Статья на тему "Зорлық - зомбылықсыз балалық шақ"

Зорлық- зомбылықсыз балалық шақ

Байтерекова Э.И.

№ 11 «Ақбота» көруі мен сөздері бұзылған балалар үшін мектепке дейінгі арнаулы (коррекциялық) ұйымы ММ

                                              Педагог- психолог

Қазіргі кезде бүкіл әлемде ата - аналардың және өзге де ересектердің балаларға зорлық- зомбылық және қатыгездік көрсетуі, оларды ауызша агрессияға тартуы, кәмелетке толмағандарға жыныстық, эмоционалды және физиологиялық зорлық-зомбылық көрсетулері проблемаға айналып отыр. Қазақстанда бұл жағдай ауыр, өйткені балалар мен жастар тәрбиесі үнемі реформалау талаптарымен жүзеге асып отыр, яғни білім беру мекемелерінің, бұқаралық ақпарат құралдарының, жастар және балалар қоғамдық бірлестіктерінің қызметтері және жас буынның барлық әлеуметтік өмірі өзгеріп отырады. Бір жағынан, бұрын ата-аналардың ақылға сәйкес қаталдығы деп қабылданып келген әрекеттері қоғамның жалпы ізгіліктерінен зорлық-зомбылық деп есептелуде. Екінші жағынан, қоғамның әлеуметтік жіктелуі, өмір деңгейінің төмендеуі, халықтың құқықтық, моральды, экономикалық қорғалмауы адамдар арасындағы қақтығыстарды күшейтті, әсіресе ерлі-зайыптылар, ата-аналар және балалар арасында, әсіресе жас буынға әсер ететін көптеген отбасылар өміріндегі тұрақсыздықты тудырды. Балалар мен жасөспірімдерді зорлық-зомбылықтан және қатыгездіктен қорғау, оларға қарсы қылмыстың алдын алу шешімі тәртіпаралық сипатты иеленетін маңызды, әлеуметтік мәні бар және өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Зорлық- зомбылықты бұлтартпау қызметіне құқық қорғау, қамқоршылық және қорғаншылық қызметкерлері, әлеуметтік және педагогикалық аймақ өкілдері, медициналық және психологиялық қызмет өкілдері жұмылдыруы тиіс. Бірақ, балаларға қатысты зорлық- зомбылықтың алдын алу және бұлтартпаудың тиімді жүйесін құру және қатыгездіктен зардап шеккен құрбандарына көмек көрсету жөніндегі күш кездестірілетін кедергілерге байланысты жүзеге аспайды. Бала қауіпсіздігінің қамтамасыз ету және қорғау нені білдіреді? Бала қауіпсіздігінің қамтамасыз ету және қорғау «баланы қауіптен қорғау, мысалы, зорлық-зомбылықтан немесе жазатайым оқиғадан, аурудан қорғауды» білдіреді. «Қазақстан Республикасы Бала құқығы туралы» ҚР заңынан ұлттық заңнамаларда және мемлекеттік құжаттарда «бала қауіпсіздігін қорғау» түсінігінің толық жазылған анықтамасы жоқ. Алайда, барлық тартылған құрылымдар тарапынан, оның ішінде барлық балалардың қауіпсіздігі жөніндегі ҮЕҰ-дың шараларды қабылдауының объективті қажеттілігі бар. Бұл балалармен, жастармен және отбасылармен жұмыс жасайтын барлық құрылымдар бала амандығына қатысты тәуекелдерді азайту шараларын жҥзеге асыруы тиіс, егер балалар мен жастар амандығына қатысты уайым пайда болған жағдайда, барлық жұмылдырылған құрылымдар проблемалық мәселелерді жою жөніндегі сәйкесті іс әрекетті әрекет етуші ұлттық саясатқа сәйкес және басқада органдармен және ұйымдармен тығыз әріптестіктек рәсімдерімен жүзеге асырады. Халықаралық заңнамада отбасы баланы қорғауды қамтамасыз ету функциясын жүзеге асыруға мүмкіндігі болмаса немесе жүзеге асырғысы келемесе, онда мемлекет толық жауапкершілікті өз мойнына алады (бала құқығы туралы БҰҰ Конвенциясы, 1989 ж.). Алайда, кейбір елдерде ҮЕҰ отбасын қорғауды жүзеге асыруда маңызды роль атқарады. Бала құқығын қамтамасыз етуде стандарттар не үшін қажет? Бала құқығын қамтамасыз ету арқылы әр баланы қорғаудың ең төменгі деңгейдегі ролдерін және міндеттерін, сонымен қатар кепілдіктерін стандарттар арқылы жүзеге асырады. Бірақ стандарттар таза күйінде әртүрлі құрылымдар арасындағы ынтымақтастық үшін талаптар жасамайды, оны берілген стандарттарды жүзеге асыруға байланысты олардың бірлескен шешімдері мен келісімдері жасайды! Стандарттар тәжірибелік қызметте біріктірілмесе бала құқығын қамтамасыз ете алмайды. Кеңес беру кезінде инспектордың қызметтері мен оқыту бағдарламаларының жүргізілгеніне байланысты тиімді саяси шешімдер мен құжаттар мысалдарының бар екені көзге көрініп тұрды, бірақ оларды тәжірибеде іске асыру анық ұсынылмаған. Баланы қорғау жүйесінде әрбір құрылым өз орнын алады, ал стандарттар көбіне көрсетілген қызметтің бірігіуін және жүйелілігін қамтамасыз ету үшін байланыстырушы буын ретінде болады. Тек балаларға ұсынатын қызмет көрсету кешенін құру арқылы қауіпті жағдайдың алдын алу үшін қажетті қызмет көрсетуді ұсына аламыз. Баланы қорғау тиімді жұмыс жасау мүмкіндігі бар жүйені ұсынуы тиіс. Көптеген факторлардың тәуекел деңгейі балаларға әсер етеді, сондықтанда оны жоюға сәйкесті шараларды анықтауы және қолдануы керек.

Бала құқығының бұзылуына, соның ішінде зорлау, ата – аналар, қамқоршылар немесе басқа да тұлғалар адамгершілік жауапкешілікті ғана емес, сонымен қатар заңды тәртіпті, әкімшілік, қылмыстық, отбасылық және азаматтық құқықты мойындарына алуы тиіс. 2008 жылдан бастап Қазақстанда балалар мен жастар үшін №150 ұлттық телефон желісі қызмет жасайды, ол балаларға қатысты қатыгездік көрсетуді жою жүйесіндегі алғашқы және маңызды буындардың бірі болып табылады. Сенім телефоны барлық телефон шалушыларға тәулік бойы анонимді психологиялық және заңды көмектер көрсетеді. Әдістемелік құрал балалар мен жасөспірімдерге қатысты зорлық-зомбылық пен қатыгездік түрлерінің; қатыгездіктен жапа шеккендерді анықтаудың әдістері мен көрсеткіштерінің; зорлық-зомбылыққа ұшыраған балаларға көмек көрсету жөніндегі жұмыс технологиясын сипаттаудың; балалар қатыгездігінің алдын алу бойынша кешенді жүйесін ұйымдастырудың ұсыныстарын қарастырады.

Баланы қорғау - құқықтық негіз Стандарттар 1989ж.қабылданған бала құқығы туралы БҰҰ Конвенциясына негізделген. Конвенцияда баланың физиологиялық, ой өрістік, психологиялық, әлеуметтік және жүріс тұрысына әсер ету мен кепілдік жөніндегі шаралар кең түрде қарастырылған. Бір сөзбен айтқанда, Конвенция балалар тек ересектердің болашағын емес, оларға қолдау және көмек көрсететін әрекет етуші құрылымдардың қажет екендігін, сонымен қатар өз пікірлерін білдіретін, шешім қабылдау үдерісіне әсер ететін және қатысатын адамдардың да қажет екендігін көрсетеді.