Технологическая карта по родной литературе

Литература аа5ыытыгар технологическай карта

Учуутал: Николаева Варвара Петровна

Кылаас: 2

Оскуола: Кырыкый сурун оскуолата

Предмет: Литература аа5ыыта

Тема: Николай Якутскай. Куобах кутуруга.

Уруок тиибэ: кылаас таьынан аа5ыы уруога

Сыала-соруга: Николай Якутскай оло5ун, айар улэтин кытта билсиьии; интонациялаахтык оруолларынан аа5ар дьо5уру сайыннарыы; остуоруйа сурун санаатын быьаара уорэнии.

Туьаныллар тэриллэр:

Учууталга:  ИКТ (презентация)

Уорэнээччилэргэ: уруьуйдар, кинигэлэр, карточкалар, тэтэрээт, уруучука.

№	Уруок этаптара	Учуутал улэтэ	Уорэнээччилэр улэлэрэ	Тумуктэр (Формируемые УУД)
1	Тэрээьин чаас	Утуо кунунэн, о5олор! Чугдаар чуораан тыаьаата, Уруок са5аланна Сана билиини ыларга бэлэммит, Кинигэбит, тэтэрээппит миэстэтигэр, До5отторбутугар мичээрдээтибит Тыаьа суох олордубут.	Утуо кунунэн! (тэтэрээттэрин кинигэлэрин корунэллэр, бэйэ бэйэлэригэр мичээрдэьэллэр, тыаьа суох олороллор)	Бэйэни дьаьаныы.
2	Дьиэ5э улэни бэрэбиэркэлээьин.	Ааспыт уруокка мин эьиэхэ остуоруйалары тунэппитим. Эьиги ол остуоруйаларгытын аа5ан баран ис хоьоонугар уруьуйдаан уонна кылгастык кэпсииргэ бэлэмнэнэн кэлбит буолуохтааххыт. Биирдиилээн тахсан остуоруйаларбытын кэпсиибит. О5олор бол5ойон истэ5ит уонна бу остуоруйа биьигини туохха уорэтэрий (сурун санаата) ону быьаарабыт. 1.Дьуккаахтыылар. 2.Моккуор. 3. Куобахтаа5ар куттас. 4.Эьэлээх боро иирсэннэрэ.	Биирдиилээн тахсан уруьуйдарын кордороллор. Кылгас ис хоьоонун кэпсииллэр. Атын о5олор остуоруйа сурун санаатын быьаараллар: 1.      До5ору албынныыр, балыйар, конос буолар куьа5ан. 2.      Кыра аайыттан моккуьэр, этиьэр, охсуьар куьа5ан. 3.      Кыраттан санаа5ын туьэримэ. 4.      Инсэлээх буолума.	Наадалаах информацияны чопчу дьонно тиэрдэ уорэнии, истэн билии. Бэйэ санаатын сааьылаан этэ уорэнии. Сэьэргиир  киЬиэхэ бол5омто уурар.
3	Уруок тематын билиьиннэрии, сыалын-соругун туруоруу.	Бу остуоруйалары барытын ким суруйбут эбитий? Бу суруйааччы туьунан ким билэрий? Оччо5уна бугун Николай Якутскай оло5ун, айар улэтин билсиэхпит. Кини оссо биир айымньытын аа5ыахпыт. Туох туьунан буолуой? Биьиги бары таабырын таайсарбытын олус диэн собулуубут. Дьэ эрэ, мин таабырыннарбын таайын эрэ, оччо5уна бугунну уруокпут ыалдьыттарын билиэхпит. 1.      От-мас аьылыктаах ойуоккалаас о5очоос баар уьу. 2.      Куьун кууьурэр, саас салбанар, инчэ5эй эттээх, эт сурэхтээх, кураанах сиргэ сытар, биирдэ аьаабытынан кыстыыр туулээх тун хааьах баар уьу. Саамай соп, куобах уонна эьэ. Куобах хайдах кыылый? Оттон эьэ? Анны билигин хартыынаны кордубут. Тугу коро5утуй? Бу уус уран литература ханнык корунэ буолуой? То5о инник дии санаатыгыт? Ол аата бугун остуоруйа аа5ар эбиппит. Кинигэбитин арыйдыбыт. Остуоруйабыт аатын аахтыбыт. Куобах кутуруга хайда5ый? Куруук оннук кутуруктаа5а буолуо дуо? Ону бугун биьиги бу остуоруйаттан билиэхпит. Оччо5уна бугунну уруокпут сыала-соруга туох буолуой, быьаарыахха: 1.      Билсиьэбит… 2.      Аа5абыт… 3.      Ырытабыт.. 4.      Уорэнэбит…	Николай Якутскай (о5олор эппиэттэрэ) Куобах Эьэ Куобах- манан, куттас… Эьэ-улахан, кутталлаах… Куобах уонна эьэ иккиэн биир дьиэ5э олороллор. Остуоруйа. Дьиннээх олоххо куобах эьэлиин бииргэ олорбот, дьиэ туттубаттар. «Куобах кутуруга». Кылгас, кып кыра… 1….Н. Якутскайы кытта. 2……«Куобах кутуруга» остуоруйаны. 3.      …..Остуоруйа ис хоьоонун. 4.      …….??(Интонациялаахтык оруолларынан) аа5арга.	Таабырыны уонна таайыытын тэнниир. Тирэх тылларга, ойууларга оло5уран, туох туьунан айымньы буоларын саба5алыыр. Айымньы ойууларын ырытар. Кинигэ5э таьа, ойуута, ааптар араспаанньата, айымньы аата диэн араарар. Уруок сыалын-соругун сопко туруорар.
3	Сана тема	1.      Суручааччыны кытта билсиьии. Дуосканы кордубут. (слайд 1) Бугун билсиьэр суруйааччыбыт биьиги биир дойдулаахпыт буолар. Саха Республикатын народнай суруйааччыта Николай Гаврилович Золотарёв-Николай Якутскай 1908 с. Сэтинньи 22 кунугэр Уоьээ Булуу улууьун Харбалаах нэьилиэгэр торообутэ. 1924 с., Уоьээ Булуутээ5и начаалынай оскуоланы бутэрэн баран, Булуу куоратын 2-с суьуох оскуолатыгар уорэммитэ. 1927 с. Владивостокка барбыта уонна онно 1930 с. Ортоку команднай састаап байыаннай оскуолатын ситиьиилээхтик бутэрбитэ. 1938 с. диэри кыраныыссаны маныыр сэриилэргэ сулууспалаабыта. 3 сыл Молдавия5а партийнай аппаратка пропагандиьынан, лекторынан улэлээн баран, 1941 с. Саха сиригэр кэлэн, ССКП Саха сиринээ5и обкомун аппаратыгар 1948 с. диэри улэлээбитэ. 1948-53 уонна 1958-61 сс. Саха Сирин Суруйааччыларын союьун бырабыллыанньатын председателя этэ. Ол быыьыгар Москватаа5ы А.М. Горькай аатынан Литературнай институт курсун бутэрбитэ. Кэлин «Хотугуг сулус», «Полярная звезда» сурунааллар кылаабынай редактордарынан улэлээн баран, 1970 сыллар са5аланыыларыгар, пенсия5а тахсан, кэргэнин дойдутугар  Молдавия5а баран олохсуйбута. Н.Г. Золотарев айар улэтин 1938 с. са5алаабыта. Бастакы очеркаларар, кэпсээннэрэ нууччалыы уонна молдаванныы тылларынан бэчээттэммиттэрэ. Дойдутун санатаары уонна торообут сирин ахтан, «Николай Якутскай» диэн псевдонимы ылыммыта. Сэрии сылларыгар хорсун буойуннар тустарынан элбэх очерканы кэпсээннэри суруйбута. 1946 сылтан ССРС Суруйааччыларын Союьун чилиэнэ. Кини аа5ааччылар киэн биьирэбиллэрин ылбыт бастакы бодон айымньыларынан  «Толко» роман, «Комустээх уруйэ» сэьэн буолаллар. Кини о5олорго аналлаах  элбэх кэпсээннэри, сэьэннэри суруйбута: «Куобах кутуруга», «Эьэлээх боро иирсээннэрэ», «Эьэ о5отун эрэйдээх сырыыта», «Ойуур оскуолата», «Куобахтаа5ар куттас», «Кэ5э ороспуой», «Сир кыыьа», «Дьукээбил уота», «Арбы-сарбы», «Таьыгыраан о5онньор уолаттара», «Ой дуораана», «Моккуор», «Алаа Монус», «Сэрэхтээх Сэмэликээн», «Дьукаахтыылар», «Булчуттар», «Тымныы кырдьа5ас кэьиитэ», «Ус ини биилэр», «Кыраьа» уо.д.а. Норуот талааннаах суруйааччыта Николай Якутскай 1995 с. ахсынньы 11 кунугэр  Тирасполь куоракка 88 сааьыгар олбутэ. Кинини дойдутугар харбалаахха улуу Сыьыыга а5алан компуттэрэ. «Ол эрээри тыыннаах тэнэ Кинигэтэ кэпсии туруо Тылын комус уруйэтэ Сурэхпитигэр киириэ». 2.      Билбэт тыллары быьарыы: Бу остуоруйаны аа5арбытыгар билбэт тылларбытын корсуохпут. Бастаан бары ботугураан ис хоьоонун ойдоон аахтыбыт эрэ. Билбэт, ойдооботох тылларбытын бэлиэтиибит. Ханнык тыллары ойдооботугут? 3.Аа5ар дьо5уру сайыннарыы. ·         Остуоруйаны бары уочаратынан улаханнык аа5ыахпыт. Интонациябытын тутуьабыт. Куобах хайдах санарыай? Эьэ? Мин са5алыыбын. ·         Эьэлээх куобах кэпсэтиилэрин буллубут. Эьэ ким буолуой, куобах? Интонациятын тутуьан аа5абыт. 4 .Остуоруйаны ырытыы: 1.      Куобах кутта5аьын кордорор тыллары булан аа5ын. 2.      Эьэ куобахха «эйигин комускэьиэм» диэбит тылларын то5о толорбото? 3.      Куобах дьиэтин уонна ампаарын ааннарын оноьуутугар тугу сыыспытый? 4.      Куобах то5о эьэлиин бииргэ олорорго тэриннэ уонна ити оностубут олохторо тугунан тумуктэннэ? То5о оннук буолла? 5.      Куобах туьунан тугу оссо аахпыккытый? 6.      Бу остуоруйа биьиэхэ тугу субэлиирий, остуоруйа сурун санаата? Тэтэрээппитигэр суруйабыт. 5.      Тылы байытыы: Ос хоьоонноро. Карточкалары тунэтиэм. Манна ос хоьоонноро ыьыллан хаалбыттар, иккилии буолан комолосуьэн ос хоьооннорун холботолоон: Атас туьугар кирсин быстыа Киьиргээннин бэйэтин кулугуттэн куттанар Куттас атах тостор «Куобах кутуруга» остуоруйа5а ханнык ос хоьооно барсарый?	Бол5ойон истэллэр. Слайданы короллор. Талах сутукатынан ууйэн, хал5ан, чугурус, дьоьуннанан, туокун,мастара бараммыт, ута быстарынан, арбах ута…. Уочаратынан аа5аллар. Талбыт оруолларын интонациятын тутуьан аа5аллар. Кинигэттэн булан аа5аллар. Ыйытыыларга эппиэттииллэр. Бэйэлэрин санааларын этэллэр. Остуоруйа сурун санаатын тэтэрээттэригэр суруйаллар. Иккилии буолан ос хоьооннорун холботолууллар. Ханнык ос хоьооно айымньыга соп тубэьэрин быьаараллар.	Биир дойдулаах суруйааччытын оло5ун, айар улэтин туьунан билэр.Тыллар суолталарын быЬаарар. Бэйэ санаатын этэн, аахпыт айымньы туьунан ыйытыы биэрэн улэлиир. Айымньыны хайдах интонациялаахтык аа5ары быьаарар. Остуоруйа дьоруойдарын кэпсэтиилэрин оруолунан aa5ap. Тиэкис ис хоьоонун ырытар; айымньы дьоруойдарын ааттыыр; Айымньы дьоруойун майгытын быЬаарар, ол хаачыстыбаларын ааттыыр. Атын киьи этэрин ейдеен истэр, паара5а улэлиир. 0с хоьоонугар сиэр-майгы ерутун (норуот муударай этиитин) быьаарар.
	Сынньалан мунуутэ	Курун тыа5а куобахчааннар Ойон-тэбэн иьэллэр: скок,скок,скок Чохчос гына олороллор Сур борону иьиллииллэр Куталларыттан ибигирииллэр Ороч-чорос короллор Биир-тонкойобут Икки-кэдэйэбит Ус-ытыспытын таьынабыт Тобобутун хамсатабыт Курун тыа5а ким да суох Куобахчааннар уорэллэр Ункуулээн битийэллэр	Хамсаныылары онороллор
4	Чинэтии	Викторина: 1.      Н. Якутскай хас сыллаахха, ута торообутэй? 2.      Бастакы бодон айымньылара. 3.      То5о Николай Якутскай диэн псевдонимы ылыммытай? 4.      Ханнык остуоруйаттан быьа тардыыный: ·         Эьэ тигээйилэр тигэллэриттэн , уотунан аьыталларыттан ыксаан Сур Боро5о туох да диир кыа5а суо5а.(Эьэлээх боро иирсээннэрэ) ·         Хайа миигиттэн ордук кутас баар эбит дуу?!- дии-дии куобах олоро туьэр.(Куобахтаа5ар утас) ·         О5ус ойон батыхчахтаан кэлэр да, атыыры уорбэ муоьунан ойо5оско батары анньар.(Моккуор) ·         Кутуйах хасааьын сииллэригэр, кутуругун суьуо5эр кээмэйдээн бэрт кыраны Чооруоска а5алан биэрэр.(Дьуккаахтыылар) ·         Талах сутукатынан ууйэн, дьиэ туттан, ыал буолан олорор. (Куобах кутуруга)	Ыйытыыларга хоруйдуулар.	Уруокка ылбыт билиитин сопко туьана уорэнэр. Айымньы быьа тардыытынан сирдэтинэн соптоох эппиэти булар Сорудады толорууга болдьох бэлиэлэри ейдуур, туьанар. Бэйэ санаатын этэн, аахпыт айымньыга улэлиир. Чинэтэр улэ5э оло5уран, ситиЬиилэрин сыаналанар уонна бэрэбиэркэлэнэр.
5	Тумук. Бэйэни сыаналаныы.	Уруокка туох сананы биллигит? Ордук туох интэриэьинэйий? Тугу собулээтигит? Оссо тугу билиэххитин ба5ара5ытый? Ордук кимнээх учугэйдик улэлээтилэр?	Боппуруостарга эппиэттииллэр, бэйэлэрин санааларын этэллэр.	Тугу билэллэрин уонна тугу билбэттэрин сыаналаналлар
6	Дьиэ5э улэ.	Николай Якутскай айымньыларын бэйэ5ит булан аа5ын, аа5ыы тэтэрээтигэр сурунун.	Дьиэ5э улэни дневниккэ суруналлар.