэ ити курдук ааҕа-ааҕа суруйар.

           Диктант текстэрэ барыллар буукубаларга, Букубаар страницаларыгар сөп түбэһиннэрэн оҥоһулуннулар

           Алын кылаас учууталлара көмө материал, электроннай пособие быьыытынан уруокка туттуохтарын сөп.